ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆԸ «Գեոդեզիական եւ քարտեզագրական գործունեության մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Կ-376-20.09.2022-ՏՀ-011/0), «Տարածական տվյալների մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Կ-3761 -20.09.2022-ՏՀ-011/0), «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացում եւ փոփոխություն կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Կ-3762 -20.09.2022-ՏՀ-011/0) եւ «Գույքի նկատմամբ իրավունքների պետական գրանցման մասին» օրենքում փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Կ-3763 -20.09.2022-ՏՀ-011/0) վերաբերյալ Կառավարության կողմից օրենսդրական նախաձեռնության կարգով ներկայացված «Գեոդեզիական եւ քարտեզագրական գործունեության մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Կ-376-20.09.2022-ՏՀ-011/0), «Տարածական տվյալների մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Կ-3761 -20.09.2022-ՏՀ-011/0), «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացում եւ փոփոխություն կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Կ-3762 -20.09.2022-ՏՀ-011/0) եւ «Գույքի նկատմամբ իրավունքների պետական գրանցման մասին» օրենքում փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագիծն (փաստաթղթային կոդ` Կ-3763 -20.09.2022-ՏՀ-011/0) (այսուհետ միասին` Նախագծերի փաթեթ) մասնագիտական փորձաքննության են ենթարկվել Ազգային ժողովի աշխատակազմի փորձագիտական եւ վերլուծական  վարչությունում: Նախագծերի փաթեթը ենթարկվել է իրավական, ֆինանսատնտեսագիտական, սոցիալական փորձաքննության:  Ստորեւ ներկայացվում է մասնագիտական փորձաքննության եզրակացությունը, ինչպես նաեւ Նախագծերի փաթեթին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտության բացակայության  մասին տեղեկանքը:     ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ               ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏ                                          ԼԻԴԻՅԱ ՄՆԱՑԱԿԱՆՅԱՆ      12.10.2022թ. Իրավական փորձաքննության արդյունքները Նախագծերի փաթեթի` Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության (այսուհետ՝ Սահմանադրություն) եւ օրենքների պահանջներին համապատասխանության տեսանկյունից նշենք հետեւյալը. 1. «Գեոդեզիական եւ քարտեզագրական գործունեության մասին» օրենքի նախագծում (այսուհետ՝ Նախագիծ) 1-ին եւ 3-րդ գլուխների համարակալումը գլուխների տեքստից բաժանված է միջակետերով, միաժամանակ Նախագծի մյուս գլուխների համարակալումից հետո միջակետերը բացակայում են: Հիմք ընդունելով վերոգրյալը, ինչպես նաեւ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքում գլուխների համարակալման մեջ որեւէ կետադրական նշանի կիրառության վերաբերյալ կանոնի բացակայությունը՝ առաջարկում ենք ապահովել Նախագծի գլուխների համարակալման միասնական մոտեցում: Նույն դիտարկումը վերաբերելի է նաեւ «Տարածական տվյալների մասին» օրենքի նախագծի (այսուհետ՝ Օրենքի նախագիծ) գլուխների համարակալմանը: 2. Նախագծի 2-րդ հոդվածի վերնագրից հետո դրված միջակետն առաջարկում ենք հանել՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 8-րդ մասում սահմանված կանոնը, այն է՝ «Հոդվածների վերնագրերի վերջում որեւէ կետադրական նշան չի դրվում:»: Նույն դիտարկումը վերաբերելի է նաեւ Օրենքի նախագծի 3-րդ եւ 20-րդ հոդվածների վերնագրերից հետո դրված միջակետերին: 3. Նախագծի՝ օրենքում օգտագործվող հիմնական հասկացություններին վերաբերող՝ 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի 7-րդ կետով սահմանվում է «գեոդեզիական եւ քարտեզագրական աշխատանքների» հասկացությունը` գեոդեզիական, քարտեզագրական նյութերի ու տարածական տվյալների ստեղծման գործընթաց: Միաժամանակ Նախագծի՝ «Գեոդեզիական եւ քարտեզագրական աշխատանքները» վերտառությամբ 3-րդ հոդվածի 2-րդ մասի՝ ըստ հաջորդականության 11-րդ եւ 12-րդ կետերում նշում է կատարվում գեոդեզիական աշխատանքների նկատմամբ վերահսկողության եւ պետական գեոդեզիական ցանցի հիմնակետերի պահպանության վերաբերյալ՝ որպես պետական նշանակության գեոդեզիական ախատանքների տեսակների: Հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 15-րդ հոդվածի կարգավորումներն՝ առաջարկում ենք վերանայել Նախագծի՝ գեոդեզիական եւ քարտեզագրական աշխատանքներին վերաբերող 3-րդ հոդվածում ներառված աշխատանքների տեսակները: Նույն դիտարկումը վերաբերելի է նաեւ Նախագծի 3-րդ հոդվածի 4-րդ մասի 12-րդ կետին: 4. Նախագծի 3-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 10-րդ կետին հաջորդում է 12-րդ կետը, ուստի առաջարկում ենք ապահովել Նախագծի 3-րդ հոդվածի 2-րդ մասի կետերի համարակալման հաջորդականությունը:  5. Նախագծի 3-րդ հոդվածի 4-րդ մասում որպես պետական նշանակության քարտեզագրական աշխատանքների տեսակ ներառված չէ Հայաստանի Հանրապետության սահմաններից դուրս գտնվող այլ տարածքների քարտեզագրումը: Մինչդեռ՝ Նախագծի 4-րդ հոդվածում որպես քարտեզագրական գործունեության օբյեկտի մասին նշում է կատարվում Հայաստանի Հանրապետության տարածքի, դրա առանձին մասերի, երկրագնդի մնացած տարածքների եւ տիեզերքի բնական երկնային մարմինների վերաբերյալ: 6.  Նախագծի 5-րդ հոդվածի 1-ին մասի 6-րդ կետի համաձայն՝ գեոդեզիական եւ քարտեզագրական գործունեության արդյունքում ստեղծվում են գիտատեխնիկական, փորձագիական գործունեության արդյունքներ, այդ թվում` նորմատիվ իրավական կամ տեխնիկական փաստաթղթեր: Նախ՝ նշենք, որ հասկանալի չէ, թե ինչպես է գեոդեզիական եւ քարտեզագրական գործունեության արդյունքում ստեղծվում նորմատիվ իրավական կամ տեխնիկական փաստաթուղթ, երկրորդ՝ հասկանալի չէ, թե ինչ է իրենից ներկայացնում Նախագծի 5-րդ հոդվածի 1-ին մասի 6-րդ կետում կիրառված «նորմատիվ իրավական փաստաթուղթ» եզրույթը: Առաջարկում ենք հստակեցնել Նախագծի 5-րդ հոդվածի 1-ին մասի 6-րդ կետը: 7. Նախագծի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետով սահմանվում է, որ Կառավարությունը հաստատում է գեոդեզիայի եւ քարտեզագրության բնագավառի նորմատիվ տեխնիկական փաստաթղթեր: Նախագծի 10-րդ հոդվածի 3-րդ մասով սահմանվում է. «Նորմատիվ տեխնիկական փաստաթղթերը հաստատում է Կոմիտեն»: Փաստացի նորմատիվ տեխնիկական փաստաթղթեր հաստատելու իրավասությունը վերապահվում է երկու պետական մարմիններին: Առաջարկում ենք խմբագրել Նախագծի դրույթները՝ վերոնշյալ իրավասությունը վերապահելով միայն մեկ մարմնի: 8. Նախագծի 10-րդ հոդվածի 5-րդ մասը բաղկացած է մեկ կետից, առաջարկում ենք Նախագծի 10-րդ հոդվածի 5-րդ մասը ձեւակերպել առանց կետի բաժանման՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 3-րդ մասում սահմանված կանոնը, այն է՝ «Հոդվածների մասերը կարող են բաժանվել միայն համարակալված կետերի, կետերը` միայն համարակալված ենթակետերի:»: 9. Նախագծի 12-րդ հոդվածի 5-10-րդ մասերով սահմանվում են Կադաստրի կոմիտեի իրավասություններ գեոդեզիական եւ քարտեզագրական գործունեության ֆինանսավորման հետ կապված: Այս համատեքստում հարկ է անդրադառնալ Նախագծի 7-րդ հոդվածին, որով սահմանվում են Կադաստրի կոմիտեի իրավասությունները գեոդեզիայի եւ քարտեզագրության բնագավառում: Նշենք, որ Նախագծի 7-րդ հոդվածով սահմանված չեն այն բոլոր իրավասությունները, որոնք Նախագծի 12-րդ հոդվածի 5-10-րդ մասերով վերապահված են Կադաստրի կոմիտեին:  Հարկ է նկատել նաեւ, որ Նախագծերի փաթեթում վերոնշյալ դեպքից բացի առկա են նաեւ բազմաթիվ այլ դեպքեր, երբ տարբեր մարմիններին վերապահված են իրավասություններ, որոնք սահմանված չեն այդ օրենքում տվյալ մարմնի իրավասությունները սահմանող հոդվածով: Ինչպես օրինակ՝ Օրենքի նախագծի 14-րդ հոդվածի 1-ին մասում նշված Կառավարության իրավասությունը պետական գաղտնիք պարունակող տարածական տվյալների ֆոնդը վարելու կարգ սահմանելու վերաբերյալ, Օրենքի նախագծի 24-րդ հոդվածի 2-րդ մասում նշված Կառավարության իրավասությունը ազգային տարածական տվյալների ենթակառուցվածքի տարածական տվյալների փոխանակման, հասանելիության եւ օգտագործման կարգը հաստատելու վերաբերյալ, Օրենքի նախագծի 28-րդ հոդվածի 1-ին մասում նշված Կառավարության իրավասությունը ազգային տարածական տվյալների ենթակառուցվածքի ֆինանսավորման կարգը սահմանելու վերաբերյալ եւ այլն: Այս համատեքստում անհրաժեշտ է անդրադառնալ նաեւ Օրենքի նախագծի 2-րդ գլխին, որով սահմանվում են տարածական տվյալների ոլորտում Կառավարության, Կադաստրի կոմիտեի, պետական կառավարման այլ մարմինների, տեղական ինքնակառավարման մարմինների եւ պաշտոնատար անձանց լիազորությունները: Կադաստրի կոմիտեի լիազորությունները սահմանող 6-րդ հոդվածի 3-րդ մասով նշվում է. «Սույն հոդվածի 2-րդ մասով սահմանված լիազոր մարմնի լիազորությունները սպառիչ չեն եւ սույն օրենքով կարող են սահմանվել այլ լիազորություններ»: Պետական կառավարման այլ մարմինների, տեղական ինքնակառավարման մարմինների եւ պաշտոնատար անձանց լիազորությունները սահմանող 7-րդ հոդվածի 2-րդ մասով նշված է. «Տարածական տվյալների ոլորտում պետական կառավարման այլ մարմինները, տեղական ինքնակառավարման մարմիններն ու պաշտոնատար անձինք կարող են իրականացնել սույն օրենքով նախատեսված այլ լիազորություններ»: Հարկ է նկատել, որ Կառավարության լիազորությունները սահմանող 5-րդ հոդվածում նմանատիպ դրույթ սահմանված չէ: Այսպես՝ վերոգրյալից բխում է, որ Օրենքի նախագծի 2-րդ գլխում սպառիչ թվարկված են միայն Կառավարության լիազորությունները, մինչդեռ, ինչպես արդեն նշվել է սույն կետով, Օրենքի նախագծի այլ հոդվածներում նույնպես սահմանված են Կառվարության լիազորություններ: Առաջարկում ենք վերը շարադրված դիտարկումներ հիման վրա Նախագծերի փաթեթում կատարել անհրաժեշտ փոփոխություններ կամ լրացումներ: 10. Նախագծի 16-րդ հոդվածի 6-րդ մասում առաջարկում ենք «Հայաստանի Հանրապետության» բառերը հանել՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 18-րդ հոդվածի 3-րդ մասում սահմանված օրենքի անվանման հիշատակման կանոնը՝ «Օրենքի լրիվ անվանումը հիշատակելիս հետեւյալ հաջորդականությամբ ներառվում են օրենքի վերնագիրը, օրենքի ընդունման տարին, ամիսը (տառերով), ամսաթիվը, հերթական համարը եւ «օրենք» բառը: Օրենքի կրճատ անվանումը հիշատակելիս դրանում նշվում է օրենքի վերնագիրը:»: 11. Նախագծի 16-րդ հոդվածի 6-րդ մասում առաջարկում ենք հստակեցնել Օրենքի նախագծի 19-րդ հոդվածի 1-ին մասի 17-րդ կետին կատարված հղումը՝ հիմք ընդունելով այն հանգամանքը, որ Օրենքի նախագծի 19-րդ հոդվածի 1-ին մասը բաղկացած է տասնվեց կետերից, ինչպես նաեւ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 17-րդ հոդվածի 4-րդ մասը՝ «Հղումները կատարվում են հստակ եւ ուղղակի:»: 12. Նախագծի 16-րդ հոդվածի 7-րդ մասով սահմանվում է. «Ռեֆերենց կայանների ցանցի միջոցով ծառայությունների մատուցումը այլ սուբյեկտների կողմից արգելվում է»: Նշենք որ որոշակիության սկզբունքի ապահովման նպատակով անհրաժեշտ է հստակեցնել վերոնշյալ դրույթի իմատսով այլ սուբյեկտների շրջանակը:  13. Նախագծի 5-րդ եւ 6-րդ գլուխները բաղկացած են մեկական հոդվածներից: Հարկ ենք համարում նշել, որ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 4-րդ մասում սահմանված կանոնը, այն է՝ «Օրենսդրական ակտերում բովանդակությամբ համասեռ հոդվածները միավորվում են գլուխներում:», ենթադրում է