«28» նոյեմբերի 2013 թ.

ՓՎ-ե-314

Հայաստանի Հանրապետության կառավարության կողմից օրենսդրական նախաձեռնության կարգով ներկայացված «Տնտեսական մրցակցության պաշտպանության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացումներ եւ փոփոխություններ կատարելու մասին», «Սնանկության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացումներ կատարելու մասին» եւ «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման եւ անցկացման մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացումներ կատարելու մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքների նախագծերի փաթեթը (այսուհետ` Փաթեթ) մասնագիտական փորձաքննության է ենթարկվել Հայաստանի Հանրապետության Ազգային ժողովի աշխատակազմի փորձաքննության վարչությունում:

Ստորեւ ներկայացնում ենք Նախագծի վերաբերյալ մեր կողմից կատարված փորձաքննության արդյունքները:

1. Փաթեթը ներկայացվել է «Ազգային ժողովի կանոնակարգ» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 47-րդ հոդվածի պահանջներին համապատասխան, իսկ Փաթեթի կազմում ընդգրկված օրենքների նախագծերը համահունչ են միջազգային իրավունքի սկզբունքներին եւ նորմերին, Հայաստանի Հանրապետության վավերացրած միջազգային պայմանագրերին:

2. Փաթեթի կազմում ընդգրկված «Տնտեսական մրցակցության պաշտպանության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացումներ եւ փոփոխություններ կատարելու մասին» ՀՀ օրենքի նախագծի 13-րդ հոդվածի 4-րդ մասով առաջարկվող լրացումը (ըստ որի` «Տնտեսական մրցակցության պաշտպանության մասին» ՀՀ օրենքի 19-րդ հոդվածի 1-ին մասի «թ» կետը, ՀՀ Տնտեսական մրցակցության պաշտպանության պետական հանձնաժողովի լիազորությունը, շարադրվում է հետեւյալ խմբագրությամբ. «կատարելու սույն օրենքով, Հայաստանի Հանրապետության այլ օրենքներով, իրավական այլ ակտերով նախատեսված այլ լիազորություններ:»), հակասում է ՀՀ Սահմանադրության 5-րդ հոդվածի 2-րդ մասին, ըստ որի. «Պետական եւ տեղական ինքնակառավարման մարմիններն ու պաշտոնատար անձինք իրավասու են կատարելու միայն այնպիսի գործողություններ, որոնց համար լիազորված են Սահմանադրությամբ կամ օրենքներով», ինչը նշանակում է, որ պետական տվյալ մարմնի լիազորությունները կարող են սահմանվել բացառապես օրենքով կամ Սահմանադրությամբ: Այս կապակցությամբ, առաջարկում ենք նշված լրացման «սույն օրենքով, Հայաստանի Հանրապետության այլ օրենքներով, իրավական այլ ակտերով» բառերը փոխարինել «օրենքով» բառով:

3. Փաթեթի կազմում ընդգրկված «Տնտեսական մրցակցության պաշտպանության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացումներ եւ փոփոխություններ կատարելու մասին» ՀՀ օրենքի նախագծի 5-րդ եւ 13-րդ հոդվածով, ինչպես նաեւ «Սնանկության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացումներ կատարելու մասին» ՀՀ օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով առաջարկվող փոփոխությունների եւ լրացումների համարակալումների մի մասը չի համապատասխանում օրենսդրական տեխնիկայի կանոններին, մասնավորապես` «Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 41-րդ հոդվածի 3-րդ մասի երկրորդ պարբերության պահանջներին, ըստ որի. «Հոդվածները, մասերը եւ կետերը համարակալվում են արաբական թվանշաններով: Հոդվածի ենթակետերը համարակալվում են հայերենի այբուբենի փոքրատառերով: Հոդվածների եւ մասերի համարները տեքստից բաժանվում են միջակետով, իսկ հոդվածների կետերի համարները` փակագծերով: Հոդվածի ենթակետի` հայերենի այբուբենի փոքրատառերով նշված համարները տեքստից բաժանվում են միջակետով:»:

4. «Տնտեսական մրցակցության պաշտպանության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացումներ եւ փոփոխություններ կատարելու մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի նախագծի (այսուհետ` Նախագիծ) 1-ին հոդվածի 2-րդ մասով առաջարկվում է «Տնտեսական մրցակցության պաշտպանության մասին» ՀՀ օրենքի (այսուհետ` Օրենք) «առեւտրային ցանց» հասկացության «առեւտրային նշանի» բառերը փոխարինել «ապրանքային նշանի» բառերով, սակայն այս հասկացության հստակեցման խնդիրը վերջնական լուծում դեռեւս չի ստանում: Խնդիրը կայանում է նրանում, որ «Իրավաբանական անձանց պետական գրանցման, իրավաբանական անձանց առանձնացված ստորաբաժանումների, հիմնարկների եւ անհատ ձեռնարկատերերի պետական հաշվառման մասին» ՀՀ օրենքի 7-րդ գլխով, «ապրանքային նշան» հասկացությանը մոտ իմաստով, օգտագործվում է «ֆիրմային անվանում» հասկացությունը, իսկ ՀՀ Քաղաքացիական օրենսգրքի 1100-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 2-րդ կետով էլ` «սպասարկման նշան» հասկացությունը: Հետեւաբար, առաջարկում ենք Նախագծի 1-ին հոդվածի 2-րդ մասով առաջարկվող փոփոխության «առեւտրային նշանի» բառերը փոխարինել «ապրանքային նշանի (ֆիրմային անվանման, սպասարկման նշանի)» բառերով:

5. Նախագծի 2-րդ հոդվածով առաջարկվող` Օրենքի նոր` 4.1.-րդ հոդվածի`

ա) 1-ին մասի 11-րդ կետով, որպես «անձանց խումբ» դիտարկելու պայման, սահմանվում է հետեւյալը. «ֆիզիկական եւ (կամ) իրավաբանական անձինք, որոնք գործում են համաձայնեցված` ելնելով ընդհանուր տնտեսական շահերից, եթե առկա չեն սույն օրենքի 5-րդ հոդվածով սահմանված հատկանիշները,»: Սակայն, եթե առկա չլինեն Օրենքի 5-րդ հոդվածով սահմանված հատկանիշները (որոնք վերաբերում են հակամրցակցային համաձայնություններին), ապա այդ դեպքում, մեր կարծիքով, չի կարելի թեկուզ ընդհանուր տնտեսական շահեր ունեցող, սակայն միմյանց հետ որեւէ կապ չունեցող ֆիզիկական եւ (կամ) իրավաբանական անձանց համարել «անձանց խումբ»: Ճիշտ հակառակը, այս իմաստով «անձանց խումբ» պետք է համարել ֆիզիկական եւ (կամ) իրավաբանական այն անձանց, որոնք բավարարելով Օրենքի 5-րդ հոդվածի պայմանները (այսինքն` մտնելով հակամրցակցային համաձայնությունների մեջ), գործել են ընդհանուր տնտեսական շահերից ելնելով: Մյուս կողմից, եթե քննարկվող տեքստն ընդունվի այս տեսքով, ապա այն տնտեսվարողներին, որոնք հակամրցակցային համաձայնություններ ձեռք չեն բերել, սակայն իրենց ապրանքները շուկայում իրացնում են միեւնույն գնով (ինչը միանգամայն նորմալ երեւույթ է մրցակցային շուկայի համար եւ իրենից անուղղակի համաձայնություն է ներկայացնում շուկայական օբյեկտիվ գնի շուրջ), հենց այս ձեւակերպման եւ «ընդհանուր տնտեսական շահ» շատ ընդհանուր (կարելի ասել` հեղհեղուկ) բառակապակցության «շնորհիվ» կարելի է մեղադրել հակամրցակցային համաձայնության մեջ եւ կիրառել Օրենքով նախատեսված պատժամիջոցներ, ինչն անթույլատրելի է:

Այս կապակցությամբ առաջարկում ենք այս մասի 11-րդ կետի շարադրանքի «առկա չեն» բառերը փոխարինել «առկա են» բառերով:

բ) Առաջարկում ենք հանել 1-ին մասի 14-րդ կետը, քանի որ մի կողմից այս կետը բովանդակային առումով կրկնում է նույն հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետին, իսկ մյուս կողմից` դնում է այնպիսի պայման, որը կարող է հակասություն առաջացնել այդ մասի հիմնական պայմանի հետ: Այսպես, համաձայն նշված 14-րդ կետի` անձանց խումբ է համարվում. «կազմակերպությունը, ֆիզիկական եւ (կամ) իրավաբանական անձը, որոնք սույն մասում նշված հիմքերից որեւէ մեկով կազմում են անձանց խումբ, եթե այդ անձինք կազմակերպությունում իրենց մասնակցության եւ (կամ) պայմանագրի հիման վրա օրենսդրությամբ սահմանված կարգով իրավունք ունեն ուղղակի կամ անուղղակի կերպով տնօրինելու (այդ թվում՝ առուվաճառքի, լիազորագրային կառավարման, համատեղ գործունեության պայմանագրի, հանձնարարության կամ այլ գործարքների միջոցով) այդ կազմակերպության կանոնադրական կապիտալի կամ փայաբաժնի կեսից ավելին:»: Ստացվում է, որ կազմակերպությունը, ֆիզիկական եւ (կամ) իրավաբանական անձը, որոնք բավարարում են սույն մասում նշված հիմքերից որեւէ մեկին (ինչը հիմնական պայմանն է) եւ արդեն իսկ դիտարկվում են որպես անձանց խումբ, կարող են այլեւս չդիտարկվել որպես այդպիսին, եթե այդ անձինք իրավունք ունեն ուղղակի կամ անուղղակի կերպով տնօրինելու այդ կազմակերպության կանոնադրական կապիտալի կամ փայաբաժնի մինչեւ կեսը: Այս դեպքում անհասկանալի է մնում, թե ի վերջո, տվյալ անձինքն պե՞տք է դիտվեն որպես «անձանց խումբ», թե՞ ոչ:

6. Նախագծի 2-րդ հոդվածով առաջարկվող` Օրենքի նոր` 4.1.-րդ հոդվածի 3-րդ մասով սահմանվում է, որ. «Հանձնաժողովն իրավասու է իրավաբանական եւ (կամ) ֆիզիկական անձանց խումբը չդիտարկել սույն օրենքի իմաստով անձանց խումբ, եթե իրավաբանական եւ (կամ) ֆիզիկական անձանց միջեւ փաստացի առկա չէ փոխկապվածություն կամ վերահսկողություն:»: Այս մասը մենք առանձնացրինք այն պատճառով, որ դրանում առկա խնդիրը գոյություն ունի նաեւ Նախագծի այլ հոդվածներում (ուստի դրանց կանդրադառնանք խմբավորված տեսքով), իսկ ՀՀ կառավարության կողմից Փաթեթին կից ներկայացված «Հակակոռուպցիոն բնագավառում կարգավորման ազդեցության գնահատման եզրակացության» մեջ նշվում է, որ. «... նախագծերն իրենց մեջ Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2009 թվականի հոկտեմբերի 22-ի «Նորմատիվ իրավական ակտերի նախագծերի հակակոռուպցիոն բնագավառում կարգավորման ազդեցության գնահատման իրականացման կարգը հաստատելու մասին» թիվ 1205-Ն որոշմամբ հաստատված կարգի 9-րդ կետով նախատեսված որեւէ կոռուպցին գործոն չեն պարունակում:»:

Խնդիրը կայանում է նրանում, որ Հանձնաժողովին նման իրավասություն տալն ակնհայտ կոռուպցիոն ռիսկ է պարունակում, քանի որ անհայտ է փոխկապվածության կամ վերահսկողության փաստացի առկայության ապացուցման մեխանիզմը (առավել եւս, եթե այդ փաստացի առկայության բացակայությունից առանձին անձինք մեծ օգուտներ կարող են ստանալ` առանց որեւէ հետեւանքի), նույնանման իրավիճակներում Հանձնաժողովը մի դեպքում կարող է իրավաբանական եւ ֆիզիկական անձանց ճանաչել որպես անձանց խումբ, մեկ այլ դեպքում` չճանաչել որպես այդպիսին` առանց որեւէ վերլուծության կամ հիմնավորման (որպիսիք չի էլ պահանջվում նրանից) եւ այլն: Բացի այդ, այս դրույթը միանգամայն համապատասխանում է ՀՀ կառավարության 2009 թվականի հոկտեմբերի 22-ի «Նորմատիվ իրավական ակտերի նախագծերի հակակոռուպցիոն բնագավառում կարգավորման ազդեցության գնահատման իրականացման կարգը հաստատելու մասին» N 1205-Ն որոշմամբ հաստատված կարգի (այսուհետ` Կարգ) 9-րդ կետի (որով սահմանված են կոռուպցիոն հիմնական գործոնների ցանկը) միանգամից մի քանի ենթակետերին, մասնավորապես`

ա) 1-ին ենթակետին, ըստ որի կոռուպցիոն հիմնական գործոններից են. «պաշտոնատար անձանց իրավունքների ու պարտականությունների ոչ հստակ լինելը: Պաշտոնատար անձանց իրավունքների ու պարտականությունների ոչ հստակ լինելը, որպես կոռուպցիոն գործոն, հիմնականում արտահայտվում է նորմատիվ իրավական ակտում պետական մարմնի (պաշտոնատար անձի) իրավասությունները «իրավասու է» կամ «կարող է» արտահայտություններով ձեւակերպելու միջոցով, ինչը հանգեցնում է իրավասությունը, որպես հնարավորություն, այլ ոչ թե որպես պարտավորություն մեկնաբանելուն.»,

բ) 3-րդ ենթակետին, ըստ որի կոռուպցիոն հիմնական գործոններից են. «լիազորությունների հայեցողական լայն շրջանակի առկայությունը, այդ թվում` որոշումների ընդունման ժամկետների եւ պայմանների, ինչպես նաեւ այլընտրանքային լիազորությունների դիտարկումը: Լիազորությունների հայեցողական լայն շրջանակի առկայությունը հիմնականում դրսեւորվում է որոշակի հանգամանքների առկայության դեպքում պաշտոնատար անձանց սեփական հայեցողությամբ գործելու անհարկի լայն հնարավորություն ընձեռելու միջոցով, այդ թվում` որոշումների ընդունման ժամկետների եւ պայմանների, ինչպես նաեւ այլընտրանքային լիազորությունների դիտարկման միջոցով, հետեւաբար, նաեւ` պաշտոնատար անձին հնարավորություն է ընձեռվում սեփական հայեցողությամբ ընտրություն կատարել վարքագծի տարբերակների միջեւ առանց նախատեսելու, թե որ դեպքում պաշտոնատար անձը պարտավոր է ընտրել վարքագծի այս կամ այն տարբերակը.»,

գ) 5-րդ ենթակետին, ըստ որի կոռուպցիոն հիմնական գործոններից են. «կարգավորման բացերի առկայությունը: Կարգավորման բացերի առկայությունը դրսեւորվում է այս կամ այն հարցի ոչ կարգավորված լինելու, չկարգավորված ոլորտի այս կամ այն բնույթի գործունեության, ինչպես նաեւ պետական մարմիններին վերապահված գործառույթների կամայական մեկնաբանման հնարավորության միջոցով.»,

դ) 6-րդ ենթակետին, ըստ որի կոռուպցիոն հիմնական գործոններից են. «վարչական ընթացակարգերի բացակայությունը կամ ոչ հստակ կարգավորումը: Վարչական ընթացակարգերի բացակայությունը կամ ոչ հստակ կարգավորումը հիմնականում արտահայտվում է նյութական նորմերի իրականացման համար անհրաժեշտ ընթացակարգային նորմերի, այսինքն` որոշումների ընդունման, գործողությունների իրականացման հստակ կարգի եւ ժամկետների բացակայությամբ կամ ոչ հստակ կարգավորմամբ.»:

Ինչպես նշեցինք, Նախագծի այլ հոդվածներ եւս պարունակում են կոռուպցիոն ռիսկեր, որոնք կայանում են հետեւյալում:

6.1 Նախագծի 3-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսվում է ուժը կորցրած ճանաչել Օրենքի 5-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ կետը, իսկ 3-րդ մասով` ուժը կորցրած ճանաչել Օրենքի 5-րդ հոդվածի 4-րդ մասը (ընդ որում` առանց հիմնավորումների), որի արդյունքում էականորեն կմեծանա հակամրցակցային համաձայնությունների իրավական կարգավորման դաշտի անորոշության մակարդակը` հանգեցնելով կոռուպցիոն ռիսկերի առաջացմանը (տե՛ս Կարգի 9-րդ կետի 5-րդ ենթակետը):

6.2 Նախագծի 4-րդ հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսվում է ուժը կորցրած ճանաչել Օրենքի 6-րդ հոդվածի 6-րդ մասը, ըստ որի. «Տնտեսվարող սուբյեկտն ապրանքային շուկայում մենաշնորհ կամ գերիշխող դիրք ունեցող է համարվում Հանձնաժողովի որոշմամբ:», ինչը պարունակում է կոռուպցիոն ռիսկ եւ համապատասխանում է Կարգի 9-րդ կետի 5-րդ եւ 6-րդ ենթակետերին:

6.3 Նախագծի 5-րդ հոդվածի 7-րդ մասով առաջարկվում է Օրենքի 7-րդ հոդվածի 2-րդ մասը (որով սահմանված են գերիշխող դիրքի չարաշահման դեպքերը) լրացնել հետեւյալ բովանդակությամբ նոր «ժա» կետով. «այլ պայմանների կամ վարքագծի սահմանումը կամ կիրառումը, որոնք հանգեցնում են կամ կարող են հանգեցնել տնտեսական մրցակցության սահմանափակմանը, կանխմանը կամ արգելմանը:», ինչը պարունակում է կոռուպցիոն ռիսկեր եւ համապատասխանում է Կարգի 9-րդ կետի 1-ին եւ 3-րդ ենթակետերին:

6.4 Նախագծի 8-րդ հոդվածով առաջարկվում է Օրենքի 10-րդ հոդվածը շարադրել նոր խմբագրությամբ, որի 3-րդ մասի համաձայն. «Հանձնաժողովը հայտարարագրման ենթակա համակենտրոնացումը կարող է թույլատրել նաեւ այն դեպքում, երբ տնտեսվարող սուբյեկտը ապացուցում է, որ տվյալ համակենտրոնացումը ապրանքային շուկայում կհանգեցնի մրցակցային պայմանների:», ինչը պարունակում է կոռուպցիոն ռիսկեր եւ համապատասխանում է Կարգի 9-րդ կետի 1-ին եւ 3-րդ ենթակետերին (եւ բացի այդ, առաջարկվող դրույթը, ըստ էության, տեսական նշանակություն ունի, իսկ գործնականում գրեթե անհնար է, որ ՀՀ-ի նման փոքր շուկա ունեցող երկրում համակենտրոնացումը հանգեցնի մրցակցային պայմանների բարելավմանը):

6.5 Նախագծի 14-րդ հոդվածով նախատեսվում է Օրենքը լրացնել նոր 19.1.-րդ հոդվածով, որով ներդրվում է Հանձնաժողովի որոշումների վերանայման ինստիտուտ` նոր ի հայտ եկած հանգամանքների հետ կապված: Խնդիրը կայանում է նրանում, որ Օրենքի ընդհանուր տրամաբանությամբ Հանձնաժողովը կարող է պատասխանատվության միջոցներ կիրառել միայն այն դեպքում, երբ հստակ կապացուցի, որ տնտեսվարողները խախտել են Օրենքի պահանջները, ընդ որում` այդ խախտումների փաստացի ապացույցները միանգամայն տեսանելի եւ շոշափելի են ոչ միայն Հանձնաժողովի, այլեւ շարքային սպառողների համար: Հետեւաբար, Օրենքի պահանջների խախտման հետեւանքով ապրանքային շուկայում տեղի ունեցած փաստացի փոփոխությունները կամ Օրենքով սահմանված պայմանների առկայությունը, ինչպես նաեւ դրանց փաստացի հետեւանքները (հատկապես սպառողների տեսանկյունից) որեւէ կերպ չեն կարող փոփոխվել նոր ի հայտ եկած ցանկացած հանգամանքի ուժով, իսկ փոխարենը Հանձնաժողովը կստանա լիազորությունների հայեցողական կիրառման լայն հնարավորություն, քանի որ`

- ըստ նոր 19.1.-րդ հոդվածի 2-րդ մասի. «Նոր ի հայտ եկած հանգամանքները հիմք են որոշման վերանայման համար, եթե ... այդ հանգամանքները հայտնի են եղել վարույթի մասնակիցներին, բայց նրանցից անկախ պատճառներով չեն ներկայացվել Հանձնաժողով, եւ այդ հանգամանքները գործի լուծման համար ունեն էական նշանակություն:» (այս առումով նույնիսկ անհնար է պատկերացնել, որ գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող հանգամանքի մասին վարույթի շահագրգիռ մասնակիցը տեղյակ լինի, սակայն չներկայացնի Հանձնաժողովին, այն դեպքում, երբ ներկայացնելու տակ պետք է հասկանալ նաեւ ընդամենը բանավոր հայտարարությունը),

- ըստ նոր 19.1.-րդ հոդվածի 5-րդ մասին վերջին պարբերության. «Նոր ի հայտ եկած հանգամանքների` գործի լուծման համար էական նշանակություն ունենալու հարցը լուծում է Հանձնաժողովը:»,

- անհայտ է մնում այս նոր լիազորության իրականացման ընթացակարգն ու մեխանիզմները,

- առաջարկվող լրացման տեքստը նոր ի հայտ եկած հանգամանքների կամայական մեկնաբանության հիմքեր է պարունակում եւ այլն,

- եթե նույնիսկ տեսականորեն համարենք, որ Հանձնաժողովն առանց ապացույցների պատասխանատվության է ենթարկել որեւէ սուբյեկտի, ապա ոչ միայն այս, այլեւ ցանկացած այլ դեպքում տնտեսվարողը կարող է դիմել դատարան եւ շահել գործը:

Վերը նշվածից էլ, կարծում ենք, արդեն ակնհայտ է, որ Նախագծի 14-րդ հոդվածով առաջարկվող` Օրենքի նոր 19.1.-րդ հոդվածն ամբողջությամբ կոռուպցիոն ռիսկեր է պարունակում եւ համապատասխանում Կարգի 9-րդ կետի 1-ին, 3-րդ, 5-րդ եւ 6-րդ ենթակետերին:

6.6 Նախագծի 18-րդ հոդվածի 4-րդ մասով առաջարկվում է Օրենքի 30-րդ հոդվածի 12-րդ մասը շարադրել նոր խմբագրությամբ, ըստ որի. «Հանձնաժողովի կողմից հարուցված վարչական վարույթի ընթացքում սույն օրենքի խախտման փաստ չհայտնաբերվելու կամ վարչական ակտի ընդունումն անհնար դարձնող հանգամանքների առկայության դեպքում Հանձնաժողովի որոշմամբ վարույթը կարճվում է:»: Ի տարբերություն գործող նորմի, որով վարույթի կարճման համար սահմանվում է միայն օրենքի խախտման փաստ չհայտնաբերվելու դեպքը, նոր խմբագրությամբ տեքստում ավելանում է նաեւ «վարչական ակտի ընդունումն անհնար դարձնող հանգամանքների առկայության դեպքը», որը կամայական մեկնաբանության հիմքեր է պարունակում, եւ բացի այդ` անհասկանալի է մնում, թե այդ ի՞նչ հանգամանքներ կարող են լինել, որոնք անհնարին կարող են դարձնել Հանձնաժողովի կողմից քվեարկությամբ որոշում ընդունելը (թերեւս միակ հանգանքը կարող է լինել Հանձնաժողովի լուծարման դեպքը, սակայն այս դեպքում էլ դա չի կարող հիմք հանդիսանալ օրենքի խախտման համար, թեկուզ որոշ ուշացումով, վարչական ակտի ընդունումը): Հետեւաբար, այս փոփոխությունը եւս պարունակում է ակնհայտ կոռուպցիոն ռիսկ եւ համապատասխանում է Կարգի 9-րդ կետի 3-րդ, 4-րդ (այս ենթակետի համաձայն կոռուցիոն հիմնական գործոնների թվին է դասվում. «իրավական-լեզվաբանական կոռուպցիոն ռիսկերի առկայությունը: Իրավական-լեզվաբանական կոռուպցիոն ռիսկերի առկայությունը որոշվում է` ելնելով օրենսդրական տեխնիկայի կանոններից: Կոռուպցիոն գործոններն արտահայտվում են իրավական ակտում երկիմաստ եզրույթների, իրավական ակտի լեզվի ոչ հստակության, պարզության, մատչելիության գնահատողական բնույթի հասկացությունների, միեւնույն հասկացությունը տարբեր եզրույթներով արտահայտելու միջոցով.») եւ 5-րդ ենթակետերին:

6.7 Նախագծի 21-րդ հոդվածով առաջարկվում է Օրենքի 36-րդ հոդվածի մի քանի մասեր շարադրել նոր խմբագրությամբ, որոտեղ օրենքի խախտման համար տուգանքների չափերը սահմանվում են որոշակի տոկոսներով սակայն դրանց առջեւ դրվում է «մինչեւ» բառը: Այսինքն, ստացվում է, որ այս կամ այն խախտման համար, օրինակ, տնտեսվարողը կարող է տուգանվել 0 դրամից մինչեւ նախորդ տարվա հասույթի մինչեւ տասը տոկոսի չափով` Հանձնաժողովի հայեցողությամբ, ինչը նշանակում է, որ նման մոտեցումը կոռուպցիոն ռիսկ է պարունակում եւ համապատասխանում է Կարգի 9-րդ կետի 1-ին, 3-րդ եւ 5-րդ ենթակետերին:

6.8 Նախագծի 22-րդ հոդվածով առաջարկվում է Օրենքը լրացնել երկու նոր հոդվածներով, որոնցով Հանձնաժողովին իրավասություն է տրվում ամբողջությամբ կամ մասնակի ազատել տնտեսվարողներին Օրենքով նախատեսված պատժամիջոցներից եւ տուգանքներից` միայն այն բանի համար, որ նրանք կտրամադրեն որոշ տեղեկություններ կամ ապացույցներ իրենց կամ այլ անձանց կողմից Օրենքի խախտման փաստերի վերաբերյալ եւ դրանով իսկ կթեթեւացնեն Հանձանաժողովի գործը: Այս պարագայում, Նախագծի հեղինակները չեն նախատեսել նույնիսկ պատճառված վնասների հատուցման եւ ստացած անօրինական շահույթը պետական բյուջե գանձելու մասին նորմեր, ուստի համաձայն նոր հոդվածների` ցանկացած տնտեսվարող սուբյեկտ, խախտելով Օրենքի պահանջները, կարող է ստանալ որոշակի եւ չհիմնավորված օգուտներ, բայց իսպառ կամ մասամբ ազատվել պատասխանատվության բոլոր տեսակի միջոցներից միայն այն բանի դիմաց, որ մինչեւ վարչական վարույթ սկսելն իր կամ այլ անձանց խախտումների մասին կհայտնի Հանձնաժողովին եւ կներկայացնի ապացույցներ: Նման մոտեցումն ուղղակի աբսուրդային կարելի է համարել, ինչն ակնհայտ կոռուպցիոն ռիսկեր է պարունակում` համապատասխանելով Կարգի 9-րդ կետի 1-ին, 3-րդ եւ 6-րդ ենթակետերին:

7. Նախագծի 5-րդ հոդվածով առաջարկվող` Օրենքի 7-րդ հոդվածի 2-րդ մասի «ա» կետի նոր շարադրանքում դուրս է մնացել չհիմնավորված գների պահպանման դեպքը, որն առաջարկում ենք ավելացնել` նշված նորմը խմբագրելով հետեւյալ կերպ. «իրացման կամ ձեռքբերման չհիմնավորված գների սահմանումը, կիրառումը կամ պահպանումը.»:

8. Նախագծի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ ենթակետով առաջարկվող` Օրենքի 8-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետի նոր շարադրանքում օգտագործվում է «մրցունակություն» հասկացությունը, որը Օրենքի իմաստով շատ կարեւոր, միանշանակ չընկալվող հասկացություն է եւ չունի տրված սահմանում (չնայած գործող Օրենքում եւս այն օգտագործված է): Այս կապակցությամբ առաջարկում ենք Օրենքի 4-րդ հոդվածի 1-ին մասում տալ «մրցունակություն» հասկացության սահմանումը` ապահովելով «Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 42-րդ հոդվածի 1-ին մասի երկրորդ պարբերության պահանջը, ըստ որի. «Եթե նորմատիվ իրավական ակտում կիրառվում են նոր կամ բազմիմաստ կամ այնպիսի հասկացություններ կամ տերմիններ, որոնք առանց պարզաբանման միանշանակ չեն ընկալվում, ապա այդ իրավական ակտով պետք է տրվեն դրանց սահմանումները:»:

9. Նախագծի 7-րդ հոդվածով առաջարկվում է Օրենքի 9-րդ հոդվածը լրացնել երկու նոր մասերով, ըստ որոնց նախատեսվում է համակենտրոնացման հայտարարագրման նպատակով Հանձնաժողովին դիմած համակենտրոնացման մասնակիցներից գանձել հայտարարագրման վճար` մասնակիցների հասույթների ընդհանուր չափի 0,1 տոկոսի կամ ակտիվների ընդհանուր արժեքի 0,1 տոկոսի չափով, բայց ոչ ավելի, քան երեք միլիոն դրամը (այստեղ նույնիսկ չի նշվում, թե տարեկա՞ն հասույթի մասին է խոսքը, թե՞ այլ ժամանակահատվածի): Մեր կարծիքով, տվյալ գաղափարը բավականին խոցելի է եւ անընդունելի է այն առումով, որ համակենտրոնացման հայտարարագրումը ոչ թե պետության կողմից մատուցվող ծառայություն է (որից, կամավորության հիմունքներով, կարող են օգտվել տարբեր անձինք), այլ պետության կողմից օրենքի ուժով կատարվող պարտադրանք, հետեւապես` հայտարարագրման վճարի գանձումը արդարացված համարել չի կարելի` անկախ այն հանգամանքից, որ նման դիմումների թիվը շատացել է (ըստ Նախագծի հիմնավորման):

Առաջարկվող մյուս մասով նախատեսվում է, որ. «Բյուջետային տարվա կտրվածքով հայտարարագրման վճարներից գոյացած գումարը տվյալ տարվա պետական բյուջեով Հանձնաժողովին հատկացվող աշխատավարձի ֆոնդի առավելագույնը քսան տոկոսի չափով փոխանցվում է Հանձնաժողովի հատուկ հաշվին: Պետական բյուջեով Հանձնաժողովին հատկացվող աշխատավարձի ֆոնդի քսան տոկոսը բյուջետային տարվա կտրվածքով գերազանցող հայտարարագրման վճարներից գոյացած գումարը փոխանցվում է Հայաստանի Հանրապետության պետական բյուջե:»: Այս լրացումն ավելի շատ խնդիրներ է հարուցում, քանի որ`

ա) տվյալ մոտեցումը եւ օգտագործված հասկացությունները համահունչ չեն «Հայաստանի Հանրապետության բյուջետային համակարգի մասին» ՀՀ օրենքով սահմանված միասնական դրամարկղի սկզբունքին եւ պետական մարմինների բյուջետային ֆինանսավորման մոտեցումներին (տվյալ դեպքը, կարծում ենք, չի կարելի նույնացնել արտաբյուջետային ֆոնդերի միջոցով գանձվող տուգանքների կամ ծառայությունների դիմաց հավաքագրվող վճարների դեպքերի հետ), հետեւաբար` նույնիսկ այս մոտեցումը ընդունելի համարվելու դեպքում «Հայաստանի Հանրապետության բյուջետային համակարգի մասին» ՀՀ օրենքում համապատասխան փոփոխությունների եւ լրացումների կատարման անհրաժեշտություն է առաջանում,

բ) կատարվող լրացումներից անհայտ է մնում, թե ի՞նչ նպատակներով պետք է ծախսվեն հավաքագրված գումարները, ինչ համամասնություններով պետք է բաշվեն այդ գումարները Հանձնաժողովի ծախսերի տեսանկյունից եւ այլն, ինչը նաեւ որոշակի կոռուպցիոն ռիսկեր է առաջացնում,

գ) սկզբունքորեն անընդունելի է պետական որեւէ մարմնի կողմից որեւէ վճարի գանձումը (անկախ դրա չափից) միայն նրա համար, որ օրենքով նախտեսված պարտադրանքը կատարելու «պահանջարկն» աճել է: Ճիշտ հակառակը, այդ միտումը (համակենտրոնացման հայտարարագրման դիմումների աճը) վկայում է այն մասին, որ հայտարարագրման մեխանիզմում որոշակի խնդիրներ կան (հատկապես` հայտարարագրման հեշտության կամ Օրենքով նախատեսված սահմանափակումների անարդյունավետության առումով), քանի որ տվյալ մեխանիզմը նախատեսված է համակենտրոնացումները կանխարգելելու համար եւ ժամանակի ընթացքում (այս մեխանիզմի ճիշտ աշխատելու դեպքում) նշված դիմումների թիվը գնալով պետք է նվազեր: Եթե Նախագծի հիմնավորման մեջ բերված փաստարկները ճիշտ են, ապա դա առաջին հերթին նշանակում է, որ համակենտրոնացումների հայտարարագրումը տնտեսվարողների համար դարձել է «գրավիչ» կամ «շահավետ», ինչը նորմալ երեւույթ անվանել չի կարելի,

դ) ինչ վերաբերում է դիմումների թվի աճի հետ կապված Հանձնաժողովի անդամների եւ նրա աշխատակազմի աշխատանքային ծանրաբեռնվածության մեծացմանը (ենթադրելի է, որ տվյալ լրացումները կատարվում են Հանձնաժողովի աշխատակազմի աշխատակիցների վարձատրության ավելացման կամ պարգեւատրումների համար), ապա, ի տարբերություն պետական կառավարման այլ մարմինների, Հանձնաժողովը, որպես գործառութային անկախությամբ օժտված պետական մարմին, որոշակի առավելություններ ունի իր տարեկան բյուջետային ֆինանսավորման հայտով լրացուցիչ միջոցեր ստանալու հարցում, եւ համապատասխան հիմնավորումներ ներկայացնելու դեպքում այդ գումարները կարող է ստանալ պետական բյուջեից (այս դեպքում մեխանիկորեն կվերանան այն բոլոր անորոշությունները, որոնք նշվեցին մեր կողմից` կոռուպցիոն ռիսկերի առաջացման առումով): Բացի այդ, ՀՀ Ազգային ժողովն արդեն իսկ առաջին ընթերցմամբ ընդունել է «Պետական պաշտոններ զբաղեցնող անձանց վարձատրության մասին» ՀՀ օրենքի եւ թվով եւս 34 օրենքների նախագծերի փաթեթը, որով առաջին անգամ հանրային ծառայության աշխատակիցների համար նախատեսվում է ներդնել վարձատրության մեկ միասնական համակարգ` միաժամանակ հաշվի առնելով տարբեր մարմիներում աշխատող հանրային ծառայողների աշխատանքային ծանրաբեռնվածությունը, մասնագիտական պատրաստվածության եւ ունակությունների մակարդակը, կատարվող աշխատանքի բարդությունը, որակը, պատասխանատվության աստիճանը եւ այլն, իսկ տվյալ Նախագծով առաջարկվող մոտեցումը չի կարող «տեղավորվել» նման համակարգում (նույն տրամաբանությամբ, օրինակ, դատավորները կարող են առաջարկել լրացուցիչ պետական տուրք սահմանել կամ մեծացնել գործող տուրքի չափը միայն այն բանի համար, որ դատարաններ ներկայացվող հայցադիմումների թիվն ունի աճի միտում եւ այլն):

Հաշվի առնելով վերը նշվածը, առաջարկում ենք հանել Նախագծի 7-րդ հոդվածի 2-րդ մասը:

10. Նախագծի 8-րդ հոդվածով առաջարկվող` Օրենքի 10-րդ հոդվածի նոր խմբագրության տեքստի հետ կապված, բացի կոռուպցիոն ռիսկերի առկայությունից, անհրաժեշտ է նշել նաեւ, որ չնայած գործող տեքստի համեմատությամբ որոշ բարելավում է նախատեսվում, սակայն գլխավոր խնդիրը շարունակում է մնալ: Խնդիրը կայանում է նրանում, որ ինչպես գործող, այնպես էլ առաջարկվող հոդվածից այնպիսի տպավորություն է ստեղծվում, որ Հանձանաժողովի հիմնական նպատակը ոչ թե համակենտրոնացումները կանխելն է, այլ հնարավորինս դրանք թույլատրելու համար հիմնավորումներ գտնելը: Այս առումով, կարծում ենք, Օրենքի 10-րդ հոդվածը սկզբունքային եւ նշվածին հակառակ տրամաբանությամբ վերաիմաստավորման կարիք է զգում: Բացի այդ, առաջարկվող տեքստում առկա են նաեւ խմբագրական թերություններ, մասնավորապես` դրա 3-րդ մասի վերջում բացակայում է նախադասությունն ամբողջականացնող բառը (համակենտրոնացումը...կհանգեցնի «մրցակցային պայմանների» ինչի՞ն` բարելավմանը, առաջացմանը, կանխմանը, թե՞ որեւէ այլ բանի), իսկ 5-րդ մասի «արգելված» բառից հետո անհրաժետ է ավելացնել «եւ» շաղկապը, որի բացակայությունը փոխում է այդ մասի ամբողջ իմաստը:

11. Նախագծի 9-րդ հոդվածով առաջարկվում է որոշակի փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարել Օրենքի 11-րդ հոդվածում, որոնք հիմնավորված են եւ ընդունելի: Սակայն, օգտվելով այս Նախագծի ներկայացման հնարավորությունից, առաջարկում ենք փոփոխություններ կատարել նաեւ Օրենքի 11-րդ հոդվածի 3-րդ մասում, որի համաձայն. «Յուրաքանչյուր շահագրգիռ անձ, այդ թվում` սպառողը, որն անբարեխիղճ մրցակցության հետեւանքով վնաս է կրել, իրավունք ունի անբարեխիղճ մրցակցությունը դադարեցնելու պահանջով դիմելու դատարան: Սույն իրավունքը վերապահվում է նաեւ շահագրգիռ անձերի տնտեսական շահերը պաշտպանելու իրավասություն ունեցող կազմակերպություններին:»: Խնդիրը կայանում է նրանում, որ առանց այս մասի էլ ցանկացած ոք եւ ըստ էության ցանկացած հարցով ունի դատարան դիմելու սահմանադրական իրավունք, եւ տվյալ մասն իրավական կարգավորման առումով որեւէ ծանրաբեռնվածություն չի կրում, այն դեպքում, երբ տվյալ Օրենքում բացակայում է անբարեխիղճ մրցակցության հետեւանքով վնաս կրած սպառողի` Հանձնաժողովին դիմելու իրավունքը կամ նորմը, ինչն էլ առաջին հերթին պետք է ամրագրված լիներ այս հոդվածում: Այս կապակցությամբ առաջարկում ենք Նախագծի 9-րդ հոդվածը լրացնել հետեւյալ խմբագրությամբ նոր` 2-րդ մասով.

«2. 3-րդ մասի «դադարեցնելու պահանջով դիմելու դատարան» բառերը փոխարինել «դադարեցնելու եւ վնասի դիմաց փոխհատուցում ստանալու պահանջով դիմելու Հանձնաժողովին կամ դատարան» բառերով:»:

12. Նախագծի «ՀՈԴՎԱԾ 10.» եւ «ՀՈԴՎԱԾ 11.» բառերից հետո անհրաժեշտ է ավելացնել «Օրենքի» բառը:

13. Նախագծի 10-րդ հոդվածով առաջարկվում է Օրենքի 12-րդ հոդվածը լրացնել նոր` 3-րդ, 4-րդ եւ 5-րդ մասերով: Առաջարկվող նոր` 5-րդ մասում, որով սահմանվում է մտավոր գործունեության արդյունքների եւ (կամ) քաղաքացիական շրջանառության մասնակիցների, ապրանքների, աշխատանքների կամ ծառայությունների անհատականացման միջոցների նկատմամբ բացառիկ իրավունքի ձեռքբերման կամ օգտագործման հետ կապված եւ այլ տնտեսվարող սուբյեկտի ապրանքային շուկայից դուրս մղելուն, ապրանքային շուկա մուտք գործելու խոչընդոտներ ստեղծելուն կամ ապրանքային շուկայում մրցակցությունն այլ կերպ սահմանափակելուն ուղղված գործողության կամ վարքագծի հիմքով անբարեխիղճ մրցակցության առկայության վերաբերյալ որոշում կայացնելու դեպքում Հանձնաժողովին կամ շահագրգիռ անձին ՀՀ կառավարության կողմից մտավոր սեփականության հարցերով լիազորված գործադիր իշխանության հանրապետական մարմին դիմելու իրավասության սահմանմանը, նշվում է, որ այդ իրավասությունը (իսկ ավելի ճիշտ կլիներ գրել` «ընդունված որոշումը»). «...հիմք է մտավոր գործունեության արդյունքների եւ (կամ) քաղաքացիական շրջանառության մասնակիցների, ապրանքների, աշխատանքների կամ ծառայությունների անհատականացման միջոցների համապատասխան գրանցումն ուժը կորցրած համարելու համար»: Այս մասն առաջարկում ենք հանել նշված 5-րդ մասից, քանի որ`

ա) մտավոր գործունեության արդյունքների եւ (կամ) քաղաքացիական շրջանառության մասնակիցների, ապրանքների, աշխատանքների կամ ծառայությունների անհատականացման միջոցների համապատասխան գրանցման կամ գրանցումն ուժը կորցրած ճանաչելու հետ կապված հարաբերությունները կանոնակարգվում են ՀՀ Քաղաքացիական օրենսգրքով եւ այլ օրենքներով, եւ տվյալ Օրենքի կարգավորման առարկային չի վերաբերում,

բ) Հանձնաժողովի կողմից նշված որոշումն ընդունելը որեւէ կերպ չի կարող հիմք հանդիսանալ մտավոր գործունեության արդյունքների եւ (կամ) քաղաքացիական շրջանառության մասնակիցների, ապրանքների, աշխատանքների կամ ծառայությունների անհատականացման միջոցների գրանցումն ուժը կորցրած ճանաչելու համար, որովհետեւ այն հակասում է ՀՀ Քաղաքացիական օրենսգրքին, մասնավորապես`

- ՀՀ Քաղաքացիական օրենսգրքի 1103-րդ հոդվածի 1-ին եւ 2-րդ մասերին, որոնց համաձայն.

«1. Մտավոր գործունեության արդյունքի հեղինակի իրավունքը (հեղինակության իրավունքը) անձնական ոչ գույքային իրավունք է եւ կարող է պատկանել միայն այն անձին, ում ստեղծագործական աշխատանքով ստեղծվել է մտավոր գործունեության արդյունքը:

2. Հեղինակության իրավունքն անօտարելի ու անփոխանցելի է եւ գործում է անժամկետ:»,

- ՀՀ Քաղաքացիական օրենսգրքի 1108-րդ հոդվածին, որի համաձայն. «Մտավոր գործունեության արդյունքի կամ անհատականացման միջոցի նկատմամբ բացառիկ իրավունքը գոյություն ունի անկախ այն նյութական օբյեկտի նկատմամբ սեփականության իրավունքից, որում արտահայտված է նման արդյունքը կամ անհատականացման միջոցը:» եւ այլն:

14. Նախագծի 12-րդ հոդվածով առաջարկվող փոփոխությունների եւ լրացումների համարակալումն անհրաժեշտ է փոխել, այլապես կստացվի, որ Նախագծի 4-րդ մասով առաջարկվող եւ «3-րդ մաս» հանդիսացող լրացումը կատարվելու է Օրենքի 14-րդ հոդվածի 2-րդ մասում:

15. Առաջարկում ենք հանել Նախագծի 14-րդ հոդվածը, որով առաջարկվում է Օրենքը լրացնել նոր` 19.1.-րդ հոդվածով, քանի որ`

