ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆ

«Հայաստանի Հանրապետության 2016 թվականի պետական բյուջեի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի նախագծի վերաբերյալ (փաստաթղթային կոդ` Կ-862-05.10.2015-ԱՄ,ԱՀ,ԳԿ,ԳԲ,ԵԻ,ՄԻ,ՊԱ,ՊԻ,ՍՀ,ՏՏ,ՏՀ,ՖՎ-010/0)


 

«Հայաստանի Հանրապետության 2016 թվականի պե«Հայաստանի Հանրապետության 2016 թվականի պետական բյուջեի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի նախագիծը (այսուհետ` նաեւ Նախագիծ) քննարկվել է ՀՀ ԱԺ Աշխատակազմի տնտեսագիտական վարչությունում:

Նախագիծը համապատասխանում է ՀՀ Սահմանադրությամբ եւ «Հայաստանի Հանրապետության բյուջետային համակարգի մասին» ՀՀ օրենքով, ինչպես նաեւ բյուջետային հարաբերությունները կարգավորող մյուս օրենքներով սահմանված պահանջներին:

Նախագծի ուսումնասիրության եւ քննարկման արդյունքում ձեւավորվել են մի շարք նկատառումներ, որոնցից հիմնականները կայանում են հետեւյալում: 

            1. 2016 թվականին հանրապետության տնտեսությունը բնութագրող հիմնական մակրոտնտեսական ցուցանիշների գծով կանխատեսումները բավականաչափ համեստ են: Մասնավորապես, ըստ ՀՀ կառավարության կանխատեսումների, առաջիկա տարում ՀՆԱ-ի իրական աճը կկազմի 2.2 տոկոս` ընթացիկ տարվա սպասողական 2.5 տոկոսի դիմաց (պլանավորված ցուցանիշը՝ 4.1 տոկոս): Համաձայն նույն կանխատեսումների, արդյունաբերությունը կաճի 3.7 տոկոսով, գյուղատնտեսությունը` 4.0 տոկոսով, ծառայությունների ոլորտը՝ 1.3 տոկոսով, իսկ շինարարության ոլորտը` 1.0 տոկոսով (տե՛ս աղյուսակ 1-ը): 

Աղյուսակ 1.

ՀՀ հիմնական մակրոտնտեսական ցուցանիշների դինամիկան 2005-2016թթ.

Ցուցանիշներ

2006 
  2007 
 2008 
 2009 
 2010 
 2011 
 2012  
 2013 
 2014  
 2015 
 2016 
  
ՀՆԱ իրական աճ (%) 
 13.2 
 13.8 
 6.9 
 -14.1 
 2,2 
 4.7 
 7.2 
 3.3 
 3.5 
 2.5 
 2.2 
  
Ներդրումներ/

ՀՆԱ (%) 
 35.9 
 37.8 
 40.9 
 34.7 
 32.9 
 27.3 
 25.3 
 22.3 
 21.1 
 20.1 
 20.3 
  
Պետական բյուջեի ընդամենը եկամուտներ, մլրդ. դրամ 
 441.5 
 588.0 
 785.3 
 672.1 
 759.7 
 859.9 
 918.9 
 1032.8 
 1094.1 
 1191.5 
 1183.0 
  
Պետական բյուջեի ընդամենը եկամուտ-ներ/ՀՆԱ (%) 
 16.6 
 18.7 
 21.5 
 21.7 
 21.70 
 22.7 
 22.99 
 22.76 
 22.6 
 24.5 
 21.7 
  
Հարկային եկամուտներ եւ տուրքեր, մլրդ. դրամ 
 385.1 
 498,9 
 621.1 
 520.2 
 591.1 
 774.7 
 875.1 
 993.1 
 1094.0 
 1138.7 
 1129.0 
  
Պետական բյուջեի հարկային  եկամուտներ եւ տուրքեր/ՀՆԱ

(%) 
 14.5 
 16.1 
 17.0 
 16.77 
 16.88 
 20.5 
 21.89 
 21.89 
 21.7 
 23.4 
 20.7 
  
