ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆԸ «Պետական կենսաթոշակների մասին» օրենքում լրացումներ եւ փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Կ-164-14.02.2022-ԱՍ-011/0) եւ «Պետական նպաստների մասին» օրենքում լրացումներ եւ փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Կ-1641 -14.02.2022-ԱՍ-011/0) վերաբերյալ Կառավարության կողմից օրենսդրական նախաձեռնության կարգով ներկայացված «Պետական կենսաթոշակների մասին» օրենքում լրացումներ եւ փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Կ-164-14.02.2022-ԱՍ-011/0) եւ «Պետական նպաստների մասին» օրենքում լրացումներ եւ փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Կ-1641 -14.02.2022-ԱՍ-011/0) (այսուհետ միասին` Նախագծերի փաթեթ) մասնագիտական փորձաքննության են ենթարկվել Ազգային ժողովի աշխատակազմի փորձագիտական եւ վերլուծական  վարչությունում: Նախագծերի փաթեթը ենթարկվել է իրավական, ֆինանսատնտեսագիտական, սոցիալական փորձաքննության:  Ստորեւ ներկայացվում է մասնագիտական փորձաքննության եզրակացությունը, ինչպես նաեւ Նախագծերի փաթեթին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտության բացակայության  մասին տեղեկանքը:         ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ              ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏ                                             ԼԻԴԻՅԱ ՄՆԱՑԱԿԱՆՅԱՆ     09.03.2022թ. Իրավական փորձաքննության արդյունքները Նախագծերի փաթեթի` Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության եւ օրենքների պահանջներին համապատասխանության տեսանկյունից նշենք հետեւյալը. 1. «Պետական կենսաթոշակների մասին» օրենքում լրացումներ եւ փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (այսուհետ` Նախագիծ) 1-ին հոդվածում «Պետական կենսաթոշակների մասին» օրենքի (այսուհետ նաեւ՝ Օրենք) լրիվ անվանման հիշատակումից հետո նշված «Օրենքի»  բառն առաջարկում ենք հանել՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 17-րդ հոդվածի 8-րդ մասը եւ 21-րդ հոդվածի 4-րդ մասը: 2. Նախագծի 12-րդ հոդվածի 1-ին եւ 2-րդ կետերով Օրենքի 32-րդ հոդվածի  1-ին մասը շարադրվում է նոր խմբագրությամբ եւ հոդվածում լրացվում են նոր՝ 1.1-ին ու 1.2-րդ մասեր. «1) 1-ին մասը շարադրել հետեւյալ խմբագրությամբ. «1. Մինչեւ 1992 թվականի հունվարի 1-ն ընկած ժամանակահատվածի համար աշխատանքային ստաժը հաստատող հիմնական փաստաթուղթն աշխատանքային գրքույկն է կամ Կառավարության սահմանած այլ փաստաթուղթ:», 2) 1-ին կետից հետո լրացնել հետեւյալ բովանդակությամբ նոր՝ 1.1-ին եւ 1.2-րդ կետերով. «1.1. 1992 թվականի հունվարի 1-ից մինչեւ 2013 թվականի հունվարի 1-ն ընկած ժամանակահատվածի համար աշխատանքային ստաժը հաստատող հիմնական փաստաթուղթը՝ 1) աշխատանքային գրքույկն է կամ Կառավարության սահմանած այլ փաստաթուղթը եւ 2) սոցիալական վճարներ կատարելը կամ աշխատավարձ ստանալը հաստատող փաստաթուղթը, բացառությամբ Կառավարության սահմանած դեպքերի: 1.2. Սոցիալական վճարներ կատարելը եւ աշխատավարձ ստանալը հաստատող փաստաթղթերի վավերապայմանները սահմանում է Կառավարությունը:»:»: Նախագծի 12-րդ հոդվածի 1-ին եւ 2-րդ կետերով կատարվող փոփոխության եւ լրացումների վերաբերյալ հարկ ենք համարում նշել հետեւյալը. 2.1. «Պետական կենսաթոշակների մասին» օրենքի 32-րդ հոդվածով նախատեսված է հետեւյալ կարգավորումը. «1. Մինչեւ 2013 թվականի հունվարի 1-ն ընկած ժամանակահատվածի համար աշխատանքային ստաժը հաստատող հիմնական փաստաթուղթն աշխատանքային գրքույկն է կամ Կառավարության սահմանած այլ փաստաթուղթ, 1992 թվականի հունվարից մինչեւ 2013 թվականի հունվարի 1-ը` նաեւ սոցիալական վճարներ կատարելը կամ աշխատավարձ ստանալը հաստատող փաստաթուղթը, բացառությամբ Կառավարության սահմանած դեպքերի: Սոցիալական վճարներ կատարելը եւ աշխատավարձ ստանալը հաստատող փաստաթղթերի վավերապայմանները սահմանում է Կառավարությունը: 2. 