ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆԸ «Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Պ-157-07.02.2022-ՏՀ-011/0) վերաբերյալ Ազգային ժողովի պատգամավոր Գեւորգ Պապոյանի կողմից օրենսդրական նախաձեռնության կարգով ներկայացված «Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Պ-157-07.02.2022-ՏՀ-011/0) մասնագիտական փորձաքննության է ենթարկվել Ազգային ժողովի աշխատակազմի փորձագիտական եւ վերլուծական վարչությունում:  Նախագիծը ենթարկվել է իրավական, ֆինանսատնտեսագիտական, սոցիալական փորձաքննության:  Ստորեւ ներկայացվում է մասնագիտական փորձաքննության եզրակացությունը, ինչպես նաեւ Նախագծին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտության բացակայության մասին տեղեկանքը:       ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ                ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏ                                              ԼԻԴԻՅԱ ՄՆԱՑԱԿԱՆՅԱՆ     28.02.2022թ.  Իրավական փորձաքննության արդյունքները Նախագծի` Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությանը (այսուհետ՝ Սահմանադրություն) եւ օրենքների պահանջներին համապատասխանության տեսանկյունից նշենք հետեւյալը. 1.  «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 33-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ «Նորմատիվ իրավական ակտում փոփոխությունները կատարվում են նրա առանձին` 1) բառեր, թվեր կամ կետադրական նշաններ այլ բառերով, թվերով կամ կետադրական նշաններով փոխարինելու միջոցով. 2) բառեր, թվեր կամ նախադասություններ հանելու միջոցով. 3) բաժիններ, գլուխներ, հոդվածներ, մասեր, կետեր, ենթակետեր, պարբերություններ կամ նախադասություններ նոր խմբագրությամբ շարադրելու միջոցով. 4) բաժինների, գլուխների, հոդվածների, մասերի, կետերի, ենթակետերի կամ պարբերությունների գործողությունը դադարեցնելու միջոցով:»: Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ Նախագծով կատարվում են միայն «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 33-րդ հոդվածով նախատեսված փոփոխություններ, միաժամանակ՝ Նախագծում առկա չեն Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքում (այսուհետ՝ Օրենսգիրք) լրացում նախատեսող նորմեր՝ առաջարկում ենք Նախագծի վերնագրից հանել «ԵՎ ԼՐԱՑՈՒՄՆԵՐ» բառերը: 2.  Նախագծի 3-րդ հոդվածով Օրենսգրքի 179-րդ հոդվածի 6-րդ մասի նոր խմբագրությամբ շարադրվող 3-րդ կետն ամբողջությամբ առաջարկում ենք ներառել չակերտներում՝ հանելով Նախագծի 3-րդ հոդվածով Օրենսգրքի 179-րդ հոդվածի 6-րդ մասի նոր խմբագրությամբ շարադրվող 3-րդ կետի «օտարված» բառից առաջ դրված « « » եւ «գումարները» բառից հետո դրված « » » կետադրական նշանները: Նույն դիտարկումը վերաբերելի է նաեւ Նախագծի 2-րդ հոդվածով Օրենսգրքի 121-րդ հոդվածի 5-րդ մասի նոր խմբագրությամբ շարադրվող 2-րդ կետի առաջին պարբերությանը: Եզրահանգում Ամփոփելով փորձաքննության արդյունքները՝ կարող ենք նշել, որ Նախագիծը Սահմանադրության տեսանկյունից խնդրահարույց նորմեր չի պարունակում, միաժամանակ ներկայացված առաջարկության հիման վրա  անհրաժեշտ է ապահովել Նախագծի համապատասխանությունը «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքին:     ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԻՐԱՎԱԿԱՆ  ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺԻՆ  Կատարող՝ Կ. Մանուկյան (հեռ.