բովանդակությամբ համասեռ մի քանի հոդվածների միավորումն օրենսդրական ակտի գլխում: Նույն դիտարկումը վերաբերելի է նաեւ Օրենքի նախագծի 7-րդ եւ 9-րդ գլուխներին: 14. Նախագծի 21-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ «Սույն օրենքի 11-րդ հոդվածում նշված իրավական ակտը ենթակա է ընդունման սույն օրենքն ընդունվելուց հետո 6 ամսյա ժամկետում:»: Նախագծի անցումային դրույթով նախատեսված է Նախագծի միայն 11-րդ հոդվածում նշված ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտի ընդունման նախատեսվող ժամկետ: Մինչդեռ՝ Նախագծի մի շարք դրույթներում եւս սահմանված են նորմատիվ իրավական ակտերի ընդունման վերաբերյալ կարգավորումներ, որոնց ընդունման նախատեսվող ժամկետները Նախագծի անցումային դրույթներում բացակայում են: Օրինակ՝ Նախագծի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետի համաձայն՝ «Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը` ( ) 3) սահմանում է պետական քարտեզագրագեոդեզիական ֆոնդի ստեղծման, պահպանման եւ տեղեկատվության տրամադրման կարգը. ( ):»: «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 13-րդ հոդվածի 5-րդ մասի 2-րդ կետի համաձայն՝ «Եթե օրենսդրական ակտով (բացառությամբ Սահմանադրության) սահմանված նորմը կարող է կատարվել միայն այդ ակտով նախատեսված ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտի ընդունմամբ, կամ դրա կատարումն ուղղակիորեն պայմանավորված է ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտի ընդունմամբ, ապա օրենսդրական ակտի անցումային դրույթներով սահմանվում են նաեւ` ( ) 2) ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտի ընդունման նախատեսվող ժամկետը:» Հիմք ընդունելով վերոգրյալն՝ առաջարկում ենք Նախագծում որպես անցումային դրույթ սահմանել Նախագծից բխող բոլոր ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտերի ընդունման նախատեսվող ժամկետները: 15. Նախագծի ամբողջ տեքստում առաջարկում ենք «Հայաստանի Հանրապետության Կառավարություն» ձեւակերպումը՝ համապատասխան հոլովաձեւերով, փոխարինել համապատասխան հոլովաձեւերով «Կառավարություն» ձեւակերպմամբ՝ հիմք ընդունելով Սահմանադրությամբ սահմանված հասկացությունը, ինչպես նաեւ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 15-րդ հոդվածի 1-ին մասում սահմանված կանոնը, այն է՝ «Նորմատիվ իրավական ակտում կիրառվում են նորմատիվ իրավական ակտերով սահմանված կամ հանրածանոթ հասկացություններ կամ տերմիններ:»:  16. Օրենքի նախագծի՝ կարգավորման առարկային վերաբերող 1-ին հոդվածի 1-ին մասով նախատեսվում է հետեւյալ կարգավորումը. «Սույն օրենքը կարգավորում է Հայաստանի Հանրապետությունում տարածական տվյալների ստեղծման, հավաքագրման, պահպանման, օգտագործման, տրամադրման, տարածման, փոխանակման եւ կառավարման հետ կապված հարաբերությունները, ինչպես նաեւ սահմանում է պետական տարածական տվյալների ֆոնդի տեղեկատվության տրամադրման եւ դրանց առնչվող ծառայություններից օգտվելու համար գանձվող վճարների չափերը եւ արտոնությունները:»: «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 9-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝  նորմատիվ իրավական ակտի կարգավորումը չպետք է դուրս գա իր առարկայի շրջանակներից: Օրենքի նախագծի՝ օրենքում օգտագործվող հիմնական հասկացություններին վերաբերող 3-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետում սահմանվում է տարածական տվյալների մշակման հասկացությունը՝ տարածական տվյալների եւ մետատվյալների ստեղծման, հավաքագրման, կարգավորման, պահպանման, փոփոխման, թարմացման, արտապատկերման (վիզուալիզացման), օգտագործման, տրամադրման, տարածման եւ փոխանցման մեկ կամ մի շարք գործողությունների իրականացում: Հիմք ընդունելով նշվածը եւ հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ Օրենքի նախագծի մի շարք կարգավորումներում առկա են դրույթներ տարածական տվյալների մշակման վերաբերյալ, որում ներառվող գործողությունների շարքը առավել լայն է Օրենքի նախագծի կարգավորման առարկային վերաբերող 1-ին հոդվածի 1-ին մասում թվարկված գործողությունների շարքից՝ առաջարկում ենք վերանայել Օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածի 1-ին մասի կարգավորումը՝ այն «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 9-րդ հոդվածի 1-ին մասի պահանջին համապատասխանեցնելու նպատակով: 17. Օրենքի նախագծի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասում նշված է. «Տարածական տվյալների կառավարման վերաբերյալ օրենսդրությունը բաղկացած է Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությունից, միջազգային պայմանագրերից եւ համաձայնագրերից, որոնց մասնակից է Հայաստանի Հանրապետությունը ( )»: Այսպես՝ «Միջազգային պայմանագրերի մասին» օրենքի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով սահմանվում է «միջազգային պայմանագիր» հասկացությունը, համաձայն որի՝ «միջազգային պայմանագիր` Հայաստանի Հանրապետության եւ պայմանավորվող մյուս կողմի (կողմերի) միջեւ մեկ փաստաթղթի կամ փոխկապակցված եւ միմյանցից անբաժանելի մեկից ավելի փաստաթղթերի տեսքով գրավոր ձեւակերպված եւ միջազգային հանրային իրավունքով կարգավորվող համաձայնություն՝ անկախ դրա անվանումից»: Վերոգրյալից բխում է, որ Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրության իմաստով միջազգային պայմանագիր է հանդիսանում միայն այն համաձայնությունը, որի կողմ է հանդիսանում Հայաստանի Հանրապետությունը: Հետեւաբար առաջարկում ենք Օրենքի նախագծի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասում նշված «որոնց մասնակից է Հայաստանի Հանրապետությունը» բառերը հանել: 18. Օրենքի նախագծի՝ օրենքում օգտագործվող հիմնական հասկացություններին վերաբերող 3-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-3-րդ կետերով սահմանվում են «տարածական (երկրատարածական) տվյալ», «ազգային տարածական տվյալ», «տարածական տվյալների բանկ» հասկացությունները, որոնցում տարածական (երկրատարածական) տվյալը բնութագրվում է որպես՝ գեոդեզիական եւ քարտեզագրական գործունեության (աշխատանքների) արդյունքում ստեղծված տարածական օբյեկտի գտնվելու վայրի, տեսքի եւ այլ հատկությունների մասին տվյալ, ազգային տարածական տվյալը՝ Հայաստանի Հանրապետության տարածքի վերաբերյալ տարածական տվյալների (բազային եւ թեմատիկ) համախումբ, իսկ տարածական տվյալների բանկը՝ բազային կամ այլ տարածական եւ ատրիբուտային տվյալների համախումբ: Հիմք ընդունելով նշվածն՝ առաջարկում ենք Օրենքի նախագծի 3-րդ հոդվածի 1-ին մասում հասկացությունները սահմանելիս պահպանել տվյալի եւ տվյալների բանկի հիմնական բնութագրիչների տրամաբանությունը՝ այն է որպես «համախումբ» չսահմանել եւ՛ տվյալը եւ՛ տվյալների բանկը: 19. Օրենքի նախագծի՝ օրենքում օգտագործվող հիմնական հասկացություններին վերաբերող 3-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետով սահմանվում է հետեւյալը. «տարածական տվյալների մշակում (ստեղծում)՝ տարածական տվյալների եւ մետատվյալների ստեղծման, հավաքագրման, կարգավորման, պահպանման, փոփոխման, թարմացման, արտապատկերման (վիզուալիզացման), օգտագործման, տրամադրման, տարածման եւ փոխանցման մեկ կամ մի շարք գործողությունների իրականացում:» Օրենքի նախագծի հաջորդող կարգավորումներում «տարածական տվյալների մշակում» հասկացության հետ միաժամանակ նշում է կատարվում նաեւ մշակման հասկացության մեջ ներառվող առանձին գործողությունների վերաբերյալ, ինչը չի բխում օրենքում կիրառվող հասկացության սահմանման տրամաբանությունից: Միաժամանակ՝ հարկ է նկատել, որ «տարածական տվյալների մշակում» հասկացությունը սահմանելիս «մշակում» եզրույթի հետ միասին փակագծերում կիրառվում է «ստեղծում» եզրույթը, որը սահմանման արդյունքում ներառում է տարածական տվյալների եւ մետատվյալների ստեղծման եւ մի շարք այլ գործողությունները, ինչի արդյունքում Օրենքի նախագծի հաջորդող կարգավորումներում «տարածական տվյալների ստեղծում» ձեւակերպման կիրառումը դառնում է ոչ որոշակի: Ըստ Սահմանադրական դատարանի՝ իրավական որոշակիության ապահովման տեսանկյունից օրենսդրության մեջ օգտագործվող հասկացությունները պետք է լինեն հստակ, որոշակի եւ չհանգեցնեն տարաբնույթ մեկնաբանությունների կամ շփոթության (տե՛ս Սահմանադրական դատարանի 02.12.2014 թվականի թիվ ՍԴՈ-1176 որոշումը):  «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 15-րդ հդվածի 1-ին եւ 2-րդ մասերի համաձայն՝ «1. Նորմատիվ իրավական ակտում կիրառվում են նորմատիվ իրավական ակտերով սահմանված կամ հանրածանոթ հասկացություններ կամ տերմիններ: 2. Նորմատիվ իրավական ակտում միեւնույն միտքն արտահայտելիս կիրառվում են միեւնույն բառերը, տերմինները կամ բառակապակցությունները` որոշակի հերթականությամբ:»: Հիմք ընդունելով մեջբերված դիտարկուները եւ կարգավորումները՝ առաջարկում ենք վերանայել Օրենքի նախագծում «տարածական տվյալների մշակում (ստեղծում)» հասկացության եւ դրանում ներառվող առանձին գործողություններին համապատասխան եզրույթների կիրառումը:  20. Օրենքի նախագծի 3-րդ հոդվածի 1-ին մասի 6-րդ կետում սահմանված է «տարածական տվյալներ ստեղծող» հասկացությունը, այն է՝ «տարածական տվյալներ ստեղծող՝ պետական կառավարման, տեղական ինքնակառավարման մարմիններ, պաշտոնատար անձինք, ինչպես նաեւ իրավաբանական եւ ֆիզիկական անձինք, ովքեր ստեղծում կամ թարմացնում են տարածական տվյալներն ու մետատվյալները.»: Նույն հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետում սահմանված է «տարածական (երկրատարածական) տվյալ» հասկացությունը, որի համաձայն՝ «տարածական (երկրատարածական) տվյալ՝ գեոդեզիական եւ քարտեզագրական գործունեության (աշխատանքների) արդյունքում ստեղծված տարածական օբյեկտի գտնվելու վայրի, տեսքի եւ այլ հատկությունների մասին տվյալ, որը սահմանված տարածա-ժամանակային, կոորդինատային համակարգում ունի որոշակի տեղադիրք եւ վեկտորային տվյալների հավաքածուներում ներկայացված են կետերով, գծերով, բազմանկյուններով կամ աշխարհագրական այլ բարդ պատկերներով:»: Նախագծի 5-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետի համաձայն՝ տարածական տվյալները ստեղծվում են գեոդեզիական եւ քարտեզագրական գործունեության արդյունքում: Միեւնույն ժամանակ՝ Նախագծի 4-րդ հոդվածի 1-ին մասում նախատեսված են գեոդեզիական եւ քարտեզագրական գործունեության սուբյեկտները, մասնավորապես՝ «Գեոդեզիական եւ քարտեզագրական գործունեության սուբյեկտներն են պետական կառավարման, տեղական ինքնակառավարման մարմինները, Հայաստանի Հանրապետության եւ օտարերկրյա պետությունների քաղաքացիներն ու իրավաբանական անձինք, քաղաքացիություն չունեցող անձինք, միջազգային կազմակերպությունները:»:  Հարկ ենք համարում նշել, որ Օրենքի Նախագծի 3-րդ հոդվածի 1-ին մասի 6-րդ կետում որպես տարածական տվյալներ ստեղծող սուբյեկտ թվարկվում են պաշտոնատար անձինք, սակայն գեոդեզիական եւ քարտեզագրական գործունեության արդյունքում տարածական տվյալներ ստեղծող սուբյեկտների շարքում, ինչպես նաեւ Նախագծի համապատասխան հոդվածներում պաշտոնատար անձանց մասին նշումը բացակայում է: Բացի այդ, Օրենքի նախագծի 5-րդ հոդվածի 1-ին մասի 6-րդ կետում տարածական տվյալների ոլորտում Կառավարության լիազորությունների շարքում նախատեսված է հետեւյալը՝ «օտարերկրյա ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձանց, միջազգային