Պետական բյուջեի ընդամենը ծախսեր, մլրդ. դրամ 
 481.2 
 634.7 
 810.6 
 912.8 
 934.1 
 964.5 
 980.8 
 1152.6 
 1187.4 
 1305.6 
 1373.7 
  
Պետական բյուջեի ընդամենը ծախսեր/ՀՆԱ

(%) 
 18.1 
 20.2 
 22.2 
 29.42 
 26.7 
 25.5 
 24.54 
 25.4 
 24.52 
 26.82 
 25.24 
  
Պետական բյուջեի դեֆիցիտ (մլրդ. դրամ) 
 - 
 - 
 - 
 240.7 
 174.4 
 104.6 
 61.8 
 119.8 
 93.3 
 114.1 
 190.7 
  
Պետական բյուջեի դեֆիցիտ/ՀՆԱ (%) 
 1.5 
 1.5 
 1.2 
 7.6 
 5.0 
 2.8 
 1.4 
 1.6 
 1.86 
 3.8 
 3.5 
  
 

2. Առաջիկա տարում ներդրումների ծավալը կկազմի ՀՆԱ-ի 20.3 տոկոսը (ընթացիկ տարվա 20.1 տոկոսի եւ 2014 թվականի 21.1 տոկոսի ֆոնին), ինչը, կարծում ենք, կարեւորում է առաջիկա տարիներին ներդրումային միջավայրի բարելավման ուղղությամբ ձեռնարկվելիք գործուն քայլերի, եւ առաջին հերթին` ներդրումային միջավայրի վրա բացասաբար ազդող գործոնների բացահայտման եւ չեզոքացման անհրաժեշտությունը:  

3. Հայաստանի Հանրապետության 2016 թվականի պետական բյուջեի նախագծում եկամուտների ընդհանուր գումարը ծրագրվել է 1 տրիլիոն 183.0 մլրդ. դրամի չափով, ինչը 2014 թվականի փաստացի ցուցանիշը գերազանցում է 88.9 մլրդ. դրամով, սակայն պակաս է 2015 թվականի համար հաստատված ցուցանիշից 8.5 մլրդ. դրամով:  Այլ կերպ ասած, առաջիկա տարվա բյուջետային եկամուտների պլանավորված ծավալը ընթացիկ տարվա հաստատված ցուցանիշին զիջում է մոտ 0.5 տոկոսով: Հետեւաբար, կարելի է նշել, որ առաջիկա տարում հանրապետությունում ակնկալվող տնտեսական աճը, ըստ էության, դրական չի անդրադառնա բյուջետային եկամուտների վրա, ինչի մասին է վկայում նաեւ բյուջեի մուտքեր/ՀՆԱ ցուցանիշը: Ակնկալվում է, որ 2016 թվականին այն կկազմի 21.7 տոկոս` 2015 թվականի ծրագրային 24.5 տոկոսի եւ 2014 թվականի փաստացի 22.6 տոկոսի դիմաց: Նույնը վերաբերում է նաեւ հարկային բեռի ծանրությունը բնութագրող հիմնական` «հարկային եկամուտներ եւ տուրքեր/ՀՆԱ» ցուցանիշին, որ առաջիկա տարում կկազմի 20.7 տոկոս` ընթացիկ տարվա եւ 2014 թվականի փաստացի ցուցանիշների 23.4 տոկոսի եւ 21.7 տոկոսի դիմաց: Ընդ որում, նախատեսվում է նաեւ, որ 2016 թվականին բյուջետային մուտքերի կազմում ամենամեծ տեսակարար կշիռ կունենան հարկերը եւ պետական տուրքերը` 1 տրիլիոն 129.0 մլրդ. դրամ` 2015 թվականի համար հաստատված եւ 2014 թվականի փաստացի մուտքերի համապատասխանաբար 1 տրիլիոն 138.7 մլրդ. դրամի եւ 1 տրիլիոն 49 մլրդ. դրամի դիմաց: Պաշտոնական դրամաշնորհները եւ այլ եկամուտները կապահովեն տարեկան բյուջետային մուտքերի համապատասխանաբար` 30.2 մլրդ. դրամը եւ 23.8 մլրդ. դրամը: 