ա) բացի ակնհայտ կոռուպցիոն ռիսկերի առկայությունից, նոր ի հայտ եկած հանգամանքների հիման վրա որոշումների վերանայման ինստիտուտը (առաջարկվող հոդվածի 7 մասերի 6-ը) բնորոշ է քրեական իրավունքին, հատուկ է դատական համակարգին եւ ըստ էության չի կարող «աշխատել» Հանձնաժողովի գործառույթների իրականացման, բացառապես ապացուցողական անհրաժետ բազայի առկայությամբ որոշումների ընդունման եւ այս մարմնի որոշումների դատական կարգով բողոքարկման իրավունքի տեսանկյունից,

բ) նշված հոդվածի միակ` նոր ի հայտ եկած հանգամանքների հիման վրա որոշումների վերանայման ինստիտուտի հետ չկապված` 7-րդ մասով սահմանվող (իր որոշումների պարզաբանման) իրավասությունը Հանձնաժողովն արդեն իսկ ունի, որը սահմանված է Օրենքի 19-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ը» կետով եւ «Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 87-րդ հոդվածով, ուստի երրորդ անգամ այդ իրավասության սահմանումն ավելորդ է:

16. Նախագծի 20-րդ հոդվածով առաջարկվում է Օրենքի 35-րդ հոդվածի 1-ին մասը լրացնել հետեւյալ պարբերությամբ. «Եթե Հանձնաժողովի որոշմամբ տնտեսվարող սուբյեկտի նկատմամբ նշանակված է տուգանք, ապա մեկամսյա ժամկետում տուգանքը վճարելու դեպքում դրա չափը պակասեցվում է 20 տոկոսով, հակառակ դեպքում տնտեսվարող սուբյեկտը պարտավոր է մուծել նշանակված տուգանքի ամբողջ չափը:»: Նույն տրամաբանությամբ Նախագծի 22-րդ հոդվածով առաջարկվում է Օրենքը լրացնել երկու նոր` 36.1-րդ եւ 36.2-րդ հոդվածներով, որոնցից առաջինով նախատեսվում է պատասխանատվության միջոցի կիրառումից ամբողջությամբ ազատել հակամրցակցային համաձայնության այն մասնակիցներին, ովքեր մինչեւ տվյալ համաձայնության առնչությամբ Հանձնաժողովի կողմից վարչական վարույթի հարուցման մասին որոշման կայացումը կամ ստուգում կատարելու մասին Հանձնաժողովի նախագահի հրամանի ընդունումը իր նախաձեռնությամբ առաջինն է դիմում Հանձնաժողովին եւ կամովին պարտավորվում դադարեցնել այդ հակամրցակցային համաձայնությանն իր մասնակցությունը, իսկ երկրորդով էլ նախատեսվում է նվազեցնել տուգանքների չափերը (50-85 տոկոսի չափով), եթե տնտեսվարող սուբյեկտը Հանձնաժողովին ներկայացնի ապացույց հակամրցակցային համաձայնության «հնարավոր փաստի վերաբերյալ, որը էական նշանակություն կունենա իրավախախտումն ապացուցելու համար»:

Այս լրացումների անհրաժեշտությունը, ըստ Նախագծի հիմնավորման, կայանում է նրանում, որ. «Հանձնաժողովի ներկա խնդիրներից է տնտեսվարող սուբյեկտների կողմից տուգանքի վճարման արդյունավետ մեխանիզմների բացակայությունը: Այսպես, հաճախ տնտեսվարող սուբյեկտները Հանձնաժողովի` տուգանք նշանակելու մասին որոշումը բողոքարկում են վարչական կամ դատական կարգով եւ խուսափում են սահմանված ժամկետում տուգանքի վճարումից, անհարկի ձգձգում են որոշման կատարումը, երբեմն էլ ուղղակի չեն վճարում նշանակված տուգանքը` անգամ չբողոքարկելով որոշումը: Մինչդեռ Օրենքի 35-րդ հոդվածի 3-րդ մասը սահմանում է, որ Հանձնաժողովի որոշման բողոքարկումը չի կասեցնում դրա գործողությունը (կատարումը), սակայն նշված դրույթը կիրառության տեսակետից արդյունավետ չէ:»: Տվյալ հիմնավորումից ակնհայտ է, որ խնդիրը ոչ թե տուգանքի վճարման արդյունավետ մեխանիզմների բացակայությունն է (քանի որ տուգանքի գանձման մեխանիզմը միակն է, եւ Հանձնաժողովն էլ ունի այդ մեխանիզմը կիրառելու օրենքներով սահմանված լիազորությունները), այլ Հանձնաժողովի կողմից օրենքներով նախատեսված մեխանիզմների կիրառման անկարողությունը: Այս առումով, ուղղակի աբսուրդային լուծում է առաջարկվում, այն է. եթե չի ստացվում օրենքով ու դատարանով տուգանքը գանձել, ապա ազատենք կամ «զեղչեր» տրամադրենք այդ սուբյեկտներին: Նույնիսկ տարրական տրամաբանությունը հուշում է, որ այս լրացումներն ընդունվելուց հետո, օրենքով նախատեսված տուգանքը չմուծող եւ անպատիժ մնացող տնտեսվարողները երբեւէ չեն օգտվի առաջարկվող «զեղչերի ճկուն համակարգից», քանի որ օրենքը խախտող, տուգանվող, տուգանքը 100%-ով չվճարող եւ դրա համար էլ պատասխանատվություն չկրող սուբյեկտը ինչու՞ պետք է համաձայնի կամավոր հայտնել իր կողմից օրենքի խախտման փաստի մասին` տուգանքի 50 կամ 85 տոկոսը չվճարելու համար: Այսինքն`

- առաջարկվող լուծումը, բացի այն, որ հսկայական եւ ակնհայտ կոռուպցիոն ռիսկեր է պարունակում, ոչ միայն չի լուծում բարձրացված խնդիրը, այլեւ ըստ էության կապ չունի այդ խնդրի հետ,

- նշված խնդրի լուծումը գտնվում է այլ հարթությունում, մասնավորապես` եթե սուբյեկտը չի վճարում տուգանքը, ապա այդ տուգանքները պետք է օրենքի ուժով կրկնապատկվեն, եռապատկվեն եւ այլն (ինչպես, օրինակ, դա կատարվեց պետավտոտեսչության կողմից կազմված արձանագրությունների հիման վրա տուգանքների չվճարման խնդրի լուծման ժամանակ), կարող են կիրառվել դատական ակտերի հարկադիր կատարման, տնտեսվարողների հաշիվների կալանքի, սնանկության գործերի հարուցման եւ հայտնի մյուս մեխանիզմները, ուստի միանգամայն հասկանալի եւ ընդունելի կլիներ, եթե այս Նախագծով առաջարկվեին սահմանված տուգանքները չմուծելու դեպքում դրանց բազմապատիկ ավելացման կամ նշված մեխանիզմների կիրառման ժամկետների կրճատման վերաբերյալ օրենսդրական լրացումներ, որոնք գործնականում կվերացնեին տուգանքների գանձման առումով բարձրացված խնդիրները եւ Հանձնաժողովին հնարավորություն կտային կատարելու Օրենքով սահմանված իր գործառույթները,