կազամակերպություններին եւ օտարերկրյա պետություններին տարածական տվյալների տրամադրման թույլտվության կարգի եւ մերժման հիմքերի սահմանումը.»: Հարկ է նկատել, որ Օրենքի նախագծի 5-րդ հոդվածի 1-ին մասի 6-րդ կետում բացակայում է քաղաքացիություն չունեցող անձանց վերաբերյալ նշումը: Օրենքի նախագծի 9-րդ հոդվածի 11-րդ մասի համաձայն՝ «Պետական կառավարման, տեղական ինքնակառավարման մարմինների ու պաշտոնատար անձանց, ինչպես նաեւ իրավաբանական անձանց կողմից տարածական տվյալները ու մետատվյալները ստեղծվում կամ թարմացվում են տարածական տվյալների ոլորտը կարգավորող օրենսդրությանը համապատասխան»: Նշենք, որ Օրենքի նախագծի 9-րդ հոդվածի 11-րդ մասում բացակայում է տարածական տվյալներ ստեղծող ֆիզիական անձանց մասին նշումը: Այսպես՝ վերոնշյալ օրինակներից բխում է, որ տարածական տվյալներ ստեղծող սուբյեկտները Նախագծի եւ Օրենքի նախագծի մի շարք հոդվածներում տարբեր շրջանակով են արտահայտվում: Ուստի հիմք ընդունելով վերոգրյալն՝ առաջարկում ենք Նախագծերի փաթեթով սահմանված կարգավորումներում ապահովել տարածական տվյալներ ստեղծող սուբյեկտների միատեսակ շրջանակ՝ իրավական շփոթից խուսափելու նպատակով: 21. Օրենքի նախագծի 2-րդ գլուխը վերնագրված է «Տարածական տվյալների ոլորտում կառավարման հիմնական սկզբունքները եւ պետական կարգավորումները»: Հիմք ընդունելով այն հանգամանքը, որ Օրենքի նախագծի 2-րդ գլխում սահմանված են տարածական տվյալների ոլորտում Կառավարության, լիազոր պետական մարմնի, պետական կառավարման այլ մարմնինների, տեղական ինքնակառավարման մարմինների եւ պաշտոնատար անձանց լիազորությունները, առաջարկում ենք Օրենքի նախագծի 2-րդ գլխի վերնագրում «պետական կարգավորում» ձեւակերպման փոխարեն նշում կատարել թվարկաված սուբյեկտների լիազորությունների մասին՝ իրավական որոշակիության ապահովման նպատակով: 22. Օրենքի նախագծի 5-րդ հոդվածում կիրառվում է լիազոր մարմին հասկացությունը: Մինչդեռ «լիազոր մարմին» հասկացությունը որպես հաճախակի կիրառվող երկար արտահայտության կրճատ տարբերակ սահմանվում է Օրենքի նախագծի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասում, որի համաձայն՝ «Տարածական տվյալների ոլորտում լիազոր պետական մարմինը Հայաստանի Հանրապետության Կադաստրի կոմիտեն է (այսուհետ՝ նաեւ լիազոր մարմին).»: Հարկ ենք համարում նշել, որ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 21-րդ հոդվածի 4-րդ մասում սահմանված է հետեւյալ իրավակարգավորումը՝ «Նորմատիվ իրավական ակտում հաճախակի կիրառվող երկար արտահայտությունները նույն նորմատիվ իրավական ակտում կարող են սահմանվել կրճատ տարբերակով` իրավական ակտում առաջին իսկ կիրառումից հետո նախատեսելով կամ տվյալ արտահայտության սահմանումը, կամ փակագծերում նշելով կրճատ տարբերակը:»: Հիմք ընդունելով վերոգրյալն, կարծում ենք՝ հաճախակի կիրառվող երկար արտահայտության կրճատ տարբերակն անհրաժեշտ է սահմանել 1-ին իսկ կիրառումից հետո՝ սահմանված կրճատ տարբերակի կիրառությունը մինչեւ կրճատ տարբերակի սահմանումը բացառելու նպատակով:  23. Օրենքի նախագծի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասում առաջարկում ենք «Հայաստանի Հանրապետության Կադաստրի կոմիտեն» ձեւակերպումից հանել «Հայաստանի Հանրապետության» բառերը՝ հիմք ընդունելով «Գույքի նկատմամբ իրավունքների պետական գրանցման մասին» օրենքում սահմանված հասկացությունը, ինչպես նաեւ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 15-րդ հոդվածի 1-ին մասը՝ «Նորմատիվ իրավական ակտում կիրառվում են նորմատիվ իրավական ակտերով սահմանված կամ հանրածանոթ հասկացություններ կամ տերմիններ:»: 24. Օրենքի նախագծի 7-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետով սահմանվում է, որ պետական կառավարման այլ մարմինները, տեղական ինքնակառավարման մարմիններն ու պաշտոնատար անձինք օգտագործում են տարածական տվյալները եւ մետատվյալները իրենց լիազորություններն իրականացնելու համար: Օրենքի նախագծի 3-րդ հոդվածի 1-ին մասի 8-րդ կետի համաձայն՝ տարածական տվյալներ օգտագործող են համարվում պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմինը, պաշտոնատար անձը, ցանկացած իրավաբանական եւ ֆիզիկական անձը, որոնք տարբեր նպատակներով օգտագործում են տարածական տվյալները: Վերոգրյալը հիմք ընդունելով՝ նշենք, որ հասկանալի չէ Օրենքի նախագծի 7-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետով սահմանվող կարգավորումը: Նախ՝ պետական կառավարման այլ մարմինների, տեղական ինքնակառավարման մարմինների ու պաշտոնատար անձանց կողմից տարածական տվյալներն օգտագործելու իրավունքն ամրագրված է Օրենքի նախագծի 3-րդ հոդվածի 1-ին մասի 8-րդ կետով, բացի այդ՝   հասկանալի չէ՝ ինչու է նման լիազորություն սահմանվում միայն պետական կառավարման այլ մարմինների, տեղական ինքնակառավարման մարմինների ու պաշտոնատար անձանց համար, եթե Կառավարությունը եւ Կադաստրի կոմիտեն նույնպես ընդգրկված են տարածական տվյալներ օգտագործողների շրջանակում եւ փաստացի ունեն տարածական տվյալներն իրենց լիազորություններն իրականացնելու համար օգտագործելու իրավունք: 25. Օրենքի նախագծի 9-րդ հոդվածով սահմանվում է. «1. Պետական կառավարման եւ տեղական ինքնակառավարման մարմիններն իրենց լիազորությունների սահմաններում բազային տարածական տվյալներին առնչվող տարրերի ստեղծման աշխատանքներ իրականացնելիս համապատասխան նախագծերը, տեխնիկական առաջադրանքները, ինչպես նաեւ տվյալ աշխատանքների արդյունքում ստեղծված տարածական տվյալները՝ մինչեւ դրանք ընդունելը պետք է կարծիք ստանալու համար ներկայացնեն լիազոր մարմնին ( )  2. Լիազոր մարմինը սույն հոդվածի 1-ին մասում նշված նախագծերը եւ տարածական տվյալները ստանալուց հետո 15 օրվա ընթացքում ուսումնասիրում եւ համաձայնեցման ներկայացրած մարմնին է տրամադրում սույն օրենքին ( )»: Վերը մեջբերված հատվածի կապակցությամբ նշենք, որ նախ՝ հասկանալի չեն Օրենքի նախագծի 9-րդ հոդվածի 1-ին մասում շարադրված «համապատասխան նախագծերը» բառեր: Մասնավորապես՝ հստակ չէ՝ ինչ նախագծի մասին է խոսքը, ում կողմից է այն մշակվում եւ ինչ նպատակով: Հետեւաբար առաջարկում ենք վերոնշյալ դրույթը հստեկցնել: Բացի այդ՝ առաջարկում ենք Օրենքի նախագծի 9-րդ հոդվածի 2-րդ մասի առաջին նախադասության մեջ «նախագծերը» բառից հետո շարադրել «, տեխնիկական առաջադրանքները» բառերը՝ հիմք ընդունելով այն հանգամանքը, որ վերոգրյալ մասում հղում է կատարվում Օրենքի նախագծի 9-րդ հոդվածի 1-ին մասին, որով սահմանվում է կարգավորում ոչ միայն նախագծերի եւ տարածական տվյալների, այլեւ տեխնիկական առաջադրանքների վերաբերյալ: 26. Օրենքի նախագծի՝ տարածական տվյալների ստեղծմանը վերաբերող 9-րդ հոդվածով նախատեսվում է հետեւյալ կարգավորումը. «( ) 7. Օտարերկրյա Ֆիզիկական եւ իրավաբանական անձինք Հայաստանի Հանրապետության տարածքի վերաբերյալ բազային տարածական տվյալների  մետատվյալների ստեղծման, մշակման կամ հավաքագրման աշխատանքներն իրականացնում են կառավարության սահմանած կարգով լիազոր մարմնի կողմից տրված թույլտվության հիման վրա՝ բացառությամբ այն տվյալների, որոնք կարող են ձեռք բերվել տիեզերական արբանյակների միջոցով կամ դրանց գրասենյակային մշակման արդյունքում: 8. Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիները եւ իրավաբանական անձինք «Գեոդեզիական եւ քարտեզագրական գործունեության մասին» օրենքի 3-րդ հոդվածով սահմանված պետական նշանակության գեոդեզիական եւ քարտեզագրական աշխատանքների միջոցով Հայաստանի Հանրապետության տարածքի վերաբերյալ բազային տարածական տվյալների եւ մետատվյալների ստեղծման, մշակման կամ հավաքագրման աշխատանքներն իրականացնում են կառավարության սահմանած կարգով լիազոր մարմնի կողմից տրված թույլտվության հիման վրա՝ բացառությամբ այն տվյալների, որոնք կարող են ձեռք բերվել տիեզերական արբանյակների միջոցով կամ դրանց գրասենյակային մշակման արդյունքում: 9. Բացառությամբ գիտատեխնիկական եւ նախագծային նպատակով իրականացվող օդալուսանկարահանման աշխատանքների, Հայաստանի Հանրապետության տարածքում տարածական տվյալների ստեղծման նպատակով օդալուսանկարահանման աշխատանքներն իրականացվում են կառավարության սահմանած կարգով լիազոր մարմնի կողմից տրամադրված թույլտվության հիման վրա:»: Օրենքի նախագծի՝ տարածական տվյալների ոլորտում Կառավարության լիազորություններին վերաբերող 5-րդ հոդվածով նախատեսվում է, որ «1. Տարածական տվյալների ոլորտում Կառավարության լիազորություններն են՝ ( ) 4) ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձանց, այդ թվում՝ օտարերկրյա, գործունեության արդյունքում Հայաստանի Հանրապետության տարածքի վերաբերյալ բազային տարածական տվյալների եւ մետատվյալների ստեղծման, մշակման կամ հավաքագրման, ինչպես նաեւ Հայաստանի Հանրապետության տարածքում տարածական տվյալների ստեղծման նպատակով օդալուսանկարահանման աշխատանքների իրականացման համար թույլտվության տրամադրման կամ մերժման հիմքերի եւ կարգի սահմանումը. ( ) 6) օտարերկրյա ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձանց, միջազգային կազամակերպություններին եւ օտարերկրյա պետություններին տարածական տվյալների տրամադրման թույլտվության կարգի եւ մերժման հիմքերի սահմանումը.( )»: Օրենքի նախագծի 5-րդ եւ 9-րդ հոդվածների մեջբերված կարգավորումների վերաբերյալ հարկ ենք համարու, նշել հետեւյալը. 1) Սահմանադրության 42-րդ հոդվածում սահմանված է կարծիքի արտահայտման ազատությունը, որի համաձայն՝ «1. Յուրաքանչյուր ոք ունի իր կարծիքն ազատ արտահայտելու իրավունք: Այս իրավունքը ներառում է սեփական կարծիք ունենալու, ինչպես նաեւ առանց պետական եւ տեղական ինքնակառավարման մարմինների միջամտության եւ անկախ պետական սահմաններից` տեղեկատվության որեւէ միջոցով տեղեկություններ ու գաղափարներ փնտրելու, ստանալու եւ տարածելու ազատությունը: ( ) 3. Կարծիքի արտահայտման ազատությունը կարող է սահմանափակվել միայն օրենքով` պետական անվտանգության, հասարակական կարգի, առողջության եւ բարոյականության կամ այլոց պատվի ու բարի համբավի եւ այլ հիմնական իրավունքների եւ ազատությունների պաշտպանության նպատակով:»: Մարդու իրավունքների եւ հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին կոնվենցիայի 10-րդ հոդվածի համաձայն՝ «1. Յուրաքանչյուր ոք ունի ազատորեն արտահայտվելու իրավունք։ Այս իրավունքը ներառում է սեփական կարծիք ունենալու, տեղեկություններ եւ գաղափարներ ստանալու եւ տարածելու ազատությունը՝ առանց պետական մարմինների միջամտության եւ անկախ սահմաններից։ 2. Այս ազատությունների իրականացումը, քանի որ այն կապված է պարտավորությունների եւ պատասխանատվության հետ, կարող է պայմանավորվել այնպիսի ձեւականություններով, պայմաններով, սահմանափակումներով կամ պատժամիջոցներով, որոնք նախատեսված են օրենքով եւ անհրաժեշտ են ժողովրդավարական հասարակությունում՝ ի շահ պետական անվտանգության, տարածքային ամբողջականության կամ հասարակության անվտանգության, անկարգությունները կամ հանցագործությունները կանխելու, առողջությունը կամ բարոյականությունը, ինչպես եւ այլ անձանց հեղինակությունը կամ իրավունքները պաշտպանելու, խորհրդապահական պայմաններով ստացված տեղեկատվության բացահայտումը կանխելու կամ արդարադատության հեղինակությունն ու անաչառությունը պահպանելու նպատակով։»: Քաղաքացիական եւ քաղաքական իրավունքների մասին