4. Առաջիկա բյուջետային տարում նախատեսվում է պետական բյուջեի ծախսային մասի անվանական աճ, ինչը կկազմի 1 տրիլիոն 373.7 մլրդ. դրամ` նախորդ տարվա 1 տրիլիոն 187.4 մլրդ. դրամի եւ ընթացիկ տարվա 1 տրիլիոն 305.6 մլրդ. դրամի դիմաց: Սակայն ՀՆԱ-ի հետ հարաբերակցության առումով 2016 թվականին այդ ցուցանիշն ընթացիկ տարվա ցուցանիշի համեմատությամբ կնվազի` 26.82 տոկոսից իջնելով 25.24 տոկոսի: 

Հաշվի առնելով 2016 թվականի բյուջետայի եկամուտների ակնկալվող ծավալը, կարելի է նշել, որ առաջիկա տարում բյուջետային ծախսերի ավելացումը տեղի կունենա դեֆիցիտի աճի հաշվին, որը կկազմի 190.7 մլրդ. դրամ` ընթացիկ տարվա համար հաստատված 114.1 մլրդ դրամի դիմաց: Ինչ վերաբերում է բյուջետային ծախսերի կառուցվածքին, ապա ծախսերի ամբողջ ծավալի 90.6%-ը կամ 1 տրիլիոն 244.4 մլրդ. դրամը բաժին է ընկնում ընթացիկ ծախսերին, իսկ 9.4%-ը կամ 129.3 մլրդ. դրամը՝ ոչ ֆինանսական ակտիվների գծով զուտ ծախսերին:

5. Համաձայն Նախագծի, հարկային եկամուտները ? պետական տուրքերը 2016 թվականի համար ծրագրվել են 1 տրիլիոն 129.0 մլրդ. դրամի չափով` ընթացիկ տարվա 1 տրիլիոն 138.7 մլրդ. դրամի դիմաց (տե՛ս աղյուսակ 2-ը): 

Աղյուսակ 2.

Հարկային եկամուտներ ծավալը ՀՀ-ում 2005-2016թթ. (մլրդ. դրամ)

  
 2006 
 2007 
 2008 
 2009 
 2010 
 2011 
 2012 
 2013 
 2014 
 2015 
 2016 
  
Հարկա-յին եկամուտներ, պետա-կան տուրք,

այդ թվում` 
  

385.1 
  

498.9 
  

621.1 
  

520.2 
  

591.1 
  

774.7 
  

875.1 
  

993.1 
  

1092.3 
  

1131.2 
  

1129.0 
  
Ավելաց-ված արժեքի հարկ 
 165.9 
 248.0 
 318.3 
 254.1 
 231.3 
 292.7 
 343.2 
 413.8 
 444.7 
 450.3 
 423.1 
  
Ակցիզա-յին հարկ 
 39.9 
 41.5 
 45.9 
 42.8 
 59.1 
 34.1 
 43.6 
 56.3 
 57.6 
 57.9 
 53.2 
  
Շահու-թահարկ 
 65.3 
 75.5 
 86.2 
 81.8 
 82.7 
 80.8 
 107.2 
 127.1 
 136.1 
 129.9 
 107.4 
  
Եկա-մտային հարկ 
 35.5 
 46.8 
 53.7 
 60.2 
 64.0 
 82.1 
 91.2 
 225.9 
 287.0 
 308.7 
 336.8 
  
Մաքսա-տուրք 
 18.3 
 24.0 
 37.3 
 25.1 
 25.4 
 31.2 
 39.3 
 43.7 
 52.5 
 53.5 
 67.1 
  
 

