ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆԸ «Մաքսային կարգավորման մասին» օրենքի նախագծի  (փաստաթղթային կոդ` Կ-248-29.04.2022-ՏԵ-011/0), «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Կ-2481 -29.04.2022-ՏԵ-011/0), «Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքում փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Կ-2482 -29.04.2022-ՏԵ-011/0), «Պետական տուրքի մասին» օրենքում լրացումներ եւ փոփոխություն կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Կ-2483 -29.04.2022-ՏԵ-011/0), «Բանկային գաղտնիքի մասին» օրենքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Կ-2484 -29.04.2022-ՏԵ-011/0) եւ «Արժութային կարգավորման եւ արժութային վերահսկողության մասին» օրենքում փոփոխություն եւ լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Կ-2485 -29.04.2022-ՏԵ-011/0) վերաբերյալ Կառավարության կողմից օրենսդրական նախաձեռնության կարգով ներկայացված «Մաքսային կարգավորման մասին» օրենքի նախագիծը  (փաստաթղթային կոդ` Կ-248-29.04.2022-ՏԵ-011/0), «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Կ-2481 -29.04.2022-ՏԵ-011/0), «Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքում փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Կ-2482 -29.04.2022-ՏԵ-011/0), «Պետական տուրքի մասին» օրենքում լրացումներ եւ փոփոխություն կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Կ-2483 -29.04.2022-ՏԵ-011/0), «Բանկային գաղտնիքի մասին» օրենքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Կ-2484 -29.04.2022-ՏԵ-011/0) եւ «Արժութային կարգավորման եւ արժութային վերահսկողության մասին» օրենքում փոփոխություն եւ լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Կ-2485 -29.04.2022-ՏԵ-011/0) (այսուհետ միասին` Նախագծերի փաթեթ) մասնագիտական փորձաքննության են ենթարկվել Ազգային ժողովի աշխատակազմի փորձագիտական եւ վերլուծական  վարչությունում: Նախագծերի փաթեթը ենթարկվել է իրավական, ֆինանսատնտեսագիտական, սոցիալական փորձաքննության:  Ստորեւ ներկայացվում է մասնագիտական փորձաքննության եզրակացությունը, ինչպես նաեւ Նախագծերի փաթեթին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտության բացակայության  մասին տեղեկանքը:     ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ               ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏ                                         ԼԻԴԻՅԱ ՄՆԱՑԱԿԱՆՅԱՆ     20.05.2022թ. Իրավական փորձաքննության արդյունքները Նախագծերի փաթեթի` Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության (այսուհետ՝ Սահմանադրություն) եւ օրենքների պահանջներին համապատասխանության տեսանկյունից նշենք հետեւյալը. 1.    «Մաքսային կարգավորման մասին» օրենքի նախագծում (այսուհետ նաեւ՝ Նախագիծ) օրենքի գլուխները միավորող բաժինները համարակալված են հռոմեական թվանշաններով: Առաջարկում ենք օրենքի գլուխները միավորող բաժինները համարակալել արաբական թվանշաններով՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 10-րդ մասը՝ նորմատիվ իրավական ակտի բաժիններն ու գլուխները համարակալվում են արաբական թվանշաններով: 2.     «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 17-րդ հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն՝ նորմատիվ իրավական ակտերում հղումները կատարվում են հստակ եւ ուղղակի: «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 17-րդ հոդվածի 8-րդ մասի համաձայն՝ հղում կատարելիս նորմատիվ իրավական ակտի լրիվ անվանումը հիշատակվում է նորմատիվ իրավական ակտում փոփոխություններ կամ լրացումներ նախատեսող կամ նորմատիվ իրավական ակտի գործողությունը դադարեցնող ակտում: Մյուս դեպքերում նորմատիվ իրավական այլ ակտի հղումներ կատարելիս կարող է նշվել իրավական ակտի կրճատ անվանումը: Հիմք ընդունելով նշվածը՝ առաջարկում ենք Նախագծերի փաթեթում ներառված նախագծերում օրենսգրքերին եւ օրենքներին հղում կատարելիս հիշատակել իրավական ակտերի լրիվ անվանումները (օրենքների եւ սահմանադրական օրենք չհանդիսացող օրենսգրքերի լրիվ անվանումների հիշատակման վերաբերյալ կանոնները նշված են սույն եզրակացության հաջորդող կետերում): 3.     Նախագծի 5-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ «Սույն օրենքում հասկացություններն օգտագործվում են Միության մաքսային օրենսգրքով, Միության` մաքսային կարգավորման ոլորտի միջազգային այլ պայմանագրերով ու ակտերով, ինչպես նաեւ Միության մասին պայմանագրով եւ Միությանը միանալու մասին պայմանագրով, իսկ սույն մասով նախատեսված իրավական ակտերով սահմանված չլինելու կամ այդ իրավական ակտերին համապատասխան՝ հասկացությունների սահմանումը Միության անդամ պետության օրենսդրությանը վերապահված լինելու դեպքերում՝ Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ։»: Առաջարկում ենք վերաշարադրել մեջբերված դրույթը՝ ապահովելով մտքի հստակությունը: 4.     Նախագծի 39-րդ հոդվածի 3-րդ մասում «Պետական տուրքի մասին» օրենքի կրճատ անվանման հիշատակումն առաջարկում ենք համապատասխանեցնել «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 18-րդ հոդվածի 3-րդ մասի պահանջին, այն է՝ «Օրենքի լրիվ անվանումը հիշատակելիս հետեւյալ հաջորդականությամբ ներառվում են օրենքի վերնագիրը, օրենքի ընդունման տարին, ամիսը (տառերով), ամսաթիվը, հերթական համարը եւ «օրենք» բառը: Օրենքի կրճատ անվանումը հիշատակելիս դրանում նշվում է օրենքի վերնագիրը:»: Նույն դիտարկումը վերաբերելի է նաեւ Նախագծի այլ հոդվածներում (օրինակ՝ Նախագծի 206-րդ հոդվածի 4-րդ մաս՝ «Բանկային գաղտնիքի մասին» օրենք) համապատասխան օրենքների կրճատ անվանումների հիշատակմանը: Բացի այդ, «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի մեջբերված դրույթը հիմք ընդունելով՝ առաջարկում ենք Նախագծի 337-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին կետում «Մաքսային կարգավորման մասին» օրենքի լրիվ անվանման հիշատակումից հանել «Հայաստանի Հանրապետության» բառերը: 5.   «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 16-րդ հոդվածի բովանդակությունից բխում է, որ նորմատիվ իրավական ակտում կարող է կիրառվել կա՛մ «եւ», կա՛մ «կամ» շաղկապը, մինչդեռ «եւ (կամ)»  գրելաձեւը կիրառելի չէ: Նշվածով պայմանավորված՝ առաջարկում ենք վերանայել Նախագծի մի շարք հոդվածներում (օրինակ՝ Նախագծի 204-րդ հոդվածի 15-րդ մասի 1-ին կետ, 257-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետ) այդ գրելաձեւի գործածման դեպքերը: 6.    Նախագծի 257-րդ հոդվածի 2-րդ մասում սահմանված է հետեւյալը՝       «(…) Մաքսային մարմիններին ներկայացվում է պարտավորությունների կատարման` ԵՏՄ մաքսային օրենսգրքով նախատեսված ապահովումը հաստատող փաստաթղթի բնօրինակը:»: «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 15-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ «Նորմատիվ իրավական ակտում միեւնույն միտքն արտահայտելիս կիրառվում են միեւնույն բառերը, տերմինները կամ բառակապակցությունները` որոշակի հերթականությամբ:»: Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ Նախագծում կիրառված է «Միության մաքսային» օրենսգիրք տարբերակը՝ առաջարկում ենք պահպանել «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի վերը մեջբերված դրույթի պահանջը՝ փոփոխելով «ԵՏՄ մաքսային օրենսգրքով» ձեւակերպումը: 7.    «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ «Օրենսդրական ակտերում հոդվածները բաժանվում են «մասեր» կոչվող միայն համարակալված պարբերությունների: Հոդվածների մասերը կարող են բաժանվել միայն համարակալված կետերի, կետերը` միայն համարակալված ենթակետերի:»: «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 7-րդ մասի համաձայն՝ «Օրենսդրական ակտի հոդվածները, մասերը եւ կետերը համարակալվում են արաբական թվանշաններով: (…) Հոդվածների եւ մասերի համարները տեքստից բաժանվում են միջակետերով, իսկ հոդվածների կետերի համարները` փակագծերով:»: Վերոգրյալ դրույթները հիմք ընդունելով՝ առաջարկում ենք վերանայել Նախագծի 258-րդ հոդվածի 4-րդ մասի կետերի համարակալումը: Միաժամանակ՝ Նախագծի 134-րդ հոդվածում առաջարկում ենք շտկել այդ հոդվածի մասերի համարակալման հաջորդականությունը: 8.    Նախագծի 332-րդ հոդվածի 1-ին մասում Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքի կրճատ անվանման հիշատակումն առաջարկում ենք համապատասխանեցնել «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 18-րդ հոդվածի 5-րդ մասի պահանջին, որի համաձայն՝ «Սահմանադրական օրենք չհանդիսացող օրենսգրքի կրճատ անվանումը հիշատակելիս նշվում է օրենսգրքի վերնագիրը եւ «օրենսգիրք» բառը, եթե վերնագիրը չի ներառում այն:»: Նույն դիտարկումը վերաբերելի է նաեւ Նախագծի այլ հոդվածներում այդ օրենսգրքի կրճատ անվանման հիշատակումը շտկելուն: 9.     Նախագծի 337-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ կետում Հայաստանի Հանրապետության մաքսային օրենսգրքի լրիվ անվանման հիշատակումն առաջարկում ենք համապատասխանեցնել «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 18-րդ հոդվածի 5-րդ մասի պահանջին, համաձայն որի՝ «Սահմանադրական օրենք չհանդիսացող օրենսգրքի լրիվ անվանումը հիշատակելիս հետեւյալ հաջորդականությամբ ներառվում են օրենքի ընդունման տարին, ամիսը (տառերով), ամսաթիվը, օրենսգրքի վերնագիրը եւ «օրենսգիրք» բառը, եթե վերնագիրը չի ներառում այն:»: 10.    Նախագծի՝ օրենքի ուժի մեջ մտնելուն վերաբերող 337-րդ հոդվածով սահմանված է՝ «1. Սույն օրենքն ուժի մեջ է մտնում պաշտոնական հրապարակման օրվան հաջորդող տասներորդ օրը:  2. Սույն օրենքն ուժի մեջ մտնելու օրվանից ուժը կորցրած է ճանաչվում` 1) «Մաքսային կարգավորման մասին» Հայաստանի Հանրապետության 2014 թվականի դեկտեմբերի 17-ի թիվ ՀՕ-241-Ն օրենքը, »:  Նախագծի անցումային դրույթին վերաբերող 338-րդ հոդվածի 9-րդ մասով սահմանված է՝ «Սույն օրենքով սահմանված նորմատիվ իրավական ակտերն ընդունվում են սույն օրենքն ուժի մեջ մտնելուց հետո՝ մեկ տարվա ընթացքում»: Նախ նշենք, որ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 23-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝  «Նորմատիվ իրավական ակտն ընդունելու իրավասություն ունեցող մարմինը պարտավոր է նախատեսել նորմատիվ իրավական ակտի ուժի մեջ մտնելու ավելի ուշ ողջամիտ ժամկետ, (...) եթե ակտով սահմանվում են այնպիսի իրավակարգավորումներ, որոնց համար անհրաժեշտ է հիմնավոր ժամանակահատված, որը հնարավորություն կտա հասցեատիրոջը իր վարքագիծը համապատասխանեցնելու սահմանված պահանջներին, կամ սահմանված իրավակարգավորումները վատթարացնում են անձի իրավական վիճակը»: Հիմք ընդունելով այն հանգամանքը, որ Նախագծերի փաթեթով նախատեսվում է ընդունել «Մաքսային կարգավորման մասին» նոր օրենք՝ նախատեսելով մեծ ծավալով փոփոխություններ, օրենքի կառուցվածքի փոփոխություն, իրավակիրառողների եւ հասցեատերերի համար նոր կարգավորումներ, կարծում ենք, Նախագծի ուժի մեջ մտնելու համար սահմանված տասնօրյա ժամկետը կարող է խնդրահարույց լինել ողջամիտ լինելու տեսանկյունից՝ Նախագիծը կիրառողների եւ հասցեատերերի համար իրենց վարքագիծը Նախագծով սահմանված պահանջներին համապատասխանեցնելու համար: Բացի այդ, նշենք, որ Նախագծով նախատեսվում է օրենքն ուժի մեջ մտնելուց հետո ամբողջությամբ ուժը կորցրած ճանաչել «Մաքսային կարգավորման մասին» 2014 թվականի դեկտեմբերի 17-ի թիվ ՀՕ-241-Ն օրենքը, իսկ Նախագծով սահմանված նորմատիվ իրավական ակտերն ընդունելու համար ժամկետ՝ սահմանված է օրենքն ուժի մեջ մտնելուց հետո՝ մեկ տարի ժամկետը: Հարկ է նկատել, որ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 13-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ «Ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտ կարող է ընդունվել նաեւ այն օրենսդրական ակտի հիման վրա, որն ընդունվել, սակայն դեռեւս ուժի մեջ չի մտել, եթե օրենսդրական ակտով (բացառությամբ Սահմանադրության) սահմանված նորմը կարող է կատարվել միայն այդ ակտով նախատեսված ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտի ընդունմամբ, կամ դրա կատարումն ուղղակիորեն պայմանավորված է ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտի ընդունմամբ»: Հիմք ընդունելով այն հանգամանքը, որ ենթաօրենսդրական ակտերը կարող են ընդունվել նաեւ դեռեւս ուժի մեջ չմտած օրենսդրական ակտի հիման վրա առաջարկում ենք Նախագծի ուժի մեջ մտնելու համար սահմանել ավելի ուշ ողջամիտ ժամկետ, որի ընթացքում ընդունված, սակայն դեռեւս ուժի մեջ չմտած այդ օրենքով նախատեսված ենթաօրենսդրական ակտերը կընդունվեն՝ ապահովելով մաքսային կարգավորումների իրականացման ամբողջականությունն ու անընդհատությունը: Սույն առաջարկը բխում է այն հանգամանքից, որ ուժը կորցրած ճանաչելով  «Մաքսային կարգավորման մասին 2014 թվականի դեկտեմբերի 17-ի թիվ ՀՕ-241-Ն օրենքը, վերջինովս լիազորվող ենթաօրենսդրական ակտերն այլեւս չեն գործի՝ լիազորող նորմի բացակայության հիմքով, ինչպես նաեւ առանց լիազորող նորմերի առկայության, որոնք հանդիսանում են նաեւ ենթաօրեսդրական իրավական ակտով կարգավորվող իրավահարաբերությունների իրագործման համար հստակեցնող դրույթներ, ենթաօրեսդրական ակտերը չեն կարող լիարժեքորեն կիրառվել: 11.    Նախագծերի փաթեթում ներառված մյուս նախագծերի վերաբերյալ հարկ ենք համարում նշել հետեւյալը. 1) «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածում Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքի վերնագրի լրիվ անվանման հիշատակումն առաջարկում ենք համապատասխանեցնել «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 18-րդ հոդվածի 5-րդ մասի պահանջին՝  սահմանադրական օրենք չհանդիսացող օրենսգրքի լրիվ անվանումը հիշատակելիս հետեւյալ հաջորդականությամբ ներառվում են օրենքի ընդունման տարին, ամիսը (տառերով), ամսաթիվը, օրենսգրքի վերնագիրը եւ «օրենսգիրք» բառը, եթե վերնագիրը չի ներառում այն:  2) «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 2-րդ հոդվածում ««5)» ենթակետով» թիվը եւ բառը առաջարկում ենք փոխարինել «5-րդ կետով» թվով եւ բառով՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 3-րդ մասը՝ օրենսդրական ակտերում հոդվածները բաժանվում են «մասեր» կոչվող միայն համարակալված պարբերությունների, հոդվածների մասերը կարող են բաժանվել միայն համարակալված կետերի, կետերը` միայն համարակալված ենթակետերի: 3) «Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքում փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածում Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքի վերնագրի լրիվ անվանման հիշատակումն առաջարկում ենք համապատասխանեցնել «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 18-րդ հոդվածի 5-րդ մասի պահանջին՝  սահմանադրական օրենք չհանդիսացող օրենսգրքի լրիվ անվանումը հիշատակելիս հետեւյալ հաջորդականությամբ ներառվում են օրենքի ընդունման տարին, ամիսը (տառերով), ամսաթիվը, օրենսգրքի վերնագիրը եւ «օրենսգիրք» բառը, եթե վերնագիրը չի ներառում այն:  4) «Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքում փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով նոր խմբագրությամբ է շարադրվում Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքի 59-րդ հոդվածի 6-րդ մասը, որի համարակալումը բացակայում է նոր խմբագրությամբ շարադրված տեքստից: «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ օրենսդրական ակտերում հոդվածները բաժանվում են «մասեր» կոչվող միայն համարակալված պարբերությունների: Հիմք ընդունելով նշվածը՝ առաջարկում ենք համարակալել նոր խմբագրությամբ շարադրվող մասը: 5)  «Պետական տուրքի մասին» օրենքում լրացումներ եւ փոփոխություն կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածի 2-րդ մասով «Պետական տուրքի մասին» օրենքի 19.9-րդ հոդվածի 1-ին մասում առաջարկվում է լրացնել նոր ենթակետեր. «1-ին մասում «90» թիվը փոխարինել «37» թվով եւ լրացնել հետեւյալ բովանդակությամբ՝ «9)» եւ «10)» ենթակետեր.»:  «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ օրենսդրական ակտերում հոդվածները բաժանվում են «մասեր» կոչվող միայն համարակալված պարբերությունների, հոդվածների մասերը կարող են բաժանվել միայն համարակալված կետերի, կետերը` միայն համարակալված ենթակետերի: Նույն հոդվածի 7-րդ մասի համաձայն՝ օրենսդրական ակտի հոդվածները, մասերը եւ կետերը համարակալվում են արաբական թվանշաններով, հոդվածում ենթակետերը համարակալվում են հայերենի այբուբենի փոքրատառերով, հոդվածների եւ մասերի համարները տեքստից բաժանվում են միջակետերով, իսկ հոդվածների կետերի համարները` փակագծերով, հոդվածում ենթակետի` հայերենի այբուբենի փոքրատառերով նշված համարները տեքստից բաժանվում են միջակետով: Հիմք ընդունելով նշվածը՝ առաջարկում ենք «Պետական տուրքի մասին» օրենքում լրացումներ եւ փոփոխություն կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածի 2-րդ մասով «Պետական տուրքի մասին» օրենքի 19.9-րդ հոդվածի 1-ին մասում կետեր եւ ենթակետեր լրացնելիս պահպանել «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 3-րդ եւ 7-րդ մասերի պահանջները: 6) «Բանկային գաղտնիքի մասին» օրենքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածում «Բանկային գաղտնիքի մասին» օրենքի լրիվ անվանման հիշատակումն առաջարկում ենք համապատասխանեցնել «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 18-րդ հոդվածի 3-րդ մասի պահանջին՝ օրենքի լրիվ անվանումը հիշատակելիս հետեւյալ հաջորդականությամբ ներառվում են օրենքի վերնագիրը, օրենքի ընդունման տարին, ամիսը (տառերով), ամսաթիվը, հերթական համարը եւ «օրենք» բառը:  7) «Բանկային գաղտնիքի մասին» օրենքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածից առաջարկում ենք հանել «(այսուհետ` Օրենք)» բառերը եւ կետադրական նշանները` հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ «Բանկային գաղտնիքի մասին» օրենքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծում «Բանկային գաղտնիքի մասին» օրենքին այլեւս հղում չի