ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆ
«Վարչարարության հիմունքների եւ վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին»
ՀՀ օրենքի նախագծի վերաբերյալ
Հայաստանի Հանրապետության կառավարության կողմից օրենսդրական նախաձեռնության կարգով ներկայացված «Վարչարարության հիմունքների եւ վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» ՀՀ օրենքի նախագիծը ք ննարկվել է ՀՀ Ազգային ժողովի աշխատակազմի օրենսդրության վերլուծության եւ զարգացման վարչությունում:
Ներկայացված օրենքի նախագիծը համապատասխանում է «Ազգային ժողովի կանոնակարգ» ՀՀ օրենքի պահանջներին:
Օրենքի նախագծի վերաբերյալ առկա են հետեւյալ դիտողությունները եւ առաջարկությունները.
1. Օրենքի նախագծի 3 հովածով առաջարկվում է օրենքի 24 հոդվածի դ) կետը շարադրել այլ խմբագրությամբ: Այդ դրույթի սկզբնամասից հանվել են «կամ նրանց ներկայացուցիչներից» բառերը ու կասկած չի հարուցում այն, որ վարչական մարմնի պաշտոնատար անձն իրավունք չունի քննարկելու եւ լուծելու գործը, եթե նա վարույթի մասնակիցներից որեւէ մեկի ազգականն է: Սակայն, հարց է ծագում. համարվում է, արդյո՞ք, վարույթի մասնակցի ներկայացուցիչը վարույթի մասնակից քննարկվող օրենքի իմաստով եւ շրջանակում: Այդ հարցի պատասխանը տրված է « Վարչարարության հիմունքների եւ վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 21, 22 եւ 23 հոդվածներում:
Հիշատակված օրենքի 21 հոդվածի 1-ին մասի համաձայն. « Վարչական վարույթի մասնակիցներն են (այսուհետ՝ վարույթի մասնակիցներ)՝
ա) վարչական ակտի հասցեատերը՝ այն անձը, ով դիմել է վարչական ակտ ընդունելու համար (դիմող), եւ այն անձը, ում նկատմամբ վարչական մարմինն իր նախաձեռնությամբ ընդունելու է վարչական ակտ.
բ) երրորդ անձինք` այն անձինք, որոնց իրավունքները կամ օրինական շահերը կարող են շոշափվել վարույթի արդյունքում ընդունվելիք վարչական ակտով»։
Նույն օրենքի 22 հոդվածում նշված է, որ վարչական վարույթում կարող են հանդես գալ նաեւ այլ անձինք՝ վկաներ, փորձագետներ, թարգմանիչներ, ինչպես նաեւ պետական ու տեղական ինքնակառավարման մարմինների (այսուհետ՝ այլ մարմիններ) ներկայացուցիչներ։ Ընդ որում օրենքի 23 հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` վարչական վարույթում վարույթի մասնակիցները կարող են մասնակցել ինքնուրույն, իրենց ներկայացուցիչների միջոցով կամ նրանց հետ միասին։
Այսպիսով, արդարության եւ անկողմնակալության սկզբունքների ապահովման տեսանկյունից օրենքի նախագծի 3 հոդվածում ներառված դրույթի վերաբերյալ կասկած է հարուցում վարույթի մասնակիցների ներկայացուցիչներին, եթե նրանք վարչական մարմնի պաշտոնատար անձի ազգականն են, որպես գործը քննարկելու եւ լուծելու արգելք հանդիսացող հանգամանքը օրենքի 24 հոդվածից հանելու գաղափարը: Գտնում ենք, որ անհրաժեշտ է կամ 21 հոդվածում կատարել համապատասխան լրացում, կամ օրենքի նախագծի 3 հոդվածի սկզբնամասում ավելացնել «կամ նրանց ներկայացուցիչներից» բառերը` վերադառնալով գործող տեքստի խմբագրությանը:
2. Օրենքի նախագծի 4 հոդվածով առաջարկվում է «Վարչական վարույթի իրականացման լեզուն» վերնագրով 27 հոդվածի 3-րդ մասի 2-րդ պարբերությունը շարադրել հետեւյալ խմբագրությամբ. «Եթե վարույթի մասնակիցները փաստաթղթեր են ներկայացրել այլ լեզվով, ապա վարչական մարմնի պահանջով նրանք պարտավոր են ներկայացնել նաեւ դրանց օրենքով սահմանված կարգով կատարված հայերեն թարգմանությունները։»։
Այս դրույթն ունի տեսական եւ կիրառական նշանակություն, որն անմիջապես կապված է մարդու` ՀՀ Սահմանադրության 16 հոդվածում ամրագրված իրավունքի կիրառման մեխանիզմների հետ: Այդ հոդվածի համաձայն` «Բոլորը հավասար են օրենքի առջեւ եւ առանց խտրականության հավասարապես պաշտպանվում են օրենքով»:
Օրենքի նախագծով առաջարկվող փոփոխությունը կատարվելու դեպքում, երբ վարույթի մասնակիցները պարտավոր են վարչական մարմնի պահանջով ներկայացնել այլ լեզվով ներկայացված փատաթղթերի օրենքով սահմանված կարգով կատարված հայերեն թարգմանությունները, ենթադրվում է, որ ապացուցման պարտականության մի մասը դրվում է վարչական վարույթի մասնակիցների վրա: Այս դեպքում անհրաժեշտ է հարցը քննարկել վարչական իրավախախտման կազմի սուբյեկտի հատկանիշով: Մասնավորապես, անհրաժեշտ է տարանջատել մասնակիցներին սուբյեկտից, որի վերաբերյալ հարուցվել է վարչական վարույթ եւ պետք է քննվի վարչական գործ: Սուբյեկտը պարտավոր չէ ապացուցել իր անմեղությունը, այդ պարտականությունը հանրային իրավունքի համաձայն կրում է վարչական վարույթ իրականացնող մարմինը 1 : Ընդ որում, օրենքի 10 հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` արգելվում է անձանցից պահանջել իրենց ներկայացրած տվյալները, տեղեկությունները հավաստող փաստաթղթեր կամ լրացուցիչ տեղեկություններ, եթե այդ պահանջը սահմանված չէ օրենքով:
Բացի այդ, եթե վարչական մարմինը հիմնավոր կասկածներ ունի անձանց ներկայացրած տվյալների, տեղեկությունների իսկության վերաբերյալ, ապա ինքը պարտավոր է ինքնուրույն եւ իր հաշվին ձեռնարկել միջոցներ՝ դրանց իսկության մեջ հավաստիանալու համար: Հատկանշական է նաեւ, որ անձինք պատասխանատվություն են կրում վարչական մարմիններին կեղծ տվյալներ, տեղեկություններ ներկայացնելու համար։
Ուստի, հիմք ընդունելով նույն օրենքի 12 հոդվածում ամրագրված սկզբունքը, ինչպես նաեւ այն, որ օրենքի 93 հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` վկաներին, փորձագետներին եւ թարգմանիչներին վճարումներ տրվում են Հայաստանի Հանրապետության բյուջեից կամ համապատասխան համայնքի բյուջեից՝ կախված այն հանգամանքից, թե որ վարչական մարմինն է հրավիրել այդ անձանց (պետական, թե տեղական ինքնակառավարման մարմին) ու եթե փորձագետին կամ թարգմանչին հրավիրել է վարչական վարույթի որեւէ մասնակից, ապա համապատասխան ծախսերը կրում է այդ մասնակիցը, գտնում ենք, որ անթույլատրելի է վարչական իրավախախտման սուբյեկտի վրա դնել ապացուցմանը վերաբերող լրացուցիչ ծախսատար պարտականություն։ Դա վտանգում է նաեւ վարչական վարույթի քննության օբյեկտիվության սկզբունքը: Թարգմանության համար համապատասխան ծախսեր կատարելու անհնարինության դեպքում (թարգմանություն եւ նոտարական վավերացում) սուբյեկտը մեխանիկորեն զրկվում է իր կողմից այլ լեզվով ներկայացված ապացույցների թույլատրելիությունից, ուստիեւ օբյեկտիվ որոշման ակնկալիքներից:
3. Օրենքի նախագծի 7 հոդվածով առաջարկվում է այլ խմբագրությամբ շարադրել օրենքի 35 հոդվածի 2-րդ մասը, որի ընդունման դեպքում կարող են ստեղծվել հիմքեր` վարչական վարույթի հարուցումից մինչեւ վարչական ակտն ընդունելու միջեւ ընկած ժամանակահատվածը 3 օրից արհեստականորեն կրճատելու միտումներ: Ուստի, խոսքը պետք է վերաբերի օրենքով սահմանված` համապատասխան ժամանակահատվածին, այլ ոչ թե իրավակիրառողի արագ աշխատանքին:
4. Օրենքի նախագծի 10 հոդվածով առաջարկվում է օրենքի 50 հոդվածի 2-րդ մասը լրացնել նոր գ) կետով` «գ) սույն օրենքի 49-րդ հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված հիմքով վարչական վարույթը կասեցնելու մասին որոշում ընդունելուց հետո 60 օրվա ընթացքում կասեցման հիմք հանդիսացած հանգամանքները չեն վերացել։»։ Այդ դեպքում դրույթն ամբողջական տեսքով կձեւակերպվի հետեւյալ կերպ.