` 011-513-248) 28.02.2022թ. ՏԵՂԵԿԱՆՔ Նախագծին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտության բացակայության մասին Նախագծին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտությունը բացակայում է:     ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԻՐԱՎԱԿԱՆ  ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺԻՆ  Կատարող՝ Կ. Մանուկյան (հեռ.` 011-513-248) 28.02.2022թ. Ֆինանսատնտեսագիտական փորձաքննության արդյունքները Ներկայացված Նախագծով առաջարկվում է շահութահարկով հարկման բազայի որոշման նպատակով շահութահարկ վճարողների համար եկամուտ  համարվող առեւտրային կազմակերպությունների, անհատ ձեռնարկատերերի եւ նոտարների անհատույց ստացված շենքերի, շինությունների (այդ թվում` անավարտ, կիսակառույց), բնակելի կամ այլ տարածքների, հողամասերի սկզբնական արժեքները որոշել անշարժ գույքի հարկով հարկման բազայի 80 տոկոսից ոչ պակաս չափով՝ ներկայումս գործող հարկման բազայից ոչ պակաս չափի փոխարեն: Բացի այդ, ռեզիդենտ շահութահարկ վճարողի եւ մշտական հաստատության միջոցով Հայաստանի Հանրապետությունում գործունեություն իրականացնող ոչ ռեզիդենտ շահութահարկ վճարողի հարկման բազայի որոշման նպատակով ձեռք բերվող շենքերի, շինությունների (այդ թվում` անավարտ, կիսակառույց), բնակելի կամ այլ տարածքների, հողամասերի սկզբնական արժեքը առաջարկվում է ընդունել անշարժ գույքի հարկով հարկման բազայի 80 տոկոսից ոչ պակաս չափով` ներկայումս գործող հարկման բազայից ոչ պակաս չափի փոխարեն: Ֆինանսատնտեսագիտական հիմնախնդիրների տեսանկյունից հարկ ենք համարում ներկայացնել հետեւյալ նկատառումները: Համաձայն Նախագծին կից ներկայացված հիմնավորման, ՀՀ հարկային օրենսգրքի 109-րդ հոդվածում առկա է նույն հոդվածի տարբեր դրույթների ակնհայտ հակասություն, քանի որ, ըստ հեղինակի. «մի կողմից հարկային օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի «բ» ենթակետով շենքի սկզբնական արժեքը որոշվում է անշարժ գույքի հարկով հարկման բազայի 80 տոկոսից ոչ պակաս չափով, մյուս կողմից՝ նույն հոդվածի 4-րդ մասի 1-ին կետի «ե» ենթակետով՝ անշարժ գույքի հարկով հարկման բազայից ոչ պակաս չափով»:  Այս կապակցությամբ հարկ ենք համարում նշել հետեւյալը: Անշարժ գույքի մոտարկված արժեքները հաշվարկելիս, ներկայումս գործող իրավակարգավորումների համաձայն, հիմք են ընդունվում դրանց շուկայական արժեքները, որոնք, օտարման գործարքների իրականացման ժամանակ, իրենց մեջ արդեն իսկ ներառում են ԱԱՀ-ի գումարներ: Հետեւաբար, ԱԱՀ-ով եւ շահութահարկով հարկման բազաների հաշվարկման առումով, նշյալ արժեքները հիմք ընդունելու դեպքում, ստացվում է, որ անշարժ գույքի մոտարկված շուկայական արժեքի մեջ ներառված ԱԱՀ-ի գումարը մեկ անգամ եւս ներառվում է ԱԱՀ-ի եւ շահութահարկի հարկման բազայի մեջ, ինչը տրամաբանական եւ արդարացի չէ: Հենց նման դեպքերից խուսափելու համար Հարկային օրենսգրքով շենքերի, շինությունների (այդ թվում` անավարտ, կիսակառույց), բնակելի կամ այլ տարածքների, հողամասերի օտարման դեպքերում ԱԱՀ-ի եւ շահութահարկի հարկման բազաների որոշման համար հիմք է ընդունվում անշարժ գույքի հարկով հարկման բազայի ոչ թե ամբողջ, այլ դրա առնվազն 80 տոկոսը, դրանով իսկ բացառելով ԱԱՀ-ի գծով կրկնակի հարկումը: Նախագծով առաջարկվում է նույն մոտեցումը կիրառել նաեւ առեւտրային կազմակերպությունների, անհատ ձեռնարկատերերի եւ նոտարների համար եկամուտ համարվող անհատույց ստացված շենքերի, շինությունների (այդ թվում` անավարտ, կիսակառույց), բնակելի կամ այլ տարածքների, հողամասերի