2013 թվականի հունվարի 1-ից հետո ընկած ժամանակահատվածի աշխատանքային ստաժը հաստատվում է սույն օրենքով սահմանված տեղեկատվական շտեմարան ներառված տվյալների հիման վրա: 3. Աշխատանքային գրքույկի կամ դրանում համապատասխան գրառումների կամ ստաժը հաստատող` Կառավարության սահմանած այլ փաստաթղթերի բացակայության դեպքում աշխատանքային ստաժը հաստատվում է արխիվային տեղեկանքով, իսկ դրա բացակայության դեպքում` դատական կարգով:( )»: Նախագծերի փաթեթին կից ներկայացված հիմնավորմամբ կատարվող փոփոխության եւ լրացումների անհրաժեշտության վերաբերյալ նշվում է հետեւյալը. «Իրավակիրառ պրակտիկայում խնդիրներ է առաջացնում եւ հստակեցման կարիք ունի Օրենքի 32-րդ հոդվածի 1-ին մասը, որով սահմանվում են աշխատանքային ստաժը հաստատող հիմնական փաստաթղթերը:»: 2.2. Հարկ ենք համարում նշել, որ Կառավարության 2011 թվականի մայիսի 5-ի N 665-Ն որոշման (այսուհետ` Որոշում) 2-րդ հավելվածի 9-րդ կետի համաձայն` «Աշխատանքային ստաժը հաստատող հիմնական փաստաթուղթն աշխատանքային գրքույկն է, իսկ 1992 թվականի հունվարից սկսած` աշխատանքային գրքույկը եւ պարտադիր սոցիալական ապահովության (մինչեւ 2008 թվականի հունվարի 1-ը` պարտադիր սոցիալական ապահովագրության) վճարներ (այսուհետ` սոցիալական վճարներ) կատարելը կամ աշխատավարձ ստանալը հաստատող փաստաթուղթը»: Որոշումից բխում է, որ մինչեւ 1992 թվականը աշխատանքային ստաժը հաստատող հիմնական փաստաթուղթն աշխատանքային գրքույկն է, որի առկայությունը բավարար է աշխատանքային ստաժը հաստատելու համար: Իսկ 1992 թվականի հունվարից մինչեւ 2013 թվականի հունվարի 1-ը ընկած ժամանակահատվածի համար աշխատանքային ստաժը հաստատող հիմնական փաստաթուղթն է աշխատանքային գրքույկը եւ պարտադիր սոցիալական ապահովության  վճարներ կատարելը կամ աշխատավարձ ստանալը հաստատող փաստաթուղթը: Հետեւաբար, 1992 թվականի հունվարից մինչեւ 2013 թվականի հունվարի 1-ը ընկած ժամանակահատվածի աշխատանքային ստաժը հաստատելու համար անհրաժեշտ է աշխատանքային գրքույկի եւ պարտադիր սոցիալական ապահովության  վճարներ կատարելը կամ աշխատավարձ ստանալը հաստատող փաստաթղթերի միաժամանակյա առկայությունը: Որոշմամբ նման կարգավորում նախատեսելիս Օրենքի 32-րդ հոդվածի 1-ին մասի առաջին պարբերության մեկնաբանումը,  կարծում ենք, հանգեցնում է խնդրի, ինչի արդյունքում օրենսդրական մակարդակում ամրագրվում է, որ որոշակի ժամանակահատվածի դեպքում հիմնական փաստաթուղթը, որը հավաստում է աշխատանքային ստաժի առկայությունը եւ իր նպատակային նշանակությամբ կարող է ծառայել այդ նպատակին, եթե համապատասխան գործընթացով չի ապացուցվել դրա ոչ հավաստիությունը, համարվում է ոչ բավարար, այսինք` ոչ վստահելի եւ ունի լրացուցիչ հիմնավորման կարիք: Մինչդեռ՝ որոշակի ժամանակահատվածով պայմանավորված փաստաթուղթը չի կարող համարվել ոչ հավաստի, դրա ոչ հավաստիությունը կարող է հաստատվել միայն համապատասխան գործընթացի արդյունքում: Նման մեկնաբանումը, կարծում ենք, հետեւանք է Օրենքի 32-րդ հոդվածի 1-ին մասի առաջին պարբերության ոչ բավարար չափով որոշակի ձեւակերպման: Մասնավորապես, Սահմանադրության 79-րդ հոդվածի համաձայն` «Հիմնական իրավունքները եւ ազատությունները սահմանափակելիս օրենքները պետք է սահմանեն այդ սահմանափակումների հիմքերը եւ ծավալը, լինեն բավարար չափով որոշակի, որպեսզի այդ իրավունքների եւ ազատությունների կրողները եւ հասցեատերերն ի վիճակի լինեն դրսեւորելու համապատասխան վարքագիծ»: Այսպիսով, Օրենքի 32-րդ հոդվածի 1-ին մասի առաջին պարբերության ոչ որոշակի ձեւակերպման արդյունքում առկա մեկնաբանությունը հանգեցնում է անձանց հիմնական իրավունք հանդիսացող պատշաճ վարչարարության իրավունքի իրացման խնդրի:  Սահմանադրության 50-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` «Յուրաքանչյուր ոք ունի վարչական մարմինների կողմից իրեն առնչվող գործերի անաչառ, արդարացի եւ ողջամիտ ժամկետում քննության իրավունք»: «Վարչարարության հիմունքների եւ վարչական վարույթի մասին» օրենքի 10-րդ հոդվածի համաձայն` «1. Վարչական մարմնի կողմից քննարկվող փաստական հանգամանքների վերաբերյալ անձի ներկայացրած տվյալները, տեղեկությունները համարվում են հավաստի բոլոր դեպքերում, քանի դեռ վարչական մարմինը հակառակը չի ապացուցել: Արգելվում է անձանցից պահանջել իրենց ներկայացրած տվյալները, տեղեկությունները հավաստող փաստաթղթեր կամ լրացուցիչ տեղեկություններ, եթե այդ պահանջը սահմանված չէ օրենքով: Եթե վարչական մարմինը հիմնավոր կասկածներ ունի անձանց ներկայացրած տվյալների, տեղեկությունների իսկության վերաբերյալ, ապա ինքը պարտավոր է ինքնուրույն եւ իր հաշվին ձեռնարկել միջոցներ` դրանց իսկության մեջ հավաստիանալու համար: 2. Անձինք պատասխանատվություն են կրում վարչական մարմիններին կեղծ տվյալներ, տեղեկություններ ներկայացնելու համար»: Հիմք ընդունելով այն, որ որոշակի ժամանակահատվածի համար աշխատանքային ստաժը հաստատելու համար հիմնական փաստաթուղթ է համարվում աշխատանքային գրքույկը եւ միայն աշխատանքային գրքույկի ներկայացումը համարվում է բավարար, կոնկրետ վարչարարության շրջանակում որոշակի ժամանակահատվածի աշխատանքային ստաժը հաստատելիս լրացուցիչ փաստաթղթեր պահանջելը կարող է խնդրահարույց լինել նաեւ Սահմանադրության 29-րդ հոդվածի տեսանկյունից՝ հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ տարբերակված մոտեցումը չի համարվում խտրական միայն տարբերակման օբյեկտիվ հիմքի առկայության դեպքում: Սահմանադրության 29-րդ հոդվածը նախատեսում է խտրականության արգելքը` «Խտրականությունը, կախված սեռից, ռասայից, մաշկի գույնից, էթնիկ կամ սոցիալական ծագումից, գենետիկական հատկանիշներից, լեզվից, կրոնից, աշխարհայացքից, քաղաքական կամ այլ հայացքներից, ազգային փոքրամասնությանը պատկանելությունից, գույքային վիճակից, ծնունդից, հաշմանդամությունից, տարիքից կամ անձնական կամ սոցիալական բնույթի այլ հանգամանքներից, արգելվում է»: Սահմանադրական դատարանն իր 2008 թվականի հունվարի 29-ի թիվ ՍԴՈ-731 որոշմամբ արձանագրել է հետեւյալը՝ «(…) պետության պոզիտիվ սահմանադրական պարտականությունն է ապահովել այնպիսի պայմաններ, որոնք նույն կարգավիճակն ունեցող անձանց հավասար հնարավորություն կտան իրացնելու, իսկ խախտման դեպքում՝ պաշտպանելու իրենց իրավունքները, հակառակ դեպքում՝ կխախտվեն ոչ միայն հավասարության, խտրականության արգելման, այլ նաեւ իրավունքի գերակայության եւ իրավական որոշակիության սահմանադրական սկզբունքները»: Մեկ այլ՝ 2010 թվականի մայիսի 4-ի թիվ ՍԴՈ-881 որոշմամբ Սահմանադրական դատարանը նշել է՝ «Խտրականության արգելման սկզբունքը չի նշանակում, որ միեւնույն կատեգորիայի անձանց շրջանակում ցանկացած տարբերակված մոտեցում կարող է վերածվել խտրականության: Խտրականության սկզբունքի խախտում է հանդիսանում այն տարբերակված մոտեցումը, որը զուրկ է օբյեկտիվ հիմքից եւ իրավաչափ նպատակից»: Միաժամանակ հարկ է նկատել, որ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 41-րդ հոդվածի համաձայն` «Նորմատիվ իրավական ակտի նորմը մեկնաբանվում է` հաշվի առնելով նորմատիվ իրավական ակտն ընդունելիս այն ընդունող մարմնի նպատակը` ելնելով դրանում պարունակվող բառերի եւ արտահայտությունների տառացի նշանակությունից, ամբողջ հոդվածի, գլխի, բաժնի կարգավորման համատեքստից, այն նորմատիվ իրավական ակտի դրույթներից, ի կատարումն որի ընդունվել է այդ ակտը, տվյալ նորմատիվ իրավական ակտով սահմանված սկզբունքներից, իսկ այդպիսի սկզբունքներ սահմանված չլինելու դեպքում` տվյալ իրավահարաբերությունը կարգավորող իրավունքի ճյուղի սկզբունքներից»: Հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 41-րդ հոդվածը, կարծում ենք, որ Օրենքի 32-րդ հոդվածի 1-ին մասի առաջին պարբերությունը պետք է մեկնաբանվի հետեւյալ կերպ` մինչեւ 2013 թվականի հունվարի 1-ը ընկած ժամանակահատվածի համար աշխատանքային ստաժը հաստատող հիմնական փաստաթուղթն աշխատանքային գրքույկն է կամ Կառավարության սահմանած այլ փաստաթուղթը, 1992 թվականի հունվարից մինչեւ 2013 թվականի հունվարի 1-ն ընկած ժամանակահատվածի համար աշխատանքային ստաժը հաստատող հիմնական փաստաթուղթ է նաեւ սոցիալական վճարներ կատարելը կամ աշխատավարձ ստանալը հաստատող փաստաթուղթը, բացառությամբ Կառավարության սահմանած դեպքերի: Արդյունքում ստացվում է, որ 1992 թվականի հունվարից մինչեւ 2013 թվականի հունվարի 1-ն ընկած ժամանակահատվածի համար աշխատանքային ստաժը հաստատելու համար կարող է ներկայացվել նաեւ միայն սոցիալական վճարներ կատարելը կամ աշխատավարձ ստանալը հաստատող փաստաթղթերը: Ուստի, Օրենքի 32-րդ հոդվածի 1-ին մասի առաջին պարբերությունում նշված փաստաթղթերից մեկի առկայությունը բավարար է աշխատանքային ստաժը հաստատելու համար: Միաժամանակ արաջնորդվելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 41-րդ հոդվածի կարգավորմամբ, այն է` նորմատիվ իրավական ակտի նորմը մեկնաբանվում է` հաշվի առնելով նորմատիվ իրավական ակտն ընդունելիս այն ընդունող մարմնի նպատակը, կարող ենք փաստել, որ Օրենքի 32-րդ հոդվածի 1-ին մասի առաջին պարբերությունը նախատեսվել է հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ այդ ժամանակահատվածում պայմանավորված քաղաքական եւ տնտեսական հանգամանքներով աշխատանքային գրքույկների վարման ընթացքում թույլ են տրվել խախտումներ, որոնք նաեւ ողջ ծավալով չեն վերահսկվել պետության կողմից: Սակայն, կենսաթոշակի իրավունքի իրացման նպատակով հնարավորություն է նախատեսվել իրացնել այն նաեւ այլ փաստաթղթերի միջոցով, բացառայությամբ օրենսդրությամբ սահմանած դեպքի, ինչպես նաեւ այն դեպքերի, երբ պատշաճ ընթացակարգով կապացուցվի այդ փաստաթղթերի ոչ հավաստիությունը: 2.3. Նախագծի 12-րդ հոդվածով կատարվող փոփոխության եւ լրացումների արդյունքում Օրենքի 32-րդ հոդվածում նախատեսվող նոր կարգավորումներից միանշանակ բխում է, որ 1992 թվականի հունվարի 1-ից մինչեւ 2013 թվականի հունվարի 1-ն ընկած ժամանակահատվածի համար աշխատանքային ստաժը հաստատող հիմնական փաստաթուղթը աշխատանքային գրքույկն է կամ Կառավարության սահմանած այլ փաստաթուղթը եւ սոցիալական վճարներ կատարելը կամ աշխատավարձ ստանալը հաստատող փաստաթուղթը, բացառությամբ Կառավարության սահմանած դեպքերի: Հարկ է նկատել, որ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 16-րդ հոդվածի 5-րդ մասի համաձայն՝  եթե նորմատիվ իրավական ակտում նշված նորմի կիրառումը պայմանավորված է ստորակետերով կամ «եւ» կամ «ու», ինչպես նաեւ «կամ» շաղկապով բաժանված պայմաններով, ապա ստորակետերով կամ «եւ» կամ «ու» շաղկապներով բաժանված պայմանների մասով այդ նորմի կիրառման համար անհրաժեշտ է բոլոր պայմանների առկայությունը, իսկ «կամ» շաղկապով բաժանված պայմանների մասով բավական է թվարկված պայմաններից առնվազն մեկի առկայությունը: Այսպիսով՝ Նախագծի 12-րդ հոդվածով կատարվող փոփոխության եւ լրացումների արդյունքում 1992 թվականի հունվարի 1-ից մինչեւ 2013 թվականի հունվարի 1-ը ընկած ժամանակահատվածի համար աշխատանքային ստաժը հաստատող հիմնական փաստաթուղթը չի կարող համարվել միայն աշխատանքային գրքույկը, եւ պետք է ներկայացվի նաեւ  սոցիալական վճարներ կատարելը կամ աշխատավարձ ստանալը հաստատող փաստաթուղթ, սակայն նշված ժամանակահատվածի համար լրացուցիչ պահանջի նախատեսման օբյեկտիվ  անհրաժեշտության վերաբերյալ դիտարկումները բացակայում են: 2.4. «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ օրենսդրական ակտերում հոդվածները բաժանվում են «մասեր» կոչվող միայն համարակալված պարբերությունների, հոդվածների մասերը կարող են բաժանվել միայն համարակալված կետերի: Նույն օրենքի 14-րդ հոդվածի 7-րդ մասի համաձայն՝ օրենսդրական ակտի հոդվածները, մասերը եւ կետերը համարակալվում են արաբական թվանշաններով, հոդվածների եւ մասերի համարները տեքստից բաժանվում են միջակետերով, իսկ հոդվածների կետերի համարները` փակագծերով: Հիմք ընդունելով վերոգրյալն՝ առաջարկում ենք հստակեցնել Նախագծի 12-րդ հոդվածի 2-րդ կտեով կատարվող լրացումները: 3. Նախագծի 2-րդ հոդվածի 2-րդ կետով ուժը կորցրած է ճանաչվում Օրենքի 9-րդ հոդվածի 2-րդ մասը: Հարկ է նկատել, որ «Պետական կենսաթոշակների մասին» օրենքի 29-րդ հոդվածի 2-րդ մասում հղում է կատարվում Օրենքի 9-րդ հոդվածի 2-րդ մասին, սակայն, Նախագծով քննարկվող դրույթում որեւէ փոփոխություն չի կատարվում: «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 17-րդ հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն՝ հղումները կատարվում են հստակ եւ ուղղակի, հիմք ընդունելով նշվածն՝ առաջարկում ենք հստակեցնել օրենքի 29-րդ հոդվածի 2-րդ մասում կատարվող հղումը: 4. Նախագծի 5-րդ հոդվածի 2-րդ կետով՝ Օրենքի 12-րդ հոդվածում կատարվում է լրացում, ինչի արդյունքում նախատեսվում է նոր 4-րդ մաս. «4. Սույն հոդվածի դրույթները չեն տարածվում «Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության ժամանակ զինծառայողների կյանքին կամ առողջությանը պատճառված վնասների հատուցման մասին» օրենքի համաձայն՝ հատուցում ստանալու իրավունք ունեցող անձանց վրա, եթե հաշմանդամ է ճանաչվել հատուցման դեպքի հիմքով: «Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության ժամանակ զինծառայողների կյանքին կամ առողջությանը պատճառված վնասների հատուցման մասին» օրենքի համաձայն՝ սույն մասում նշված հիմքով նշանակված հատուցման գումարի վճարումը դադարեցնելուց հետո սույն մասում նշված անձինք ձեռք են բերում սույն հոդվածով սահմանված կենսաթոշակի իրավունք:»: Նախագծի 6-րդ հոդվածի 2-րդ կետով՝ Օրենքի 13-րդ հոդվածում լրացվում է նոր՝ 10-րդ մաս. «10. Սույն հոդվածի դրույթները չեն տարածվում «Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության ժամանակ զինծառայողների կյանքին կամ առողջությանը պատճառված վնասների հատուցման մասին» օրենքի համաձայն հատուցում ստանալու իրավունք ունեցող (շահառու հանդիսացող) անձանց վրա, եթե կերակրողի զոհվելը (մահանալը) հատուցման դեպք է համարվում: «Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության ժամանակ զինծառայողների կյանքին կամ առողջությանը պատճառված վնասների հատուցման մասին» օրենքի համաձայն՝ սույն մասում նշված հիմքով նշանակված հատուցման գումարի վճարումը դադարեցնելուց հետո սույն մասում նշված անձինք ձեռք են բերում սույն հոդվածով սահմանված կենսաթոշակի իրավունք:»: «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 15-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ նորմատիվ իրավական ակտում միեւնույն միտքն արտահայտելիս կիրառվում են միեւնույն բառերը, տերմինները կամ բառակապակցությունները` որոշակի հերթականությամբ: Հիմք ընդունելով վերոգրյալն եւ հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ «Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության ժամանակ զինծառայողների կյանքին կամ առողջությանը պատճառված վնասների հատուցման մասին» օրենքի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ շահառուներ են համարվում այն զինծառայողները, որոնց կյանքին կամ առողջությանը վնաս է պատճառվել մարտական գործողությունների հետեւանքով՝ առաջարկում ենք Նախագծով «Պետական կենսաթոշակների մասին» օրենքի 12-րդ եւ 13-րդ հոդվածներում լրացվող նոր մասերում կիրառվող եզրույթները հստակեցնել եւ համապատասխանացնել միմյանց: Նույն դիտարկումը վերաբերելի է նաեւ Նախագծի 8-րդ եւ 9-րդ հոդվածներով՝ Օրենքի 20-րդ եւ 22-րդ հոդվածների նոր խմբագրությամբ շարադրվող 4-րդ մասերին եւ «Պետական նպաստների մասին» օրենքում լրացումներ եւ փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագծով  «Պետական նպաստների մասին» օրենքում կատարվող համապատասխան լրացումներին: Միաժամանակ՝ առաջարկում ենք Նախագծի 8-րդ հոդվածով՝ Օրենքի 20-րդ հոդվածի նոր խմբագրությամբ շարադրվող 4-րդ մասում «Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության ժամանակ զինծառայողների կյանքին կամ առողջությանը պատճառված վնասների հատուցման մասին» օրենքի կրճատ անվանման հիշատակումն համապատասխանեցնել «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 18-րդ հոդվածի 3-րդ մասի պահանջին՝ հանելով օրենքի վերնագրից հետո նշված «Հայաստանի Հանրապետության» բառերը: 5. Նախագծերի փաթեթին կից ներկայացված հիմնավորման համաձայն՝ «Աշխատանքային կենսաթոշակների (արտոնյալ պայմաններով, երկարամյա ծառայության, հաշմանդամության, կերակրողին կորցնելու դեպքում, մասնակի) համար Օրենքի 10-14-րդ հոդվածներով սահմանված են համապատասխան տեսակի կենսաթոշակը նշանակելու ժամանակահատվածները, որոնցում սակայն հաշվի չի առնվել, օրենքով սահմանված կարգով կենսաթոշակ ստանալու իրավունքը դադարեցնելը, ինչն անհրաժեշտ է ամրագրել օրենքում:»: Հարկ է նկատել, որ կենսաթոշակը ստանալու իրավունքը դադարեցնելու վերաբերյալ համապատասխան կարգավորումները նախատեսված չեն նաեւ Օրենքի 20-րդ եւ 22-րդ հոդվածներում: 6. Նախագծի 10-րդ հոդվածի 2-րդ կետով Օրենքի 23-րդ հոդվածում լրացվում է նոր՝ 5-րդ մաս. «5. Երկու ծնողին կորցրած երեխայի, առկա (ցերեկային) ուսուցմամբ սովորող՝ մինչեւ 26 տարեկան զավակի կերակրողին կորցնելու դեպքում զինվորական կենսաթոշակի չափը չի կարող պակաս լինել սույն օրենքով զինվորական կենսաթոշակի չափը հաշվարկելու համար հիմնական կենսաթոշակի չափի հնգապատիկից:»: Հարկ է նկատել, որ Օրենքի 23-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ նույն հոդվածի 1-ին եւ 2-րդ մասերով սահմանված կարգով հաշվարկված՝ կերակրողին կորցնելու դեպքում զինվորական կենսաթոշակի չափը չի կարող պակաս լինել Կառավարության սահմանած նվազագույն կենսաթոշակի չափից: Նախագծերի փաթեթին կից ներկայացված հիմնավորմամբ Նախագծի 10-րդ հոդվածի 2-րդ կետով Օրենքի 23-րդ հոդվածում կատարվող լրացման անհրաժեշտության վերաբերյալ դիտարկումները բացակայում են, մասնավորապես՝ բացակայում են հիմնավորումները՝ միայն երկու ծնողին կորցրած երեխայի, առկա (ցերեկային) ուսուցմամբ սովորող՝ մինչեւ 26 տարեկան զավակի դեպքում քննարկվող կարգավորումը նախատեսելու վերաբերյալ: 7. Նախագծի 15-րդ հոդվածի 1-ին կետով Օրենքի 41-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետում կատարվում է լրացում. «1) 1-ին մասի 3-րդ կետը «կորցնելու» բառից հետո լրացնել «կամ կերակրողի (ում զոհվելու (մահանալու) դեպքում նշանակվել է կերակրողին կորցնելու դեպքում կենսաթոշակ) զոհվելու (մահանալու) հիմքով «Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության ժամանակ զինծառայողների կյանքին կամ առողջությանը պատճառված վնասների հատուցման մասին» օրենքի համաձայն հատուցման գումար վճարելու (շահառու հանդիսանալու)» բառերով,»: Հարկ է նկատել, որ Օրենքի 