- մեզ մոտ որեւէ կասկած չկա, որ այս առաջարկներն ընդունվելու դեպքում կտրուկ կմեծանան հակամրցակցային համաձայնությունների ծավալները եւ դեպքերը, քանի որ այս առաջարկությունները, ըստ էության, հակամրցակցային համաձայնությունների կայացման շատ գրավիչ «հրավեր» են իրենցից ներկայացնում նույնիսկ այն սուբյեկտների համար, որոնք չեն կարողանում խուսափել տուգանքների վճարումից: Այսպես. եթե տնտեսվարող երկու սուբյեկտներ հակամրցակցային համաձանության են գալիս եւ արդյունքում ստանում անօրինական շահույթ, ինչպես նաեւ վնաս են հասցնում սպառողների շահերին, ապա գործող Օրենքի համաձայն այդ սուբյեկտները առանձին-առանձին ենթարկվում են պատասխանատվության, այն է` նրանցից գանձվում է անօրինական կերպով ստացված շահույթը, նրանք տուգանվում են որոշակի չափով եւ հատուցում են սպառողների կրած վնասները (սա միջազգային պրակտիկայում ընդունված եւ Օրենքով ամրագրված մոտեցումն է` բացառությամբ սպառողների վնասների փոխհատուցման դրույթից): Առաջարկվող լրացումների ընդունման դեպքում եւ համանման իրավիճակում տնտեսվարող երկու սուբյեկտներ նույնպես կարող են գալ հակամրցակցային համաձանության եւ արդյունքում ստանալ անօրինական շահույթ` վնաս հասցնելով սպառողների շահերին, սակայն դրանցից մեկը կդիմի Հանձնաժողովին` «պատրաստակամություն հայտնելով համագործակցել» նրա հետ, ամբողջությամբ կազատվի ոչ միայն տուգանքների վճարումից, այլեւ անօրինական շահույթը պետական բյուջե փոխանցելու պարտավորությունից, մյուս սուբյեկտը կվճարի տուգանքները, գործը կհամարվի փակված, որից հետո նշված սուբյեկտները հանգիստ կկիսեն առաջինի մոտ մնացած անօրինական շահույթը` նույնպես չփոխհատուցելով սպառողների կրած վնասները, եւ այդպես շարունակ,

- առաջարկվող լրացումները, մեր կարծիքով, ոչ թե «տուգանքների վճարման արդյունավետ մեխանիզմի» ներդրում է իրենից ներկայացնում (ինչպես ենթադրում են Նախագծի հեղինակները), այլ ի վնաս սպառողների շահերի պաշտպանության եւ տուգանքների (անօրինական ստացված շահույթի) գծով բյուջեի եկամուտների կրճատման հաշվին` Հանձնաժողովի աշխատանքը հեշտացնելու փորձ է,

- ի վերջո, գոյություն ունեն պատական կառավարման այնպիսի սկզբունքներ, որոնք չի կարելի խախատել նույնիսկ ամենաբարի նպատակներով, մասնավորապես` օրենքով սահմանված պարտականությունները չկատարողներին (տվյալ դեպքում` Օրենքով սահմանված տուգանքների վճարումից խուսափողներին) պետք է պատժել, այլ ոչ թե խրախուսել:

17. Նախագծի 21-րդ հոդվածով առաջարկվում է նոր խմբագրությամբ շարադրել Օրենքի 36-րդ հոդվածի 2-րդ մասը եւ նմանատիպ փոփոխություններ կատարել նաեւ այլ մասերում` նպատակ ունենալով դրամային արտահայտություն ունեցող տուգանքները փոխարինել տոկոսային արտահայտությամբ տուգանքներով: Առաջարկվող մոտեցումը միանգամայն ընդունելի է եւ համապատասխանում է միջազգային փորձին, սակայն այս դեպքում եւս տուգանքների հետ կապված խնդիրը մինչեւ վերջ լուծում չի ստանում: Այսպես, տուգանքները նախատեսվում է սահմանել տնտեսվարողի նախորդ տարվա հասույթի «մինչեւ» տաս, հինգ կամ մեկ տոկոսի չափով: Բացի այն, որ տուգանքի չափից առաջ «մինչեւ» բառի ամրագրումն ակնահայտ կոռուպցիոն ռիսկ է իրենից ներկայացնում, այն ավելորդ է դառնում նաեւ տուգանքների չափերի արդարացի սահմանման տեսանկյունից (կախված տնտեսվարող սուբյեկտի հասույթի չափից), քանի որ նախորդ տարվա հասույթի նկատմամբ տոկոսային հարաբերությամբ տուգանքի սահմանումն արդեն իսկ լուծում է այդ խնդիրը (ի տարբերություն կոնկրետ դրամային արտահայտությամբ տուգանքի դեպքի, այս դեպքում մեծ հասույթ ստացողից կգանձվի մեծ տուգանք, իսկ փոքր հասույթ ստացած սուբյեկտից համեմատաբար փոքր տուգանք` ապահովելով տուգանման համաչափությունը), իսկ ամրագրվող «մինչեւ» բառը թույլ է տալիս խախտել նշված համաչափությունը եւ հնարավորություն է տալիս մեծ հասույթ ստացողից գանձել համեմատաբար ավելի փոքր տուգանք, քան փոքր հասույթ ստացած սուբյեկտից:

Այս կապակցությամբ, առաջարկում ենք Նախագծի 21-րդ հոդվածի ամբողջ տեքստից հանել բոլոր «մինչեւ» բառերը եւ այս մոտեցումը կիրառել նաեւ Օրենքով նախատեսված մյուս տուգանքների նկատմամբ:

Բացի այդ, օգտվելով սույն Նախագծի ներկայացման հնարավորությունից, առաջարկում ենք շտկել նաեւ Օրենքի 36-րդ հոդվածի 6-րդ մասում տեղ գտած սխալը: Համաձայն այդ մասի. «Արգելված պետական օժանդակություն ստանալու համար նշանակվող տուգանքի չափը կազմում է տնտեսվարող սուբյեկտի` իրավախախտմանը նախորդող տարվա հասույթի մինչեւ մեկ տոկոս, բայց ոչ ավելի, քան հարյուր միլիոն դրամ: Նախորդ տարում 12 ամսից պակաս գործունեություն իրականացրած լինելու դեպքում սույն մասով նախատեսված իրավախախտման համար նշանակվող տուգանքի չափը կազմում է տնտեսվարող սուբյեկտի` իրավախախտմանը նախորդող, բայց ոչ ավելի, քան 12 ամսվա գործունեության ժամանակահատվածի հասույթի մինչեւ մեկ տոկոս եւ չի կարող գերազանցել հարյուր միլիոն դրամը:»: Այս դեպքում, կարծում ենք, ակնհայտ է, որ տվյալ իրավախախտման համար պետք է պատասխանատվության ենթարկվի ոչ թե (կամ ոչ միայն) արգելված պետական օժանդակություն ստացողը, այլ այդ օժանդակությունը տրամադրող պետական պաշտոնատար անձը:

1. «Սնանկության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացումներ կատարելու մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի նախագծի (այսուհետ` Նախագիծ) 1-ին հոդվածով առաջարկվող լրացման համարակալումն անհրաժեշտ է համապատասխանեցնել «Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 41-րդ հոդվածի 3-րդ մասի երկրորդ պարբերության պահանջներին:

2. Նախագծի 2-րդ հոդվածով առաջարկվող լրացման «Հանրապետությամբ» բառն անհրաժեշտ է փոխարինել «Հանրապետության» բառով:

Նախագծերի փաթեթում ընդգրկված մյուս` «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման եւ անցկացման մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացումներ կատարելու մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի նախագծի վերաբերյալ դիտողություններ եւ առաջարկություններ չկան:

ՀՀ ԱԶԳԱՅԻՆ ԺՈՂՈՎԻ ԱՇԽԱՏԱԿԱԶՄԻ ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԻ ՏԵՂԱԿԱԼ`	Ա. ԹԱՄԱԶՅԱՆ
28.11.2013թ.