կատարվում՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 21-րդ հոդվածի 4-րդ մասը` նորմատիվ իրավական ակտում հաճախակի կիրառվող երկար արտահայտությունները նույն նորմատիվ իրավական ակտում կարող են սահմանվել կրճատ տարբերակով` իրավական ակտում առաջին իսկ կիրառումից հետո նախատեսելով կամ տվյալ արտահայտության սահմանումը, կամ փակագծերում նշելով կրճատ տարբերակը:  8) «Բանկային գաղտնիքի մասին» օրենքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածը կազմված է մեկ համարակալված պարբերությունից: «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ օրենսդրական ակտերում հոդվածները բաժանվում են «մասեր» կոչվող միայն համարակալված պարբերությունների, հոդվածների մասերը կարող են բաժանվել միայն համարակալված կետերի, կետերը` միայն համարակալված ենթակետերի: Հիմք ընդունելով նշվածն՝ առաջարկում ենք հանել՝ կետ հանդիսացող մեկ համարակալված պարբերության համարակալումը: 9) «Բանկային գաղտնիքի մասին» օրենքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով «Բանկային գաղտնիքի մասին» օրենքի 13-րդ հոդվածում կատարվում են լրացումներ. ««Բանկային գաղտնիքի մասին» օրենքի (այսուհետ՝ Օրենք) 13-րդ հոդվածի՝ 1) վերնագրում եւ առաջին պարբերությունում «հարկային» բառերից հետո լրացնել «եւ մաքսային» բառերը:»: «Բանկային գաղտնիքի մասին» օրենքի՝ «Բանկային գաղտնիք կազմող տեղեկությունների տրամադրումը հարկային մարմիններին» վերտառությամբ 13-րդ հոդվածով նախատեսվում է, որ բանկն իր հաճախորդների վերաբերյալ բանկային գաղտնիք կազմող տեղեկությունները, սույն օրենքին համապատասխան, տրամադրում է Հայաստանի Հանրապետության հարկային մարմիններին միայն դատարանի` Հայաստանի Հանրապետության վարչական դատավարության օրենսգրքի 31.7-րդ գլխով, Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական դատավարության կամ քրեական դատավարության օրենսգրքերով նախատեսված կարգով ընդունված որոշման հիման վրա, ինչպես նաեւ իր հաճախորդի բանկային հաշվի վրա բռնագանձում տարածելու մասին դատարանի օրինական ուժի մեջ մտած վճռի կամ դատավճռի հիման վրա: Հարկ է նկատել, որ Հայաստանի Հանարպետության վարչական դատավարության օրենսգրքի «ՀԱՐԿԱՅԻՆ ՄԱՐՄԻՆՆԵՐԻ ԿՈՂՄԻՑ ՏԵՂԵԿԱՏՎՈՒԹՅԱՆ ՓՈԽԱՆԱԿՄԱՆ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ ԳՈՐԾԵՐՈՎ ՎԱՐՈՒՅԹԸ»  վերտառությամբ 31.7-րդ գլուխը վերաբերում է միայն  հարկային մարմիների կողմից ներկայացված դիմումների քննությանը, եւ Նախագծերի փաթեթում ներառված չէ Հայաստանի Հանարպետության վարչական դատավարության օրենսգրքում փոփոխություններ կատարելու վերաբերյալ նախագիծ: Հարկ է նկատել, որ չհամապատասխանեցված գլխի կիրառումը մաքսային իրավահարաբերությունների նկատմամբ խնդրահարույց է իրավական որոշակիության սկզբունքի տեսանկյունից: Միաժամանակ հարկ է նկատել, որ Սահմանադրության 31-րդ հոդվածի համաձայն՝ «1. Յուրաքանչյուր ոք ունի իր մասնավոր եւ ընտանեկան կյանքի, պատվի ու բարի համբավի անձեռնմխելիության իրավունք: 2. Մասնավոր եւ ընտանեկան կյանքի անձեռնմխելիության իրավունքը կարող է սահմանափակվել միայն օրենքով` պետական անվտանգության, երկրի տնտեսական բարեկեցության, հանցագործությունների կանխման կամ բացահայտման, հասարակական կարգի, առողջության եւ բարոյականության կամ այլոց հիմնական իրավունքների եւ ազատությունների պաշտպանության նպատակով»: Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրական դատարանն (այսուհետ՝ Սահմանադրական դատարան) իր 2020 թվականի հունիսի 18-ի թիվ ՍԴՈ-1546 որոշմամբ անդրադարձել է անձին վերաբերող բանկային գաղտնիքի, «Արժեթղթերի շուկայի մասին» օրենքով սահմանված՝ Կենտրոնական դեպոզիտարիայի կողմից արժեթղթերի հետ կատարված գործարքների վերաբերյալ ծառայողական տեղեկությունների, ինչպես նաեւ ապահովագրական գաղտնիք կազմող տեղեկությունների (այսուհետ՝ գաղտնի նաեւ տեղեկություններ) առնչությամբ նախատեսված սահմանափակման Սահմանադրության 31-րդ հոդվածով սահմանված մասնավոր կյանքի անձեռնմխելիության սահմանափակման հիմք հանդիսանալու հարցին՝ արձանագրելով հետեւյալը՝ Սահմանադրության 31-րդ հոդվածի 1-ին մասի իմաստով անձի մասնավոր կյանքի անձեռնմխելիության հիմնական իրավունքը ներառում է նաեւ բանկային գաղտնիքը: Ընդսմին` բանկային գաղտնիքը պաշտպանվում է պետության կողմից, ի մասնավորի, ի դեմս Կենտրոնական բանկի` իր հաճախորդ բանկերի կողմից տրամադրված տեղեկությունների մասով, եւ հենց այդ բանկերի կողմից: Նշված հանգամանքի հաշվառմամբ՝ հարց է ծագում՝ արդյոք միայն «Բանկային գաղտնիքի մասին» օրենքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով «Բանկային գաղտնիքի մասին» օրենքի 13-րդ հոդվածում կատարվող լրացումները բավարար են մասնավոր կյանքի անձեռնմխելիության հիմնական իրավունքի սահմանափակման համար օրենսդրական հիմք նախատեսված լինելու պահանջը բավարար համարելու տեսանկյունից:  Սահմանադրության 78-րդ հոդվածի համաձայն՝ «Հիմնական իրավունքների եւ ազատությունների սահմանափակման համար ընտրված միջոցները պետք է պիտանի եւ անհրաժեշտ լինեն Սահմանադրությամբ սահմանված նպատակին հասնելու համար: Սահմանափակման համար ընտրված միջոցները պետք է համարժեք լինեն սահմանափակվող հիմնական իրավունքի եւ ազատության նշանակությանը»: Սահմանադրության 79-րդ հոդվածի համաձայն՝ «Հիմնական իրավունքները եւ ազատությունները սահմանափակելիս օրենքները պետք է սահմանեն այդ սահմանափակումների հիմքերը եւ ծավալը, լինեն բավարար չափով որոշակի, որպեսզի այդ իրավունքների եւ ազատությունների կրողները եւ հասցեատերերն ի վիճակի լինեն դրսեւորելու համապատասխան վարքագիծ»: Ընդգծենք, որ ներպետական օրենսդրությամբ գաղտնի տեղեկությունները ստանալու հիմքերի (որոշակի դեպքերի), տվյալ տեղեկությունները օտարերկրյա իրավասու մարմնին փոխանցելու նպատակով մաքսային մարմնի համար ոլորտային օրենսդրությամբ վարչական դատարան դիմելու իրավասության նյութական հիմքն ամրագրելու, այն անձանց շրջանակը, ում վերաբերյալ կարող են ստացվել գաղտնի տեղեկությունները սահմանելու վերաբերյալ նյութական