41-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետում, որը վերաբերում է հաշմանդամության ժամկետը լրանալու դեպքում կենսաթոշակ ստանալու իրավունքը դադարեցնելուն, Նախագծով կատարվող լրացումներից եւ փոփոխություններից բխող համապատասխան լրացումը չի կատարվում:  8. Նախագծի 16-րդ հոդվածով Օրենքի 43-րդ հոդվածի 7-րդ մասում լրացվում է նոր նախադասություն. «Սույն մասում նշված 3 տարվա (36 ամսվա) ժամկետը չի կիրառվում եւ սխալմամբ (Հայաստանի Հանրապետության օրենքի խախտմամբ) ավել վճարված կենսաթոշակի գումարները ամբողջությամբ հետ են գանձվում, երբ կենսաթոշակի գումարը վճարվել է. 1) կենսաթոշակառուի մահվան ամսվան հաջորդող ամիսների համար կամ Հայաստանի Հանրապետության հետ կենսաթոշակային ապահովության բնագավառում միջազգային պայմանագիր կնքած պետությունում կենսաթոշակառուին կենսաթոշակ նշանակելու ամսվան հաջորդող ամիսների համար կամ 2) Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքով չթույլատրված արարքի կատարման հետեւանքով, որը հաստատված է դատարանի՝ օրինական ուժի մեջ մտած վճռով:»: Առաջարկում ենք Նախագծի 16-րդ հոդվածով՝ Օրենքի 43-րդ հոդվածի 7-րդ մասում լրացվող նոր կարգավորման մեջ կիրառել «դատավճիռ» եզրույթը՝ հիմք ընդունելով Հայաստանի Հանրապետության քրեական դատավարության օրենգրքում կիրառվող հասկացությունները: Միաժամանակ՝ հարկ է նկատել, որ լրացվող կարգավորմանը զուգահեռ անհրաժեշտ է ուժը կորցրած ճանաչել Օրենքի անցումային դրույթներին վերաբերող 55-րդ հոդվածի համանման կարգավորումը: 9. Նախագծի 17-րդ հոդվածով Օրենքի անցումային դրույթներին վերաբերող 55-րդ հոդվածում լրացվում է նոր 13-րդ մաս: Հարկ է նկատել, որ Նախագծի կարգավորումներին վերաբերող անցումային դրույթները պետք է նախատեսվեն որպես այդ օրենքի անցումային դրույթներ եւ չեն կարող ներառվել արդեն իսկ Օրենքի անցումային կիրարկումն ապահոված դրույթների շրջանակում: Միաժամանակ՝ հարկ է նկատել, որ հստակեցման եւ հիմնավորման կարիք ունի քննարկվող կարգավորման կենսաթոշակ ստանալու իրավունքը չվերականգնելու վերաբերյալ դրույթը: Նույն դիտարկումը վերաբերելի է նաեւ «Պետական նպաստների մասին» օրենքում լրացումներ եւ փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 6-րդ հոդվածով «Պետական նպաստների մասին» օրենքի 39-րդ հոդվածում լրացվող նոր 13-րդ մասին: 10. Նախագծի 18-րդ հոդվածով նախատեսվում է, որ սույն օրենքը ուժի մեջ է մտնում պաշտոնական հրապարակմանը հաջորդող օրվանից: «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 23-րդ հոդվածի համաձայն՝ նորմատիվ իրավական ակտերն ուժի մեջ են մտնում դրանցում սահմանված ժամկետներում, սակայն ոչ շուտ, քան դրանց պաշտոնական հրապարակմանը հաջորդող օրվանից, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ օրենքով սահմանված է, որ տվյալ նորմատիվ իրավական ակտն ուժի մեջ է մտնում հրապարակվելուց հետո՝ անմիջապես: Նորմատիվ իրավական ակտն ընդունելու իրավասություն ունեցող մարմինը պարտավոր է նախատեսել նորմատիվ իրավական ակտի ուժի մեջ մտնելու ավելի ուշ ողջամիտ ժամկետ, բացառությամբ սույն հոդվածի 4-րդ մասով սահմանված նորմատիվ իրավական ակտերի, եթե ակտով սահմանվում են այնպիսի իրավակարգավորումներ, որոնց համար անհրաժեշտ է հիմնավոր ժամանակահատված, որը հնարավորություն կտա հասցեատիրոջը իր վարքագիծը համապատասխանեցնելու սահմանված պահանջներին, կամ սահմանված իրավակարգավորումները վատթարացնում են անձի իրավական վիճակը: Հիմք ընդունելով վերոգրյալն՝ առաջարկում ենք նախատեսել օրենքի ուժի մեջ մտնելու ավելի ուշ ողջամիտ ժամկետ: Նույն դիտարկումը վերաբերելի է նաեւ «Պետական նպաստների մասին» օրենքում լրացումներ եւ փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 7-րդ հոդվածով նախատեսված կարգավորմանը: 11. «Պետական նպաստների մասին» օրենքում լրացումներ եւ փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի վերնագրում «ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ» բառն առաջարկում ենք փոխարինել «ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆ» բվառով՝ հիմք ընդունելով այն հանգմանքը, որ «Պետական նպաստների մասին» օրենքում լրացումներ եւ փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագծով «Պետական նպաստների մասին» օրենքում կատարվում է մեկ փոփոխություն: 12. «Պետական նպաստների մասին» օրենքում լրացումներ եւ փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 4-րդ հոդվածով «Պետական նպաստների մասին» օրենքի 34-րդ հոդվածում