սկզբնական արժեքների որոշման ժամանակ՝ ըստ Նախագծի հեղինակի. «ՀՀ հարկային օրենսգրքի 109-րդ հոդվածում առկա նույն հոդվածի տարբեր դրույթների ակնհայտ հակասությունը» վերացնելու համար: Սակայն, մեր կարծիքով, նշված հոդվածում այդպիսի հակասություն գոյություն չունի, քանի որ Հարկային օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 1-ին մասում խոսք է գնում շենքերի, շինությունների (այդ թվում` անավարտ, կիսակառույց), բնակելի կամ այլ տարածքների, հողամասերի օտարումից եկամուտը հաշվարկելու մասին, մինչդեռ Նախագծով առաջարկվում է համանման մոտեցում կիրառել նաեւ անհատույց ստացված շենքերի, շինությունների (այդ թվում` անավարտ, կիսակառույց), բնակելի կամ այլ տարածքների, հողամասերի սկզբնական արժեքները որոշելիս, ինչն արդեն միանգամայն այլ երեւույթ է: Դրանց միջեւ տարբերություններն ընդգծելու համար առանձին առանձին ներկայացնենք անշարժ գույքի (ինչպես հատուցման դիմաց, այնպես էլ անհատույց) օտարման նշված դեպքերը ՝ զուգահեռաբար հետեւելով ԱԱՀ-ի եւ շահութահարկի առաջացման սխեմաներին:  Առաջին դեպքում, հատուցման դիմաց գույքի օտարման գործարքի կողմերից մեկի՝ օտարողի համար առաջանում է ինչպես ԱԱՀ-ի գծով իրացման շրջանառություն, այնպես էլ շահութահարկի գծով հարկման ենթակա եկամուտ, որի դեպքում, շահութահարկի գծով հարկման բազան որոշելիս, վճարված ԱԱՀ-ի գումարը, որպես ծախս, պետք է հանվի նրա համախառն եկամտից, ինչի պատճառով էլ որպես հարկման բազա է սահմանվում անշարժ գույքի հարկով հարկման բազայի առնվազն 80 տոկոսը (այսինք՝ այնպես ինչպես սահմանված է գործող իրավակարգավորմամբ): Այս գործարքի մյուս կողմի՝ գույքը ձեռքբերողի համար մի կողմից ԱԱՀ-ի գծով շրջանառություն չի առաջանում, իսկ մյուս կողմից առաջանում է ծախս, որի առավելագույն շեմը Նախագծով առաջարկվում է սահմանել անշարժ գույքի հարկով հարկման բազայի 80 տոկոսից ոչ պակաս չափով: Սակայն, խնդիրը կայանում է նրանում, որ այդ ժամանակ անշարժ գույքը ձեռք բերած սուբյեկտի մոտ շահութահարկի գծով հարկման բազան որոշելիս հարկման նպատակով նվազեցվող ծախսերը միանգամայն անհիմն կկրճատվեն այն ԱԱՀ-ի գումարի չափով, որը վճարել է օտարողը, ինչն էլ մեխանիկորեն եւ նույնպես անհիմն կհանգեցնի անշարժ գույքը ձեռք բերած սուբյեկտի՝ շահութահարկով հարկման ենթակա եկամտի եւ վճարման ենթակա շահութահարկի մեծացմանը: Հետեւաբար, այս դեպքում նշված գործող իրավակարգավորումների միջեւ հակասություն գոյություն չունի, իսկ Նախագծով առաջարկվող փոփոխությունների ընդունման դեպքում կխաթարվի շահութահարկի գծով հարկման բազայի որոշման տրամաբանությունը՝ հանգեցնելով գործարքի կողմերից մեկի (ձեռք բերողի) շահութահարկի գծով հարկային պարտավորությունների արհեստական ավելացմանը՝ գործարքի մյուս կողմի (օտարողի) կողմից վճարման ենթակա ԱԱՀ-ի գումարի չափով: Երկրորդ դեպքում, երբ խոսքը գնում է անշարժ գույքի (հողամասի եւ այլն) անհատույց օտարման մասին, խնդիրը եւ հարկերի առաջացման սխեմաները տարբերվում են միայն այն մասով, որ անհատույց օտարման դեպքում գույքը ձեռք բերողի կողմից փաստացի վճարում չի կատարվում: Սակայն այս տարբերությունը, հարկման բազաների որոշման առումով, որեւէ դեր չի խաղում, քանի որ Հարկային օրենսգրքի 4-րդ հոդվածի 1-ին մասի 54-րդ կետի համաձայն օտարումը որեւէ ձեւով կատարվող հատուցմամբ (այդ թվում՝ մասնակի) կամ անհատույց մեկ անձից մեկ այլ անձի ապրանքի եւ (կամ) աշխատանքի կատարման արդյունքի նկատմամբ սեփականության իրավունքի փոխանցումը կամ ծառայության մատուցումն է, ինչն էլ նշանակում է, որ անկախ այն հագամանքից, որ օտարվող գույքի դիմաց գումար չի վճարվել, միեւնույն է, այդ գործարքի մասով նույնպես օտարողի մոտ առաջանում է ԱԱՀ-ի գծով պարտավորություն, հետեւաբար՝ այդ պարտավորության չափով գույքը ձեռք բերողի շահութահարկով հարկման բազան չի կարող մեծացվել: Այսինքն, անկախ այն հանգամանքից, թե օտարվող անշարժ գույքի (հողամասի եւ այլն) դիմաց հատուցում վճարվել է, թե ոչ,  գույքը ձեռք բերողի շահութահարկով հարկման բազան չի կարող կրկնակի հաշվառման արդյուքում մեծացվել գույքն օտարողի կողմից վճարված կամ վճարման ենթակա ԱԱՀ-ի գումարի չափով, իսկ դա էլ նշանակում է, որ Հարկային օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի «բ» ենթակետի եւ նույն հոդվածի 4-րդ մասի 1-ին կետի «ե» ենթակետի միջեւ հակասություն գոյություն չունի: Եզրահանգում Հաշվի առնելով սույն եզրակացության մեջ ներկայացված նկատառումները, կարծում ենք, Նախագիծը ֆինանսատնտեսագիտական հիմնահարցերի եւ, հատկապես, դրված խնդիրների գործնական լուծման տեսանկյունից վերաիմաստովորման եւ լրամշակման կարիք ունի:     ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՖԻՆԱՆՍԱՏՆՏԵՍԱԳԻՏԱԿԱՆ ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                                          ԱՐԹՈՒՐ ԹԱՄԱԶՅԱՆ   կատարող՝ գլխավոր մասնագետ Գ. Կիրակոսյան  (հեռ.՝ 011 513-603)  23.02.2022թ. Սոցիալական փորձաքննության արդյունքները Ներկայացված Նախագծով առաջարկվում է փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարել «ՀՀ հարկային օրենսգրքում» (այսուհետ՝ Օրենսգիրք), մասնավորապես, շտկելու 109-րդ հոդվածում առկա նույն հոդվածի տարբեր դրույթներում ակնհայտ հակասությունները:  Համաձայն գործող իրավակարգավորման եւ վերջին փոփոխություններով պայմանավորված, անշարժ գույքի կադաստրային արժեքները շուկայական արժեքներին մոտարկվելու հետեւանքով, մի կողմից շենքի սկզբնական արժեքը որոշվում է անշարժ գույքի հարկով հարկման բազայի 80 տոկոսից ոչ պակաս չափով, մյուս կողմից՝ անշարժ գույքի հարկով հարկման բազայից ոչ պակաս չափով: Նախագծով հեղինակն առաջարկում է վերացնել Օրենսգրքի 109-րդ հոդվածում առկա հակասությունները, սահմանելով, որ շենքի սկզբնական արժեքը որոշվի անշարժ գույքի հարկով հարկման բազայի 80 տոկոսից ոչ պակաս չափով: Միեւնույն ժամանակ, Նախագծով առաջարկվում է բնապահպանական հարկի հաշվարկման ժամանակ կիրառել ԱԱՀ-ի եւ ակցիզային հարկի հաշվանցումների նույն մոտեցումը՝ առանց հաշվի առնելու մատակարարներին վճարում կատարված լինելու հանգամանքը, ինչն, ըստ հեղինակի, էականորեն կհեշտացնի նաեւ բյուջե վճարման ենթակա բնապահպանական հարկի հաշվարկման կարգը: Նախագծի վերաբերյալ դիտողություններ եւ առաջարկություններ չկան: Նախագիծը սոցիալ, կրթական, առողջապահական տեսանկյունից հիմնախնդիրներ չի պարունակում: Եզրահանգում Նախագծի ընդունմամբ հեղինակն ակնկալում է, որ կվերանա Օրենսգրքի 109-րդ հոդվածում առկա հակասությունները, ինչպես նաեւ էականորեն կպարզեցվի եւ կհեշտացվի բնապահպանական հարկի գծով պարտավորությունների հաշվարկման կարգը: Ներկայացված Նախագիծը սոցիալ, կրթական, առողջապահական հիմնախնդիրների տեսանկյունից լրամշակման կարիք չունի:     ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՍՈՑԻԱԼ, ԿՐԹԱԿԱՆ, ԱՌՈՂՋԱՊԱՀԱԿԱՆ  ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺԻՆ Կատարող` Ա. Գալստյան (հեռ. 011-513-235), (12-35) 15.02.2022թ.