Ինչպես նկատում ենք աղյուսակի տվյալներից, առաջիկա տարում պետական բոլոր հարկերի գծով, բացառությամբ եկամտային հարկի, կգրանցվի մուտքերի կրճատում: Նախագծով հարկային եկամուտների եւ պետական տուրքերի կանխատեսվող մուտքերը ծրագրվել են ՀՆԱ-ի 20.7 տոկոսի չափով` 2015 եւ 2014 թվականների համապատասխանաբար` 23.4 եւ 21.7 տոկոսի դիմաց: Հարկ է նշել, որ հարկային եկամուտների կառուցվածքում շարունակում են մեծ տեսակարար կշիռ կազմել անուղղակի հարկերը: Մասնավորապես, ԱԱՀ-ին եւ ակցիզային հարկին բաժին է ընկնում 476.3 մլրդ. դրամ, որը կազմում է հարկային եկամուտների եւ պետական տուրքի ընդհանուր գումարի մոտ 42.2%-ը:    

2016 թվականին պետական բյուջեի հարկային եկամուտների գերակշիռ մասը կապահովվի ավելացված արժեքի հարկից ստացվելիք մուտքերի հաշվին, ինչը կկազմի մոտ 423.1 մլրդ դրամ: Փաստորեն, միայն ավելացված արժեքի հարկից ստացվող մուտքերը կկազմեն ընդհանուր հարկային մուտքերի (ներառյալ պետական տուրքը) 37.5 տոկոսը: Միեւնույն ժամանակ, շահութահարկից եւ եկամտային հարկից ստացվող բյուջետային մուտքերն առաջիկա տարվա համար նախատեսված են համապատասխանաբար` 107.4 մլրդ. դրամի (հարկային մուտքերի 9.5 տոկոսի) եւ 336.8 մլրդ. դրամի (հարկային մուտքերի 29.8 տոկոսի) չափով: 

Ընդհանուր առմամբ, ուղղակի եւ անուղղակի հարկերի միջեւ օպտիմալ հարաբերակցության հաստատումը հարկային համակարգի արդյունավետության կարեւոր նախապայմաններից մեկն է հանդիսանում: Հայաստանի Հանրապետությունում վերջին տարիներին արձանագրված զարգացումների արդյունքում որոշակիորեն փոխվել է ուղղակի եւ անուղղակի հակեր հարաբերակցությունը՝ ի հօգուտ առաջինի: Սակայն խորքային վերլուծությունները ցույց են տալիս, որ դա հիմնականում տեղի է ունեցել եկամտային հարկի ներդրմամբ եւ դրանում որոշակի կառուցվածքային փոփոխությունների իրականացմամբ: 

6. 2016 թվականի պետական բյուջեի նախագծով ծախսերը նախատեսված են 1 տրիլիոն 373.7 մլրդ. դրամի չափով, որը 2015 թվականի պետական բյուջեի հաստատված մակարդակի համեմատ աճել է  75.1  մլրդ. դրամի չափով (տե՛ս աղյուսակ 3-ը):

 Աղյուսակ 3.

ՀՀ 2010-2016թթ. պետական բյուջեների ծախսերը (մրդ. դրամ)

Գործառնական դասակարգման խմբերի անվանումները 
  

2010

  
  

    2011

  
     

    2012  
  

2013

  
  

2014

  
  

2015  
  

2016 
  
Ընդամենը ծախսեր,

այդ թվում՝ 
 954.3 
 986.5 
 1.006.1 
 1.152.6 
 1.246.4 
 1.298.6 
 1373.7 
  
01.  
 Ընդհանուր բնույթի հանրային ծառայություններ  
 143.3 
  

154.1 
  

160.5 
  

208.9 
  

218.3 
  

238.1 
  

261.8 
  
02.  
 Պաշտպանություն 
 147.5 
 145.5 
 152.8 
 182,7 
 194.1 
 199.0 
 208.0 
  
03. 
 Հասարակական կարգ, անվտան-գություն եւ դատական գործունեություն  
 67.4 
  

72.5 
  

76.7 
  

72.4 
  

82.5 
  

100.9 
  

100.3 
  
04. 
 Տնտեսական հարաբերություններ 
 112.5 
 83.9 
 71.1 
 131.4 
 108.3 
 85.2 
 114.4 
  
05. 
 Շրջակա միջավայրի պաշտպանություն 
 4.9 
 6.6 
 7.0 
 5,4 
 4.5 
 4.5 
 4.6 
  
06. 
 Բնակարանային շինարարություն եւ կոմունալ ծառայություններ 
 42.8 
  

43.8 
  

14.3 
  

25.9 
  

28.8 
  

28.4 
  

26.8 
  
07. 
 Առողջապահություն 
 56.1 
 63.3 
 64.5 
 71.9 
 80.7 
 83.4 
 86.0 
  
08. 
  Հանգիստ, մշակույթ եւ կրոն  
 16.1 
 17.6 
 22.8 
 18.2 
 21.0 
 25.9 
 26.1 
  
09. 
 Կրթություն 
 97.8 
 106.1 
 102.8 
 108,3 
 128.0 
 127.6 
 132.1 
  
10. 
 Սոցիալական պաշտպանություն  
 244.4 
 256.2 
 291.8 
 304.7 
 362.0 
 385.5 
 405.4 
  
11. 
 Հիմնական բաժիններին չդասվող պահ. ֆոնդեր 
 21.6 
  

36.1 
  

41.8 
  

22.7 
  

20.1 
  

20.0 
  

8.0 
  
 

Ինչպես կարելի է նկատել բերված աղյուսակի տվյալներից, ընդհանուր առմամբ 2016 թվականի պետական բյուջեի նախագծով պահպանվել է դեռեւս նախորդ տարիներին ձեւավորված ծախսերի ուղղվածությունը: Մասնավորապես, սոցիալական բնագավառի ծախսերի տեսակարար կշիռը 2016 թվականի պետական բյուջեի ծախսերում կկազմի 47.3 տոկոս, պաշտպանության, ազգային անվտանգության եւ հասարակական կարգի պահպանության համակարգերի ծախսերը` 20.8 տոկոս, տնտեսության ճյուղերի ծախսերը` 10.6 տոկոս, պետական պարտքի սպասարկման ծախսերը` 7.2 տոկոս, իսկ տեղական ինքնակառավարման մարմիններին ցուցաբերվող աջակցությունը` 3.2 տոկոս: Փաստորեն, կարելի է արձանագրել, որ ծախսային քաղաքականության առումով հիմնական ուղղությունները մնալու են նույնը եւ բյուջետային ծախսերի գերակշիռ մասը՝ 68.1 տոկոսն ուղղվելու է սոցիալական ոլորտի եւ պաշտպանության բնագավառների ֆինանսավորմանը:

7. Նախագծով 2016 թվականի պետական բյուջեի դեֆիցիտը ծրագրավորվել է ՀՆԱ-ի 3.5 տոկոսի չափով եւ կազմում է 190.7 մլրդ. դրամ, որը նախատեսվում է ֆինանսավորել ներքին եւ արտաքին աղբյուրների հաշվին: Դեֆիցիտի ֆինանսավորումը նախատեսվում է իրականացնել հիմնականում արտաքին աղբյուրների հաշվին, որոնք կկազմեն 63.2 տոկոս: Ներքին աղբյուրների հաշվին ֆինանսավորումը կկազմի 70.1 մլրդ դրամ կամ 36.8 տոկոս:

Ինչ վերաբերում է ՀՀ արտաքին պարտքին, պետք է նշել, որ 2014 թվականի դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ այն կազմել է 3.785 մլն. ԱՄՆ դոլար, 2015 թվականի տարեվերջի դրությամբ նախատեսվում է, որ այն կհասնի մոտ 4.489 մլն. ԱՄՆ դոլարի, իսկ 2016 թվականի համար ծրագրվող ցուցանիշը կզմում է 4.818 մլն. ԱՄՆ դոլար (տե՛ս աղյուսակ 4-ը): Փաստորեն, արտաքին պարքի պլանավորվող աճը 2014-2016 թվականների համար կկազմի մոտ 1 մլրդ. դոլար կամ մոտ 30 տոկոս:

Աղյուսակ 4. 