լրացվում է նոր՝ 5-րդ մաս. «5. Սույն օրենքի 5-րդ հոդվածի 1-ին մասի 7-9-րդ կետերով սահմանված նպաստներից պահումներ կատարելու, այդ նպաստների ավել վճարված գումարները հետ գանձելու (վերադարձնելու, բռնագանձելու) հետ կապված հարաբերությունները կարգավորվում են կենսաթոշակի ավել վճարված գումարները հետ գանձելու (Հայաստանի Հանրապետության պետական բյուջե վերականգնելու, բռնագանձելու) համար «Պետական կենսաթոշակների մասին» օրենքով սահմանված կարգով:»: Հարկ է նկատել, որ «Պետական նպաստների մասին» օրենքի 34-րդ հոդվածը վերաբերում է ծերության նպաստի, հաշմանդամության նպաստի, կերակրողին կորցնելու դեպքում նպաստի չվճարված գումարը վճարելուն, ուստի քննարկվող կարգավորումը հոդվածում նախատեսելու դեպքում առաջանում է հոդվածի եւ դրա վերնագրի անհամապատասխանության խնդիր: Միաժամանակ՝ հարկ է նկատել, որ «Պետական նպաստների մասին» օրենքում լրացումներ եւ փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 4-րդ հոդվածով «Պետական նպաստների մասին» օրենքի 34-րդ հոդվածում լրացվող նոր կարգավորման հետ համընկնող կարգավորում արդեն իսկ նախատեսված է «Պետական նպաստների մասին» օրենքի 37-րդ հոդվածի 2.3-րդ մասում: Եզրահանգում Ամփոփելով փորձաքննության արդյունքները՝ կարող ենք նշել, որ Նախագծով սահմանված կարգավորումները խնդրահարույց են որոշակիության եւ խտրականության արգելքի իրավական սկզբունքների տեսանկյունից:  Միաժամանակ, ներկայացված առաջարկությունների հիման վրա, անհրաժեշտ է ապահովել Նախագծերի փաթեթով սահմանված կարգավորումների համապատասխանությունը միմյանց, «Պետական կենսաթոշակների մասին», «Պետական նպաստների մասին»  եւ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքներին:     ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԻՐԱՎԱԿԱՆ  ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                         ԶԵՄՖԻՐԱ ՀՈՎԱՍԱՓՅԱՆ Կատարող` Մ. Մնացականյան (հեռ.` 011-513-248) 07.03.2022թ. ՏԵՂԵԿԱՆՔ Նախագծերի փաթեթին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտության բացակայության մասին Նախագծերի փաթեթին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտությունը բացակայում է:     ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԻՐԱՎԱԿԱՆ  ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                         ԶԵՄՖԻՐԱ ՀՈՎԱՍԱՓՅԱՆ Կատարող` Մ. Մնացականյան (հեռ.` 011-513-248) 07.03.2022թ. Ֆինանսատնտեսագիտական փորձաքննության արդյունքները Ներկայացված Նախագծերի փաթեթով առաջարկվում է հստակեցնել օտարերկրյա քաղաքացու կամ քաղաքացիություն չունեցող անձի կենսաթոշակի եւ կենսաթոշակ ստանալու իրավունք տվող՝ Հայաստանի Հանրապետությունում բնակվելու պայմանը, «Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության ժամանակ զինծառայողների կյանքին կամ առողջությանը պատճառված վնասների հատուցման մասին» օրենքի համաձայն հատուցում ստացող անձանց համար սահմանել աշխատանքային եւ զինվորական կենսաթոշակների իրավունքի իրացման հավասար պայմաններ, սահմանել աշխատանքային կենսաթոշակների համար համապատասխան տեսակի կենսաթոշակ նշանակելու ժամանակահատվածներ, ինչպես նաեւ հստակեցնել առանձին դրույթներ՝ իրավակիրառ պրակտիկայում ծագած խնդիրների լուծման նպատակով: Փաթեթը ֆինանսատնտեսագիտական հիմնախնդիրներ չի պարունակում: Փաթեթի վերաբերյալ դիտողություններ եւ առաջարկություններ չկան:  Եզրահանգում Փաթեթը ֆինանսատնտեսագիտական հիմնախնդիրների տեսանկյունից լրամշակման կարիք չունի:     ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՖԻՆԱՆՍԱՏՆՏԵՍԱԳԻՏԱԿԱՆ ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                                          ԱՐԹՈՒՐ ԹԱՄԱԶՅԱՆ   կատարող՝ գլխավոր մասնագետ Գ. Կիրակոսյան  (հեռ.՝ 011 513-603)  24.02.2022թ. Սոցիալական փորձաքննության արդյունքները 1. Ներկայացված Նախագծերի փաթեթով առաջարկվում է փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարել «Պետական կենսաթոշակների մասին» եւ «Պետական նպաստների մասին» օրենքներում, որոնց նպատակը առանձին կարգավորումների հստակեցումն է եւ իրավակիրառ պրակտիկայում ծագած խնդիրների լուծումը: Կենսաթոշակների եւ սոցիալական նպաստների իրավունքի իրացմանն առնչվող մի շարք խնդիրներ կարգավորելու նպատակով, հեղինակն առաջարկում է «Պետական կենսաթոշակների մասին» օրենքում. - հստակեցնել օտարերկրյա քաղաքացու կամ քաղաքացիություն չունեցող անձի կենսաթոշակի եւ կենսաթոշակ ստանալու