«2. Վարչական մարմնի նախաձեռնությամբ հարուցված վարչական վարույթը կարող է կարճվել, եթե`
գ) սույն օրենքի 49-րդ հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված հիմքով վարչական վարույթը կասեցնելու մասին որոշում ընդունելուց հետո 60 օրվա ընթացքում կասեցման հիմք հանդիսացած հանգամանքները չեն վերացել։»
Նշենք, որ օրենքի 49 հոդվածով սահմանված են վարչական վարույթը կասեցնելու հիմքերը: Ընդ որում այդ հոդվածի 1-ին մասը վերաբերում է բացառապես այն դեպքերին, երբ վարչական մարմինը պարտավոր է կասեցնել վարչական վարույթը, իսկ 2-րդ մասը վերաբերում է այն հանգամանքներին, որոնց առկայության պայմաններում վարչական մարմինը կարող է (այսինքն իրավունք ունի) կասեցնել վարչական վարույթը: Նախագծով, փաստորեն, առաջարկվում է վարչական վարույթը կարճել այն դեպքում, երբ վարչական մարմինը նախքան վարչական ակտ ընդունելը, անհրաժեշտ է համարում հասցեատերից որոշ կարեւոր հանգամանքներ պարզել, սակայն չունի դրա հնարավորությունը: Այսինքն գերակայում է իրավակիրառողի սուբյեկտիվ կամքը` առանձին հանգամանքներ պարզելու մոտիվով: Մինչդեռ, դա կարող է բերել այնպիսի արատավոր պրակտիկայի, երբ վարչական վարույթ իրականացնող մարմինը (կամ պաշտոնատար անձը) հնարավորություն կունենան կասեցնել վարչական վարույթը` առանձին կարեւոր հանգամանքներ ճշտելու անհրաժեշտության պատճառաբանությամբ եւ 60 օր անց կարճել այդ վարույթը:
Առաջարկում ենք գտնել այլ մեխանիզմներ, որոնք կապահովեն ոչ միայն վարչական վարույթի հասցեատիրոջ իրավունքների ապահովումը պաշտոնատար անձանց հնարավոր չարաշահումներից (կամայականություններից), այլեւ այնպիսի մեխանիզմներ, որոնք, անկախ հնարավոր կամայականություններից, կապահովեն անձի պատասխանատվության անխուսափելիության սկզբունքի իրականացումը:
5. Նախագծի 16 հոդվածի 1-ին մասի ա) կետի «առ ոչինչ» բառակապակցությունից հետո անհրաժեշտ է հանել ստորակետ նշանը եւ լրացնել «կամ» շաղկապը, որը համահունչ կդառնա «Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 45 հոդվածի 10-րդ մասի 2-րդ պարբերությունում ամրագրված նորմի պահանջին:
6. Նախագծի 16 հոդվածի 2-րդ մասի ա) կետի «մասնակիորեն» բառից հետո դրված ստորակետը անհրաժեշտ է փոխարինել «բութ» կետադրական նշանով, իսկ «ճանաչել» բառը «ճանաչելով» բառով:
7. Նախագծի 16 հոդվածի 3-րդ մասի ա) կետում «գործողությունը» բառից հետո ավելացնել «համապատասխանաբար» բառը:
8. Նախագծի 20 հոդվածով առաջարկվում է փոփոխություն կատարել օրենքի 104 հոդվածում:
Հարկ ենք համարում նշել, որ օրենքի 104 հոդվածի 1-ին մասի ձեւակերպումը համահունչ է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 19 հոդվածի 4-րդ մասին, սակայն որեւէ մեխանիզմ չկա պատճառված ոչ գույքային վնասի դրամական հատուցման չափը որոշելու համար: Այդ առումով օրենքի 104 հոդվածի 1-ին մասը մնում է անիրագործելի, ուստի առաջարկում ենք ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքում սահմանել համապատասխան մեխանիզմներ:
ՀՀ ԱԺ ԱՇԽԱՏԱԿԱԶՄԻ
ՕՐԵՆՍԴՐՈՒԹՅԱՆ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅԱՆ ԵՎ
ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ՎԱՐՉՈՒԹՅՈՒՆ
Կատարող` Ա.Երեմյան
1 Անգամ քաղաքացիաիրավական (մասնավոր) իրավահարաբերություններից ծագող վեճերում հայցվորն է կրում ապացուցելու պարտականությունը: Սուբորդինացիայի սկզբունքով ձեւավորվող իրավահարա՟բերություններում, դա, անկասկած, հիմնական գաղափարներից մեկն է:
