«13» հուլիսի 2013 թ.                                                                                                        ԻՎ-ե- 253

ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆ

«Հայաստանի Հանրապետության վարչական դատավարության օրենսգրքում փոփոխություն կատարելու մասին»(փաստաթղթային կոդ՝ Կ-300-16.07.2013-ՊԻ -010/0) «Հարկերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխություն եւ լրացումներ կատարելու մասին» (փաստաթղթային կոդ՝ Կ-300¹ -16.07.2013-ՊԻ -010/0), «Վարչարարության հիմունքների եւ վարչական վարույթի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխություններ կատարելու մասին» (փաստաթղթային կոդ՝ Կ-300² -16.07.2013-ՊԻ -010/0), «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» (փաստաթղթային կոդ՝ Կ-300³ -16.07.2013-ՊԻ -010/0) , «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացում կատարելու մասին» (փաստաթղթային կոդ՝ Կ-300⁴ -16.07.2013-ՊԻ -010/0), «Բնապահպանական եւ բնօգտագործման վճարների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխություն կատարելու մասին» (փաստաթղթային կոդ՝ Կ-300⁵ -16.07.2013-ՊԻ -010/0),«Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքում փոփոխություն կատարելու մասին» (փաստաթղթային կոդ՝ Կ-300⁶ -16.07.2013-ՊԻ -010/0), «Իրավական ակտերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխություններ կատարելու մասին» (փաստաթղթային կոդ՝ Կ-300⁷ -16.07.2013-ՊԻ -010/0) Հայաստանի Հանրապետության օրենքների նախագծերի փաթեթի վերաբերյալ

Հայաստանի Հանրապետության կառավարության կողմից օրենսդրական նախաձեռնության կարգով ներկայացված «Հայաստանի Հանրապետության վարչական դատավարության օրենսգրքում փոփոխություն կատարելու մասին», «Հարկերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխություն եւ լրացումներ կատարելու մասին», «Վարչարարության հիմունքների եւ վարչական վարույթի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխություններ կատարելու մասին», «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին», «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացում կատարելու մասին», «Բնապահպանական եւ բնօգտագործման վճարների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխություն կատարելու մասին»,«Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքում փոփոխություն կատարելու մասին», «Իրավական ակտերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխություններ կատարելու մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքների նախագծերի փաթեթը (այսուհետ` Նախագծերի փաթեթ) մասնագիտական փորձաքննության է ենթարկվել Հայաստանի Հանրապետության Ազգային ժողովի փորձաքննությանվարչությանիրավական փորձաքննության բաժնում:

Ստորեւ ներկայացնում ենք Նախագծերի փաթեթի վերաբերյալ մեր կողմից կատարված փորձաքննության արդյունքները:

ՀՀ Սահմանադրությանը, միջազգային իրավունքի սկզբունքներին եւ նորմերին, Հայաստանի Հանրապետության վավերացրած միջազգային պայմանագրերին,«Ազգային ժողովի կանոնակարգ» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 47-րդ հոդվածի պահանջներին համապատասխանության տեսանկյունից հարկ է նշել հետեւյալը.

1. «Հայաստանի Հանրապետության վարչական դատավարության օրենսգրքում փոփոխություն կատարելու մասին» ՀՀ օրենքի նախագծի (այսուհետ` Նախագիծ) վերաբերյալ

1.1. Հիմք ընդունելով «Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի պահանջներն առաջարկում ենք ներկայացնել նոր օրենքի Նախագիծ, ոչ թե գործող օրենքի փոփոխությունների նախագիծ եւ ուժը կորցրած ճանաչել2007 թվականի նոյ ե մբերի 28-ի Հայաստանի Հանրապետության վարչական դատավարության օրենսգ ի րքը (ՀՕ-269-Ն) ( այսուհետ՝ Օրենսգիրք ): Հակառակ դեպքում, ելնելով «Ազգային ժողովի կանոնակարգ» ՀՀ օրենքի 47-րդ հոդվածի 5-րդ մասի պահանջից, համաձայն որի «Օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներկատարելու մասին օրենքի նախագծին կցվում է տեղեկանք, որտեղ ներկայացվում է գործող օրենքի փոփոխվող հոդվածը», անհրաժեշտ էր Նախագծին կից ներկայացնել տեղեկանք փոփոխվող հոդվածների վերաբերյալ:

Նախագծի 1-ինհոդվածով առաջարկվում է փոփոխություններ կատարել Օրենքի բոլոր հոդվածներում, այսինքն ըստ էության փոփոխվում է Օրենքն ամբողջությամբ: Ուստի, առաջարկում ենք մեր եզրակացության դիտողություններն ու առաջարկությունները համարել որպես ներկայացված Նախագծի 1-ին հոդվածի համապատասխան հոդվածների առաջարկներ: Բացի այդ, Նախագծի 1-ին հոդվածի 218-րդ հոդվածը, որը վերաբերում է ուժի մեջ մտնելու ժամկետին, ըստ էության, Նախագծի 2-րդ հոդվածն է:

1.2. Որպես ընդհանուր դիտողություն նշենք, որ Նախագծում կան մի շարք լեզվաոճաբանական, խմբագրական եւ բովանդակային բնույթի անճշտություններ, մասնավորապես՝

ա ) Նախագծի 3-րդ հոդվածի 1-ին մասիա)ենթակետով նախատեսվող «խոչընդոտներ են հարուցվել …… ..» բառակապակցության մեջառաջարկում ենք «հարուցվել» բառը փոխարինել «ստեղծվել» կամ «առաջացվել »» բառով քանի, որ խոչընդոտներ չեն կարողհարուցվել, նրանք կարող են միայն ստեղծվել կամ առաջացվել (համաձայն Լեզվի պետական տեսչության համապատասխան մասնագետի պարզաբանման),

բ ) Նախագծի 33-րդ հոդվածի վերնագրի ՝«Վկայի հրավիրումը » բառերն առաջարկում ենք փոխարինել« Վկայինհրավիրելը» բառերով:

Խմբագրական վրիպակներ առկա ենՆախագծի 64-րդ հոդվածի 7-րդ մասում, 75-րդ հոդվածի 4-րդ մասում, 84-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետում եւ այլ հոդվածներում:

1.3. Ուսումնասիրության արդյունքում պարզվեց, որ վարչական դատարանին այլեւս ընդդատյա չեն վճարման կարգադրություն արձակելու վերաբերյալ գործերը: Այսինքն վերանում է վճարման կարգադրությունների վարույթը, ինչի մասին է վկայում Հայաստանի Հանրապետության վարչական դատավարության օրենսգրքի 8-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետի հանելը (Նախագծի 11-րդ հոդված), ինչպես նաեւ «Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 22-րդ հոդվածի 1-ին մասում նախատեսվող փոփոխությունը: Սակայն ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքում մնացել է 13-րդ հոդվածը, համաձայն որի.

« ՀՈԴՎԱԾ 13. ՔԱՂԱՔԱՑԻԱԿԱՆ ԳՈՐԾԵՐՈՎ ԴԱՏԱԿԱՆ ԱԿՏԵՐԸ

Դատարանը քաղաքացիական գործերով կայացնում է վճիռներ, որոշումներ եւ արձակում վճարման կարգադրություններ (այսուհետ` դատական ակտեր):»:

Փաստորեն, ստեղծվում է մի իրավիճակ, որ բռնագանձումները կկատարվեն առանց դատարան դիմելու վարչական կամ պրակտիկայում գոյություն ունեցող վարչական մարմին չհանդիսացող կառույցների կամ դատական ակտերի հարկադիր կատարումն իրականացնող մարմնի միջոցով եւ չի բացառվում կամ ինչը ավելի հավանական է: Տվյալ դեպքում դուրս են մնացել վարչական մարմին չհանդիսացող (համատիրություն, տուգանք գանձող ՍՊԸ-ներ եւ այլն), սակայն վարչական կարգով բռնագանձումներ իրականացնող այն կառույցները, որոնք տասնյակներով դիմում են դատարան անհիմն հաշվարկներով:

1.4. Նախագծի 19-րդ հոդվածում, սահմանվում են կողմերի իրավունքները եւ պարտականությունները, մասնավորապես նշվում է, որ կողմերն իրավունք ունեն uույն oրենuգրքով նախատեuված դեպքերում բողոքարկելու դատական ակտերը: Նախագծի131-րդ հոդվածըթվարկում է վարչական դատարանի բողոքարկման ենթակա միջանկյալ դատական ակտերը, որոնց մեջ չեն ներառվել երրորդ անձանց դատավարության մեջ ներգրավելու կամ ներգրավման դիմումը մերժելու մասին կայացված առանձին դատական ակտը, գործի քննության ընթացքում ներգրավման հիմքերը վերանալու դեպքում երրորդ անձին դատավարության մասնակիցների կազմից հանելու մասին որոշումը, միջնորդության քննարկումից հետո ապացույցի ապահովումն իրականցնելու վերաբերյալ դատարանի կայացրած որոշումը, հայցի ապահովման մասին միջնորդության արդյունքում կայացված որոշումը, ապացույց պահանջելու մասին դատարանի որոշումը: Գտնում ենք, որ բողոքարկման հնարավորության սահմանափակումը իրավաչափ չէ, քանի որ այն սահմանափակում է անձի` իր իրավունքների եւ ազատությունների դատական պաշտպանության արդյունավետ միջոցների իրավունքը: Համաձայն ՀՀ սահմանադրական դատարանի 07.09.2010 թվականի ՍԴՈ-906 որոշմանմբ արտահայտած դիրքորոշման`ՀՀ օրենսդրությունը հիմնված է այն տրամաբանության վրա, որ խախտված իրավունքների պաշտպանության արդյունավետությունը, ի թիվս այլոց, ներառում է անմիջականորեն դատարան դիմելու իրավունքն այն անձանց կողմից, որոնց իրավունքները խախտվել են: ՀՀ սահմանադրական դատարանը մեկ այլ` 05.02.2008 թվականին կայացրած ՍԴՈ-733 որոշման ուսումնասիրությունից կարելի է եզրակացնել, որ ՀՀ սահմանադրական դատարանը բացասաբար է մոտենում կողմերի համար պարտադիր բնույթ ունեցող որոշումների դատական կարգով բողոքարկման հնարավորություն ը սահմանափակելուն: Ավելին, 2009 թվականին ՄԻԵԴ-ի կողմից Մենդելն ընդ. Շվեդիայի գործով կայացված որոշման համաձայն` անձի բողոքարկման իրավունքը (right to appeal) սահմանափակելը հանգեցնում է ՄԻԵԿ 6-րդ հոդվածի խախտման:

Ելնելով վերոգրյալից` առաջարկում ենք Նախագծով նախատեսել նաեւ վերոնշյալ դատական ակտերի բողոքարկման հնարավորությունը:

1.5. Նախագծի 20-րդ հոդվածի 5-րդ մասով, 89-րդ հոդվածի 2-րդ մասովնախատեսվող « … դատարանը կայացնում է որոշում՝ առանձին դատական ակտի տեսքով» ձեւակերպման մեջ «որոշում» բառից առաջ ավելացնել «պատճառաբանված» բառը, քանի որ դատարանի կողմից դիմումը մերժելու մասին որոշումը պետք է լինի պատճառաբանված:

1.6. Նախագծի 20-րդ հոդվածի 7-րդ մասի համաձայն` երրորդ անձինք օգտվում են կողմի բոլոր իրավունքներից եւ կրում են նրա բոլոր պարտականությունները, բացառությամբ հայց (այդ թվում` հակընդդեմ հայց) ներկայացնելու, հայցի հիմքը եւ (կամ) առարկան փոխելու, հայցային պահանջների չափը ավելացնելու եւ (կամ) նվազեցնելու, հայցն ընդունելու կամ հայցից հրաժարվելու, դատական ակտի հարկադիր կատարում պահանջելու իրավունքներից ։ Հոդվածի բովանդակությունից բխում է, որ վարչական վարույթին չեն կարող մասնակցել վեճի առարկայի նկատմամբ ինքնուրույն պահանջ ներկայացնող երրորդ անձինք: Ներկայիս ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգիրքը նախատեսում է, որ երրորդ անձինք օգտվում են կողմի բոլոր իրավունքներից եւ կրում նրա բոլոր պարտականությունները, բացառությամբ այն իրավունքների եւ պարտականությունների, որոնք իրենց էությամբ տարածելի չեն երրորդ անձանց վրա: Նախագծով նշված դրույթի նման ձեւակերպումը ըստ էության սահմանափակում է անձի` իր իրավունքների եւ ազատությունների դատական պաշտպանության արդյունավետ միջոցների իրավունքը: Սույն խնդրի կապակցությամբ, ուսումնասիրելով մի շարք պետությունների փորձը, պարզ է դառնում, որ վերջիններիս վարչական դատավարական օրենսգրքերում կամ վարչական իրավահարաբերությունները կարգավորող այլ իրավական ակտերով հստակորեն նախատեսվում է ոչ միայն վեճի առարկայի նկատմամբ ինքնուրույն պահանջ չներկայացնող, այլեւ այդպիսի պահանջ ներկայացնող երրորդ անձանց ինստիտուտը (Գերմանիա, Ռուսաստան, Ուկրաինա, Բելառուսիա, Լատվիա, Վրաստան):

Ավելին , ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգիրքը նման տարբերակված մոտեցում նախատեսել է 34-րդ եւ 35-րդ հոդվածներով, որոնց համաձայն.

« ՀՈԴՎԱԾ 34. ՎԵՃԻ ԱՌԱՐԿԱՅԻ ՆԿԱՏՄԱՄԲ ԻՆՔՆՈՒՐՈՒՅՆ

ՊԱՀԱՆՋՆԵՐ ՆԵՐԿԱՅԱՑՆՈՂ ԵՐՐՈՐԴ ԱՆՁԻՆՔ

Վեճի առարկայի նկատմամբ ինքնուրույն պահանջներ ներկայացնող երրորդ անձինք կարող են գործի մեջ մտնել մինչեւ դատարանի կողմից վճիռ կայացնելը: Նրանք օգտվում են հայցվորի բոլոր իրավունքներից եւ կրում են նրա բոլոր պարտականությունները:

ՀՈԴՎԱԾ 35. ՎԵՃԻ ԱՌԱՐԿԱՅԻ ՆԿԱՏՄԱՄԲ ԻՆՔՆՈՒՐՈՒՅՆ

ՊԱՀԱՆՋՆԵՐ ՉՆԵՐԿԱՅԱՑՆՈՂ ԵՐՐՈՐԴ ԱՆՁԻՆՔ

1. Վեճի առարկայի նկատմամբ ինքնուրույն պահանջներ չներկայացնող երրորդ անձինք կարող են գործի մեջ մտնել հայցվորի կամ պատասխանողի կողմում մինչեւ դատարանի կողմից վճիռ կայացնելը, եթե գործով կայացվող վճիռը կարող է ազդել կողմերից մեկի հանդեպ նրանց ունեցած իրավունքների կամ պարտականությունների վրա:

2. Վեճի առարկայի նկատմամբ ինքնուրույն պահանջներ չներկայացնող երրորդ անձինք օգտվում են կողմի իրավունքներից եւ կրում են նրա պարտականությունները, բացի հայցի հիմքը կամ առարկան փոխելու, հայցային պահանջների չափն ավելացնելու կամ նվազեցնելու, հայցից հրաժարվելու, հայցն ընդունելու կամ հաշտության համաձայնություն կնքելու եւ դատական ակտի հարկադիր կատարում պահանջելու իրավունքից:»:

Ելնելով վերոգրյալից` առաջարկում ենք Նախագծով նախատեսել վեճի առարկայի նկատմամբ ինքնուրույն պահանջ ներկայացնող երրորդ անձանց մասնակցության հնարավորությունը վարչական դատավարությանը:

1.7. Նախագծի 22-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` եթե դատարանը հանգում է այն համոզման, որ հայցը ներկայացվել է ոչ այն պատաuխանողի դեմ, որը պետք է պատաuխանի ըuտ հայցի, դատարանը կարող է հայցվորի համաձայնությամբ ոչ պատշաճ պատաuխանողին փոխարինել պատշաճ պատաuխանողով ։ Եթե հայցվորը համաձայն չէ պատաuխանողին փոխարինելու հետ, ապա դատարանը կարող է այդ անձին ներգրավել որպեu երկրորդ պատաuխանող ։

Առաջարկում ենք հստակորեն սահմանել առաջին եւ երկրորդ պատասխանողների իրավունքները եւ պարտականությունները` պարզաբանում մտցնելով նրանց` հայցվորի նկատմամբ ունեցած պատասխանատվության ծավալի մեջ:

1.8. Նախագծի 27-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ավելի կամ պակաս» արտահայտությունը պարզ չէ թե ինչ է նշանակում եւ աառաջարկում ենք այն հստակեցնել:

1.9. Նախագծի 29-րդ հոդվածի համաձայն` կողմերից մեկը, միջնորդելով դատարանին այլ անձին կարգադրել ներկայացնել ապացույցներ, միաժամանակ պետք է մատնանշի այնպիuի հանգամանքներ, որոնք հավանական են դարձնում այլ անձի կողմից փաuտաթղթին տիրապետելու փաuտը ։ Նախագծի 44-րդ հոդված ը նշում է,որ միջնորդությունը քննվում է ապացույցը ենթադրաբար տիրապետող անձի ներկայությամբ ։ Վերջինu, եթե դատավարության մասնակից չէ, հրավիրվում է որպեu վկա ։ Եթե ապացույցը տիրապետող անձը հերքում է ապացույցն իր տիրապետության ներքո գտնվելու փաuտը, ապա դատարանը կարող է կարգադրել այդ անձին ցուցմունք տալ` վկայի ցուցմունքի համար uահմանված կարգով ։ Միաժամանակ նախագծի 29-րդ հոդվածով նախատեսված է, որ ապացույցներ ձեռքբերելու նպատակով դատարանն իրավասու է կայացնելու որոշում` առանձին դատական ակտի տեսքով, դրանք պահանջելով դատավարության այն մասնակիցներից, պետական եւ տեղական ինքնակառավարման այն մարմիններից (դրանց պաշտոնատար անձանցից), ինչպես նաեւ դատավարությունում չներգրավված ֆիզիկական եւ իրավաբանական այն անձանցից, որոնց ազդեցության ոլորտում դրանք գտնվում են կամ պետք է գտնվեն` սահմանելով ժամկետ դրանք դատարան ներկայացնելու համար ։

Առաջարկում ենք հստակեցնել 29-րդ եւ 44-րդ հոդվածի սույն դրույթները: Մասնավորապես, հասկանալի չէ, թե 44-րդ հոդվածով նախատեսված կարգով ապացույցը ենթադրաբար տիրապետող անձի` դատարանի կարգադրությամբ որպես վկա տված ցուցմունքը ինչպիսի հետեւանք է առաջացնում` հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ 29-րդ հոդվածի ուժով դատարանը այնուամենայնիվ կարող է ընդունել որոշում ապացույցներ պահանջելու մասին, ինչը վերջնական է, բողոքարկման ենթակա չէ եւ կամովին չկատարվելու դեպքում ենթակա է կատարման «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մաuին» ՀՀ oրենքով uահմանված կարգով:

Բացի այդ, Նախագծի 44-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` եթե կողմի պնդմամբ գրավոր ապացույցը գտնվում է հակառակ կողմի կամ դատավարության մասնակից չհանդիսացող այլ անձի տիրապետության ներքո, ապա կողմը միջնորդում է դատարանին` կարգադրելու ապացույց տիրապետող անձին ներկայացնելու գրավոր ապացույցը ։ Նույն հոդվածի 5-րդ մասի համաձայն` եթե ապացույցը տիրապետող հակառակ կողմը չի կատարում ապացույցը ներկայացնելու վերաբերյալ դատարանի կարգադրությունը, ապա միջնորդող կողմի ներկայացրած փաստաթղթի չվավերացված պատճենը կարող է համարվել հավաuտի ։ Այն դեպքերում, երբ միջնորդող կողմը պատճենը չի ներկայացրել, նրա ցուցմունքում արված պնդումները փաuտաթղթի բովանդակության մաuին դատարանը կարող է համարել հավաuտի ։

Միջազգային փորձի ուսումնասիրությունից պարզ է դառնում, որ դատարանը ապացուցված չի համարում այն փաստը, որը հավաստվում է միայն փաստաթղթի պատճենով, եթե միաժամանակ չի ներկայացվել փաստաթղթի բնօրինակը (Ռուսաստան): Եվրոպական մի շարք երկրներում, ներառյալ` Լատվիայում, Բելառուսիայում, Ֆինլանդիայում եւ Շվեդիայում, գրավոր ապացույցները դատարանի կողմից ընդունվում են, եթե դրանք ներկայացված են բնօրինակի կամ վավերացված պատճենի տեսքով: Բացի այդ, 29-րդ հոդվածի համաձայն` ապացույց պահանջելու մասին դատարանի որոշումը կամովին չկատարվելու դեպքում դատարանի որոշումը ենթակա է կատարման «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մաuին» ՀՀ oրենքով uահմանված կարգով:

Ելնելով վերոգրյալից` առաջարկում ենք Նախագծում հստակեցնել 44-րդ հոդվածի 5-րդ մասի եւ 29-րդ հոդվածիմիաժամանակյա կիրառման համատեղելիությունը:

1.10. Նախագծի 30-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 4-րդ կետի ա, բ, գ ենթակետերով նախատեսված ճանաչման հայցով ապացուցման բեռը չի տարածվում Նախագծի 70-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին, 2-րդ, 3-րդ կետերի վրա: Առաջարկում ենք քննարկել նշված 70-րդ հոդվածի կետերը Նախագծի 30-րդ հոդվածում ներառելու հարցը:

1.11. Նախագծի 34-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն` անձինք դատարանում որպեu վկա հանդեu գալիu առանձին հարցի վերաբերյալ ցուցմունք տալուց հրաժարվելու իրավունք ունեն` իրենց կամ իրենց ամուuնու կամ իրենց հետ արյունակցական մինչեւ 2-րդ աuտիճանի կապի մեջ գտնվող անձանց վերաբերյալ: Նախագծի 37-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` եթե դատավարության մասնակիցը, հղում կատարելով uույն oրենuգրքի 34-րդ հոդվածի 3-րդ մաuի վրա, հրաժարվում է ցուցմունք տալուց, ապա դատարանը կարող է դամեկնաբանելի վնաu այդ մասնակցի, եթե ապացուցման ենթակա փաստը, որի վերաբերյալ անհրաժեշտ էր նրա ցուցմունքը, մնում է չապացուցված: Մի շարք երկրների վարչական օրենսդրությունների ուսումնասիրությունից պարզ է դարձել, որ որոշ երկրներում` այդ թվում Ուկրաինայում, Բելառուսում Բուլղարիաում, վարչական դատավարության կողմերը կարող են ցուցմունք տալ որպես վկա: Այս դեպքում նրանց վրա տարածվում է վկայի` օրենսդրությամբ ամրագրված բոլոր իրավունքնեը եւ պարտականությունները` ներառյալ իրենց կամ իրենց ընտանիքի անդամների եւ իրենց մերձավորների վերաբերյալ ցուցմունք տալու պարտականությունից ազատվելը, ինչի դեպքում օրենսդրությամբ չի նախատեսվում, որ դա կարող մեկնաբանել ի վնաu այդ կողմի: Ավելին, Բուլղարիայի օրենսդրությունը ընդլայնում է սույն դրույթը` նախատեսելով, որ ցանկացած անձ ազատվում է տեղեկատվություն, բացատրություն կամ պարզաբանում տրամադրելուց, եթե այդ կերպ վնաս կպատճառի իրեն կամ իր բարեկամներին, եւ կրկին օրենսդրությամբ չի սահմանվում, որ դա կարող է մեկնաբանվել ի վնաս այդ անձի: ՄԻԵԴ-ը Սաունդերսն ընդ. Միացյալ Թագավորության գործով (1994թ) հայտնել է իր դիրքորոշումն առ այն, որ թեեւ Մարդու իրավունքների եւ հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածում ուղղակիորեն նշված չէ, սակայն լռելու իրավունքը միջազգայնորեն ճանաչված չափանիշ է, որը բխում է 6-րդ հոդվածում ամրագրված արդարացի դատաքննության իրավունքի էությունից: ՄԻԵԴ-ի Սաունդերսն ընդ. Միացյալ Թագավորության գործով (1994թ.) կայացված որոշմամբ արտահայտել է իր դիրքորոշումն առ այն, որ թեեւ լռելու իրավունքը եւ դրա մասը կազմող` իր դեմ ցուցմունք չտալու իրավունքը Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածում ուղղակիորեն չի ամրագրված, սակայն դրանք հանդիսանում են հանրաճանաչ միջազգային նորմեր, որոնք դրված են հոդված 6-ում ամրագրված արդար դատաքննության հասկացության հիմքում:

Ելնելով վերոգրյալից` առաջարկում ենք վերախմբագրել Նախագծի 37-րդ հոդվածի 2-րդ մասը` հաշվի առնելով անձի սահմանադրական իրավունքը ցուցմունք չտալ իր, ամուսնու կամ մերձավոր ազգականների վերաբերյալ:

1.12. Նախագծի 34-րդ հոդվածի 4-րդ մասի 2-րդ նախադասությանը («Անձի հետ արյունակցական կապի մինչեւ 2-րդ աuտիճանի մեջ են գտնվում արյունակցական կապի 1-ին աuտիճանի մեջ գտնվող անձինք, ինչպեu նաեւ վերջիններիu հետ արյունակցական կապի 1-ին աuտիճանի մեջ գտնվող անձինք:») հստակեցման կարիք ունի, քանի որ 1-ին նախադասությամբ թվարկված են 1-ին աստիճանի կապի մեջ գտնվող անձինք, իսկ 2-րդ նախադասության թերի ձեւակերպման հետեւանքով իմաստն անհասկանալի է դառնում:

1.13. Նախագծի 61-րդ հոդվածի 10-րդ մասում սահմանվում է«ծախսերի ողջամիտ չափերը» առաջարկում ենք պարզաբանել թե որո՞նք են «ողջամիտ չափերը» , քանզի անորոշ ձեւակերպումը կարող է սուբյեկտիվ մեկնաբանման արդյունքում չհամապատասխանել իրականչափերին եւ/կամ հանգեցնել բազմաթիվ վեճերի:

1.14. Նախագծի 113-րդ հոդվածի վերնագիրը ձեւակերպված է «Ապացույցների հետազոտումը: Լրացուցիչ ապացույցների ընդունումը», այսինքն նախատեսվում է նաեւ լրացուցիչ ապացույցների ընդունման հնարավորություն , սակայն նույն հոդվածի բովանդակության մեջ բացակայում է «լրացուցիչ» բառը, ինչի արդյունքում առաջանում է անհամապատասխանություն հոդվածի վերնագրի եւ բովանդակության միջեւ:

1.15.Նախագծի 116-րդ հոդվածի 8-րդ մասով սահմանվում է՝ «Եթե հայցադիմումը ներկայացվել է միաժամանակ 20-ից ավելի հայցվորների կողմից, ապա դատարանը հայցադիմումը վարույթ ընդունելու, ինչպես նաեւ այդ գործի վերաբերյալ ընդունած բոլոր դատական ակտերը սույն օրենսգրքով սահմանված կարգով, դրանք կայացնելու օրվանից եռօրյա ժամկետում ուղարկում է հայցադիմումում նշված հաջորդականությամբ առաջին հինգ հայցվորներին », ստեղծելով ոչ հավասար պայմաններ մյուս հայցվորների նկատմամբ: Ընդ որում, հայցվորներից յուրաքանչյուրին տրամադրվում է դատական ակտը համապատասխան գրավոր դիմումի համաձայն դատարան ներկայացնելու օրվանից երեք օրվա ընթացքում: Մինդեռ, բոլոր հայցվորները հավասարապես են մասնակցում դատական ծախսերին:

1.16. Նախագծի 118-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ «Վարչական դատարանը գրավոր դատաքննություն կիրառելու որոշումը եռօրյա ժամկետում պատշաճ ձեւով ուղարկում է դատավարության մասնակիցներին, ուժի մեջ է մտնում հանձնման պահից, իսկ եթե հնարավոր չէ հանձնել՝ փակցվում է դատարանում բոլորի համար տեսանելի վայրում» առաջարկում ենք քննարկել խնդիրը այն տեսանկյունից թե ի՞նչպես պետք է տեղեկանան այն անձինք ովքեր բնակվում են մարզերում, գյուղերում … : Նմանատիպ խնդիր առկա է Նախագծի64-րդ հոդվածի 2-րդ մասում՝« … պատշաճ ծանուցում է համարվում Հայաստանի Հանրապետության հրապարակային ծանուցումների պաշտոնական ինտերնետային կայքում ծանուցագիր տեղադրելը»:

1.17. Նախագծի 188-րդ հոդվածի համաձայն` Նախագծի 187-րդ հոդվածով նախատեuված գործերով վարչական դատարան կարող են դիմել նաեւ պետական եւ տեղական ինքնակառավարման մարմինները կամ պաշտոնատար անձինք` ընդդեմ վարչական մարմնի, եթե համարում են, որ այդ մարմնի նորմատիվ ակտով խախտվել են պետության կամ համայնքի այն իրավունքները, որոնց պաշտպանության լիազորությունը դրված է դիմողի վրա, եթե այդ վեճը ենթակա չէ լուծման վերադաuության կարգով ։ Նշված հոդվածը սույն խմբագրմամբ չի համապատասխանում “Վարչարարության հիմունքների եւ վարչական վարույթի մասին” ՀՀ օրենքի 70-րդ հոդվածին (վարչական ակտը կարող է բողոքարկվել վարչական եւ դատական կարգով միաժամանակ): Մի շարք եվրոպական երկրների, ներառյալ` Լիտվիայի, Ֆինլանդիայի, Ռումինիայի, Լեհաստանի, Գերմանիայի, Ավստրիայի, վարչադատավարական օրենսդրության ուսումնասիրությունից պարզ է դառնում, որ վարչական մարմնի կողմից կայացված ակտի վիճարկումը վերջին հաշվով դատական կարգով կարող են իրականացնել ոչ միայն ֆիզիկական եւ իրավաբանական անձինք, այլեւ պետական եւ տեղական ինքնակառավարման մարմիններն ու դրանց պաշտոնատար անձինք:

Ելնելով վերոգրյալից` առաջարկում ենք վերախմբագրել Նախագծի 188-րդ հոդվածը` պետական եւ տեղական ինքնակառավարման մարմինների կամ պաշտոնատար անձանց համար նախատեսելով դատարան դիմելու հնարավորություն վեճը վերադասության կարգով չլուծվելու դեպքում:

1.18. «Իրավական ակտերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքին եւ օրենսդրական տեխնիկայի կանոններին համապատասխանության տեսանկյունից առաջարկում ենք՝

Նախագծի 1-ին հոդվածով «հետեւյալ խմբագրությամբ» բառերը փոխարինել «նոր խմբագրությամբ» բառերով, այն համապատասխանեցնելով «Իրավական ակտերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 70-րդ հոդվածի 2-րդ մասի պահանջներին, ըստ որի՝ «Իրավական ակտում փոփոխությունները կատարվում են նրա առանձին՝ բաժիններ, գլուխներ, հոդվածներ, մասեր, կետեր, պարբերություններ կամ նախադասություններ« նոր խմբագրությամբ շարադրելու»   միջոցով:

Նախագծի 73-րդ հոդվածի1-ին մասի 4-րդ կետի բ) ենթակետով նախատեսվող « … սույն օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի 1-ին եւ 3-րդ կետերում ..» հղումներն առաջարկում ենք հստակեցնել՝ նշելով թե դրանք վերաբերում են Նախագծի 70-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին եւ 3-րդ կետերին, թե 70-րդ հոդվածի 1-ին եւ 3-րդ մասերին:

Առաջարկում ենքհստակեցնել 146-րդ հոդվածիմասերի համարակալումը, այդ կերպ այն համապատասխանեցնելով «Իրավական ակտերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 41-րդ հոդվածի 4-րդ մասի պահանջներին, ըստ որի՝«Իրավական այլ ակտերում դրույթները շարադրվում ենհերթական համար ունեցող կետերի տեսքով »:

2. «Հարկերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխություն եւ լրացումներ կատարելու մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի նախագծի (այսուհետ` Նախագիծ) վերաբերյալ.

2.1.Նախագծի վերնագրում «փոփոխություն» բառն առաջարկում ենք փոխարինել «փոփոխություններ» բառով, քանի որ Նախագծում նախատեսված են մեկից ավելի փոփոխություններ:

2.2. Նախագծի 1-ին հոդվածով նախատեսված է «Հարկերի մասին» ՀՀ օրենքը լրացնել նոր 29.1-ին հոդվածով: Առաջարկում ենք քննարկել նշված հոդվածի 5-րդ եւ 6-րդ պարբերության հստակեցման հարցը, որովհետեւ 5-րդ պարբերության մեջ հղում է կատարված «Վարչարարության հիմունքների եւ վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 88-րդ հոդվածի 2-րդ մասին, որը վերոհիշյալ օրենքում բացակայում է (88-րդ հոդվածը բաղկացած է մեկ պարբերությունից), իսկ 6-րդ պարբերությունում նշված է` «Տեղական ինքնակառավարման մարմինները պարտավորության աստիճանական մարման ժամանակացույց կարող են կնքել նաեւ պարտավոր անձի գույքի վրա արգելանք դնելուց հետո...», ինչը հակասում է «Հարկերի մասին» ՀՀ օրենքի 30.2- րդ հոդվածի 3-րդ պարբերության դրույթներին, այն է` «Գույքի արգելանքը կարող է կիրառվել միայն հարկային մարմնի կողմից վերահսկվող եկամուտների գծով պարտավորության կատարումն ապահովելու նպատակով»:

3. «Պետական տուրքի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխություն կատարելու մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի նախագծի (այսուհետ` Նախագիծ) վերաբերյալ.

3.1. Նախագծի 1-ին հոդվածում «Պետական տուրքի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի (27 դեկտեմբերի 1997 թվականի, ՀՕ-186, այսուհետ`Օրենք)» բառերը փոխարինել «Պետական տուրքի մասին» Հայաստանի Հանրապետության 1997 թվականի դեկտեմբերի 27-ի ՀՕ-186 օրենքի (այսուհետ` Օրենք)» բառերով` համապատասխանեցնելով «Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 39-րդ հոդվածի պահանջներին:

3.2. Նախագծի 1-ին հոդվածում «35-րդ հոդվածի 4-րդ մասում» բառերը փոխարինել «35-րդ հոդվածի 4-րդ պարբերությունում» բառերով, քանի որ «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 35-րդ հոդվածը բաժանված չէ համարակալված մասերի, այլ կազմված է պարբերություններից:

4. « Վ արչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացում կատարելու մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի նախագծիվերաբերյալ.

Նախագծի 1-ին հոդվածում «Հայաստանի Հանրապետության» բառերն առաջարկում ենք տեղափոխել «վերաբերյալ» բառից հետո՝ համապատասխանեցնելով Օրենսգրքի վերնագրին:

5. «Բնապահպանական եւ բնօգտագործման վճարների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխություն կատարելու մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի նախագծի վերաբերյալ

Նախագծի 1-ին հոդվածից առաջարկում ենք հանել «(այսուհետ՝ Օրենք)» բառերը՝ հաշվի առնելով, որ տեքստում այլեւս չի օգտագործվում:

6. «Իրավական ակտերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխություններ կատարելու մասին» ՀՀ օրենքի նախագծի վերաբերյալ

Նախագծի 1-ին հոդվածով առաջարկվում է «Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 22-րդ հոդվածի 1-ին մասից հանել «եւ արձակում վճարման կարգադրություններ» բառերը: Կարծում ենք, որ փոփոխության արդյունքում հակասություն է առաջանում ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 13-րդ հոդվածի հետ (տես՝ սույն եզրակացության 1.3-րդ կետը):

«Վարչարարության հիմունքների եւ վարչական վարույթի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխություններ կատարելու մասին» , «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» ՀՀ օրենքների նախագծերի վերաբերյալ դիտողություններ եւ առաջարկություններ չկան:

Նախագծերի փաթեթի վերաբերյալ այլ դիտողություններն ու առաջարկությունները կներկայացվեն աշխատանքային քննարկման կարգով:

ՀՀ ԱԺ ԱՇԽԱՏԱԿԱԶՄԻ ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ

ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ԻՐԱՎԱԿԱՆ

ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՎԱՐԻՉ                                                         Կ. ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ

Կատարողներ՝

Ա.Սարգսյան, հեռ.513-659

Ք.Մանուկյան, 513-425

Լ.Աբովյան, 513-485