ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆԸ «Գնումների մասին» օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Կ-011-20.08.2021-ՏՀ-011/0), «Պետական կառավարման համակարգի մարմինների մասին» օրենքում փոփոխություն կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Կ-0111 -20.08.2021-ՏՀ-011/0), «Պետական տուրքի մասին» օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Կ-0112 -20.08.2021-ՏՀ-011/0) եւ «Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքում փոփոխություն եւ  լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Կ-0113 -20.08.2021-ՏՀ-011/0)  վերաբերյալ Կառավարության կողմից օրենսդրական նախաձեռնության կարգով ներկայացված «Գնումների մասին» օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Կ-011-20.08.2021-ՏՀ-011/0), «Պետական կառավարման համակարգի մարմինների մասին» օրենքում փոփոխություն կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Կ-0111 -20.08.2021-ՏՀ-011/0), «Պետական տուրքի մասին» օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Կ-0112 -20.08.2021-ՏՀ-011/0) եւ «Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքում փոփոխություն եւ  լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Կ-0113 -20.08.2021-ՏՀ-011/0) (այսուհետ միասին` Նախագծերի փաթեթ) մասնագիտական փորձաքննության են ենթարկվել Ազգային ժողովի աշխատակազմի փորձագիտական եւ վերլուծական  վարչությունում: Նախագծերի փաթեթը ենթարկվել է իրավական, ֆինանսատնտեսագիտական, սոցիալական փորձաքննության:  Ստորեւ ներկայացվում է մասնագիտական փորձաքննության եզրակացությունը, ինչպես նաեւ Նախագծերի փաթեթին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտության բացակայության  մասին տեղեկանքը:     ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ               ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏ                                                 ԳԱՌՆԻԿ ԱԹԱՆԵՍՅԱՆ   10.09.2021թ. Իրավական փորձաքննության արդյունքները Նախագծերի փաթեթի` Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությանը (այսուհետ նաեւ՝ Սահմանադրություն) եւ օրենքների պահանջներին համապատասխանության տեսանկյունից նշենք հետեւյալը. 1.  «Գնումների մասին» օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (այսուհետ նաեւ՝ Նախագիծ) 2-րդ հոդվածի 1-ին կետով «Գնումների մասին» օրենքի (այսուհետ նաեւ՝ Օրենք) 5-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետը շարադրվում է նոր խմբագրությամբ: Մինչդեռ, Օրենքի 5-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետն ուժը կորցրած է ճանաչված, ինչի մասին նշվում է առկա օրենքի քննարկվող հոդվածում: Այս առումով հարկ է նշել, որ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 33-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ «Նորմատիվ իրավական ակտում փոփոխությունները կատարվում են նրա առանձին` ( ) 3) բաժիններ, գլուխներ, հոդվածներ, մասեր, կետեր, ենթակետեր, պարբերություններ կամ նախադասություններ նոր խմբագրությամբ շարադրելու միջոցով. ( )»: Այսպես՝ մեջբերված իրավադրույթից բխում է, որ նորմատիվ իրավական ակտում փոփոխություն կարող է կատարվել միայն նորմատիվ իրավական ակտի գործող կետում: Միաժամանակ, «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 11-րդ մասում սահմանված է՝ «Նորմատիվ իրավական ակտում փոփոխություններ կամ լրացումներ կատարելիս փոփոխվող կամ լրացվող իրավական ակտի բաժինների, գլուխների, հոդվածների, մասերի, կետերի, ենթակետերի, պարբերությունների համարների փոփոխություն չի կատարվում: Նորմատիվ իրավական ակտի բաժինների, գլուխների, հոդվածների, մասերի, կետերի, ենթակետերի կամ պարբերությունների միջեւ համապատասխանաբար նոր բաժին, գլուխ, հոդված, մաս, կետ, ենթակետ կամ պարբերություն կարող է լրացվել միայն լրացուցիչ համարով»:  Վերոգրայի հաշվառմամբ՝ առաջարկում ենք Նախագծի 2-րդ հոդվածով Օրենքի 5-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետում կատարվող փոփոխությունը կատարել Օրենքի 5-րդ հոդվածի 1-ին մասում նոր լրացուցիչ կետ լրացնելու միջոցով: 2.  Նախագծի 2-րդ հոդվածով Օրենքի 5-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետը շարադրվում է  նոր խմբագրությամբ. որի արդյունքում նախատեսվում է հետեւյալ կարգավորումը. «1. Սույն օրենքի նպատակի եւ պահանջների կատարման ապահովման համար Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը հաստատում է` (...) 5) պետություն-մասնավոր գործընկերության գործարքների կնքման նպատակով կազմակերպվող գնման գործընթացների առանձնահատկությունները.»: Նախագծի 2-րդ հոդվածով Օրենքի 5-րդ հոդվածի 1-ին մասում կատարվող փոփոխության վերաբերյալ հարկ ենք համարում նշել հետեւյալը. 1) Նախագծերի փաթեթին կից ներկայացված հիմնավորման մեջ Նախագծի 2-րդ հոդվածով Օրենքի 5-րդ հոդվածի 1-ին մասում կատարվող փոփոխության վերաբերյալ դիտարկումները բացակայում են: Արդյունքում՝ Նախագծերի փաթեթին կից ներկայացված չեն կատարվող փոփոխության նպատակները եւ ակնկալվող արդյունքը, ինչը հանգեցնում է պետություն-մասնավոր գործընկերության գործարքների կնքման նպատակով կազմակերպվող գնման գործընթացների որոշակիացման խնդրին: Միաժամանակ, հարկ է նկատել, որ Նախագծի 2-րդ հոդվածով Օրենքի 5-րդ հոդվածի 1-ին մասում կատարվող փոփոխությանը զուգահեռ «Գնումների մասին» օրենքում պետություն-մասնավոր գործընկերությանը վերաբերող որեւէ այլ փոփոխություն եւ լրացում չի նախատեսվում: Սահմանադրության 6-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ Սահմանադրության եւ օրենքների հիման վրա եւ դրանց իրականացումն ապահովելու նպատակով Սահմանադրությամբ նախատեսված մարմինները կարող են օրենքով լիազորվել ընդունելու ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտեր, լիազորող նորմերը պետք է համապատասխանեն իրավական որոշակիության սկզբունքին: Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի կողմից ձեւավորված նախադեպային իրավունքի համաձայն՝ օրենքը պետք է ձեւակերպված լինի բավարար հստակությամբ, ինչը հնարավորություն կտա ֆիզիկական եւ իրավաբանական անձանց ողջամտորեն կանխատեսել իր վարքագծի իրավական հետեւանքները: Օրենքը պետք է օժտված լինի իրավունքի գերակայությունից բխող այնպիսի որակական հատկանիշներով, ինչպիսիք են հասանելիությունը եւ կանխատեսելիությունը: Բացի այդ, օրենքը պետք է ձեւակերպվի այնպես, որ մասնավոր անձինք օժտված լինեն հանրային իշխանության կամայական միջամտությունների դեմ արդյունավետ պաշտպանության հնարավորությամբ (տե՛ս Olsson v. Sweden (No. 1), (10465/83) գործով Եվրոպական դատարանի 24.03.1988 թվականի վճիռը, կետ 61): Իրավական որոշակիության սկզբունքի կապակցությամբ Սահմանադրական դատարանն իր մի շարք որոշումներում արձանագրել է, որ որեւէ իրավական նորմ չի կարող համարվել «օրենք» եթե ձեւակերպված չէ բավարար աստիճանի հստակությամբ, որը թույլ կտա քաղաքացուն դրա հետ համատեղելու իր վարքագիծը (ՍԴՈ-630), վերջինս պետք է լինի բավականաչափ մատչելի՝ իրավունքի սուբյեկտները պետք է համապատասխան հանգամանքներում հնարավորություն ունենան կողմնորոշվելու՝ թե տվյալ դեպքում ինչ իրավական նորմեր են կիրառվում (ՍԴՈ-753): Ըստ Սահմանադրական դատարանի՝ իրավական որոշակիության ապահովման տեսանկյունից օրենսդրության մեջ օգտագործվող հասկացությունները պետք է լինեն հստակ, որոշակի եւ չհանգեցնեն տարաբնույթ մեկնաբանությունների կամ շփոթության (տե՛ս Սահմանադրական դատարանի 02.12.2014 թվականի թիվ ՍԴՈ-1176 որոշումը): Բացի դրանից, իրավական որոշակիության սկզբունքը, լինելով իրավական պետության հիմնարար սկզբունքներից մեկը, ենթադրում է նաեւ, որ իրավահարաբերությունների բոլոր սուբյեկտների, այդ թվում՝ իշխանության կրողի գործողությունները պետք է լինեն կանխատեսելի ու իրավաչափ (տե՛ս Սահմանադրական դատարանի 09.06.2015 թվականի թիվ ՍԴՈ-1213 որոշումը): Հիմք ընդունելով եզրակացության սույն կետի 1-ին ենթակետում մեջբերված իրավական ակտերը եւ դիտարկումները՝ կարծում ենք, որ Նախագծի 2-րդ հոդվածով Օրենքի 5-րդ հոդվածի 1-ին մասում կատարվող փոփոխության արդյունքում նախատեսվող կարգավորման ձեւակերպումները խնդրահարույց են Սահմանադրությամբ երաշխավորված օրինականության եւ որոշակիության սկզբունքների տեսանկյունից: Մասնավորապես՝ որոշակի չէ, թե պետություն-մասնավոր գործընկերության գործարքների կնքման նպատակով ինչպիսի գնման գործընթացների կազմակերպման անհրաժեշտություն կարող է առաջանալ, միաժամանակ հստակ չէ, թե Կառավարության կողմից ընդունվելիք ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտով ինչ բնույթի առանձնահատկությունների սահմանմանն է վերաբեում քննարկվող կարգավորումը: Վերոնշյալ դիտարկումը հիմնավորվում է նաեւ եզրակացության սույն կետի 2-րդ ենթակետում մեջբերված իրավական նորմերով եւ դիտարկումներով:  2) «Գնումների մասին» օրենքի՝ կարգավորման առարկային վերաբերող 1-ին հոդվածի համաձայն՝ օրենքը կարգավորում է պատվիրատուների կողմից ապրանքներ, աշխատանքներ եւ ծառայություններ ձեռք բերելու գործընթացի հետ կապված հարաբերությունները, սահմանում այդ հարաբերությունների կողմերի հիմնական իրավունքները եւ պարտականությունները: «Պետություն-մասնավոր գործընկերության մասին» օրենքի՝ կարգավորման առարկային վերաբերող 1-ին հոդվածով նախատեսվում է հետեւյալ կարգավորումը՝ «Սույն օրենքը սահմանում է պետություն-մասնավոր գործընկերության (այսուհետ՝ նաեւ ՊՄԳ) կարգավորման իրավական շրջանակը, ներառյալ՝ պետություն-մասնավոր գործընկերության ծրագրերի (այսուհետ՝ նաեւ ՊՄԳ ծրագրեր) մշակմանը եւ իրականացմանն առնչվող կանոնները եւ ընթացակարգերը, կառավարման ինստիտուցիոնալ շրջանակը, կիրառելի չափանիշները, մասնավոր գործընկերոջ ընտրության ընթացակարգը եւ ՊՄԳ-ներին առնչվող այլ հարցեր:»: «Գնումների մասին» օրենքի 5-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետում, նախքան «Գնումների մասին» օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» 2021 թվականի հունիսի 30-ի ՀՕ-285-Ն օրենքի ընդունմամբ դրա ուժը կորցրած ճանաչելը, նախատեսված է եղել հետեւյալ կարգավորումը. «1. Սույն օրենքի նպատակի եւ պահանջների կատարման ապահովման համար Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը հաստատում է` (...) 5) պետություն-մասնավոր գործընկերության գործարքների տեսակները, այդ գործարքների բնութագրերին ներկայացվող պահանջները, ինչպես նաեւ բնութագրերի կազմման եւ հաստատման կարգը.»: Միաժամանակ, «Գնումների մասին» օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» 2021 թվականի հունիսի 30-ի ՀՕ-285-Ն օրենքի 1-ին հոդվածով «Գնումների մասին» օրենքի՝ դրանում օգտագործվող հիմնական հասկացություններին վերաբերող 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի՝ «գնում» հասկացությանը վերաբերող 3-րդ կետից հանվել են «, ինչպես նաեւ պետություն-մասնավոր գործընկերության, ներառյալ հավատարմագրային կառավարման եւ կոնցեսիայի գործարքների շրջանակներում մասնավոր հատվածի գործընկերոջն իրավունքների շնորհումը» կետադրական նշանը եւ բառերը: «Գնումների մասին» օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» 2021 թվականի հունիսի 30-ի ՀՕ-285-Ն օրենքի 2-րդ հոդվածով «Գնումների մասին» օրենքի՝  դրա նպատակին, սկզբունքներին եւ գործողության ոլորտին վերաբերող 3-րդ հոդվածի 4-րդ մասը լրացվել է նոր 4-րդ կետով, որի արդյուքնում նախատեսվել է հետեւյալ կարգավորումը. «4. Սույն օրենքի գործողությունը չի տարածվում գործարքների հետեւյալ տեսակների վրա. (...) 4) պետություն-մասնավոր գործընկերության, ներառյալ կոնցեսիայի այն գործարքները, որոնք կարգավորվում են «Պետություն-մասնավոր գործընկերության մասին» օրենքով:»: «Գնումների մասին» օրենքում կատարված փոփոխությունների հետ միասին մի շարք փոփոխություններ են կատարվել նաեւ «Պետություն-մասնավոր գործընկերության մասին» օրենքում, որոնց նպատակը եւ ակնկալվող արդյունքը հիմնավորվում է հետեւյալով. «Օրենքի նախագծի ընդունումը պայմանավորված է ներքոհիշյալ խնդիրները կարգավորելու անհրաժեշտությամբ՝ Գործող Պետություն-մասնավոր գործընկերության (ՊՄԳ) համակարգն ինչպես ինստիտուցիոնալ (անկախության), այնպես էլ կիրառելիության տեսակետից գնահատվել է Համաշխարհային բանկի, Ասիական զարգացման բանկի, Վերակառուցման եւ զարգացման եվրոպական բանկի, Տնտեսական համագործակցության եւ զարգացման կազմակերպության, ԵՄ ՍԻԳՄԱ ծրագրի, Արժույթի միջազգային հիմնադրամի փորձագետների կողմից, պետական կառավարման այլ ներկայացուցիչների, ինչպես նաեւ հաշվի է առնվել Հայաստանի պետական հետաքրքրությունների ֆոնդի (ԱՆԻՖ) կողմից ներկայացված առաջարկությունները: ՊՄԳ ընթացակարգերի կազմակերպման համար միասնական կանոնների ոչ ամբողջական շրջանակը հանգեցնում է դրանց կազմակերպման եւ կառավարման համար տարբեր մասնագիտական կարողություններ եւ աշխատանքային ունակություններ ունեցող մասնագետների անհրաժեշտության: Այս կապակցությամբ ՀՀ կառավարության նախաձեռնությամբ իրականացվել է «Գնումների մասին» ՀՀ օրենքի, ինչպես նաեւ ՀՀ պետություն-մասնավոր գործընկերության օրենսդրության եւ ընթացակարգերի ուսումնասիրություն, որի արդյունքում ներկայացվել է ներդրումային ծրագրերի իրականացման համար անհրաժեշտ ՊՄԳ մրցույթներ կազմակերպելու առկա իրավական համակարգում բացակայող  պայմանները: Նախագծում ներառված են այն պայմանները, որոնք ենթակա են օրենքով սահմանման: ( )»: «Պետություն-մասնավոր գործընկերության մասին» օրենքում լրացումներ եւ փոփոխություններ կատարելու մասին» 2021 թվականի հունիսի 30-ի ՀՕ-284-Ն օրենքով «Պետություն-մասնավոր գործընկերության մասին» օրենքում կատարված լրացումների եւ փոփոխությունների արդյունքում` նախատեսվել են կարգավորումներ, որոնք ենթադրաբար պետք է ապահովեն պետություն-մասնավոր գործընկերության իրավահարաբերությունների շրջանակում առկա գործընթացների ամբողջական իրականացումը: Հիմք ընդունելով եզրակացության սույն կետի ենթակետերում մեջբերված իրավական նորմերը եւ կատարված դիտարկումները` կարծում ենք, որ Նախագծի 2-րդ հոդվածով Օրենքի 5-րդ հոդվածի 1-ին մասում կատարվող փոփոխությունն առավել խնդրահարույց է՝ հաշվի առնելով եզրակացության սույն կետի 2-րդ ենթակետում քննարկված օրենսդրական փոփոխությունները եւ դրանց նպատակները, ինչպես նաեւ «Գնումների մասին» օրենքում եւ «Պետություն-մասնավոր գործընկերության մասին» օրենքում պետություն-մասնավոր գործընկերության իրավահարաբերությունների՝ քննարկվող առանձնահատկության վերաբերյալ կարգավորումն առավել որոշակիացնող դրույթներ չնախատեսելու հանգամանքը: 3. Նախագծի 2-րդ հոդվածի 3-րդ կետով Օրենքի 5-րդ հոդվածի 1-ին մասի նոր խմբագրությամբ շարադրվող 17-րդ կետն առաջարկում ենք համարակալել՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 3-րդ մասին՝ «Օրենսդրական ակտերում հոդվածները բաժանվում են «մասեր» կոչվող միայն համարակալված պարբերությունների: Հոդվածների մասերը կարող են բաժանվել միայն համարակալված կետերի, կետերը` միայն համարակալված ենթակետերի»: Նույն դիտարկումը վերաբերելի է նաեւ Նախագծի 15-րդ հոդվածի 1-ին եւ 2-րդ կետերով, Նախագծի 17-րդ հոդվածի 1-ին կետով նախատեսված փոփոխություններին: 4. Առաջարկում ենք Նախագծի 3-րդ հոդվածի 5-րդ կետի «ա» ենթակետը տեքստից բաժանել միջակետով՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 7-րդ մասը՝ «Օրենսդրական ակտի հոդվածները, մասերը եւ կետերը համարակալվում են արաբական թվանշաններով: Հոդվածում ենթակետերը համարակալվում են հայերենի այբուբենի փոքրատառերով: Հոդվածների եւ մասերի համարները տեքստից բաժանվում են միջակետերով, իսկ հոդվածների կետերի համարները` փակագծերով: Հոդվածում ենթակետի` հայերենի այբուբենի փոքրատառերով նշված համարները տեքստից բաժանվում են միջակետով»: Միաժամանակ, իրավական շփոթից խուսափելու նպատակով` առաջարկում ենք Օրենքի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի 6-րդ կետի ենթակետերը հիշատակելիս ենթակետերի համարակալումը գրել չակերտների մեջ՝ հիմք ընդունելով ենթակետերի հիշատակման գրելաձեւը: Նույն դիտարկումը վերաբերելի է նաեւ Նախագծի 15-րդ հոդվածի 3-րդ կետում Օրենքի 28-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ կետի «ա» ենթակետի հիշատակմանը: 5. Նախագծի 3-րդ հոդվածով նախատեսված է Օրենքի 6-րդ հոդվածի 2-րդ մասը շարադրել նոր խմբագրությամբ, որի համաձայն՝ «Լիազորված մարմինը մասնակցին ներառում է գնումների գործընթացին մասնակցելու իրավունք չունեցող մասնակիցների ցուցակում պատվիրատուի ղեկավարի պատճառաբանված որոշման հիման վրա: Սույն մասում նշված որոշումը պատվիրատուի ղեկավարը կայացնում է գնման ընթացակարգը չկայացած հայտարարվելու կամ կնքված պայմանագրի վերաբերյալ հայտարարությունը հրապարակելու կամ պայմանագիրը միակողմանի լուծելու մասին հայտարարությունը հրապարակելու օրվան հաջորդող տասն օրվա ընթացքում: Որոշումը կայացվելուն հաջորդող օրը այն տրամադրվում է լիազորված մարմնին եւ մասնակցին: Լիազորված մարմինը մասնակցին ներառում է գնումների գործընթացին մասնակցելու իրավունք չունեցող մասնակիցների ցուցակում որոշումը ստանալուն հաջորդող քառասուներորդ օրվան հաջորդող հինգ օրվա ընթացքում, իսկ որոշումը ստանալուն հաջորդող քառասուներորդ օրվա դրությամբ մասնակցի կողմից որոշումը բողոքարկելու վերաբերյալ հարուցված եւ չավարտված դատական գործի առկայության դեպքում` տվյալ դատական գործով եզրափակիչ դատական ակտն ուժի մեջ մտնելու օրվան հաջորդող հինգ օրվա ընթացքում, եթե դատական քննության արդյունքում որոշման կատարման հնարավորությունը չի վերացել: Մասնակիցը նշված ցուցակում ընդգրկվում է ներառվելու օրվան հաջորդող օրվանից երկու տարի ժամկետով»: Օրենքի 6-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ «Սույն հոդվածի 1-ին մասի 6-րդ կետում նշված ցուցակը, այդ թվում՝ ռուսերեն, հրապարակում է լիազորված մարմինը: Գնումների գործընթացին մասնակցելու իրավունքից զրկված մասնակցի վերաբերյալ ունեցած տեղեկությունների հիման վրա լիազորված մարմինը ընթացակարգ է նախաձեռնում գնումների հետ կապված բողոքներ քննող անձի [հետ]` առանց վճարի: Տվյալ մասնակցի կարծիքը լսելուց հետո գնումների հետ կապված բողոքներ քննող անձը սույն օրենքի 50-րդ հոդվածի 6-րդ մասով սահմանված ժամկետում որոշում է կայացնում մասնակցին սույն հոդվածով նախատեսված ցուցակում ընդգրկելու վերաբերյալ: Անձը նշված ցուցակում ընդգրկվում է երկու տարի ժամկետով»: Մեջբերված դրույթների առնչությամբ հարկ ենք համարում ընդգծել հետեւյալը՝  Գնումների գործընթացին մասնակցելու իրավունք չունեցող մասնակիցների ցուցակում անձին ընդգրկելու առնչությամբ որոշման կայացման իրավասությունը գործող Օրենքի պարագայում վերապահված է գնումների հետ կապված բողոքներ քննող անձին: Օրենքի 47-րդ հոդվածի 2-րդ մասի տրամաբանությունից բխում է, որ բողոքներ քննող անձն անկախ է եւ անաչառ: Մինչդեռ, Օրենքի 6-րդ հոդվածի 2-րդ մասում կատարվող փոփոխության արդյունքում` լիազոր մարմինը տվյալ ցուցակում անձին ընդգրկում է պատվիրատուի ղեկավարի պատճառաբանված որոշման հիման վրա, որը շահագրգիռ սուբյեկտ է, ինչի արդյունքում խաթարվում է համապատասխան որոշման օբյեկտիվ լինելու կանխավարկածը: Օրինակ՝ պայմանագիրը միակողմանի լուծելու մասին հայտարարությունը հրապարակելու օրվան հաջորդող տասն օրվա ընթացքում պատվիրատուի ղեկավարի կողմից պատճառաբանված որոշման կայացման պարագայում անձի համար գնումների գործընթացի առնչությամբ կայացվող որոշման ակնկալելի օբկյեկտիվ բնույթը խարխլվում է: Միաժամանակ, իրավունքի պաշտպանությունը դատական կարգով իրականացնելը, սույն եզրակացությունում քննարկված դատարանի մատչելիության սկզբունքի տեսանկյունից, դառնում է ոչ գրավիչ: Իբրեւ եզրահանգում արձանագրենք, որ սույն հոդվածով կատարվող փոփոխությունը` մասնակիցների համար գնումների գործընթացում որոշումների կայացման անաչառության տեսանկյունից, խնդրահարույց է, չի բխում Սահմանադրության 86-րդ հոդվածի 1-ին կետով ամրագրված տնտեսական, սոցիալական եւ մշակութային ոլորտներում պետության քաղաքականության հիմնական նպատակներից մեկից, այն է՝ գործարար միջավայրի բարելավումը եւ ձեռնարկատիրության խթանումը: 6. Առաջարկում ենք ապահովել Նախագծի 4-րդ հոդվածի կետերի համարակալման հաջորդականությունը: 7. Նախագծի 4-րդ հոդվածի «3)»-րդ, ըստ հաջորդականության չորրորդ, կետով Օրենքի 10-րդ հոդվածի նոր խմբագրությամբ շարադրվող 5-րդ մասն առաջարկում ենք համարակալել՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 3-րդ մասին՝ «Օրենսդրական ակտերում հոդվածները բաժանվում են «մասեր» կոչվող միայն համարակալված պարբերությունների: Հոդվածների մասերը կարող են բաժանվել միայն համարակալված կետերի, կետերը` միայն համարակալված ենթակետերի»: Նույն դիտարկումը վերաբերելի է նաեւ Նախագծի 9-րդ հոդվածի 1-ին եւ 2-րդ կետերով, Նախագծի 12-րդ հոդվածի 2-րդ կետով, Նախագծի 17-րդ հոդվածի 2-րդ եւ 3-րդ կետերով, Նախագծի 20-րդ հոդվածի 2-րդ կետով, Նախագծի 25-րդ հոդվածով նախատեսված փոփոխություններին: 8. Նախագծի 5-րդ հոդվածով Օրենքի 11-րդ հոդվածի 1-ին մասում նախատեսվում է «Պատվիրատու» բառից առաջ լրացնել «Եթե գնման գինը գերազանցում է գնումների բազային միավորը, ապա» բառերը:  Վերոնշյալ կարգավորման վերաբերյալ նշենք հետեւյալը. Օրենքի գործող 11-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ «Պատվիրատուն տեղեկագրում հրապարակում է կնքված պայմանագրի մասին հայտարարություն ոչ ուշ, քան պայմանագիրը կնքվելուն հաջորդող առաջին աշխատանքային օրը: Պետական գաղտնիք պարունակող գնումների կատարման դեպքում սույն մասով նախատեսված հայտարարությունն ուղարկվում է հայտեր ներկայացրած բոլոր մասնակիցներին պայմանագիրը կնքվելուն հաջորդող առաջին աշխատանքային օրը»: Նախատեսվող փոփոխության արդյունքում պատվիրատուն պարտավորվում  է տեղեկագրում հրապարակել միայն պայմանագրի մասին հայտարարություն, եթե գնման գինը գերազանցում է գնումների բազային միավորը:  Հարկ ենք համարում նշել, որ Օրենքի գործող 11-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված պահանջն ապահովում է գնման գործընթացի թափանցիկության եւ հրապարակայնության սկզբունքների իրագործումը: Մինչդեռ, հասկանալի չէ Նախագծի 5-րդ հոդվածով Օրենքի 11-րդ հոդվածի 1-ին մասում նախատեսված լրացման անհրաժեշտությունը: Նշենք նաեւ, որ Նախագծերի փաթեթին կից ներկայացված հիմնավորմամբ բացակայում է տեղեկագրում պայմանագրի մասին հայտարարության հրապարակման՝ գնումների բազային միավորի մատնանշմամբ, տարբերակման օբյեկտիվ հիմքը: Բացի այդ, հիմնավորված չէ տարբերակման գնումների բազային միավորի չափով սահմանված լինելու հանգամանքը: 9. Նախագծի 18-րդ հոդվածով նախատեսված է ուժը կորցրած ճանաչել Օրենքի 35-րդ հոդվածի 5-րդ մասը։  Վերը նշված հոդվածի մասով Օրենքում կարգավորված են մի շարք էական հարցեր, օրինակ՝ հանձնաժողովի կողմից մասնակցի ներկայացված փաստաթղթերի՝ (տեղեկությունների) հրավերով սահմանված պահանջներին համապատասխանությունը գնահատելու, ինչպես նաեւ հրավերով սահմանված դեպքերում տվյալ մասնակցի գնային եւ ոչ գնային առաջարկի հիմնավորվածությունը գնահատելու հարցերը։ Նշվածով պայմանավորված՝ հարկ է Օրենքի 35-րդ հոդվածի 5-րդ մասում ենթադրյալ թերությունները շտկելիս հաշվի առնել այն հանգամանքը, որ տվյալ նորմը ուժը կորցրած ճանաչելու արդյունքում` վերը ներկայացված հարցերի առնչությամբ առաջանալու է օրենքի բաց:  10. Նախագծի մի շարք հոդվածներում կիրառվում է «եւ (կամ)» ձեւակերպումը: Հարկ ենք համարում նշել, որ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 16-րդ հոդվածի բովանդակությունից բխում է, որ նորմատիվ իրավական ակտում կարող է կիրառվել կա՛մ «եւ», կա՛մ «կամ» շաղկապը, մինչդեռ «եւ (կամ)» գրելաձեւը կիրառելի չէ: Նշվածով պայմանավորված՝ առաջարկում ենք վերանայել քննարկվող ձեւակերպման կիրառությունը Նախագծի ամբողջ տեքստում: 11. Նախագծի 19-րդ հոդվածով Օրենքի նոր խմբագրությամբ շարադրվող 35-րդ հոդվածի 1-ին եւ 2-րդ մասերի համաձայն՝ «1. Պայմանագրի եւ (կամ) որակավորման ապահովում ներկայացնելու պահանջի հիման վրա այն ստանալու օրվանից 10 աշխատանքային օրվա ընթացքում ընտրված մասնակիցը պարտավոր է ներկայացնել ապահովումը: Եթե ապահովումը չի ներկայացվում բանկային երաշխիքի ձեւով, ապա սույն կետով նախատեսված ժամկետը սահմանվում է 5 աշխատանքային օր: Ընտրված մասնակցի հետ պայմանագիր կնքվում է, եթե վերջինս ներկայացնում է պայմանագրի եւ (կամ) որակավորման ապահովում: 2. Պայմանագրի եւ (կամ) որակավորման ապահովումը ներկայացվում է ընտրված մասնակցի կողմից միակողմանի հաստատված հայտարարության` տուժանքի կամ կանխիկ փողի կամ բանկային երաշխիքի ձեւով: Կանխիկ փողի ձեւով ներկայացված պայմանագրի ապահովումը պահվում է լիազոր մարմնի անվամբ բացված գանձապետական հաշվում»: Վերոնշյալ կարգավորման վերաբերյալ հարկ ենք համարում նշել հետեւյալը. Նախագծի 19-րդ հոդվածով Օրենքի նոր խմբագրությամբ շարադրվող 35-րդ հոդվածի 2-րդ մասով պայմանագրի եւ (կամ) որակավորման ապահովում ներկայացնելու սահմանված ձեւերն են տուժանքը, կանխիկ փողը եւ բանկային երաշխիքը: Նախագծի 19-րդ հոդվածով Օրենքի նոր խմբագրությամբ շարադրվող 35-րդ հոդվածի 1-ին մասի առաջին նախադասությունը սահմանում է կանոն միայն բանկային երաշխիքի ձեւով ապահովում ներկայացնելու դեպքերի համար՝ սահմանելով 10 աշխատանքային օր ժամկետը, իսկ երկրորդ նախադասությամբ սահմանվում է ապահովման այլ ձեւերի համար կանոն՝ նախատեսելով 5 աշխատանքային օր ժամկետ:  Կարծում ենք՝ նորմատիվ իրավական ակտի հոդվածում նպատակահարմար է նախեւառաջ սահմանել ընդհանուր կանոնը, որից հետո բացառության տեսքով սահմանել հատուկ կանոնը:  Միաժամանակ, առաջարկում ենք Նախագծի 19-րդ հոդվածով Օրենքի նոր խմբագրությամբ շարադրվող 35-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին նախադասության մեջ հստակեցնել 10 աշխատանքային օրվա ընթացքում ընտրված մասնակցի ապահովում ներկայացնելու պարտավորության վերաբերելիությունը պայմանագրի կամ որակավորման ապահովմանը:  Բացի այդ, Օրենքի գործող 35-րդ հոդվածի 2-րդ մասում նախատեսված է պայմանագրի ապահովման չափը, այն է՝ պայմանագրի գնի 10 տոկոսը: Մինչդեռ, Նախագծի 19-րդ հոդվածով կատարվող փոփոխության արդյունքում պայմանագրի ապահովման չափի վերաբերյալ կարգավորումը բաց է թողնվում: Հարկ ենք համարում նշել՝ Նախագծերի փաթեթին կից ներկայացված հիմնավորման մեջ բացակայում է պայմանագրի ապահովման չափի վերաբերյալ իրավադրույթն այլեւս չնախատեսելու պատճառաբանությունը: 12. Նախագծի 20-րդ հոդվածով Օրենքի՝ նոր խմբագրությամբ շարադրվող 36-րդ հոդվածի 2-րդ մասի տրամաբանությունից բխում է, որ Օրենքի 10-րդ հոդվածով նախատեսված անգործության ժամկետը լրանալուն հաջորդող միայն չորրորդ աշխատանքային օրը պատվիրատուն կարող է ծանուցել ընտրված մասնակցին՝ ներկայացնելով պայմանագիր կնքելու առաջարկը եւ պայմանագրի նախագիծը։ Մինչդեռ, գործող Օրենքի 36-րդ հոդվածի 2-րդ մասում ծանուցման ժամկետի վերաբերյալ կարգավորումը ձեւակերպված է այսպես՝ չորս աշխատանքային օրվա ընթացքում, ինչն էլ հնարավորություն է ընձեռում ծանուցումն իրականացնել նաեւ ավելի վաղ։ Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ Նախագծերի փաթեթին կից ներկայացված հիմնավորմամբ բացակայում է քննարկվող փոփոխության առնչությամբ մեկնաբանությունը՝ առաջարկում ենք պատճառաբանել ծանուցման հատվածով կոնկրետ օր ֆիքսելու անհրաժեշտությունը։ Միաժամանակ նկատենք, որ Նախագծով Օրենքի մի շարք այլ հոդվածներում, օրինակ՝ 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետում, նույն հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետում (ժամկետի տեսանկյունից), 38-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետում, Օրենքի 40-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 4-րդ կետում, փոփոխությունների կատարումը բավարար հստակությամբ հիմնավորման կարիք ունի։ 13. Նախագծի 23-րդ հոդվածով Օրենքի նոր խմբագրությամբ շարադրվող 46-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին եւ 2-րդ կետերում, ինչպես նաեւ 3-րդ մասում կիրառված «ՀՀ» հապավումներն  առաջարկում ենք փոխարինել «Հայաստանի Հանրապետության» բառերով՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 21-րդ հոդվածի 2-րդ մասը՝ «Արգելվում են նորմատիվ իրավական ակտում կատարել բառերի կամ տերմինների անհարկի կրճատումներ, ինչպես նաեւ բառերի կամ տերմինների հապավումներ»: Նույն դիտարկումը վերաբերելի է նաեւ «Պետական կառավարման համակարգի մարմինների մասին» օրենքում փոփոխություն կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 2-րդ հոդվածի «ՀՀ օրենսդրության» ձեւակերպման մեջ կիրառված հապավմանը, ինչպես նաեւ «Պետական տուրքի մասին» օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածում «ՀՀ քաղաքացիական դատավարության» ձեւակերպման «ՀՀ» հապավումներին: 14. Նախագծի 24-րդ հոդվածով նախատեսված է Օրենքի 47-51-րդ հոդվածները ուժը կորցրած ճանաչել, որոնք առնչվում են գնումների հետ կապված վեճերի արտադատական կարգով բողոքարկման ինստիտուտին: Մեջբերվածի կապակցությամբ հարկ ենք համարում արձանագրել հետեւյալը՝ 1)  Նախագծերի փաթեթին կից ներկայացված հիմնավորմամբ նախատեսված է հետեւյալը՝ «Կատարված ախտորոշումները ցույց են տալիս, որ արտադատական բողոքարկման համակարգն արդյունավետ չէ այն տեսակետից, որ կայացվող որոշումները գնումների մասին ՀՀ օրենսդրության տեսանկյունից խնդրահարույց են, կայացվում են միմյանց հակասող որոշումներ, որոնց հետեւանքով կամ այդ որոշումները բողոքարկվում են դատարաններում կամ գնման ընթացակարգերը հայտարարվում են չկայացած, ինչը դրանք կազմակերպելու եւ անցկացնելու տեսակետից հանգեցնում են ծրագրերի ձախողման, դժգոհությունների եւ ֆինանսական կորուստների: Ըստ վիճակագրության տարեցտարի մեծանում է արտադատական կարգով քննված բողոքների վերաբերյալ կայացված որոշումները մասնակիցների կողմից դատական կարգով բողոքարկման դեպքերը եւ դա այն պարագայում, երբ գործող կարգավորումները չեն նախատեսում դատարանների կողմից դրանց հատուկ վարույթով քննելու ընթացակարգեր»: Նկատենք, որ գնումների հետ կապված վեճերի արտադատական կարգով բողոքարկման ընթացակարգի անարդյունավետությունը հիմնավորող փաստարկներ առկա չեն Նախագծերի փաթեթին կից ներկայացված հիմնավորմամբ: Այն հանգամանքը, որ արտադատական կարգով բողոքարկման արդյունքում կարող են կայացվել միմյանց հակասող որոշումներ, դեռեւս տվյալ կառուցակարգի ոչ օգտավետ լինելը հավաստող փաստարկ չէ, քանի որ դատական պրակտիկայում եւս բացառված չեն միմյանց հակասող դատական ակտերի առկայությունը: Ընդգծենք, որ արտադատական կարգի առկայությունը որեւէ կերպով անձին չի զրկում իր իրավունքի դատական կարգով պաշտպանությունն իրականացնելու հնարավորությունից, այլ այն միջանկյալ օղակն է, որը հնարավորություն է տալիս համապատասխան սուբյեկտին գնումների հետ կապված վեճերի բողոքարկման այլընտրանքային տարբերակի կիրարկումից հետո վեճի լուծման ելքի հետ կապված անհամաձայնության առկայության դեպքում միայն ապավինելու իրավունքի պաշտպանության դատական կարգին: Նշվածն ապահովում է նախեւառաջ անձի իրավունքի պաշտպանության մատչելիությունը, միաժամանակ նաեւ քննարկվող վեճերի արտադատական եղանակով լուծման պարագայում դատարաններին անհարկի չծանրաբեռնելու խնդիրը: Հարկ ենք համարում առանձնացնել այն երաշխիքները, որոնք առկա են արտադատական եղանակով իրավունքի պաշտպանության իրականացման գործընթացում: Մասնավորապես՝ Օրենքի 47-րդ հոդվածի 2-րդ մասի բովանդակությունից բխում է, որ գնումների հետ կապված բողոքներ քննող անձն անշահախնդիր եւ անկախ քննություն իրականացնող մարմին է, որը շահագրգռված չէ կոնկրետ գնումների գործընթացի արդյունքներով եւ իր պարտականությունների ու իրավունքների կատարման ժամանակ պաշտպանված է արտաքին ազդեցություններից. գնումների հետ կապված բողոքներ քննող անձը բողոքներն ուսումնասիրում է պատշաճ մանրամասնությամբ եւ անաչառորեն: Միաժամանակ, 47-րդ հոդվածի 6-րդ մասում ամրագրված է գնումների հետ կապված բողոքներ քննող անձանց կողմից իրականացվող գործունեության թափանցիկությունն ու հրապարակայնությունն ապահովող երաշխիք, այն է՝ յուրաքանչյուր տարի` մինչեւ ապրիլի 1-ը, տեղեկագրում նախորդ տարվա գործունեության մասին հաշվետվություն հրապարակելը: Բացի այդ, Օրենքի 48-րդ հոդվածում սահմանված են գնումների հետ կապված բողոքներ քննող անձին ներկայացվող պահանջները, Օրենքի 49-րդ հոդվածում՝ գնումների հետ կապված բողոքներ քննող անձի կողմից բողոքի քննությունն իրականացնելը բացառող դեպքերը, որոնք ապահովում են արտադատական գործընթացի անխոչընդոտ եւ օբյեկտիվ իրագործումը: Վերոշարադրյալի հաշվառմամբ, կարծում ենք, որ քննարկվող փոփոխության կատարումը հստակ կերպով հիմնավորման կարիք ունի, հատկապես՝ գնումների հետ կապված վեճերի արտադատական կարգով բողոքարկման ընթացակարգի անարդյունավետության փաստարկման տեսանկյունից՝ հստակ վիճակագրության ներկայացմամբ: Ընդգծենք, որ  դատական պաշտպանության եղանակին զուգընթաց` իրավունքի պաշտպանության այլընտրանքային ընթացակարգի վերաբերյալ դրույթներն ուժը կորցրած ճանաչելը կարող է կատարվել բացառապես այդ փոփոխությամբ ակնկալվող արդյունքի պատճառաբանվածության պայմաններում: 2)  Գնումների հետ կապված վեճերի արտադատական կարգով բողոքարկումը անձի իրավունքի պաշտպանության մատչելիությունն ապահովող երաշխիք է:  Այսպես` Օրենքի 50-րդ հոդվածի 1-ին մասի 6-րդ կետի համաձայն՝ «Գնումների հետ կապված բողոքներ քննող անձին բողոքը ներկայացվում է գրավոր, ստորագրված, դրանում ներառելով` (...) բողոքարկման վճարը կատարած լինելը հիմնավորող փաստաթղթի պատճենը: Ընդ որում, բողոքարկման վճարի չափը կազմում է 30 հազար Հայաստանի Հանրապետության դրամ, որը վճարվում է Հայաստանի Հանրապետության պետական բյուջե: Բողոքը բավարարվելու դեպքում սույն մասով նախատեսված վճարը Հայաստանի Հանրապետության կառավարության սահմանած կարգով ենթակա է վերադարձման բողոքը ներկայացրած անձին.»: Նշվածից բխում է, որ արտադատական կարգով բողոքարկման պարագայում անձը հնարավորություն է ստանում իր իրավունքի պաշտպանությունն իրականացնել՝ վճարելով 30.000 դրամ, մինչդեռ դատական կարգով բողոքարկումն իրականացնելու պարագայում` պետական տուրքի չափը, դատական ծախսերը ոչ գրավիչ են դարձնում իրավունքի պաշտպանության այս տարբերակից օգտվելը: Մասնավորապես՝ այն դեպքերում, երբ գնահատող հանձնաժողովի գործողության կամ անգործության բողոքարկման խնդիր կա, ըստ «Պետական տուրքի մասին» օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով «Պետական տուրքի մասին» օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքում կատարվող լրացման` ստացվում է, որ քննարկվող պահանջի համար անձը պարտավոր է վճարում կատարել բազային տուրքի 60-ապատիկի չափով: Նշվածից կարող ենք եզրահանգել, որ անձի իրավունքի պաշտպանությունը մատչելի կերպով իրականացնելու հնարավորություն ընձեռող ընթացակարգի բացառումն էականորեն բարդացնելու է շահագրգիռ սուբյեկտների կողմից իրավունքի պաշտպանությունն իրականացնելու կառուցակարգը: Վերը ներկայացված դիտարկումը վերաբերելի է նաեւ Նախագծով Օրենքի մի շարք այլ հոդվածներում, օրինակ՝ 5-րդ հոդվածում, 6-րդ հոդվածի 2-րդ, 10-րդ հոդվածի 5-րդ մասերում բողոքարկման կարգի առնչությամբ կատարվող փոփոխություններին, ինչպես նաեւ «Պետական կառավարման համակարգի մարմինների մասին» օրենքում փոփոխություն կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով «Պետական կառավարման համակարգի մարմինների մասին» օրենքի 6-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 18-րդ կետում նախատեսված փոփոխությանը: 15. «Պետական կառավարման համակարգի մարմինների մասին» օրենքում փոփոխություն կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 2-րդ հոդվածի երկրորդ պարբերությունում «Գնումների մասին» օրենքի անվանման մեջ նշված «ՀՀ» հապավումն առաջարկում ենք հանել՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 18-րդ հոդվածի 3-րդ մասը, այն է՝ «Օրենքի լրիվ անվանումը հիշատակելիս հետեւյալ հաջորդականությամբ ներառվում են օրենքի վերնագիրը, օրենքի ընդունման տարին, ամիսը (տառերով), ամսաթիվը, հերթական համարը եւ «օրենք» բառը: Օրենքի կրճատ անվանումը հիշատակելիս դրանում նշվում է օրենքի վերնագիրը»: Նույն դիտարկումը վերաբերելի է նաեւ «Պետական տուրքի մասին» օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածում «Գնումների մասին» օրենքի անվանման մեջ նշված «ՀՀ» հապավմանը: 16. «Պետական տուրքի մասին» օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածից առաջարկում ենք հանել «(այսուհետ՝ Օրենք)» բառերը՝ հիմք ընդունելով այն հանգամանքը, որ «Պետական տուրքի մասին» օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքին այլեւս հղում չի կատարվում: 17. «Պետական տուրքի մասին» օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով կատարվող լրացումներով սահմանվում է Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով (այսուհետ նաեւ՝ Օրենսգիրք) սահմանված կարգով դատարաններ տրվող հայցադիմումների, դիմումների, դատարանի դատական ակտերի դեմ վերաքննիչ եւ վճռաբեկ բողոքների համար գանձվող պետական տուրքի դրույքաչափերը: «Պետական տուրքի մասին» օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով կատարվող լրացումների վերաբերյալ հարկ ենք համարում նշել հետեւյալը. Սահմանադրության 61-րդ հոդվածում սահմանված է դատական պաշտպանության իրավունքը եւ մարդու իրավունքների պաշտպանության միջազգային մարմիններ դիմելու իրավունքը, որի համաձայն՝ «1. Յուրաքանչյուր ոք ունի իր իրավունքների եւ ազատությունների արդյունավետ դատական պաշտպանության իրավունք: 2. Յուրաքանչյուր ոք, Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագրերին համապատասխան, ունի իր իրավունքների եւ ազատությունների պաշտպանության խնդրով մարդու իրավունքների եւ ազատությունների պաշտպանության միջազգային մարմիններ դիմելու իրավունք»: Սահմանադրությամբ երաշխավորվում է դատարանի մատչելիության իրավունքը: «Դատարանի մատչելիության իրավունքը» բացարձակ չէ ինչպես քրեական, այնպես էլ քաղաքացիական գործերի դեպքում: Դրա նկատմամբ կիրառելի են ենթադրելի սահմանափակումներ (Deweer-ն ընդդեմ Բելգիայի, « 49, Kart-ն ընդդեմ Թուրքիայի [ՄՊ], « 67):  Այնուամենայնիվ, այդպիսի սահմանափակումները չպետք է սահմանափակեն տվյալ իրավունքի իրականացումն այնպես կամ այն չափով, որ խախտվի այդ իրավունքի բուն էությունը։ Դրանք պետք է հետապնդեն իրավաչափ նպատակ, եւ գործադրվող միջոցներն ու հետապնդվող նպատակը պետք է ողջամտորեն համաչափ լինեն (Guռrin-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի [ՄՊ], « 37. Omar-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի [ՄՊ], « 34՝ քաղաքացիական գործերին հղումներով): Նախագծերի փաթեթին կից ներկայացված հիմնավորման մեջ բացակայում է «Պետական տուրքի մասին» օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով նախատեսված լրացումներով սահմանված դրույքաչափերի բարձր չափի սահմանման անհրաժեշտության վերաբերյալ հիմնավորումը: Հարկ ենք համարում նշել, որ Նախագծերի փաթեթով սահմանված կարգավորումներով նախատեսվում է գնումների հետ կապված վեճերի միայն դատական կարգով բողոքարկման հնարավորություն՝ ուժը կորցրած ճանաչելով արտադատական կարգով բողոքարկման ընթացակարգերը: Կարծում ենք՝ Պետական տուրքի մասին» օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով նախատեսված լրացումներով նման բարձր դրույքաչափերի սահմանումը կարող է խնդրահարույց լինել դատական պաշտպանության մատչելիության տեսանկյունից: Միաժամանակ նշենք, որ դատական պաշտպանության մատչելիության տեսանկյունից խնդրահարույց է նաեւ «Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքում փոփոխություն եւ  լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով Օրենսգրքի 24-րդ հոդվածում լրացվող 3.1-ին մասում սահմանված կարգավորումը՝ «Սույն օրենսգրքի 272-րդ գլխով նախատեսված գնումների հետ կապված վեճերով գործերը քննվում են Երեւան քաղաքի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանում»: Մասնավորապես՝ գնումների հետ կապված բոլոր վեճերը քննվելու են Երեւան քաղաքի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանում: Նման կարգավորման սահմանման անհրաժեշտության վերաբերյալ հիմնավորումները եւս բացակայում են Նախագծերի փաթեթին կից ներկայացված հիմնավորմամբ: 18. «Պետական տուրքի մասին» օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 2-րդ հոդվածի համաձայն՝ «Սույն օրենքն ուժի մեջ է մտնում պաշտոնական հրապարակման օրվան հաջորդող օրվանից»: «Պետական տուրքի մասին» օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի ուժի մեջ մտնելու ժամկետի վերաբերյալ հարկ ենք համարում նշել հետեւյալը. Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքի 2-րդ հոդվածի 5-րդ մասի համաձայն՝ «Օրենսգրքով նոր տեսակի հարկի կամ վճարի սահմանում, հարկի կամ Օրենսգրքով սահմանված վճարի դրույքաչափի բարձրացում նախատեսող Հայաստանի Հանրապետության օրենքները կամ Հայաստանի Հանրապետության օրենքների նման դրույթները կարող են ուժի մեջ մտնել այդ օրենքների ընդունման օրը ներառող հարկային տարվան հաջորդող հարկային տարվա սկզբից, բայց ոչ շուտ, քան այդ օրենքների պաշտոնական հրապարակման օրը ներառող ամսվան հաջորդող յոթերորդ ամսվա սկզբից»: Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքի 7-րդ հոդվածում սահմանված են վճարի տեսակները, որի 1-ին մասի 1-ին կետի «ա» ենթակետի համաձայն՝ «1.Հայաստանի Հանրապետությունում կիրառվում են` 1) պետական վճարներ, որոնց տեսակներն են՝ ա. պետական տուրքը,  ( )»: «Պետական տուրքի մասին» օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածի 1-ին մասով լրացումներ են կատարվում «Պետական տուրքի մասին» օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» 2021 թվականի ապրիլի 19-ի ՀՕ-177-Ն օրենքի 1-ին հոդվածով լրացվող 9-րդ հոդվածում, որն ուժի մեջ է մտնում 2021 թվականի հոկտեմբերի 29-ին: Այսպես՝ առաջարկում ենք «Պետական տուրքի մասին» օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծով սահմանվող պետական տուրքերի գործողության ուժի մեջ մտնելու ժամկետ նախատեսելիս հաշվի առնել Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքի 2-րդ հոդվածի 5-րդ մասի պահանջը:  19. «Պետական տուրքի մասին» օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածի 1-ին մասով «Պետական տուրքի մասին» օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» 2021 թվականի ապրիլի 19-ի ՀՕ-177-Ն օրենքի 1-ին հոդվածով լրացվող 9-րդ հոդվածի 1-ին մասում լրացվող նոր 9.1, 9.2, 9.3, 9.4 եւ 9.5 կետերի համարներն առաջարկում ենք տեքստից բաժանել փակագծերով՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 7-րդ մասը՝ «Օրենսդրական ակտի հոդվածները, մասերը եւ կետերը համարակալվում են արաբական թվանշաններով: Հոդվածում ենթակետերը համարակալվում են հայերենի այբուբենի փոքրատառերով: Հոդվածների եւ մասերի համարները տեքստից բաժանվում են միջակետերով, իսկ հոդվածների կետերի համարները` փակագծերով: Հոդվածում ենթակետի` հայերենի այբուբենի փոքրատառերով նշված համարները տեքստից բաժանվում են միջակետով»: 20. «Պետական տուրքի մասին» օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածի 1-ին մասով «Պետական տուրքի մասին» օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» 2021 թվականի ապրիլի 19-ի ՀՕ-177-Ն օրենքի 1-ին հոդվածով լրացվող 9-րդ հոդվածի 1-ին մասի 10-րդ կետում լրացվող նոր «ժբ», «ժգ», «ժդ», «ժե» եւ «ժզ» ենթակետերի համարներն առաջարկում ենք տեքստից բաժանել միջակետով, ինչպես նաեւ «Ժբ», «Ժգ», «Ժդ», «Ժե» եւ «Ժզ» համարկալումը գրել փոքրատառերով ՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 7-րդ մասը՝ «Օրենսդրական ակտի հոդվածները, մասերը եւ կետերը համարակալվում են արաբական թվանշաններով: Հոդվածում ենթակետերը համարակալվում են հայերենի այբուբենի փոքրատառերով: Հոդվածների եւ մասերի համարները տեքստից բաժանվում են միջակետերով, իսկ հոդվածների կետերի համարները` փակագծերով: Հոդվածում ենթակետի` հայերենի այբուբենի փոքրատառերով նշված համարները տեքստից բաժանվում են միջակետով»: Նույն դիտարկումը վերաբերելի է նաեւ «Պետական տուրքի մասին» օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածի 1-ին մասով «Պետական տուրքի մասին» օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» 2021 թվականի ապրիլի 19-ի ՀՕ-177-Ն օրենքի 1-ին հոդվածով լրացվող 9-րդ հոդվածի 1-ին մասի 11-րդ կետում լրացվող նոր «ժա», «ժբ», «ժգ», «ժդ» եւ «ժե» ենթակետերին: 21. «Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքում փոփոխություն եւ  լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածում առաջարկում ենք Օրենսգրքի լրիվ անվանման հիշատակումը համապատասխանեցնել «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 18-րդ հոդվածի 5-րդ մասի պահանջներին՝ «Սահմանադրական օրենք չհանդիսացող օրենսգրքի լրիվ անվանումը հիշատակելիս հետեւյալ հաջորդականությամբ ներառվում են օրենքի ընդունման տարին, ամիսը (տառերով), ամսաթիվը, օրենսգրքի վերնագիրը եւ «օրենսգիրք» բառը, եթե վերնագիրը չի ներառում այն: Սահմանադրական օրենք չհանդիսացող օրենսգրքի կրճատ անվանումը հիշատակելիս նշվում է օրենսգրքի վերնագիրը եւ «օրենսգիրք» բառը, եթե վերնագիրը չի ներառում այն»: 22. «Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքում փոփոխություն եւ  լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 2-րդ հոդվածով Օրենսգրքի 121-րդ հոդվածի 2-րդ մասում լրացվող 9-րդ կետի համաձայն՝ «Սույն օրենսգրքի 272-րդ գլխով նախատեսված գնումների հետ կապված վեճերով՝ գործին մասնակցող անձանց եւ նրանց ներկայացուցիչների էլեկտրոնային փոստի հասցեները»: Հարկ ենք համարում նշել, որ Օրենսգրքի 121-րդ հոդվածում սահմանված են հայցադիմումին ներկայացվող ընդհանուր պահանջները: Մինչդեռ, եթե «Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքում փոփոխություն եւ  լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 2-րդ հոդվածով նախատեսվող լրացումը նպատակ ունի հայցադիմումին ներկայացվող հատուկ պահանջ սահմանել, ապա դա նպատակահարմար է կատարել գնումների հետ կապված վեճերով հատուկ հայցային վարույթի վերաբերյալ գլխի շրջանակներում: 23. Առաջարկում ենք ապահովել «Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքում փոփոխություն եւ  լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 5-րդ հոդվածով Օրենսգրքում լրացվող նոր 272-րդ գլխի համարակալման հաջորդականությունը՝ հաշվի առնելով Օրենսգրքում 61 գլուխների առկայությունը: Միաժամանակ, առաջարկում ենք համարակալել «27.2»՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 11-րդ մասը՝ «Նորմատիվ իրավական ակտում փոփոխություններ կամ լրացումներ կատարելիս փոփոխվող կամ լրացվող իրավական ակտի բաժինների, գլուխների, հոդվածների, մասերի, կետերի, ենթակետերի, պարբերությունների համարների փոփոխություն չի կատարվում: Նորմատիվ իրավական ակտի բաժինների, գլուխների, հոդվածների, մասերի, կետերի, ենթակետերի կամ պարբերությունների միջեւ համապատասխանաբար նոր բաժին, գլուխ, հոդված, մաս, կետ, ենթակետ կամ պարբերություն կարող է լրացվել միայն լրացուցիչ համարով»: 24. «Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքում փոփոխություն եւ  լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 5-րդ հոդվածով Օրենսգրքում լրացվող 272-րդ գլխի 234.5-րդ հոդվածի համարակալումն առաջարկում ենք տեքստից բաժանել միջակետով՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 7-րդ մասը՝ «Օրենսդրական ակտի հոդվածները, մասերը եւ կետերը համարակալվում են արաբական թվանշաններով: Հոդվածում ենթակետերը համարակալվում են հայերենի այբուբենի փոքրատառերով: Հոդվածների եւ մասերի համարները տեքստից բաժանվում են միջակետերով, իսկ հոդվածների կետերի համարները` փակագծերով: Հոդվածում ենթակետի` հայերենի այբուբենի փոքրատառերով նշված համարները տեքստից բաժանվում են միջակետով»: 25. Հարկ ենք համարում նկատել, որ Նախագծերի փաթեթով սահմանված մի շարք կարգավորումներ խնդրահարույց են իրավական որոշակիության սկզբունքի տեսանկյունից, միաժամանակ մի շարք փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարվում են Նախագծերի փաթեթին կից ներկայացված հիմնավորման բացակայության պայմաններում: Ուստի, առաջարկում ենք վերանայել Նախագծերի փաթեթը՝ օրենքի կանխատեսելիության եւ որոշակիության պահանջների պահպանումն ապահովելու միտումով: Եզրահանգում Ամփոփելով փորձաքննության արդյունքները՝ կարող ենք նշել, որ Նախագծերի փաթեթով սահմանված կարգավորումներն խնդրահարույց են Սահմանադրության 6-րդ, 61-րդ եւ 79-րդ հոդվածների տեսանկյունից: Միաժամանակ, ներկայացված առաջարկության հիման վրա անհրաժեշտ է ապահովել Նախագծերի փաթեթի համապատասխանությունը Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքի, Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի, «Գնումների մասին» օրենքի, «Պետություն-մասնավոր գործընկերության մասին» օրենքի եւ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի պահանջներին:     ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԻՐԱՎԱԿԱՆ  ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺԻՆ   Կատարողներ՝ Կ. Մանուկյան (հեռ.` 011-513-248), Ն. Ներսիսյան (հեռ.` 011-513-248), Մ. Մնացականյան (հեռ.` 011-513-248) 10.08.2021թ. ՏԵՂԵԿԱՆՔ Նախագծերի փաթեթին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտության բացակայության մասին Նախագծերի փաթեթին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտությունը բացակայում է:     ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԻՐԱՎԱԿԱՆ  ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺԻՆ   Կատարողներ՝ Կ. Մանուկյան (հեռ.` 011-513-248), Ն. Ներսիսյան (հեռ.` 011-513-248), Մ. Մնացականյան (հեռ.` 011-513-248) 10.08.2021թ. Ֆինանսատնտեսագիտական փորձաքննության արդյունքները 1. Ներկայացված Նախագծերի փաթեթով առաջարկվում է գնման ընթացակարգերի բողոքարկման լիազորությունը վերապահել միայն դատարաններին՝ նման դեպքերի համար սահմանելով հատուկ վարույթով որոշումների կայացման ընթացակարգ` բողոք ներկայացնելու հնարավորություն ընձեռելով միայն շահագրգիռ անձանց:  Նախագծի նպատակն է  բարձրացնել գնումների գործընթացի հետ կապված բողոքարկման համակարգի արդյունավետության մակարդակը, ինչպես նաեւ վերանայել արտաքին աջակցությամբ իրականացվող ծրագրերի շրջանակում գնումների իրականացման ընթացակարգը (մասնավորապես՝ այս դեպքում եւս անցում կատարել ազգային ընթացակարգերով գնումների իրականացմանը):  2. Ֆինանսատնտեսագիտական հիմնախնդիրների տեսանկյունից հարկ ենք համարում նշել, որ Նախագծերի փաթեթի կազմում ընդգրկված «Գնումների մասին» օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 23-րդ հոդվածով առաջարկվում է վերաշարադրել Օրենքի 46-րդ հոդվածը, ըստ որի` առաջարկվում է գնման ընթացակարգերի բողոքարկման լիազորությունը վերապահել միայն դատարաններին՝ նման դեպքերի համար սահմանելով հատուկ վարույթով որոշումների կայացման ընթացակարգ եւ բողոք ներկայացնելու հնարավորություն ընձեռել միայն շահագրգիռ անձանց: Եթե գործող Օրենքով յուրաքանչյուր անձ իրավունք ունի բողոքարկելու պատվիրատուի, գնահատող հանձնաժողովի եւ գնումների հետ կապված բողոքներ քննող անձի գործողությունները (անգործությունը) եւ որոշումները, ապա Նախագծով այդ իրավունքը վերապահվում է միայն շահագրգիռ անձանց, ինչը նշանակում է, որ բողքարկողների շրջանակը կարող է նեղանալ: Գնման ընթացակարգերի պարզեցման, ընթացակարգերի ժամկետների կրճատման եւ ավելորդ քաշքշուկների վերացման առումով տվյալ մոտեցումը, իհարկե, միանգամայն ընդունելի եւ ճիշտ կարելի է գնահատել, սակայն խնդիրը կայանում է նրանում, որ ո'չ Օրենքով, ո'չ էլ Նախագծով որեւէ կերպ չի հստակեցվում «շահագրգիռ անձանց» շրջանակը, ինչը շատ կարեւոր է տվյալ դրույթի գործնական կիրառելիության ապահովման եւ հակակոռուպցիոն քաղաքականության տեսանկյունից: Մասնավորապես` տեսականորեն գնման ցանկացած գործընթացի հետ կապված երկրի բոլոր քաղաքացիները կարող են համարվել շահագրգիռ անձինք՝ թեկուզ պետական բյուջեի գումարների արդյունավետ ծախսման տեսանկյունից, Օրենքը նախատեսում է, որ գնման հանձնաժողովի անդամները շահերի բախման դեպքում պարտավոր են հրաժարվել հանձնաժողովի անդամի պարտականությունների կատարումից, թեեւ առաջարկվող նորմի պարագայում նրանք, (որպես ակնհայտ շահագրգիռ անձինք), կոռուպցիոն կամ շահադիտական նկատառումներից ելնելով, կարող են բողոքարկել պատվիրատուի, գնահատող հանձնաժողովի եւ գնումների հետ կապված բողոքներ քննող անձի գործողությունները (անգործությունը) եւ որոշումները: Մյուս կողմից` անհայտ է մնում, թե ո՞վ եւ ի՞նչ կարգով պետք է որոշի այս կամ այն անձի շահագրգիռ լինելու հանգամանքը, ինչը նույնպես շատ կարեւոր է առաջարկվող դրույթի կենսագործման տեսանկյունից: Այս կապակցությամբ առաջարկում ենք Նախագծով հստակ սահմանել «շահագրգիռ անձ» հասկացությունը եւ շահագրգիրռ անձանց այն շրջանակը, որին իրավունք է տրվում բողոքարկելու պատվիրատուի, գնահատող հանձնաժողովի եւ գնումների հետ կապված բողոքներ քննող անձի գործողությունները (անգործությունը) եւ որոշումները:  Եզրահանգում Նախագիծը ֆինանսատնտեսագիտական եւ հակակոռուպցիոն հիմնահարցերի տեսանկյունից որոշ լրամշակման կարիք ունի:     ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՖԻՆԱՆՍԱՏՆՏԵՍԱԳԻՏԱԿԱՆ ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                                                   ԱՐԹՈՒՐ ԹԱՄԱԶՅԱՆ    (հեռ.` 011 513-668) 30.08.2021թ. Սոցիալական փորձաքննության արդյունքները Ներկայացված Նախագծերի փաթեթով առաջարկվում է գնման ընթացակարգերի բողոքարկման լիազորությունը վերապահել միայն դատարաններին՝ նման դեպքերի համար սահմանելով հատուկ վարույթով որոշումների կայացման ընթացակարգ` բողոք ներկայացնելու հնարավորություն ընձեռելով միայն շահագրգիռ անձանց, «Գնումների մասին» ՀՀ օրենքում նախատեսել Համաշխարհային Բանկի կողմից ներկայացված գնումների այլընտրանքային պայմանավորվածությունների իրականացման պայմանները, որոնց հաստատման պարագայում հնարավորություն կստեղծվի նոր սկսվող ծրագրերի շրջանակում գնումներն իրականացնել ազգային օրենսդրությամբ, ինչպես նաեւ հստակեցնել Օրենքի գործողության ընթացքում ի հայտ եկած մի շարք դրույթներ: Նախագծերի փաթեթի նպատակն է բարձրացնել գնումների գործընթացի հետ կապված բողոքարկման համակարգի արդյունավետության մակարդակը, ինչպես նաեւ վերանայել արտաքին աջակցությամբ իրականացվող ծրագրերի շրջանակում գնումների իրականացման ընթացակարգը:  Եզրահանգում Նախագիծը սոցիալ, կրթական, առողջապահական հիմնախնդիրներ չի պարունակում: Նախագիծը սոցիալական հիմնախնդիրների տեսանկյունից լրամշակման կարիք չունի:     ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՍՈՑԻԱԼ,ԿՐԹԱԿԱՆ,  ԱՌՈՂՋԱՊԱՀԱԿԱՆ  ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺԻՆ    Կատարող՝   Մ. Դալլաքյան (հեռ.՝ 011-513-339) 01.09.2021թ.