իրավակարգավորումների բացակայության պայմաններում Նախագծերի փաթեթով նախատեսված դրույթները խնդրահարույց են որոշակիության եւ համաչափության սկզբունքների տեսանկյունից: Մասնավորապես՝ գաղտնի տեղեկությունները տրամադրելու հիմքերի, չափորոշիչների առնչությամբ որոշակիացված կարգավորումների բացակայության պայմաններում վարչական դատարանի վրա պարտավորություն է դրվում համապատասխան դիմումի ներկայացման դեպքում կայացնել պատճառաբանված որոշում, մինչդեռ պարզ չէ, թե դատարանն ինչ չափանիշներով պետք է գնահատի, որ հայցվող գաղտնի տեղեկությունը համապատասխանում է Հայաստանի Հանրապետության վավերացված միջազգային պայմանագրով ստանձնած պարտավորությունների շրջանակներում սահմանված պահանջներին: Ինչն էլ անթույլատրելի է Սահմանադրական դատարանի վերը մեջբերված որոշման տրամաբանության շրջանակներում՝ «(…) հիմնական իրավունքները կամ ազատությունները սահմանափակող օրենքների հստակությունը, կանխատեսելիությունը եւ մատչելիությունն ուղիղ համեմատական են հիմնական իրավունքի սահմանափակման աստիճանին. որքան ինտենսիվ է սահմանափակումը, այնքան ավելի հստակ, կանխատեսելի եւ մատչելի պետք է լինեն համապատասխան օրենքների կարգավորումները, որպեսզի երկիմաստություն չառաջացնեն մասնավոր անձանց համար արգելքների, այլ սահմանափակումների կամ նրանց վրա դրված պարտականությունների առկայության եւ բովանդակության հարցում»:  Տվյալ դեպքում առավել խնդրահարույց է այն, որ Սահմանադրության 31-րդ հոդվածով սահմանված իրավունքի սահմանափակումների վերաբերյալ նյութական կարգավորումները բացակայում են, որոնք հանգեցնում են նաեւ համաչափության սահմանադրական սկզբունքի խախտման: Այլ կերպ ասած՝ նյութական հիմքի բացակայության պայմաններում սահմանափակման համար ընտրված միջոցների պիտանի եւ անհրաժեշտ լինելու հանգամանքները գնահատելու հնարավորությունը բացակայում է:  Վերոգրյալի հաշվառմամբ կարող ենք եզրահանգել, որ գաղտնի տեղեկությունները տրամադրելու առնչությամբ նյութական դրույթների վերաբերյալ հստակ եւ որոշակի կարգավորումների (ներառյալ հստակ հղումների) բացակայությունը «Մաքսային կարգավորման մասին» օրենքի նախագծից, ինչպես նաեւ Հայաստանի Հանարպետության վարչական դատավարության օրենսգրքի 31.7-րդ գլխի չհամապատասխանեցումը մաքսային ընթացակարգերին խնդրահարույց է Սահմանադրության 31-րդ հոդվածում ամրագրված դրույթի տեսանկյունից (մասնավորապես՝ համապատասխան սահմանափակումը բացառապես օրենքով սահմանված դեպքում կատարելու հրամայականի համատեքսում), ինչպես նաեւ վերջինիս բացակայությունը հանգեցնում է նաեւ Նախագծերի փաթեթում ներառված կարգավորումների խնդրահարույց լինելուն որոշակիության եւ համաչափության սահմանադրական սկզբուքների տեսանկյունից: 10) «Արժութային կարգավորման եւ արժութային վերահսկողության մասին» օրենքում փոփոխություն եւ լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծի վերնագրում «ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ԼՐԱՑՈՒՄ» բառերն առաջարկում ենք փոխարինել «ԼՐԱՑՈՒՄՆԵՐ» բառով՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 12-րդ հոդվածի 1-ին մասը՝ նորմատիվ իրավական ակտը ունենում է վերնագիր, որը համապատասխանում է նորմատիվ իրավական ակտի բովանդակությանը, եւ այն հանգամանքը, որ «Արժութային կարգավորման եւ արժութային վերահսկողության մասին» օրենքում փոփոխություն եւ լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծով «Արժութային կարգավորման եւ արժութային վերահսկողության մասին» օրենքում կատարվում է միայն լրացումներ:  11) «Արժութային կարգավորման եւ արժութային վերահսկողության մասին» օրենքում փոփոխություն եւ լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածում «Արժութային կարգավորման եւ արժութային վերահսկողության մասին» օրենքի լրիվ անվանման հիշատակումն առաջարկում ենք համապատասխանեցնել «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 18-րդ հոդվածի 3-րդ մասի պահանջին՝ օրենքի լրիվ անվանումը հիշատակելիս հետեւյալ հաջորդականությամբ ներառվում են օրենքի վերնագիրը, օրենքի ընդունման տարին, ամիսը (տառերով), ամսաթիվը, հերթական համարը եւ «օրենք» բառը:  12) «Արժութային կարգավորման եւ արժութային վերահսկողության մասին» օրենքում փոփոխություն եւ լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով «Արժութային կարգավորման եւ արժութային վերահսկողության մասին» օրենքի 5-րդ հոդվածում լրացվում է նոր՝ 3-րդ մաս: «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ օրենսդրական ակտերում հոդվածները բաժանվում են «մասեր» կոչվող միայն համարակալված պարբերությունների: Հիմք ընդունելով նշվածն՝ առաջարկում ենք «Արժութային կարգավորման եւ արժութային վերահսկողության մասին» օրենքում փոփոխություն եւ լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով «Արժութային կարգավորման եւ արժութային վերահսկողության մասին» օրենքի 5-րդ հոդվածում լրացվող նոր 3-րդ պարբերությունը համարակալել: 13) «Արժութային կարգավորման եւ արժութային վերահսկողության մասին» օրենքում փոփոխություն եւ լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով նախատեսվում է «Արժութային կարգավորման եւ արժութային վերահսկողության մասին» օրենքի 5-րդ հոդվածում լրացնել նոր 3-րդ մաս հետեւյալ բովանդակությամբ՝ «Մաքսային մարմինները արժու՟թային վերահսկողություն են իրականացնում անձանց կողմից Հայաստանի Հանրա՟պետու՟թյան սահմանով արժութային արժեքների տեղափոխման նկատմամբ»: Նշված դրույթի բովանդակությունից բխում է, որ մաքսային մարմինները, որպես արժութային վերահսկողություն իրականացնող մարմին, վերահսկողություն են իրականացնում արժութային արժեքների տեղափոխման նկատմամբ: Նախ նշենք, որ «Արժութային կարգավորման եւ արժութային վերահսկողության մասին» օրենքի 5-րդ հոդվածը վերաբերում է արժութային արժեքների փոխադրմանը, առաքմանը, ներմուծմանը եւ արտահանմանը, ընդ որում նույն օրենքի 3-րդ հոդվածի 8-րդ կետի բովանդակությունից բխում է, որ արժութային արժեքների՝ օտարերկրյա պետություններից