ՀՀ պ?տական պարտքը 2014-2016 թթ. (մլն. ԱՄՆ դոլար)

Ցուցանիշներ 
 2014թ 
 2015թ 
 2016թ.  
  
փաստացի 
 սպասողական 
 նախագիծ 
  
Պետական պարտք՝ ընդամենը 
 4.441.5 
 5.122.0 
 5.565.0 
  
այդ թվում` 
   
   
   
  
արտաքին պարտք 
 3.785.5 
 4.489.0 
 4.818.0 
  
որից` Կենտրոնական բանկի պարտքտական բյուջեի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի նախագիծը (այսուհետ` նաեւ Նախագիծ) քննարկվել է ՀՀ ԱԺ Աշխատակազմի տնտեսագիտական վարչությունում:

Նախագիծը համապատասխանում է ՀՀ Սահմանադրությամբ եւ «Հայաստանի Հանրապետության բյուջետային համակարգի մասին» ՀՀ օրենքով, ինչպես նաեւ բյուջետային հարաբերությունները կարգավորող մյուս օրենքներով սահմանված պահանջներին:

Նախագծի ուսումնասիրության եւ քննարկման արդյունքում ձեւավորվել են մի շարք նկատառումներ, որոնցից հիմնականները կայանում են հետեւյալում: 

            1. 2016 թվականին հանրապետության տնտեսությունը բնութագրող հիմնական մակրոտնտեսական ցուցանիշների գծով կանխատեսումները բավականաչափ համեստ են: Մասնավորապես, ըստ ՀՀ կառավարության կանխատեսումների, առաջիկա տարում ՀՆԱ-ի իրական աճը կկազմի 2.2 տոկոս` ընթացիկ տարվա սպասողական 2.5 տոկոսի դիմաց (պլանավորված ցուցանիշը՝ 4.1 տոկոս): Համաձայն նույն կանխատեսումների, արդյունաբերությունը կաճի 3.7 տոկոսով, գյուղատնտեսությունը` 4.0 տոկոսով, ծառայությունների ոլորտը՝ 1.3 տոկոսով, իսկ շինարարության ոլորտը` 1.0 տոկոսով (տե՛ս աղյուսակ 1-ը): 

Աղյուսակ 1.

ՀՀ հիմնական մակրոտնտեսական ցուցանիշների դինամիկան 2005-2016թթ.

Ցուցանիշներ 
  2006 
  2007 
 2008 
 2009 
 2010 
 2011 
 2012  
 2013 
 2014  
 2015 
 2016 
  
ՀՆԱ իրական աճ (%) 
 13.2 
 13.8 
 6.9 
 -14.1 
 2,2 
 4.7 
 7.2 
 3.3 
 3.5 
 2.5 
 2.2 
  
Ներդրումներ/

ՀՆԱ (%) 
 35.9 
 37.8 
 40.9 
 34.7 
 32.9 
 27.3 
 25.3 
 22.3 
 21.1 
 20.1 
 20.3 
  
Պետական բյուջեի ընդամենը եկամուտներ, մլրդ. դրամ 
 441.5 
 588.0 
 785.3 
 672.1 
 759.7 
 859.9 
 918.9 
 1032.8 
 1094.1 
 1191.5 
 1183.0 
  
Պետական բյուջեի ընդամենը եկամուտ-ներ/ՀՆԱ (%) 
 16.6 
 18.7 
 21.5 
 21.7 
 21.70 
 22.7 
 22.99 
 22.76 
 22.6 
 24.5 
 21.7 
  
Հարկային եկամուտներ եւ տուրքեր, մլրդ. դրամ 
 385.1 
 498,9 
 621.1 
 520.2 
 591.1 
 774.7 
 875.1 
 993.1 
 1094.0 
 1138.7 
 1129.0 
  
Պետական բյուջեի հարկային  եկամուտներ եւ տուրքեր/ՀՆԱ

(%) 
 14.5 
 16.1 
 17.0 
 16.77 
 16.88 
 20.5 
 21.89 
 21.89 
 21.7 
 23.4 
 20.7 
  
Պետական բյուջեի ընդամենը ծախսեր, մլրդ. դրամ 
 481.2 
 634.7 
 810.6 
 912.8 
 934.1 
 964.5 
 980.8 
 1152.6 
 1187.4 
 1305.6 
 1373.7 
  
Պետական բյուջեի ընդամենը ծախսեր/ՀՆԱ

(%) 
 18.1 
 20.2 
 22.2 
 29.42 
 26.7 
 25.5 
 24.54 
 25.4 
 24.52 
 26.82 
 25.24 
  
Պետական բյուջեի դեֆիցիտ (մլրդ. դրամ) 
 - 
 - 
 - 
 240.7 
 174.4 
 104.6 
 61.8 
 119.8 
 93.3 
 114.1 
 190.7 
  
Պետական բյուջեի դեֆիցիտ/ՀՆԱ (%) 
 1.5 
 1.5 
 1.2 
 7.6 
 5.0 
 2.8 
 1.4 
 1.6 
 1.86 
 3.8 
 3.5 
  
 

2. Առաջիկա տարում ներդրումների ծավալը կկազմի ՀՆԱ-ի 20.3 տոկոսը (ընթացիկ տարվա 20.1 տոկոսի եւ 2014 թվականի 21.1 տոկոսի ֆոնին), ինչը, կարծում ենք, կարեւորում է առաջիկա տարիներին ներդրումային միջավայրի բարելավման ուղղությամբ ձեռնարկվելիք գործուն քայլերի, եւ առաջին հերթին` ներդրումային միջավայրի վրա բացասաբար ազդող գործոնների բացահայտման եւ չեզոքացման անհրաժեշտությունը:  

3. Հայաստանի Հանրապետության 2016 թվականի պետական բյուջեի նախագծում եկամուտների ընդհանուր գումարը ծրագրվել է 1 տրիլիոն 183.0 մլրդ. դրամի չափով, ինչը 2014 թվականի փաստացի ցուցանիշը գերազանցում է 88.9 մլրդ. դրամով, սակայն պակաս է 2015 թվականի համար հաստատված ցուցանիշից 8.5 մլրդ. դրամով:  Այլ կերպ ասած, առաջիկա տարվա բյուջետային եկամուտների պլանավորված ծավալը ընթացիկ տարվա հաստատված ցուցանիշին զիջում է մոտ 0.5 տոկոսով: Հետեւաբար, կարելի է նշել, որ առաջիկա տարում հանրապետությունում ակնկալվող տնտեսական աճը, ըստ էության, դրական չի անդրադառնա բյուջետային եկամուտների վրա, ինչի մասին է վկայում նաեւ բյուջեի մուտքեր/ՀՆԱ ցուցանիշը: Ակնկալվում է, որ 2016 թվականին այն կկազմի 21.7 տոկոս` 2015 թվականի ծրագրային 24.5 տոկոսի եւ 2014 թվականի փաստացի 22.6 տոկոսի դիմաց: Նույնը վերաբերում է նաեւ հարկային բեռի ծանրությունը բնութագրող հիմնական` «հարկային եկամուտներ եւ տուրքեր/ՀՆԱ» ցուցանիշին, որ առաջիկա տարում կկազմի 20.7 տոկոս` ընթացիկ տարվա եւ 2014 թվականի փաստացի ցուցանիշների 23.4 տոկոսի եւ 21.7 տոկոսի դիմաց: Ընդ որում, նախատեսվում է նաեւ, որ 2016 թվականին բյուջետային մուտքերի կազմում ամենամեծ տեսակարար կշիռ կունենան հարկերը եւ պետական տուրքերը` 1 տրիլիոն 129.0 մլրդ. դրամ` 2015 թվականի համար հաստատված եւ 2014 թվականի փաստացի մուտքերի համապատասխանաբար 1 տրիլիոն 138.7 մլրդ. դրամի եւ 1 տրիլիոն 49 մլրդ. դրամի դիմաց: Պաշտոնական դրամաշնորհները եւ այլ եկամուտները կապահովեն տարեկան բյուջետային մուտքերի համապատասխանաբար` 30.2 մլրդ. դրամը եւ 23.8 մլրդ. դրամը: 