միջազգային դաշնագրի 19-րդ հոդվածում սահմանված է. «1. Յուրաքանչյուր մարդ իրավունք ունի անարգել կերպով հավատարիմ մնալ իր կարծիքներին: 2. Յուրաքանչյուր մարդ ունի իր կարծիքն ազատ արտահայտելու իրավունք. այդ իրավունքն ընդգրկում է, անկախ պետական սահմաններից, բանավոր, գրավոր կամ մամուլի միջոցով կամ էլ գեղարվեստական ձեւով արտահայտված կամ մի այլ ձեւով սեփական ընտրությամբ ամեն տեսակի ինֆորմացիա ու գաղափարներ որոնելու, ստանալու եւ տարածելու ազատությունը: 3. Սույն հոդվածի 2-րդ կետում նախատեսված իրավունքներից օգտվելը դնում է հատուկ պարտականություններ եւ հատուկ պատասխանատվություն: Հետեւաբար, այն կապված է որոշ սահմանափակումների հետ, սակայն, դրանք պետք է սահմանվեն օրենքով եւ լինեն անհրաժեշտ. ա/ այլ անձանց իրավունքներն ու հեղինակությունը հարգելու համար. բ/ պետական անվտանգության, հասարակական կարգի, բնակչության առողջության կամ բարոյականության պահպանության համար:»: Օրենքները որոշակիացնում են սահմանադրական իրավունքների իրականացման կարգը, սահմանում են լրացուցիչ երաշխիքներ դրանց համար: Ընդ որում, որպես կանոն, բացառապես օրենքներով են սահմանվում մարդու իրավունքներն իրականացնելու, պաշտպանելու պայմանները եւ կարգը, իրավունքների սահմանափակումները: Այս համատեքստում Սահմանադրությունը ամրագրում է հանրային իշխանության պարտականությունը, որը առաջին հերթին վերաբերում է օրենսդիր մարմնին. հիմնական իրավունքները եւ ազատությունները կարգավորելիս օրենքները պետք է սահմանեն դրանց արդյունավետ իրականացման համար անհրաժեշտ կազմակերպական կառուցակարգեր եւ ընթացակարգեր:  Հիմնական իրավունքների եւ ազատությունների սահմանափակումը, Սահմանադրությամբ ամրագրված եւ սահմանադրված կոնկրետ իրավունքի կամ ազատության բովանդակության նեղացումը, նվազեցումը, բացառումն է պետության կողմից՝ ինչ-ինչ կարեւոր շահերից ելնելով: Ընդ որում, սահմանափակման բնույթը հիմնավորում է օրենսդիրը՝ հաշվի առնելով, որ դա հնարավոր է միայն այլ անձանց իրավունքների եւ ազատությունների պատշաճ ճանաչում ու հարգանք ապահովելու, բարոյականության, հասարակական կարգուկանոնի ու ընդհանուր բարեկեցության արդարացի պահանջները ժողովրդավարական հասարակարգում բավարարելու համար (Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրի 29-րդ հոդվածի երկրորդ մաս, Քաղաքացիական եւ քաղաքական իրավունքների մասին միջազգային դաշնագրի 12–րդ հոդվածի 3–րդ կետ): Միայն օրենսդիր իշխանությունն է իրավասու որոշել այդ սահմանափակումների շրջանակներն ու բնույթը` որպես համընդհանուր պարտադիր վարքագծի կանոններ (ՍԴՈ–677, 7 փետրվարի, 2007 թ.): Սահմանադրության`օրինականության սկզբունքին վերաբերող 6-րդ հոդվածի համաձայն` պետական եւ տեղական ինքնակառավարման մարմիններն ու պաշտոնատար անձինք իրավասու են կատարելու միայն այնպիսի գործողություններ, որոնց համար լիազորված են Սահմանադրությամբ կամ օրենքներով, Սահմանադրության եւ օրենքների հիման վրա եւ դրանց իրականացումն ապահովելու նպատակով Սահմանադրությամբ նախատեսված մարմինները կարող են օրենքով լիազորվել ընդունելու ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտեր, լիազորող նորմերը պետք է համապատասխանեն իրավական որոշակիության սկզբունքին: Սահմանադրության 79-րդ հոդվածի համաձայն` հիմնական իրավունքները եւ ազատությունները սահմանափակելիս օրենքները պետք է սահմանեն այդ սահմանափակումների հիմքերը եւ ծավալը, լինեն բավարար չափով որոշակի, որպեսզի այդ իրավունքների եւ ազատությունների կրողները եւ հասցեատերերն ի վիճակի լինեն դրսեւորելու համապատասխան վարքագիծ: Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի կողմից ձեւավորված նախադեպային իրավունքի համաձայն՝ օրենքը պետք է ձեւակերպված լինի բավարար հստակությամբ, ինչը հնարավորություն կտա ֆիզիկական եւ իրավաբանական անձանց ողջամտորեն կանխատեսել իր վարքագծի իրավական հետեւանքները: Օրենքը պետք է օժտված լինի իրավունքի գերակայությունից բխող այնպիսի որակական հատկանիշներով, ինչպիսիք են հասանելիությունը եւ կանխատեսելիությունը (տե՛ս Olsson v. Sweden (No. 1), (10465/83) գործով Եվրոպական դատարանի 24.03.1988 թվականի վճիռը, կետ 61): Սահմանադրության՝ վերը նշված դրույթների ուսումնասիրությունից բխում է, որ բոլոր դեպքերում ֆիզիկական եւ իրավաբանական անձանց իրավունքը կամ իրավունքի սահմանափակումը կարող է նախատեսված լինել կամ Սահմանադրությամբ, կամ օրենքով, կամ միջազգային պայմանագրով, այլ ոչ թե այլ իրավական ակտով։ Այլ նորմատիվ, ինչպես նաեւ անհատական իրավական ակտերով չեն կարող ամրագրվել կամ սահմանվել իրավունքներ կամ իրավունքի սահմանափակումներ (ՍԴՈ–1137, 4 փետրվարի, 2014 թ.):  2) Օրենքի նախագծի՝ տարածական տվյալների ոլորտում Կառավարության լիազորություններին վերաբերող 5-րդ հոդվածով նախատեսվում է, որ Կառավարությունն է սահմանում որոշակի խումբ կազմող տեղեկատվության ստեղծման, մշակման, հավաքագրման թույլտվության տրամադրման կամ այդ գործողությունները իրակնացնելու մերժման հիմքերը: Այսպիսով՝ Օրենքի նախագծով՝  ֆիզիկական եւ իրավաբանական անձանց, այդ թվում՝ օտարերկրյա, հիմնական իրավուքնենրից բխող գործունեության սահմանափակման հիմքերը եւ ծավալը նախատեսելու լիազորությունը վերապահվում է Կառավարությանը:  Հիմք ընդունելով եզրակացության սույն կետի 1-ին ենթակետում եւ սույն ենթակետում մեջբերված կարգավորումները եւ կատարված դիտարկումները՝ կարծում ենք՝ Օրենքի Նախագծի 5-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետով նախատեսված կարգավորումը խնդրահարույց է Սահմանադրության 6-րդ եւ 79-րդ հոդվածների տեսանկյունից: Նույն դիտարկումը վերաբերելի է նաեւ Օրենքի նախագծի՝ տարածական տվյալների ոլորտում Կառավարության լիազորություններին վերաբերող 5-րդ հոդվածի 1-ին մասի 6-րդ կետով նախատեսված նույնաբնույթ կարգավորմանը: 3) «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացում եւ փոփոխություն կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով՝ Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացվող նոր՝ 95.6-րդ հոդվածով նախատեսվում է պատասխանատվություն առանց թույլտվության Հայաստանի Հանրապետության տարածքի վերաբերյալ բազային տարածական տվյալների եւ մետատվյալների ստեղծման, մշակման կամ հավաքագրման աշխատանքների իրականացման համար, որի 1-ին եւ 2-րդ մասերը վերաբերում են օտարերկրյա ֆիզիկական եւ իրավաբանական անձանց վարչական պատասխանատվությանը, իսկ 3-րդ եւ 4-րդ մասերը՝ Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիների եւ իրավաբանական անձանց պատասխանատվությանը: Հարկ է նկատել, որ «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացում եւ փոփոխություն կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով՝ Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացվող նոր՝ 95.6-րդ հոդվածի 1-ին մասում առանձին նշում է կատարվում  առանց Կադաստրի կոմիտեի թույլտվության օդալուսանկարահանման իրականացման համար, որի վերաբերյալ նշումը բացակայում է նոր լրացվող 95.6-րդ հոդվածի 3-րդ մասում: Մասնավորապես՝ «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացում եւ փոփոխություն կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով՝ Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացվող նոր՝ 95.6-րդ հոդվածի 3-րդ մասում հղում է կատարվում առանց Կադաստրի կոմիտեի թույլտվության «Գեոդեզիական եւ քարտեզագրական գործունեության մասին» օրենքի 3-րդ հոդվածով սահմանված պետական նշանակության գեոդեզիական եւ քարտեզագրական աշխատանքների միջոցով Հայաստանի Հանրապետության տարածքի վերաբերյալ բազային տարածական տվյալների եւ մետատվյալների ստեղծման, մշակման կամ հավաքագրման աշխատանքների իրականացմանը, որոնց շրջանակում հստակ նշված չեն օդալուսանկարահանաման աշխատանքները: Հիմք ընդունելով նշվածն՝ առաջարկում ենք «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացում եւ փոփոխություն կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով՝ Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացվող նոր՝ 95.6-րդ հոդվածի տարբեր մասերում, կարգավորումների հստակությունը եւ որոշակիությունը պահպանելու նպատակով, հղում կատարել համապատասխան ախատանքներում ներառվող կամ դրանց շրջանակից դուրս գտնվող՝ Հայաստանի Հանարապետության տարածքում տարածական տվյալների ստեղծման նպատակով օդալուսանկարահանաման աշխատանքներին կամ բոլոր մասերում բացառել այդ աշխատանքների վերաբերյալ առանձնացված նշումը՝ դրանք հստակորեն ներառելով համապատասխան աշխատանքների շրջանակում: Սույն դիտարկումը հիմնավորվում է նաեւ Օրենքի նախագծի 5-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետում առկա ձեւակերպումներով, ինչպես նաեւ Օրենքի նախագծի 9-րդ հոդվածի 9-րդ մասում առկա կարգավորմամբ: 27. Օրենքի նախագծի 9-րդ հոդվածի 9-րդ մասում նշված է. «Բացառությամբ գիտատեխնիկական եւ նախագծային նպատակով իրականացվող օդալուսանկարահանման աշխատանքների ( )»: Հարկ է նկատել, որ նույնիսկ Նախագծերի փաթեթի վերլուծության արդյունքում որոշակի չէ «նախագծային նպատակով» ձեւակերպումը: Օրենքի նախագծում դրանց հասկացության սահմանման բացակայության եւ դրանք Օրենքի նախագծում այլեւս չկիրառելու պայմաններում հասկանալի չէ՝ այդ բառերն ինչ են նշանակում եւ ինչ նպատակով են կիրառվում: Նույնը վերաբերելի է նաեւ Օրենքի նախագծի 9-րդ հոդվածի 10-րդ մասում կիրառվող «ազգային գեոդեզիական կոորդինատային համակարգում» բառերին եւ Օրենքի նախագծի 12-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետում կիրառվող «տեղագրագեոդեզիական ( ) աշխատանքների» բառերին: 28. Օրենքի նախագծի 10-րդ հոդվածի 6-րդ մասով նախատեսվում է հետեւյալ կարգավորումը. «6. Որպես պարտադիր տեղեկատվություն, բազային տարածական տվյալների բանկն ընդգրկում է տեղադիրքի բաց գեոկապակցված (գեոռեֆերենց) պատկերներ, որոնք հիմնված են տիեզերական կամ օդալուսանկարների տվյալների վրա, կանոնակարգված տարածաժամանակային կոորդինատային համակարգերի վերաբերյալ տվյալներ, որոնք դասակարգվում են հետեւյալ խմբերի. ( ) 3) գնահատում. 4) իրավունք,( )»: Հարկ է նկատել, որ քննարկվող կարգավորումից հնարավոր չէ հստակեցնել, թե կանոնակարգված տարածաժամանակային կոորդինատային համակարգերի վերաբերյալ տվյալ հանդիսացող իրավունքը եւ գնահատումը տվյալների ինչպիսի շրջանակ են ներառում, ինչպես նաեւ, որոնք են այդ տեղեկատվության դեպքում տվյալների միավորները: Հիմք ընդունելով նշվածը եւ իրավական որոշակիության սկզբունքի պահանջն՝ առաջարկում ենք հստակեցնել Օրենքի նախագծի 10-րդ հոդվածի 6-րդ մասով նախատեսված կարգավորումը: 29. Օրենքի նախագծի 12-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետում առկա է հետեւյալ ձեւակերպումը՝ «գեդոեզիական, քարտեզագրական եւ Երկրի հեռազննման աշխատանքների իրականացման արդյունքում ստացված տարածական տվյալներ եւ մետատվյալներ»: Նույնական ձեւակերպում առկա է նաեւ Օրենքի նախագծի 14-րդ հոդվածի 1-ին մասում: Հարկ է նկատել, որ Նախագծի 3-րդ հոդվածի 4-րդ մասի 3-րդ կետում որպես պետական նշանակության քարտեզագրական աշխատանք նախատեսվում է Երկրի հեռազննումը: Հիմք ընդունելով նշվածն՝ առաջարկում ենք վերանայել Օրենքի նախագծի 12-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի եւ 14-րդ հոդվածի 1-ին մասի քննարկվող ձեւակերպումները: 30. Օրենքի նախագծի 16-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով նշված է. «տարածական տվյալներ ստեղծող, հավաքագրող, տնօրինող գերատեսչությունները եւ կազմակերպությունները պետք է իրենց տարածական տվյալների հավաքածուները կառավարեն սույն օրենքին համապատասխան»: Այս կապակցությամբ հարկ է անդրադառնալ Օրենքի նախագծի 3-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ եւ 6-րդ կետերով սահմանվող հասկացություններին, դրանք են. «4) տարածական տվյալների մշակում (ստեղծում)` տարածական տվյալների եւ մետատվյալների ստեղծման, հավաքագրման, կարգավորման, պահպանման, փոփոխման, թարմացման, արտապատկերման (վիզուալիզացման), օգտագործման, տրամադրման, տարածման եւ փոխանցման մեկ կամ մի շարք գործողությունների իրականացում. ( ) 6) տարածական տվյալներ ստեղծող՝ պետական կառավարման, տեղական ինքնակառավարման մարմիններ, պաշտոնատար անձինք, ինչպես նաեւ իրավաբանական եւ ֆիզիկական անձինք, ովքեր ստեղծում կամ թարմացնում են տարածական տվյալներն ու մետատվյալները.»: Նշենք, որ «տարածական տվյալների մշակում (ստեղծում)» եզրույթն իր մեջ արդեն իսկ ներառում է տարածական տվյալներ ստեղծելն ու հավաքագրելը, իսկ «տարածական տվյալներ ստեղծող» եզրույթը՝ գերատեսչությունները եւ կազմակերպությունները: Հետեւաբար հասկանալի չէ՝ ինչ նպատակ է հետապնդում Օրենքի նախագծով եզրույթների հասկացությունները սահմանելը եւ դրանք Օրենքի նախագծում չկիրառելը: 31. Օրենքի նախագծի 17-րդ եւ 18-րդ հոդվածներում սահմանված կարգավորումները, կարծում ենք՝ դուրս են Օրենքի նախագծի 5-րդ գլխի կարգավորման շրջանակից: Մասնավորապես՝ Օրենքի նախագծի 5-րդ գլուխը վերնագրված է «Տարածական տվյալների հավաքագրում, տրամադրում, տարածում, օգտագործում եւ կառավարում»: Օրենքի նախագծի 17-րդ հոդվածում սահմանված են նաեւ տարածական տվյալների ստեղծման վերաբերյալ կարգավորումներ, որոնց մասին նշումը Օրենքի նախագծի 5-րդ գլխի վերնագրում բացակայում է: Օրենքի նախագծի 18-րդ հոդվածում սահմանված են նաեւ տարածական տվյալների եւ մետատվյալների փոխանակման վերաբերյալ կարգավորումներ, որոնց մասին նշումը եւս Օրենքի նախագծի 5-րդ գլխի վերնագրում բացակայում է: «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 10-րդ մասի համաձայն՝ «Նորմատիվ իրավական ակտի բաժիններն ու գլուխները համարակալվում են արաբական թվանշաններով: Բաժիններն ու գլուխները ունենում են վերնագրեր, որոնք պետք է համապատասխանեն դրանց բովանդակությանը: Գլուխների եւ բաժինների վերնագրերը գրվում են մեծատառերով, եւ վերնագրերի վերջում որեւէ կետադրական նշան չի դրվում:»: Հիմք ընդունելով վերոգրյալն՝ առաջարկում ենք Օրենքի նախագծի 5-րդ գլխի վերնագիրը համապատասխանեցնել բովանդակությանը: 32. Օրենքի նախագծի 17-րդ հոդվածը սահմանում է տարածական տվյալների մետատվյալների հավաքագրման, ստեղծման, տրամադրման եւ տարածման վերաբերյալ կարգավորումներ: Օրենքի նախագծի 17-րդ հոդվածի 1-ին մասը սահմանում է. «Տարածական տվյալներ հավաքագրող, ստեղծող եւ տնօրինող պետական մարմինները, որոնք տրամադրում են տարածական տվյալների հավաքածուները եւ ծառայությունները, պետք է ստեղծեն, տրամադրեն եւ տարածեն համապատասխան մետատվյալներ, ինչպես նաեւ դրանք պահպանեն եւ թարմացնեն տարածական տվյալների հավաքածուներին եւ ծառայություններին համապատասխան ( )»: Այսպես՝ վերը մեջբերվածից բխում է, որ որպես տարածական տվյալներ ստեղծող՝ պետական մարմինները ստեղծում, տրամադրում, պահպանում, թարմացնում եւ տարածում են համապատասխան մետատվյալներ: Հարկ է նկատել, որ Օրենքի նախագծի 17-րդ հոդվածով սահմանվող կարգավորումները վերաբերում են բացառապես պետական մարմիններին: Մինչդեռ, հիմք ընդունելով սույն եզրակացությունում արդեն իսկ մեջբերված Օրենքի նախագծի 3-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ եւ 6-րդ կետերով սահմանվող հասկացությունները, կարող ենք փաստել, որ տեղական ինքնակառավարման մարմինները, հանդիսանալով տարածական տվյալներ ստեղծող, իրավասու են ստեղծել, հավաքագրել, կարգավորել, պահպանել, փոփոխել, թարմացնել, արտապատկերել (վիզուալիզացնել), օգտագործել, տրամադրել, տարածել եւ փոխանցել տարածական տվյալներ եւ մետատվյալներ: Բացի այդ՝ Օրենքի նախագծի 15-րդ հոդվածի 2-րդ մասը սահմանում է. «Տեղական ինքնակառավարման մարմինների տարածական տվյալների ֆոնդերը վարում են, այդ թվում՝ դրանում տարածական տվյալներ եւ նյութեր ներառում, դրանք պահպանում, թարմացնում եւ թեմատիկ տարածական տվյալները շահագրգիռ անձանց տրամադրում են համապատասխան տեղական ինքնակառավարման մարմինները»: Վերը շարադրվածը հիմք ընդունելով՝ նշենք, որ հասկանալի չէ՝ ինչու Օրենքի նախագծի 17-րդ հոդվածի կարգավորումները չեն ներառում տեղական ինքնակառավարման մարմինների մասին դրույթներ: Նույն դիտարկումը վերաբերելի է նաեւ Օրենքի նախագծի 18-րդ հոդվածով սահմանվող կարգավորումներին: 33. Օրենքի Նախագծի 19-րդ հոդվածում կիրառվող «դրամ» հասկացությունն առաջարկում ենք փոխարինել «Հայաստանի Հանրապետության դրամ» բառերով՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 15-րդ հոդվածի 1-ին մասը, ինչպես նաեւ «Արժութային կարգավորման եւ արժութային վերահսկողության մասին» օրենքի 3-րդ հոդվածի չհամարակալված 1-ին պարբերության 1-ին կետի «ա» ենթակետում սահմանված հասկացությունը՝ «Հայաստանի Հանրապետության արժույթը` Հայաստանի Հանրապետության դրամը,»: Բացի այդ, Օրենքի նախագծի 19-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ կետում առաջարկում ենք «ՀՀ» հապավումը հանել՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 21-րդ հոդվածի 3-րդ մասը, այն է՝ «Արգելվում են նորմատիվ իրավական ակտում կատարել բառերի կամ տերմինների անհարկի կրճատումներ, ինչպես նաեւ բառերի կամ տերմինների հապավումներ:»: 34. Օրենքի նախագծի 19-րդ հոդվածի 3-րդ մասով սահմանվում է. «Սույն հոդվածով սահմանված տեղեկատվությունը տրամադրվում է դրա համար դիմումը ներկայացվելու օրվանից 3-րդ աշխատանքային օրը, բացառությամբ սույն հոդվածի 5-րդ եւ 6-րդ մասերով սահմանված դեպքերի: Սույն հոդվածի 1-ին մասի 12-րդ կետի «ա» ենթակետով նախատեսված տեղեկատվությունը տրամադրվում է դիմումը ներկայացվելու օրվանից 30 աշխատանքային օրվա ընթացքում»: Այսպես՝ վերոգրյալից բխում է, որ որպես Օրենքի նախագծի 19-րդ հոդվածի 1-ին եւ 2-րդ մասերով սահմանված տեղեկությունների տրամադրման համար ժամկետ՝ սահմանվում է դիմումը ներկայացնելու օրվանից երրորդ աշխատանքային օրը եւ, ըստ Օրենքի նախագծի 19-րդ հոդվածի 3-րդ մասի, միակ բացառությունները սահմանված են նույն հոդվածի 5-րդ եւ 6-րդ մասերով: Մինդչեռ Օրենքի նախագծի 19-րդ հոդվածի 4-րդ մասը սահմանում է. «Դիմողի ցանկությամբ տեղեկատվությունը կարող է տրամադրվել նաեւ դիմումը ներկայացվելու օրվանից հետո` 2-րդ աշխատանքային օրը, որի դեպքում տեղեկատվության տրամադրման վճարը բազմապատկվում է երկու գործակցով»: Հարկ է նկատել նաեւ, որ Օրենքի նախագծի 19-րդ հոդվածի 3-րդ մասով սահմանված ժամկետից բացառություն սահմանվում է նաեւ նույն մասի երկրորդ նախադասությամբ: Հետեւաբար հասկանալի չէ Օրենքի նախագծի 19-րդ հոդվածի 3-րդ մասում նշված «բացառությամբ սույն հոդվածի 5-րդ եւ 6-րդ մասերով սահմանված դեպքերի» ձեւակերպումը: 35. Օրենքի նախագծի 19-րդ հոդվածի 6-րդ մասով նախատեսվում է տարածական տվյալները եւ դրանց  առնչվող ծառայություններն անվճար տրամադրել (...)  հաշվեքննիչ պալատին, ինքնավար մարմիններին եւ անկախ պետական մարմիններին: Սահմանադրության 198-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ «Հաշվեքննիչ պալատն անկախ պետական մարմին է (...)»: Հիմք ընդունելով այն հանգամանքը, որ անկախ պետական մարմինները հստակ թվարկված են Սահմանադրությամբ, որոնց մեջ ներառված է նաեւ հաշվեքննիչ պալատը՝ առաջարկում ենք Օրենքի նախագծի 19-րդ հոդվածի 6-րդ մասից հանել «հաշվեքննիչ պալատին,» բառերը եւ կետադրական նշանը: Բացի այդ Օրենքի նախագծի 19-րդ հոդվածի 6-րդ մասի 2-րդ նախադասությամբ սահմանված է՝ «Պետական կառավարման մարմիններին ու պաշտոնատար անձանց սույն մասով սահմանված կարգով տրամադրված տեղեկատվությունը (...) կարող են վերջիններիս կողմից փոխանցվել այլ անձանց միայն Կառավարության որոշման հիման վրա»: Հարկ է նկատել, որ պետական կառավարման մարմինների շրջանակը սահմանված է «Պետական կառավարման համակարգի մարմինների մասին» օրենքով, մինչդեռ Օրենքի նախագծի 19-րդ հոդվածի 6-րդ մասով սահմանված են պետական մարմինների լայն շրջանակ, որոնք պետական կառավարման մարմիններ չեն հանդիսանում: Հետեւաբար առաջարկում ենք Օրենքի նախագծի 19-րդ հոդվածի 6-րդ մասի 2-րդ նախադասությամբ սահմանված «կառավարման» բառը հանել: 36. Օրենքի նախագծի 22-րդ հոդվածը վերնագրված «ազգային տարածական տվյալների ենթակառուցվածքի համակարգող լիազոր մարմնի լիազորություններ եւ պարտավորություններ» վերտառությամբ: Հիմք ընդունելով այն հանգամանքը, որ Օրենքի նախագծի 22-րդ հոդվածի բովանդակությունն ամբողջությամբ վերաբերում է ազգային տարածական տվյալների ենթակառուցվածքի համակարգող լիազոր մարմնի լիազորություններին, իսկ լիազորությունն իր մեջ կլանում է եւ՛ իրավունք, եւ՛ պարտականություն՝ առաջարկում ենք Օրենքի նախագծի 22-րդ հոդվածի վերնագրում նշված «եւ պարտավորությունները» բառերը հանել: Սույն առաջարկը բխում է «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 8-րդ մասի պահանջից: 37. Օրենքի նախագծի 22-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետի համաձայն՝ «Ազգային տարածական տվյալների ենթակառուցվածքը համակարգում է լիազոր մարմինը, որը ունի հետեւյալ լիազորությունները. ( ) 5) որոշում է ազգային տարածական տվյալների ենթակառուցվածքի ազգային գեոպորտալի վարման կարգը. ( )»: Վերոնշյալ կարգավորումը խնդրահարույց է իրավական որոշակիության տեսանկյունից: Մասնավորապես, հասկանալի չէ՝ ինչ է ենթադրում լիազոր մարմնի ազգային տարածական տվյալների ենթակառուցվածքի ազգային գեոպորտալի վարման կարգի որոշման լիազորությունը: Իրավական որոշակիության ապահովման նպատակով առաջարկում ենք հստակեցնել լիազոր մարմնի քննարկվող լիազորությունը, որպեսզի հասեցատեր սուբյեկտը կարողանա դրսեւորել համապատասխան վարքագիծ:  38. Օրենքի նախագծի 24-րդ հոդվածը վերնագրված է «Ազգային տարածական տվյալնների ենթակառուցվածքի վարման կարգը»: Մինչդեռ հարկ ենք համարում նշել, որ Օրենքի նախագծի 24-րդ հոդվածում բացի ազգային տարածական տվյալների ենթակառուցվածքի վարման կարգից, սահմանվում են նաեւ ազգային տարածական տվյալների ենթակառուցվածքի տարածական տվյալների եւ մետատվյալների ստեղծման եւ մշակման կարգի, ազգային տարածական տվյալների ենթակառուցվածքի տարածական տվյալների փոխանակման, հասանելիության եւ օգտագործման կարգի սահմանման վերաբերյալ իրավակարգավորումներ: Ուստի, կարծում ենք՝ Օրենքի նախագծի 24-րդ հոդվածում սահմանված իրավակարգավորումների շրջանակը ավելի լայն է, քան քննարկվող հոդվածի վերնագիրը: Հիմք ընդունելով վերոգրյալն՝ առաջարկում ենք Օրենքի նախագծի 24-րդ հոդվածի վերնագիրը համապատասխանեցնել բովանդակությանը: Սույն առաջարկը բխում է «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 8-րդ մասում սահմանված պահանջից՝ «Հոդվածների վերնագրերը համապատասխանում են հոդվածների բովանդակությանը:»: Հարկ ենք համարում նշել, որ Օրենքի նախագծի 27-րդ հոդվածի վերնագրի եւ բովանդակության միջեւ եւս առկա է անհամապատասխանություն: Հետեւաբար սույն կետի առաջարկը վերաբերում է նաեւ Օրենքի նախագծի 27-րդ հոդվածի վերնագրին եւ բովանդակությանը: 39. Օրենքի նախագծի 25-րդ հոդվածի 1-ին մասին հաջորդում է երկու «2»-րդ մասեր: Առաջարկում ենք ապահովել Օրենքի նախագծի 25-րդ հոդվածի մասերի համարակալման հաջորդականությունը: 40. Օրենքի նախագծի 27-րդ հոդվածով սահմանվում են ազգային տարածական տվյալների ենթակառուցվածքի աշխատանքները համակարգող խորհրդի մասին կարգավորումներ, որոնք, սակայն, խորհրդի վերաբերյալ նվազագույն պահանջները չսահմանելու արդյունքում բավարար չափով հստակ չեն: Հետեւաբար, կարծում ենք, անհրաժեշտ է սահմանել ավելի մանրամասն կարգավորումներ ազգային տարածական տվյալների ենթակառուցվածքի աշխատանքները համակարգող խորհրդի վերաբերյալ, մասնավորապես՝ ում կողմից եւ ինչ կարգով է ստեղծվում այդ խորհուրդը: 41. Օրենքի նախագծի 28-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ «Պետության, համայնքի, օտարերկրյա պետության կամ միջազգային կազմակերպության կողմից դրամաշնորհի կարգով տրամադրված միջոցների հաշվին ծրագրերը իրականացվում են լիազոր մարմնի համաձայնությամբ»: Հարկ է նկատել, որ Օրենքի Նախագծում որեւէ կարգավորում նախատեսված չէ դրամաշնորհի կարգով տրամադրված միջոցների հաշվին ծրագրեր իրականացնելու համար լիազոր մարմնի համաձայնության ձեռք բերման ընթացակարգի, ժամկետների, համապատասխան համաձայնությունը ստանալու համար անհրաժեշտ փաստաթղթերի ցանկի վերաբերյալ: Օրենքի նախագծի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասը լիազորում է Կառավարությանը սահմանել ազգային տարածական տվյալների ենթակառուցվածքի ֆինանսավորման կարգ, սակայն ոչ համապատասխան ծրագրերն իրականացնելու համար լիազոր մարմնի կողմից համաձայնություն ձեռք բերելու ընթացակարգի: 42. Հիմք ընդունելով Օրենքի նախագծով նախատեսված կարգավորումները եւ այն հանգամանքները, որ տարածական տվյալների ոլորտում վեճեր կարող են ծագել ոչ միայն պետական կառավարման մարմինների այլեւ պետական այլ մարմինների միջեւ՝ առաջարկում ենք Օրենքի նախագծի 30-րդ հոդվածի 1-ին եւ 2-րդ մասերում նշված «կառավարման» բառերը հանել: Սույն առաջարկը բխում է նաեւ «Վարչարարության հիմունքների եւ վարչական վարույթի մասին» օրենքի եւ Հայաստանի Հանրապետության վարչական դատավարության օրենսգրքի տրամաբանությունից: 43. Օրենքի նախագծի 31-րդ հոդվածում կիրառված «Հայաստանի Հանրապետության վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ օրենսգրքով» բառերն առաջարկում ենք փոխարինել «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքով» բառերով՝ հիմք ընդունելով քննարկվող օրենսգրքի վերնագիրը: 44. Օրենքի նախագիծը պարունակում է երկու 31-րդ հոդված, ուստի առաջարկում ենք ապահովել Օրենքի նախագծի հոդվածների համարակալման հաջորդականությունը՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 2-րդ մասում սահմանված պահանջը,  այն է՝ «Օրենսդրական ակտերում նորմերը շարադրվում են հերթական համար ունեցող հոդվածների տեսքով:»: 45. Օրենքի նախագծի 9-րդ գլուխը վերնագրված չէ: Առաջարկում ենք վերնագրել Օրենքի նախագծի 9-րդ գլուխը՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 10-րդ մասում սահմանված պահանջը, որի համաձայն՝ «Բաժիններն ու գլուխները ունենում են վերնագրեր, որոնք պետք է համապատասխանեն դրանց բովանդակությանը: Գլուխների եւ բաժինների վերնագրերը գրվում են մեծատառերով, եւ վերնագրերի վերջում որեւէ կետադրական նշան չի դրվում:»: 46. Օրենքի նախագծի մի շարք հոդվածներում միեւնույն միտքն արտահայտելիս կիրառվում են տարբեր բառեր, տերմիններ եւ բառակապակցություններ՝ ոչ որոշակի հերթականությամբ: Օրինակ՝ Օրենքի նախագծում կիրառվում են 1) «մշտադիտարկում» եւ «մոնիթորինգ», 2) «պետական կառավարման համակարգի մարմիններ», «պետական մարմիններ» եւ «պետական կառավարման մարմիններ» (նշված հասկացությունների վերաբերյալ դիտարկումը վերաբերելի է միայն որպես սուբյեկտ կիրառության դեպքերին), 3) «կառավարություն», «Հայաստանի Հանրապետության կառավարություն» եւ «Կառավարություն», 4) «քարտեզագրական ֆոնդեր», «տարածական տվյալների պահպանման քարտեզագրական ֆոնդեր» եւ «տարածական տվյալների պահպանման ֆոնդեր», 5) «տարածական տվյալներ եւ մետատվյալներ» եւ «տարածական տվյալներ (մետատվյալներ)», 6) «տարածական տվյալ» եւ «տվյալ», 7) «աշխարհագրական դիրք» եւ «աշխարհագրական դիրք (կոորդինատ)» եւ այլ հասկացությունները: «Նորմատիվ  իրավական ակտերի մասին» օրենքի 15-րդ հոդվածի 1-ին եւ 2-րդ մասերի համաձայն՝ «1. Նորմատիվ իրավական ակտում կիրառվում են նորմատիվ իրավական ակտերով սահմանված կամ հանրածանոթ հասկացություններ կամ տերմիններ: 2. Նորմատիվ իրավական ակտում միեւնույն միտքն արտահայտելիս կիրառվում են միեւնույն բառերը, տերմինները կամ բառակապակցությունները` որոշակի հերթականությամբ:»: Հիմք ընդունելով վերոգրյալն՝ առաջարկում ենք Օրենքի նախագծում միեւնույն միտքն արտահայտելիս կիրառել միեւնույն բառերը՝ որոշակի հերթականությամբ:  47. Օրենքի նախագծի՝ եզրափակիչ մաս եւ անցումային դրույթներին վերաբերող 31-րդ՝ ըստ հաջորդականության 32-րդ հոդվածի համաձայն. «1. Սույն օրենքն ուժի մեջ է մտնում պաշտոնական հրապարակման օրվան հաջորդող տասներորդ օրը, բացառությամբ 19-րդ հոդվածի, որն ուժի մեջ է մտնում 2023 թվականի հունվարի 1-ից: 2. Սույն օրենքից բխող իրավական ակտերը ենթակա են ընդունման սույն օրենքն ուժի մեջ մտնելու օրվան հաջորդող երկու տարվա ընթացքում: ( )»: Նախագծի՝ եզրափակիչ մաս եւ անցումային դրույթներին վերաբերող 21-րդ հոդվածով նախատեսվում է, որ «1. Սույն օրենքն ուժի մեջ է մտնում պաշտոնական հրապարակմանը հաջորդող տասներորդ օրը: 2. Սույն օրենքի 11-րդ հոդվածում նշված իրավական ակտը ենթակա է ընդունման սույն օրենքն ընդունվելուց հետո 6 ամսյա ժամկետում: 3. Սույն օերնքն ուժի մեջ մտնելու պահից ուժը կորցրած ճանաչել «Գեոդեզիայի, քարտեզագրության եւ տարածական տվյալների ենթակառուցվածքի մասին» 2001 թվականի մայիսի 2-ի ՀՕ-179 օրենքը:»: «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 13-րդ հոդվածի 5-րդ մասի համաձայն՝ «Եթե օրենսդրական ակտով (բացառությամբ Սահմանադրության) սահմանված նորմը կարող է կատարվել միայն այդ ակտով նախատեսված ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտի ընդունմամբ, կամ դրա կատարումն ուղղակիորեն պայմանավորված է ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտի ընդունմամբ, ապա օրենսդրական ակտի անցումային դրույթներով սահմանվում են նաեւ` 1) օրենսդրական ակտի այն մասերը, որոնք գործելու են ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտն ուժի մեջ մտնելու պահից. 2) ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտի ընդունման նախատեսվող ժամկետը:»: «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 27-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ «1. Եթե նորմատիվ իրավական ակտի որեւէ դրույթ կարող է կատարվել միայն այդ նորմատիվ իրավական ակտով նախատեսված այլ նորմատիվ իրավական ակտի ընդունմամբ, կամ դրա կատարումն ուղղակիորեն պայմանավորված է նորմատիվ իրավական այլ ակտի ընդունմամբ, ապա նորմատիվ իրավական ակտի այդ դրույթը գործում է համապատասխան նորմատիվ իրավական այլ ակտն ուժի մեջ մտնելու պահից:»: Հարկ է նկատել, որ Նախագծի 21-րդ հոդվածով նախատեսվում է, որ օրենքը ուժի մեջ է մտնելու պաշտոնական հրապարակմանը հաջորդող տասներորդ օրը եւ այդ պահից ուժը կորցրած է ճանաչվելու «Գեոդեզիայի, քարտեզագրության եւ տարածական տվյալների ենթակառուցվածքի մասին» 2001 թվականի մայիսի 2-ի ՀՕ-179 օրենքը: «Գեոդեզիայի, քարտեզագրության եւ տարածական տվյալների ենթակառուցվածքի մասին» օրենքի ուժը կորցրած ճանաչվելու արդյունքում ուժը կորցրած են ճանաչվելու նաեւ այն ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտերը, որոնց ընդունումը լիազորող նորմերը նախատեսված են եղել «Գեոդեզիայի, քարտեզագրության եւ տարածական տվյալների ենթակառուցվածքի մասին» օրենքով: Նախագծերի փաթեթում ներառված Նախագիծը եւ Օրենքի նախագիծը փոխկապակցված են եւ դրանց դրույթները ամբողջական կարող են գործել միայն համաժամանակյա կիրառման դեպքում: Օրենքի նախագծի՝ եզրափակիչ մաս եւ անցումային դրույթներին վերաբերող հոդվածով նախատեսվում է, որ օրենքից բխող իրավական ակտերը ենթակա են ընդունման օրենքն ուժի մեջ մտնելու օրվան հաջորդող երկու տարվա ընթացքում, ինչից բխում է, որ այդ ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտերի ընդունմամբ պայմանավորված դրույթները կգործեն այդ ակտերի ուժի մեջ մտնելու պահից միայն: Նախատեսվող կարգավորումների արդյունքում հանգում ենք իրավիճակի, երբ «Գեոդեզիայի, քարտեզագրության եւ տարածական տվյալների ենթակառուցվածքի մասին» 2001 թվականի մայիսի 2-ի ՀՕ-179 օրենքի ուժը կորցրած ճանաչված լինելու պարագայում առկա են լինելու ոչ ամբողջապես գործող «Գեոդեզիական եւ քարտեզագրական գործունեության» մասին եւ «Տարածական տվյալների մասին» օրենքներ:  Հիմք ընդունելով նշվածը եւ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 13-րդ հոդվածի 4-րդ մասը՝ նորմատիվ իրավական ակտն ունենում է անցումային դրույթներ, եթե` նորմատիվ իրավական ակտը լրիվ գործողության մեջ դնելու համար պահանջվում են ժամկետներ կամ որոշակի պայմաններ, կամ որոշակի ժամկետների (սահմանափակ ժամանակահատվածի) կամ նորմատիվ իրավական ակտի հիմնական մասով սահմանված պայմանների համար անհրաժեշտ է սահմանել իրավական ակտի հիմնական մասով սահմանված նորմերից տարբերվող այլ նորմեր՝ առաջարկում ենք Նախագծի եւ Օրենքի նախագծի անցումային դրույթներին վերաբերող կարգավորումներում նախատեսել նաեւ դրույթներ, որոնք կորոշակիացնեն այն կարգավորումների գործողության պայմանները, որոնք ուժի մեջ են մտնելու եւ գործելու են մինչ Նախագծով եւ Օրենքի նախագծով նախատեսված ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտերի ուժի մեջ մտնելը: Սույն դիտարկումը հիմնավորվում է նաեւ այն հանգամանքով, որ ըստ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 36-րդ հոդվածի 3-րդ մասի՝ նորմատիվ իրավական ակտի գործողության դադարեցմամբ դադարեցվում է նաեւ այդ նորմատիվ իրավական ակտում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին նորմատիվ իրավական ակտի գործողությունը: Օրինաստեղծ գործունեության խնդիրն է ապահովել Սահմանադրությամբ նախատեսված իրավունքների ու ազատությունների երաշխավորված եւ համալիր իրացումը` որպես իրավունքի գերակայության, իրավական պետության կայացման ու զարգացման անհրաժեշտ նախապայման։ Մասնավորապես, իրավակարգավորման ձեւերի ու միջոցների ընտրությունը, դրանցով անձանց իրավունքների գործադրման առավել արդյունավետ երաշխիքներ ստեղծելու օրինաչափ նպատակ հետապնդելը չեն կարող իրացվել  ի հաշիվ սահմանադրաիրավական որեւէ նորմի ու սկզբունքի անտեսման։ Այս կապակցությամբ սահմանադրական դատարանն արձանագրել է, որ օրենսդրությունն ստատիկ երեւույթ չէ, այն կարող է եւ պետք է ենթարկվի դինամիկ փոփոխության՝ մշտապես կատարելագործվելով տնտեսական զարգացմանը, տեղի ունեցող միջազգային ինտեգրման գործընթացներին, հասարակական հարաբերությունների վերափոխմանն ու մի շարք այլ գործոններին համահունչ։ Միեւնույն ժամանակ, սահմանադրական դատարանը կարեւորել է օրենսդրական փոփոխությունների գործընթացի կայունությունն ու ներդաշնակությունը, օրենքների փոփոխման հիմնավորվածությունն ու օբյեկտիվ անհրաժեշտությունը, ինչը հնարավորություն է ընձեռում իրավունքի սուբյեկտին իրենց վարքագիծը համապատասխանեցնել փոփոխվող օրենսդրական նորմերին` թույլ չտալով իրավակիրառ մարմինների կողմից ցուցաբերված սուբյեկտիվիզմի դրսեւորում եւ հայեցողության ընդլայնում (ՍԴՈ–1176, 2 դեկտեմբերի, 2014 թ.)