իրավունք տվող՝ Հայաստանի Հանրապետությունում բնակվելու պայմանը,  - «Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության ժամանակ զինծառայողների կյանքին կամ առողջությանը պատճառված վնասների հատուցման մասին» օրենքի համաձայն հատուցում ստացող անձանց համար սահմանել աշխատանքային եւ զինվորական կենսաթոշակների իրավունքի իրացման հավասար պայմաններ,  - սահմանել, որ աշխատանքային կենսաթոշակների (տարիքային, արտոնյալ պայմաններով, երկարամյա ծառայության, հաշմանդամության, կերակրողին կորցնելու դեպքում, մասնակի) համար Օրենքի 10-14-րդ հոդվածներով սահմանված՝ համապատասխան տեսակի կենսաթոշակը նշանակելու ժամանակահատվածները չեն կարող լինել ավելին, քան մինչեւ օրենքով սահմանված կարգով կենսաթոշակ ստանալու իրավունքը դադարեցնելը, - այն դեպքում, երբ մահացած կերակրողն ունի 20 եւ ավելի տարվա զինվորական ծառայության ստաժ, նրա ընտանիքի անդամներին նշանակվող կերակրողին կորցնելու դեպքում զինվորական կենսաթոշակի չափը փոխկապակցել մահացած կերակրողի փաստացի զինծառայության ստաժի հետ, - երկու ծնողին կորցրած երեխայի, առկա (ցերեկային) ուսուցմամբ սովորող՝ մինչեւ 26 տարեկան զավակի կերակրողին կորցնելու դեպքում սահմանել զինվորական կենսաթոշակի նվազագույն չափ՝ հիմնական կենսաթոշակի չափի հնգապատիկը, - աշխատանքային կենսաթոշակի իրավունք տվող ստաժի առկայության դեպքում աշխատանքային ստաժում հաշվառել հաշմանդամ երեխային մինչեւ նրա 18 տարին լրանալը խնամելու ամբողջ ժամանակահատվածը,  - սահմանել, որ կենսաթոշակը անկանխիկ եղանակով ստացող կենսաթոշակառուի՝ ՀՀ-ում լինելը կարող է հաստատել նաեւ կենսաթոշակ նշանակող ստորաբաժանումը՝ անձամբ կենսաթոշակառուի ներկայացրած՝ կենսաթոշակին առնչվող ցանկացած գրավոր դիմումի հիման վրա, - հստակեցնել, որ գրավոր դիմելու դեպքում կենսաթոշակը վերահաշվարկվում է 12 ամիսը մեկ անգամ, - վերանայել օտարերկրյա քաղաքացու կամ քաղաքացիություն չունեցող անձի կենսաթոշակ ստանալու իրավունքը դադարեցնելու պայմանը, դրանում նախատեսելով ՀՀ բնակության վայրի (հասցեի) հաշվառումից դուրս գալու դեպքը եւ այդ հիմքով կենսաթոշակ ստանալու իրավունքը դադարեցված լինելու դեպքում երեք ամսվա ընթացքում, կրկին ՀՀ բնակության վայրի հասցեով հաշվառվելու դեպքում կենսաթոշակ ստանալու իրավունքը վերականգնել դադարեցնելու օրվանից, - ՀՀ երկքաղաքացու համար կենսաթոշակ ստանալու իրավունքը դադարեցնել ՀՀ բնակության վայրի (հասցեի) հաշվառումից դուրս գալու դեպքում, իսկ երեք ամսվա ընթացքում, կրկին ՀՀ բնակության վայրի հասցեով հաշվառվելու դեպքում կենսաթոշակ ստանալու իրավունքը վերականգնել դադարեցնելու օրվանից, - հստակեցնել, որ չաշխատելու պայմանով նշանակված՝ կերակրողին կորցնելու դեպքում կենսաթոշակ ստանալու իրավունքը աշխատելու հիմքով դադարեցնելու դեպքում աշխատանքից ազատվելու ամսվանից հետո՝ երեք ամսվա ընթացքում, գրավոր դիմելու եւ անհրաժեշտ փաստաթուղթ ներկայացնելու դեպքում՝ կենսաթոշակ ստանալու իրավունքը վերկանգնվում է ազատվելու ամսվան հաջորդող ամսվա 1-ից: Նախագծերի փաթեթի ընդունմամբ, հեղինակն ակնկալում է, որ կհստակեցվեն «Պետական կենսաթոշակների մասին» եւ «Պետական նպաստների մասին» օրենքների առանձին կարգավորումներ, ինչպես նաեւ կլուծվեն իրավակիրառ պրակտիկայում առկա մի շարք խնդիրներ: 2. Նախագծերի փաթեթում ներառված «Պետական կենսաթոշակների մասին» օրենքում լրացումներ եւ փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի վերաբերյալ կցանկանային ներկայացնել հետեւյալ նկատառումը:  Մասնավորապես, Նախագծի 11-րդ հոդվածի «3)» կետով առաջարկվում է ուժը կորցրած ճանաչել Օրենքի 29-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 4-րդ կետը, ըստ որի աշխատանքային ստաժում հաշվառվող ժամանակահատվածում ներառվում է նաեւ կառավարության սահմանած վայրերում (զորամասերում) ծառայող` զինծառայող ամուսնու հետ համատեղ ապրած ժամանակահատվածը` ութ տարուց ոչ ավելի: Ըստ էության, տվյալ նորմի ուժը կորցրած ճանաչելը, մեր կարծիքով, նեղացնում է զինծառայողի ինտանիքի անդամի սոցիալական երաշխիքների շրջանակը:  Եզրահանգում Ներկայացված առաջարկությունն ընդունելի լինելու դեպքում Նախագծերի փաթեթը սոցիալ, կրթական, առողջապահական հիմնախնդիրների տեսանկյունից որոշ լրամշակման կարիք կունենա:     ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՍՈՑԻԱԼ, ԿՐԹԱԿԱՆ, ԱՌՈՂՋԱՊԱՀԱԿԱՆ  ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺԻՆ Կատարող` Ա. Գալստյան (հեռ. 011-513-235), (12-35) 22.02.2022թ.