Հայաստանի Հանրապետության տարածք փոխադրման, առաքման, ներմուծման եւ Հայաստանի Հանրապետության տարածքից դուրս դրանց փոխադրման, առաքման, արտահանման գործարքներն են հանդիսանում արժութային գործարք: Հետեւաբար, «Արժութային կարգավորման եւ արժութային վերահսկողության մասին» օրենքում փոփոխություն եւ լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով լրացվող նոր  3-րդ մասով սահմանված արժութային արժեքների տեղափոխմանը վերաբերող կարգավորումը չի կարող ներառվել արժութային արժեքների փոխադրմանը, առաքմանը, ներմուծմանը եւ արտահանմանը վերաբերող 5-րդ հոդվածում՝ հոդվածի վերնագրի եւ բովանդակության համապատասխանությունն ապահովելու նպատակով: Սույն առաջարկը բխում է «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 8-րդ մասի պահանջից: «Արժութային կարգավորման եւ արժութային վերահսկողության մասին» օրենքի 9-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ «Աժութային վերահսկողության մարմինները (...) վերահսկողություն եւ հսկողություն են իրականացնում Հայաստանի Հանրապետությունում ռեզիդենտների եւ ոչ ռեզիդենտների կողմից իրականացվող արժութային գործարքների, Հայաստանի Հանրապետության օրենքներին եւ այլ իրավական ակտերին այդ գործարքների համապատասխանության, լիցենզիաների պայմանների պահպանման նկատմամբ»: Նշված դրույթների բովանդակությունից բխում է, որ արժութային վերահսկողության մարմինների վերահսկողական լիազորությունը սահմանափակվում է միայն  1.արժութային գործարքների նկատմամբ, 2. այդ գործարքների՝ Հայաստանի Հանրապետության օրենքներին եւ այլ իրավական ակտերին  համապատասխանության նկատմամբ, 3. լիցենզիաների պայմանների պահպանման նկատմամբ վերահսկողությամբ: «Արժութային կարգավորման եւ արժութային վերահսկողության մասին» օրենքի 3-րդ հոդվածի 8-րդ կետով, ինչպես արդեն նշել ենք, բացահայտված է արժութային գործարքի բովանդակությունը, որը չի ներառում արժութային արժեքի տեղափոխումը: Հետեւաբար, հիմք ընդունելով այն հանգամանքը, որ արժութային վերահսկողության մարմինները վերահսկողություն կարող են իրականացնել արժութային գործարքների նկատմամբ, առաջարկում ենք արժութային գործարքի բովանդակության մեջ լրացնել նաեւ արժութային արժեքների տեղափոխման գործարքները կամ արժութային գործարքի բովանդակություն կազմող արժութային արժեքի փոխադրման, առաքման, ներմուծման եւ արտահանման գործարքներն առաջին կիրառումից հետո ամբողջացնել որպես արժութային արժեքի տեղափոխում: 12.    Նախագծերի փաթեթի ծավալի եւ ժամանակի սղության գործոններով պայմանավորված՝ նշենք, որ բացակայել է վերջինս ամբողջական եւ համապարփակ փորձաքննության ենթարկելու հնարավորությունը: Ուստի սույն եզրակացությունը չի բացառում Նախագծերի փաթեթի լրացուցիչ ուսումնասիրության եւ քննարկման արդյունքում նոր դիտողությունների, առաջարկությունների եւ եզրահանգումների ներկայացում: Եզրահանգում Ամփոփելով փորձաքննության արդյունքները՝ կարծում ենք, որ Նախագծերի փաթեթով սահմանված կարգավորումները կարող են խնդրահարույց լինել Սահմանադրության 31-րդ հոդվածի, իրավական որոշակիության եւ համաչափության սկզբունքների տեսանկյունից: Միաժամանակ՝ հիմք ընդունելով վերը ներկայացված դիտարկումները՝ անհրաժեշտ է ապահովել Նախագծերի փաթեթով սահմանված կարգավորումների համապատասխանությունը «Արժութային կարգավորման եւ արժութային վերահսկողության մասին», «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքներին:     ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԻՐԱՎԱԿԱՆ  ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                            ԶԵՄՖԻՐԱ ՀՈՎԱՍԱՓՅԱՆ Կատարողներ` Կ. Մանուկյան (հեռ.` 011-513-248), Մ. Մնացականյան (հեռ.` 011-513-248) 20.05.2022թ. ՏԵՂԵԿԱՆՔ Նախագծերի փաթեթին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտության բացակայության մասին  Նախագծերի փաթեթին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտությունը բացակայում է:     ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԻՐԱՎԱԿԱՆ  ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                            ԶԵՄՖԻՐԱ ՀՈՎԱՍԱՓՅԱՆ     Կատարողներ` Կ. Մանուկյան (հեռ.` 011-513-248), Մ. Մնացականյան (հեռ.` 011-513-248) 20.05.2022թ. Ֆինանսատնտեսագիտական փորձաքննության արդյունքները Ներկայացված Նախագծերի փաթեթով առաջարկվում է՝  - սահմանել ԵԱՏՄ մաքսային օրենսգրքով եւ ԵԱՏՄ շրջանակներում մաքսային ոլորտում կիրառվող այլ իրավական ակտերով նախատեսված՝ ազգային օրենսդրություններին վերապահված կարգավորումները, - հստակեցնել արդեն իսկ սահմանված մի շարք կարգավորումներ եւ «Մաքսային կարգավորման մասին» օրենքի կառուցվածքը համապատասխանեցնել գործող՝ ԵԱՏՄ մաքսային օրենսգրքին, - նախատեսել, որ բոլոր դեպքերում դիմումները մաքսային մարմիններին կարող են ներկայացվել նաեւ էլեկտրոնային եղանակով, ինչպես նաեւ հայտարարատունների կողմից մաքսային հայտարարագրման էլեկտրոնային համակարգ ունենալու դեպքում մաքսային մարմինների կողմից ծանուցումները եւ այլ փաստաթղթեր ու որոշումներ կարող են հայտարարատուներին ուղարկվել էլեկտրոնային եղանակով, - հայտարարատուի կողմից մաքսատուրքի, հարկերի, մաքսային գործառնությունների իրականացման համար գանձվող պետական տուրքի, հատուկ, հակագնագցման եւ փոխհատուցման տուրքերի գծով վճարումների իրականացման համար ներդնել կանխավճարների համակարգ, - հանել օրենքն ուժի մեջ մտնելուց հետո առաջացած՝ Հայաստանի Հանրապետության գանձապետական հաշիվներին ավել վճարված մաքսատուրքի, հատուկ, հակագնագցման եւ փոխհատուցման տուրքերի վերադարձման կամ հաշվանցման համար սահմանված՝ 3 տարվա վաղեմության ժամկետը:  - ներդնել կամերալ մաքսային ուսումնասիրության համակարգ եւ այլն, ինչպես նաեւ հարակից օրենքերը համապատասխանեցնել ԵԱՏՄ մաքսային օրենսգրքով եւ ԵԱՏՄ շրջանակներում մաքսային ոլորտում կիրառվող այլ իրավական ակտերին:  Նախագծերի փաթեթի կազմում ընդգրկված՝ «Մաքսային կարգավորման մասին» օրենքի նախագծի (այսուհետ՝ Նախագիծ) վերաբերյալ հարկ ենք համարում ներկայացնել հետեւյալ նկատառումները: 1. Նախագծի 3-րդ հոդվածի 3-րդ մասով սահմանվում է, որ. «Ֆինանսների նախարարությունը, Հայաստանի Հանրապետության կամ Միության մաքսային օրենսդրությանը համապատասխան, մշակում է մաքսային ոլորտում Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությունը:», ինչը խնդրահարույց է մի քանի տեսանկյուններից:  Նախ, օրենքներում այնքան էլ ճիշտ չէ նախարարությունների կոնկրետ անուններ ամրագրելը, քանի որ դրանք ժամանակի ընթացքում կարող են փոփոխվել եւ տարբեր օրենքներում անհարկի փոփոխությունների կատարման անհրաժեշտություն առաջացնել (ուստի, ընդունված է, որ նման դեպքերում նշվում է ոչ թե այս կամ այն նախարարության անվանումը, այլ «ՀՀ կառավարության կողմից լիազորված պետական կառավարման մարմին» ընդհանրական անվանումը, որի հիման վրա էլ Կառավարությունը որոշում է ընդունում լիազոր մարմին նշանակելու եւ նրա գործառույթներն այդ մասով հստակեցնելու առումով): Երկրորդ, նշված դրույթի համաձայն Ֆինանսաների նախարարությանը տրվում է մաքսային ոլորտում Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրության (որի բաղկացուցիչ եւ ամենակարեւոր բաղադրիչն օրենքներն են) մշակման բացառիկ իրավունք (կամ այլ կերպ ասած՝ մենաշնորհ), այն դեպքում, երբ ՀՀ Սահմանադրության եւ «Ազգային ժողովի կանոնակարգ» սահմանադրական օրենքի համաձայն օրենսդրական նախաձեռնության (այդ թվում՝ նաեւ օրինագծերի մշակման) իրավունք ունեն նաեւ Ազգային ժողովի պատգամավորները եւ խմբակցությունները: Այսինքն, նշված դրույթը, առնվազն օրենքների մասով, հակասում է ՀՀ Սահմանադրության 109-րդ հոդվածի 1-ին մասին եւ «Ազգային ժողովի կանոնակարգ» սահմանադրական օրենքի 65-րդ հոդվածի 1-ին մասին: Երրորդ, «օրենսդրության մշակման» լիազորությունը մի կողմից բավականին ընդհանրական է, իսկ մյուս կողմից՝ անորոշ, ուստի նշված դրույթից թեեւ կարելի է ենթադրել, բայց եւ անհայտ է մնում, թե Ֆինանսների նախարարությունը զբաղվելու՞ է, արդյոք, մաքսային գործի մեթոդաբանական եւ նմանատիպ մյուս խնդիրների լուծմամբ, թե՞ ոչ: Բացի այդ, որեւէ հիմնավորում առկա չէ այն հարցի հետ կապված, թե ինչու՞ մաքսային մարմինները չեն կարող զբաղվել մաքսային գործի հետ կապված օրենսդրական ակտերի նախագծերի մշակմամբ եւ դրանով պետք է զբաղվի բացառապես Ֆինանսների նախարարությունը: Այս կապակցությամբ, կարծում ենք, անհրաժեշտ է նաեւ հստակեցնել տրվող լիազորությունը, մասնավորապես՝ անհրաժեշտ է ամրագրել ոչ թե «օրենսդրության մշակման», այլ տվյալ ոլորտում գործադիր իշխանությանը բնորոշ՝ «տնտեսական քաղաքականության մշակման» լիազորություն: Չորրորդ, նշվում է, որ Ֆինանսների նախարարությունը մաքսային ոլորտում ՀՀ օրենսդրությունը մշակում է «Հայաստանի Հանրապետության կամ Միության մաքսային օրենսդրությանը համապատասխան», այն դեպքում, երբ դրանք չպետք է հակասեն միմյանց (տես ՀՀ Սահմանադրության 5-րդ հոդվածը): Հետեւաբար, տվյալ դեպքում անհրաժեշտ է օգտագործել ոչ թե «կամ», այլ «եւ» շաղկապը: Հաշվի առնելով վերը շարադրվածը, առաջարկում ենք Նախագծի 3-րդ հոդվածի 3-րդ մասը շարադրել հետեւյալ խմբագրությամբ.  «3. Մաքսային ոլորտում Հայաստանի Հանրապետության տնտեսական քաղաքականությունը (այդ թվում՝ մեթոդաբանությունը), իրենց լիազորությունների սահմաններում, մշակում են Կառավարության կողմից լիազորված պետական կառավարման մարմիները՝ Հայաստանի Հանրապետության եւ Միության մաքսային օրենսդրությանը համապատասխան:»: 2. Նախագծի 36-րդ հոդվածի 1-ին մասը, ըստ որի. «Մաքսային վճարներ են համարվում մաքսատուրքը, մաքսային մարմիններին վճարվող ավելացված արժեքի հարկը, ակցիզային հարկը եւ մաքսային գործառնությունների իրականացման համար գանձվող պետական տուրքը:» հակասում է Միության մաքսային օրենսգրքի 46-րդ հոդվածի 1-ին մասին, ըստ որի. «1. Մաքսային վճարներն են՝ 1) ներմուծման մաքսատուրքը. 2) արտահանման մաքսատուրքը. 3) ավելացված արժեքի հարկը, որը գանձվում է Միության մաքսային տարածք ապրանքների ներմուծման ժամանակ. 4) Միության մաքսային տարածք ապրանքները ներմուծելիս գանձվող ակցիզները (ակցիզային հարկը կամ ակցիզային վճարը). 5) մաքսավճարները:»: Հակասությունը կայանում է նրանում, որ Միության մաքսային օրենսգրքի 46-րդ հոդվածի 1-ին մասով սահմանված մաքսավճարների փոխարեն Նախագծում, ինչպես նաեւ «Մաքսային կարգավորման մասին» գործող օրենքում (այսուհետ՝ Օրենք), բացառապես նույն իմաստով, օգտագործվում է «մաքսային գործառնությունների իրականացման համար գանձվող պետական տուրք» հասկացությունը: Նշենք, որ մինչեւ «Մաքսային կարգավորման մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխություններ կատարելու մասին» 2019 թվականի նոյեմբերի 14-ի ՀՕ-229-Ն օրենքի ընդունումը Օրենքում օգտագործված էր հենց «մաքսավճար» հասկացությունը, որը, սակայն, փոխարինվեց «մաքսային գործառնությունների իրականացման համար գանձվող պետական տուրք»-ով, ինչն էլ հիմնավորվեց. «պետական եւ տեղական ինքնակառավարման մարմինների՝ արտաբյուջետային հաշիվներ ունենալու հնարավորության սահմանափակման անհրաժեշտությամբ», թեեւ այդ նպատակին հասնելու համար ամենեւին էլ նշված հակասության ամրագրման անհրաժեշտությունը չկար: Այս կապակցությամբ առաջարկում ենք Նախագծի 36-րդ հոդվածի 1-ին մասում  «մաքսային գործառնությունների իրականացման համար գանձվող պետական տուրքը» բառերը փոխարինել «մաքսավճարները» բառով, դրանով իսկ այդ մասը համապատասխանեցնելով Միության մաքսային օրենսգրքի 46-րդ հոդվածի 1-ին մասին, ինչպես նաեւ բոլոր հարակից օրենքներում կատարել դրանից բխող անհրաժեշտ փոփոխություններ եւ լրացումներ: Տվյալ հակասության վերացումը, կարծում ենք, շատ կարեւոր է, քանի որ անկախ այն հանգամանքից, թե 2019 թվականին կատարված փոփոխությունն անհրաժեշտ կամ արդարացված էր, թե ոչ, այս դրույթը, միեւնույն է, չի գործում եւ չի գործելու՝ ՀՀ Սահմանադրության 5-րդ հոդվածի 3-րդ մասի ուժով, ըստ որի. «Հայաստանի Հանրապետության վավերացրած միջազգային պայմանագրերի եւ օրենքների նորմերի միջեւ հակասության դեպքում կիրառվում են միջազգային պայմանագրերի նորմերը:»:  Եզրահանգում Նախագծերի փաթեթի կազմում ընդգրկված՝ «Մաքսային կարգավորման մասին» օրենքի նախագիծը ֆինանսատնտեսագիտական հիմնահարցերի տեսանկյունից որոշ լրամշակման կարիք ունի:         ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՖԻՆԱՆՍԱՏՆՏԵՍԱԳԻՏԱԿԱՆ ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                                               ԱՐԹՈՒՐ ԹԱՄԱԶՅԱՆ  (հեռ.` 011 513-668) 16.05.2022թ. Սոցիալական փորձաքննության արդյունքները Կառավարության կողմից ներկայացված Նախագծերի փաթեթով առաջարկվում է շրջանառության մեջ դնել «Մաքսային կարգավորման մասին» օրենքի նախագիծը եւ փոփոխություններ ու լրացումներ կատարել «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում», «Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքում», «Պետական տուրքի մասին», «Բանկային գաղտնիքի մասին» եւ «Արժութային կարգավորման եւ արժութային վերահսկողության մասին» օրենքներում (այսուհետ՝ Օրենք):  Ըստ էության, ներկայացված Նախագծերի փաթեթի ընդունման անհրաժեշտությունը պայմանավորված է ՀՀ մաքսային կարգավորման մասին օրենսդրությունը «Եվրասիական տնտեսական միության մաքսային օրենսգրքի մասին» 2017 թվականի ապրիլի 11-ի պայմանագրով հաստատված՝ ԵԱՏՄ մաքսային օրենսգրքով, ինչպես նաեւ ԵԱՏՄ շրջանակներում ընդունված այլ իրավական ակտերով սահմանված կարգավորումներին համապատասխանեցման հանգամանքով: Գործող «Մաքսային կարգավորման մասին» ՀՀ օրենքը չի արտացոլում ԵԱՏՄ նոր մաքսային օրենսգրքով ազգային օրենսդրությունների կարգավորմանը վերապահված դրույթների ամբողջ բովանդակությունը, քանի որ մշակված է եղել ԵԱՏՄ հին մաքսային օրենսգրքի կարգավորումների հիման վրա, իսկ նոր օրենսդրական նախաձեռնության ներկայացումը պայմանավորված է կատարվող փոփոխությունների մեծ ծավալով եւ Օրենքի կառուցվածքի փոփոխությամբ:  «Մաքսային կարգավորման մասին» օրենքի նախագծով առաջարկվում է կատարել մի շարք կարգավորումներ ու հստակեցումներ: Մասնավորապես,          սահմանել ԵԱՏՄ մաքսային օրենսգրքով եւ ԵԱՏՄ շրջանակներում մաքսային ոլորտում կիրառվող այլ իրավական ակտերով նախատեսված՝ ազգային օրենսդրություններին վերապահված կարգավորումները,        հստակեցնել արդեն իսկ սահմանված մի շարք կարգավորումներ եւ «Մաքսային կարգավորման մասին» օրենքի կառուցվածքը համապատասխանեցնել գործող՝ ԵԱՏՄ մաքսային օրենսգրքին,        նախատեսել, որ բոլոր դեպքերում դիմումները մաքսային մարմիններին կարող են ներկայացվել նաեւ էլեկտրոնային եղանակով,         հայտարարատուի կողմից մաքսատուրքի, հարկերի, մաքսային գործառնությունների իրականացման համար գանձվող պետական տուրքի, հատուկ, հակագնագցման եւ փոխհատուցման տուրքերի գծով վճարումների իրականացման համար ներդնել կանխավճարների համակարգ,        ներմուծման մաքսատուրքի գերավճարները կարող են հաշվանցվել մաքսային վճարների (ԱԱՀ, ակցիզային հարկ, պետական տուրք), ինչպես նաեւ հատուկ, հակագնագցման եւ փոխհատուցման տուրքերի գծով պարտավորությունների մարմանը, իսկ հատուկ, հակագնագցման եւ փոխհատուցման տուրքերը կարող են հաշվանցվել մաքսային վճարների պարտավորությունների մարմանը,         հստակեցնել չհավաքված, կազմատված, այդ թվում՝ չկոմպլեկտավորված տեսքով ապրանքների տեղափոխման դեպքում մաքսային հայտարարագրման համակարգը եւ ստեղծել հնարավորություն կոմպլեկտավորված, ավարտուն ապրանքի վերջին բաղադրիչի համար մաքսային հայտարարագրի ներկայացման ժամկետը (Միության մաքսային օրենսգրքի 117-րդ հոդվածի 8-րդ կետի համաձայն՝ 2 տարի) մեկ տարով երկարաձգելու համար, իսկ լրացուցիչ երկարաձգման անհրաժեշտության դեպքում՝ մինչեւ 6 տարով,         նախատեսել ՀՀ ներմուծվող ապրանքների մաքսային արժեքի որոշման մեթոդների վերաբերյալ մաքսային մարմինների կողմից նախնական որոշումների տրամադրման հնարավորություն,        նախատեսել մաքսային գործառնությունների իրականացման ժամանակահատվածի կրճատման, ինչպես նաեւ մաքսային հայտարարագրման գործընթացում անձանց օժանդակելու նպատակով մաքսային մարմինների կողմից մաքսային հայտարարագրերի լրացման հնարավորություն՝ հայտարարատուի կողմից ներկայացված դիմումի եւ փաստաթղթերի հիման վրա,        նվազեցնել սահմանված ժամկետներում մաքսատուրքը, հարկերը, հատուկ, հակագնագցման եւ փոխհատուցման տուրքերը, ինչպես նաեւ մաքսային գործառնությունների իրականացման համար գանձվող պետական տուրքը չվճարելու կամ ոչ ամբողջությամբ վճարելու համար գանձվող տույժերի հաշվարկման դրույքաչափը գործող՝ ժամանակին չվճարված գումարի 0.15 տոկոսի փոխարեն սահմանելով՝ 0.04 տոկոս, իսկ տույժերի կիրառման ժամանակահատվածն առաջարկվում է 365 օրից դարձնել 730 օր (ՀՀ հարկային օրենսգրքի նմանությամբ): Նախագծերի փաթեթի ընդունմամբ, հեղինակն ակնկալում է, որ կկարգավորվի «Եվրասիական տնտեսական միության մաքսային օրենսգրքի մասին» 2017 թվականի ապրիլի 11-ի պայմանագրով Եվրասիական տնտեսական միության անդամ պետությունների ազգային օրենսդրությանը վերապահված գործիքակազմն ու մաքսային ոլորտում իրավախախտումների մասով պատասխանատվության միջոցների հետ կապված դրույթները: Նախագծերի փաթեթը սոցիալ, կրթական, առողջապահական տեսանկյունից հիմնախնդիրներ չի պարունակում: Եզրահանգում Ներկայացված Նախագծերի փաթեթի ընդունմամբ, ըստ էության, կկարգավորվի «Եվրասիական տնտեսական միության մաքսային օրենսգրքի մասին» ԵԱՏՄ անդամ պետությունների ազգային օրենսդրությանը վերապահված հարաբերությունները, կսահմանվեն մաքսային ոլորտում իրավախախտումների մասով պատասխանատվության միջոցները: Նախագծերի փաթեթը սոցիալ, կրթական, առողջապահական հիմնախնդիրների տեսանկյունից լրամշակման կարիք չունի:       ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՍՈՑԻԱԼ, ԿՐԹԱԿԱՆ, ԱՌՈՂՋԱՊԱՀԱԿԱՆ  ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                                               Լ. ՄԱՐԿՈՍՅԱՆ     Կատարող` Ա. Գալստյան (հեռ. 011-513-235), (12-35) 16.05.2022թ.