։  48. «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացում եւ փոփոխություն կատարելու մասին» օրենքի նախագծի վերնագրում «ԼՐԱՑՈՒՄ ԵՎ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆ» բառերն առաջարկում ենք փոխարինել «ԼՐԱՑՈՒՄՆԵՐ ԵՎ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ»  բառերով՝ հիմք ընդունելով այն հանգամանքը, որ «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացում եւ փոփոխություն կատարելու մասին» օրենքի նախագծով նախատեսվում է կատարել երկու լրացում եւ երկու փոփոխություն: Սույն առաջարկը բխում է «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 12-րդ հոդվածի 1-ին մասում սահմանված պահանջից, որի համաձայն՝ «Նորմատիվ իրավական ակտը ունենում է վերնագիր, որը համապատասխանում է նորմատիվ իրավական ակտի բովանդակությանը:»:  49. «Գույքի նկատմամբ իրավունքների պետական գրանցման մասին» օրենքում փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածում առաջարկում ենք հանել «(այսուհետ՝ Օրենք)» ձեւակերպումը՝ հիմք ընդունելով այն հանգամանքը, որ «Գույքի նկատմամբ իրավունքների պետական գրանցման մասին» օրենքում փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագծում «Գույքի նկատմամբ իրավունքների պետական գրանցման մասին» օրենքին այլեւս հղում չի կատարվում: 50. Նախագծերի փաթեթով ներառված նախագծերի համար սահմանված են ուժի մեջ մտնելու տարբեր ժամկետներ: Մասնավորապես. Նախագծի 21-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ «Սույն օրենքն ուժի մեջ է մտնում պաշտոնական հրապարակմանը հաջորդող տասներորդ օրը:»: Օրենքի նախագծի 31-րդ (ըստ հաջորդականության՝ 32-րդ) հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ «Սույն օրենքն ուժի մեջ է մտնում պաշտոնական հրապարակման օրվան հաջորդող տասներորդ օրը, բացառությամբ 19-րդ հոդվածի, որն ուժի մեջ է մտնում 2023 թվականի հունվարի 1-ից:»: «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացում եւ փոփոխություն կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 4-րդ հոդվածի համաձայն՝ «Սույն օրենքն ուժի մեջ է մտնում պաշտոնական հրապարակման օրվան հաջորդող տասներորդ օրը:»: «Գույքի նկատմամբ իրավունքների պետական գրանցման մասին» օրենքում փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 2-րդ հոդվածում սահմանված է՝ «Սույն օրենքն ուժի մեջ է մտնում պաշտոնական հրապարակմանը հաջորդող օրվանից:»: Նախագծերի փաթեթում ներառված նախագծերի ուժի մեջ մտնելու նախատեսված ժամկետների վերաբերյալ հարկ ենք համարում նշել հետեւյալը. «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 23-րդ հոդվածի 2-րդ մասում սահմանված է՝ «Նորմատիվ իրավական ակտն ընդունելու իրավասություն ունեցող մարմինը պարտավոր է նախատեսել նորմատիվ իրավական ակտի ուժի մեջ մտնելու ավելի ուշ ողջամիտ ժամկետ, բացառությամբ սույն հոդվածի 4-րդ մասով սահմանված նորմատիվ իրավական ակտերի, եթե ակտով սահմանվում են այնպիսի իրավակարգավորումներ, որոնց համար անհրաժեշտ է հիմնավոր ժամանակահատված, որը հնարավորություն կտա հասցեատիրոջը իր վարքագիծը համապատասխանեցնելու սահմանված պահանջներին, կամ սահմանված իրավակարգավորումները վատթարացնում են անձի իրավական վիճակը:»: Օրինակ՝ Նախագծով սահմանվում են գեոդեզիական եւ քարտեզագրական գործունեության աշխատանքների վերաբերյալ կարգավորումներ, մի շարք նոր հասկացություններ, գեոդեզիայի եւ քարտեզագրության բնագավառում պետական կառավարման եւ տեղական ինքնակառավարման մարմինների եւ այլ սուբյեկտների իրավասություններ, ինչպես նաեւ օրենքի պահանջների խախտման համար պատասխանատվություն: Հետեւաբար, կարծում ենք՝ Նախագծի պաշտոնական հրապարակմանը հաջորդող տասներորդ օրն ուժի մեջ մտնելու նախատաեսված ժամկետը հիմնավոր ժամանակահատված չէ եւ բացառում է հասցեատերերի կողմից իրենց վարքագիծը սահմանված պահանջներին համապատասխանեցնելու հնարավորությունը: Հիմք ընդունելով վերոգրյալն՝ առաջարկում ենք սահմանել Նախագծի ուժի մեջ մտնելու ողջամիտ ժամկետ: Նույն դիտարկումը վերաբերելի է նաեւ Օրենքի նախագծի, ինչպես նաեւ «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացում եւ փոփոխություն կատարելու մասին» օրենքի նախագծի ուժի մեջ մտնելու նախատեսված ժամկետներին:  Բացի այդ, առաջարկում ենք Նախագծերի փաթեթում ներառված նախագծերի համար սահմանել ուժի մեջ մտնելու միեւնույն ժամկետ: Եզրահանգում Ամփոփելով փորձաքննության արդյունքները՝ կարող ենք նշել, որ Նախագծերի փաթեթում սահմանված կարգավորումները կարող են խնդրահարույց լինել օրինականության եւ իրավական որոշակիության սկզբունքների տեսանկյունից: Միաժամանակ առաջարկում ենք ներկայացված դիտարկումների հիման վրա ապահովել Նախագծերի փաթեթով սահմանված կարգավորումների համապատասխանությունը միմյանց, «Միջազգային պայմանագրերի մասին» եւ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքների պահանջներին:   ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԻՐԱՎԱԿԱՆ  ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                                 ԶԵՄՖԻՐԱ ՀՈՎԱՍԱՓՅԱՆ Կատարողներ՝ Ն.Ներսիսյան (հեռ.` 011-513-248), Մ. Մնացականյան (հեռ.` 011-513-248), Ա. Ղազարյան (հեռ.` 011-513-248) 11.10.2022թ. ՏԵՂԵԿԱՆՔ Նախագծերի փաթեթին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտության մասին Նախագծերի փաթեթի ընդունմամբ անհրաժեշտություն է առաջանում օրենսդրությամբ կիրառված որոշ կարգավորումներ համապատասխանեցնել Նախագծերի փաթեթով սահմանված կարգավորումներին: Մասնավորապես՝ «Գեոդեզիայի, քարտեզագրության եւ տարածական տվյալների ենթակառուցվածքի մասին» օրենքը ուժը կորցրած ճանաչելու եւ Նախագիծը ընդունելու արդյունքում Նախագծերի փաթեթով սահմանվող դրույթներով սահմանված չէ որեւէ կարգավորում գեոդեզիական աշխատանքների չափաբանական ապահովման, սերտիֆիկացման եւ ստանդարտների պահպանման վերաբերյալ, որոնց չպահպանման համար նախատեսված է վարչական պատասխանատվություն: Հիմք ընդունելով նշյալ փաստն՝ առաջարկում ենք համապատասխան փոփոխություն կատարել Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ օրենսգրքի 95.3-րդ հոդվածում, որով սահմանվում է պատասխանատվություն գեոդեզիական աշխատանքների չափաբանական ապահովման, սերտիֆիկացման եւ ստանդարտների պահպանման կարգերը խախտելու համար: Նախագծերի փաթեթին առնչվող Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտությունը բացակայում է:   ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԻՐԱՎԱԿԱՆ  ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                                 ԶԵՄՖԻՐԱ ՀՈՎԱՍԱՓՅԱՆ Կատարողներ՝ Ն.Ներսիսյան (հեռ.` 011-513-248), Մ. Մնացականյան (հեռ.` 011-513-248), Ա. Ղազարյան (հեռ.` 011-513-248) 11.10.2022թ. Ֆինանսատնտեսագիտական փորձաքննության արդյունքները Ներկայացված Նախագծերի փաթեթով առաջարկվում է կարգավորել գեոդեզիական եւ քարտեզագրական գործունեության աշխատանքները, սահմանել գեոդեզիայի եւ քարտեզագրության բնագավառում Հայաստանի Հանրապետության գործադիր իշխանության հանրապետական եւ տարածքային կառավարման, տեղական ինքնակառավարման մարմինների եւ այլ սուբյեկտների իրավասությունները, միջազգային համագործակցության, տարածական տվյալների ոլորտում վճարների, ինչպես նաեւ վեճերի լուծման կարգը եւ օրենքը խախտելու համար պատասխանատվությունը: Նախագծերով սահմանվում են նաեւ օրենքում օգտագործվող հիմնական հասկացությունները, տարածական տվյալների ստեղծման եւ մշակման աշխատանքների ցանկերը, տարածական տվյալների եւ դրանց առնչվող ծառայությունների տրամադրման, տարածման եւ օգտագործման համար գանձվող վճարները, արտոնությունները, մետատվյալներին առնչվող հարցերը, ինչպես նաեւ առաջարկվում է ներդնել ազգային տարածական տվյալների ենթակառուցվածք, որի տարր է հանդիսանում ազգային գեոպորտալը՝ տարածական տվյալների ենթակառուցվածքները միավորող համակարգը եւ այլն: Ֆինանսատնտեսագիտական հիմնախնդիրների տեսանկյունից հարկ ենք համարում ներկայացնել հետեւյալ նկատառումները, դիտողություններն ու առաջարկությունները: I. «Գեոդեզիական եւ քարտեզագրական գործունեության մասին» (Կ-376-20.09.2022-ՏՀ-011/0) օրենքի նախագծի (այսուհետ՝ Նախագիծ) վերաբերյալ  1. Նախագծի 1-ին հոդվածի 1-ին մասով սահմանվում է, որ. «Հայաստանի Հանրապետությունում բոլոր քարտեզագրական եւ գեոդեզիական աշխատանքները իրականացվում են սույն օրենքի համապատասխան:», այն դեպքում, երբ Նախագծի 10-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն. «Գեոդեզիական եւ քարտեզագրական գործունեությունը եւ դրա հետ կապված հարաբերությունները կարգավորող նորմատիվ իրավական ակտերի համակարգը բաղկացած է սույն օրենքից, այլ օրենքներից եւ նորմատիվ իրավական այլ ակտերից:», Նախագծի 20-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն. «Օտարերկրյա քաղաքացիների, քաղաքացիություն չունեցող անձանց եւ օտարերկրյա իրավաբանական անձանց, միջազգային կազմակերպությունների՝ գեոդեզիայի եւ քարտեզագրության բնագավառում գործունեությունը Հայաստանի Հանրապետության տարածքում կարգավորվում է սույն օրենքով, այլ իրավական ակտերով, ինչպես նաեւ Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագրերով:» եւ այլն: Խնդիրը կայանում է նրանում, որ տվյալ ներքին հակասությունը ոչ միայն իրավական, այլեւ ֆինանսատնտեսագիտական հետեւանքներ կարող են ունենալ՝ կապված այն հանգամանքի հետ, որ ծրագրային բյուջետավորման համակարգի եւ տվյալ օրենքի բառացի կիրառման պայմաններում էականորեն կնեղանան համապատասխան բյուջետային ծախսային ծրագրի ֆինանսավորման եւ իրականացման իրավական հիմքերը: Այս կապակցությամբ առաջարկում ենք Նախագծի 1-ին հոդվածի 1-ին մասի «սույն օրենքի» բառերից հետո ավելացնել «եւ իրավական այլ ակտերի» բառերը, կամ էլ ընդհանրապես հանել տվյալ հոդվածի 1-ին մասի երկրորդ նախադասությունը, քանի որ այլ հոդվածներով արդեն իսկ համապատասխան միտքը կարգավորված է:  2. Նախագծի 3-րդ հոդվածի 2-րդ, 3-րդ, 4-րդ եւ 5-րդ մասերով սահմանված աշխատանքների ցանկերը սպառիչ կերպով են ձեւակերպված, որի պարագայում նոր (տվյալ օրենքով չսահմանված) աշխատանքների ֆինանսավորումը, ֆորմալ առումով, կարող է տեխնիկական խնդիրներ ունենալ, քանի որ այստեղ չթվարկված աշխատանքները պետական բյուջեի համապատասխան ծախսային ծրագրի մաս չեն կարող համարվել: Այս կապակցությամբ առաջարկում ենք նշված մասերի վերջում ավելացնել մեկական կետ՝ հետեւյալ բովանդակությամբ. «սույն օրենքով եւ իրավական այլ ակտերով սահմանված այլ աշխատանքների կատարումը:»: Նույն նկատառումը վերաբերում է նաեւ Նախագծի տարբեր հոդվածներով պետական կառավարման եւ տեղական ինքնակառավարման մարմինների լիազորությունների ցանկերի սահմանմանը: Ընդ որում, Նախագծի 11-րդ հոդվածով