4. Առաջիկա բյուջետային տարում նախատեսվում է պետական բյուջեի ծախսային մասի անվանական աճ, ինչը կկազմի 1 տրիլիոն 373.7 մլրդ. դրամ` նախորդ տարվա 1 տրիլիոն 187.4 մլրդ. դրամի եւ ընթացիկ տարվա 1 տրիլիոն 305.6 մլրդ. դրամի դիմաց: Սակայն ՀՆԱ-ի հետ հարաբերակցության առումով 2016 թվականին այդ ցուցանիշն ընթացիկ տարվա ցուցանիշի համեմատությամբ կնվազի` 26.82 տոկոսից իջնելով 25.24 տոկոսի: 

Հաշվի առնելով 2016 թվականի բյուջետայի եկամուտների ակնկալվող ծավալը, կարելի է նշել, որ առաջիկա տարում բյուջետային ծախսերի ավելացումը տեղի կունենա դեֆիցիտի աճի հաշվին, որը կկազմի 190.7 մլրդ. դրամ` ընթացիկ տարվա համար հաստատված 114.1 մլրդ դրամի դիմաց: Ինչ վերաբերում է բյուջետային ծախսերի կառուցվածքին, ապա ծախսերի ամբողջ ծավալի 90.6%-ը կամ 1 տրիլիոն 244.4 մլրդ. դրամը բաժին է ընկնում ընթացիկ ծախսերին, իսկ 9.4%-ը կամ 129.3 մլրդ. դրամը՝ ոչ ֆինանսական ակտիվների գծով զուտ ծախսերին:

5. Համաձայն Նախագծի, հարկային եկամուտները ? պետական տուրքերը 2016 թվականի համար ծրագրվել են 1 տրիլիոն 129.0 մլրդ. դրամի չափով` ընթացիկ տարվա 1 տրիլիոն 138.7 մլրդ. դրամի դիմաց (տե՛ս աղյուսակ 2-ը): 

Աղյուսակ 2.

Հարկային եկամուտներ ծավալը ՀՀ-ում 2005-2016թթ. (մլրդ. դրամ)

  
 2006 
 2007 
 2008 
 2009 
 2010 
 2011 
 2012 
 2013 
 2014 
 2015 
 2016 
  
Հարկա-յին եկամուտներ, պետա-կան տուրք,

այդ թվում` 
  

385.1 
  

498.9 
  

621.1 
  

520.2 
  

591.1 
  

774.7 
  

875.1 
  

993.1 
  

1092.3 
  

1131.2 
  

1129.0 
  
Ավելաց-ված արժեքի հարկ 
 165.9 
 248.0 
 318.3 
 254.1 
 231.3 
 292.7 
 343.2 
 413.8 
 444.7 
 450.3 
 423.1 
  
Ակցիզա-յին հարկ 
 39.9 
 41.5 
 45.9 
 42.8 
 59.1 
 34.1 
 43.6 
 56.3 
 57.6 
 57.9 
 53.2 
  
Շահու-թահարկ 
 65.3 
 75.5 
 86.2 
 81.8 
 82.7 
 80.8 
 107.2 
 127.1 
 136.1 
 129.9 
 107.4 
  
Եկա-մտային հարկ 
 35.5 
 46.8 
 53.7 
 60.2 
 64.0 
 82.1 
 91.2 
 225.9 
 287.0 
 308.7 
 336.8 
  
Մաքսա-տուրք 
 18.3 
 24.0 
 37.3 
 25.1 
 25.4 
 31.2 
 39.3 
 43.7