սահմանվում է ընդամենը մեկ լիազորություն (Կոմիտեի համար), որն առաջարկում ենք տեղափոխել Նախագծի 7-րդ հոդված (որով սահմանվում են Կոմիտեի մյուս բոլոր լիազորությունները) եւ հանել Նախագծի 11-րդ հոդվածը: 3. Նախագծի 4-րդ հոդվածի 1-ին մասով սահմանվում է, որ. «Գեոդեզիական եւ քարտեզագրական գործունեության սուբյեկտներն են պետական կառավարման, տեղական ինքնակառավարման մարմինները, Հայաստանի Հանրապետության եւ օտարերկրյա պետությունների քաղաքացիներն ու իրավաբանական անձինք, քաղաքացիություն չունեցող անձինք, միջազգային կազմակերպությունները:»: Տվյալ մասով սահմանված սուբյեկտների ցանկում բացակայում է տարածքային կառավարման մարմինների հիշատակումը, թեեւ Նախագծի 8-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի համաձայն՝ պետական կառավարման մարմինը. «իրականացնում է ճյուղային (ոլորտային) եւ տարածքային ծրագրերի իրագործման նպատակով տեղական նշանակության գեոդեզիական եւ քարտեզագրական աշխատանքները.» (տվյալ դեպքում որպես պետական մարմին պետք է հանդես գա Տարածքային կառավարման եւ ենթակառուցվածքների նախարարությունը, որն իր տարածքային ծրագրերն իրականացնում է մարզպետարանների միջոցով), իսկ Նախագծերի փաթեթի հիմնավորման մեջ էլ նշվում է, որ. «Նախագծերի նպատակն է կարգավորել գեոդեզիական եւ քարտեզագրական գործունեության աշխատանքները, սահմանել գեոդեզիայի եւ քարտեզագրության բնագավառում Հայաստանի Հանրապետության գործադիր իշխանության հանրապետական եւ տարածքային կառավարման, տեղական ինքնակառավարման մարմինների եւ այլ սուբյեկտների իրավասությունները »: Հետեւաբար, գեոդեզիայի եւ քարտեզագրության բնագավառում իրենց գործառույթները պետք է ունենան նաեւ ՀՀ տարածքային կառավարման մարմինները, որոնք համապատասխան՝ «Տարածքային կառավարման մասին» օրենքում սահմանված չեն:  Այս կապակցությամբ, ինչպես նաեւ գեոդեզիայի եւ քարտեզագրության բնագավառում պետական կառավարման, տարածքային կառավարման եւ տեղական ինքնակառավարման մարմինների միջեւ ֆինանսավորման համամասնությունների եւ իրավական հիմքերի հստակեցման նպատակով առաջարկում ենք համապատասխան լրացումներ կատարել «Տարածքային կառավարման մասին» օրենքում, ինչպես նաեւ սույն Նախագծում՝ առանձնացնելով եւ հստակ սահմանելով տարածքային կառավարման մարմինների լիազորությունները: 4. Նախագծի 12-րդ հոդվածի 1-ին մասում, ըստ որի. «Պետական կարիքների համար  իրականացվող գեոդեզիական եւ քարտեզագրական գործունեության ֆինանսավորումն իրականացվում է Հայաստանի Հանրապետության պետական բյուջեի միջոցների եւ օրենքով չարգելված այլ միջոցների հաշվին` պետական եւ տեղական նշանակության գեոդեզիական եւ քարտեզագրական աշխատանքների հաստատված ծրագրերի հիման վրա:», մեր կարծիքով, առկա է երկու խնդիր: Մասնավորապես. ա) համաձայն այս մասի ձեւակերպման, ստացվում է, որ պետական կարիքների համար իրականացվող գեոդեզիական եւ քարտեզագրական գործունեության ֆինանսավորումը, բացի պետականից, իրականացվում է նաեւ տեղական նշանակության քարտեզագրական աշխատանքների հաստատված ծրագրերի հիման վրա, այն դեպքում, երբ տեղական նշանակության հաստատված ծրագրերը, բնականաբար, պետք է ֆինանսավորվեն համայնքային բյուջեների միջոցների հաշվին (եթե, իհարկե, չի նախատեսվում կիրառել դոտացիոն որեւէ մեխանիզմ, իսկ դրա հնարավորության դեպքում էլ անհրաժեշտ է հատուկ շեշտադրել այդ հանգամանքը՝ պետական եւ համայնքային բյուջեների հաստատման ժամանակ անորոշություններից խուսափելու նպատակով), բ) որպես պետական կարիքների համար իրականացվող գեոդեզիական եւ քարտեզագրական գործունեության ֆինանսավորման հիմք սահմանվում է «պետական եւ տեղական նշանակության գեոդեզիական եւ քարտեզագրական աշխատանքների հաստատված ծրագրերը». սակայն գործնականում եւ «Հայաստանի Հանարպետության բյուջետային համակարգի մասին» օրենքի համաձայն միայն այդ ծրագրերի հաստատումը պետական ֆինանսավորում ստանալու համար բավարար չեն: Մասնավորապես, տվյալ օրենքի 6-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն. «Բյուջեների նախագծերը կազմվում են կառավարության գործունեության, ինչպես նաեւ համայնքների զարգացման ծրագրերին համապատասխան:», 21-րդ հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն. «Պետական մարմիններն առաջիկա տարվա բյուջետային ֆինանսավորման հայտերը կազմելու եւ դրանք ներկայացնելու մեթոդական ցուցումների համաձայն կազմված իրենց եւ համակարգի առաջիկա տարվա բյուջետային ֆինանսավորման հայտերը (որտեղ ցույց է տրվում կապն առաջիկա երեք տարվա պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրերի հետ եւ ընդգծվում են առաջիկա երեք տարվա պետական միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրերի նկատմամբ բոլոր զգալի շեղումները), իսկ դոտացիայի գումարները հաշվարկող մարմինը` դոտացիայի գումարի` ըստ առանձին համայնքների բաշխումը առաջիկա տարվա բյուջետային գործընթացն սկսելու մասին Հայաստանի Հանրապետության վարչապետի որոշմամբ սահմանված ժամկետում ներկայացնում են պետական լիազորված մարմին:» (այսինքն՝ որեւէ կապ չի սահմանվում համապատասխան պետական մարմնի միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրերի հետ) եւ այլն: Այսինքն, Նախագծով առաջարկվող ֆինանսավորման կարգը էականորեն տարբերվում է բյուջետային ֆինանսավորման ընդհանուր կարգից, թեեւ, ըստ տվյալ Նախագծի, ֆինանսավորման որեւէ առանձնահատկություն շեշտված չէ:  Այս կապակցությամբ առաջարկում ենք Նախագծի 12-րդ հոդվածի 1-ին մասից հանել «պետական եւ տեղական նշանակության գեոդեզիական եւ քարտեզագրական աշխատանքների հաստատված ծրագրերի հիման վրա» նախադասությունը: II. «Տարածական տվյալների մասին» (Կ-3761-20.09.2022-ՏՀ-011/0) օրենքի նախագծի (այսուհետ՝ Նախագիծ) վերաբերյալ 1. Նախագծի 12-րդ հոդվածի 3-րդ մասով սահմանվում է, որ. «Հայաստանի Հանրապետության պետական տարածական տվյալների ֆոնդի նյութերից տարածական տվյալներ եւ այլ տեղեկատվություն տրամադրելու համար գանձվում է սույն օրենքի 19-րդ հոդվածով սահմանված չափերով վճար:»: Թեեւ այս մոտեցումը սահմանված է նաեւ «Գույքի նկատմամբ իրավունքների պետական գրանցման մասին» գործող օրենքով (տվյալ Նախագծով այդ օրենքից Նախագիծ են տեղափոխվում սահմանված վճարների՝ գեոդեզիական եւ քարտեզագրական աշխատանքներին վերաբերող մասը), սակայն հարկ ենք համարում նշել, որ հայեցակարգային առումով եւ «Պետական տուրքի մասին» օրենքի իմաստով այս վճարներն իրականում պետական տուրքի, իսկ տեղական ինքնակառավարման մարմինների մասով՝ տեղական վճարների տեսակներ են: Մասնավորապես. «Պետական տուրքի մասին» օրենքի 2-րդ հոդվածի համաձայն. «Հայաստանի Հանրապետությունում պետական տուրքը պետական մարմինների լիազորությունների իրականացմամբ պայմանավորված` սույն օրենքով սահմանված ծառայությունների կամ գործողությունների համար ֆիզիկական եւ իրավաբանական անձանցից Հայաստանի Հանրապետության պետական եւ (կամ) համայնքների բյուջեներ մուծվող օրենքով սահմանված պարտադիր վճար է:», իսկ սույն Նախագծի 23-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ կետի համաձայն էլ տարածական տվյալների հավաքածուներին եւ ծառայություններին սուբյեկտների կամ երրորդ անձանց հասանելիության ապահովումը ազգային տարածական տվյալների ենթակառուցվածքի ոլորտում պետական եւ տեղական ինքնակառավարման մարմինների ու պաշտոնատար անձանց լիազորություններից են: Հետեւաբար, համադրելով այս նորմերը Նախագծով սահմանվող վճարների բովանդակության հետ, կարելի է փաստել, որ այդ վճարների բովանդակությունը եւ նշանակությունը միանգամայն համապատասխանում են պետական տուրքի սահմանմանը:  Այս կապակցությամբ առաջարկում ենք քննարկել Նախագծով սահմանվող վճարները «Պետական տուրքի մասին» օրենք տեղափոխելու եւ որպես համապատասխան պետական տուրք սահմանելու գաղափարը, առավել եւս, որ դրանով լուծում կստանա նաեւ մեկ այլ խնդիր: Մասնավորապես, ինչպես նշեցինք, տարածական տվյալների հավաքածուներին եւ ծառայություններին սուբյեկտների կամ երրորդ անձանց հասանելիության ապահովումը ոչ միայն պետական, այլեւ տեղական ինքնակառավարման մարմինների ու պաշտոնատար անձանց լիազորություններից են, սակայն գանձվող վճարները ուղղվում են միայն պետական բյուջե՝ որպես Լիազոր մարմնի (Կոմիտեի) պահուստային ֆոնդի աղբյուրներ: Այսինքն, ստացվում է, որ ՏԻՄ-երի կողմից մատուցված ծառայությունների դիմաց գանձվող վճարները մուտքագրվում են ոչ թե համայնքային, այլ պետական բյուջե, ինչն էլ, սկզբունքորեն, ընդունելի լինել չի կարող: Ուստի, տվյալ վճարները, սահմանելով որպես պետական տուրք, ՏԻՄ-երի կողմից համապատասխան ծառայությունների մատուցման վճարներն էլ կսահմանվեն որպես տեղական վճարի տեսակներ՝ «Տեղական տուրքերի եւ վճարների մասին» օրենքում անհրաժեշտ փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու միջոցով: 2. Նախագծի 19-րդ հոդվածով առաջարկվում է սահմանել պետական տարածական տվյալների ֆոնդի տեղեկատվության տրամադրման եւ դրանց առնչվող ծառայություններից օգտվելու համար գանձվող վճարների տեսակները եւ դրույքաչափերը, որոնք՝ ա) անփոփոխ տվյալ Նախագիծ են տեղափոխվում «Գույքի նկատմամբ իրավունքների պետական գրանցման մասին» օրենքից (զուգահեռաբար՝ այդ օրենքի 73-րդ հոդվածի 1-ին մասի 16-26-րդ կետերն ուժը կորցրած ճանաչելով),  բ) վճարի մեկ տեսակ, այն է՝ գործող օրենքի 73-րդ հոդվածի 1-ին մասի 26-րդ կետով սահմանված՝ ռեֆերենց կայանների ծառայություններից մեկ սարքով օգտվելու համար՝ ամսական 5000 դրամի չափով վճարը դիֆերենցվում է երեք մասի եւ էականորեն բարձրացվում (15 օրվա բաժանորդագրության համար սահմանելով 15 հազ. դրամ՝ 2.500 դրամի փոխարեն, ամսական բաժանորդագրության համար՝ 15.000 դրամ՝ 5.000 դրամի փոխարեն եւ տարեկան բաժանորդագրության համար՝ 162 հազ. դրամ՝ 60 հազ. դրամի փոխարեն, գ) սահմանվում են վճարների 12 նոր տեսակներ՝ բավականին բարձր դրույքաչափերով: Նշված վճարների ավելացումը եւ նոր վճարների սահմանումը, բնականաբար, կավելացնեն ֆիզիկական եւ իրավաբանական անձանց ֆինանսական բեռը՝ միաժամանակ թանկացնելով նաեւ նրանց կողմից մատուցվող ծառայությունների եւ կատարվող աշխատանքների սակագները: 3. Նախագծի 28-րդ հոդվածի 1-ին մասով սահմանվում է, որ. «Ազգային տարածական տվյալների ենթակառուցվածքի ֆինանսավորման կարգը սահմանում է Կառավարությունը:», որի կապակցությամբ հարկ ենք համարում առանձնացնել հետեւյալ հանգամանքը: Որպես կանոն, ֆինանսավորման առանձին կարգի սահմանման անհաժեշտությունը ծագում է այն դեպքում, երբ բյուջետային օրենսդրությամբ սահմանված ֆինանսավորման ընդհանուր կարգով հնարավոր չի լինում իրականացնել այս կամ այն պետական լիազորության ֆինանսավորումը: Դատելով Նախագծի բովանդակությունից, դրանով եւ «Գեոդեզիական եւ քարտեզագրական գործունեության մասին» օրենքով առանձնահատկություններ սահմանված չեն, ուստի նպատակահարմար կլինի ֆինանսավորումն իրականացնել սահմանված ընդհանուր կարգով, իսկ եթե Նախագծերի փաթեթի հեղինակի կարծիքով նման առանձնահատկություններ կան, ապա ճիշտ կլինի դրանք շեշտադրել Նախագծի 28-րդ հոդվածում՝ համապատասխան կարգում այդ առանձնահատկություններն արտացոլելու նպատակով: Նախագծերի փաթեթի կազմում ընդգրկված մյուս նախագծերի վերաբերյալ դիտողություններ եւ առաջարկություններ չկան: Եզրահանգում Նախագծերի փաթեթը ֆինանսատնտեսագիտական հիմնախնդիրների  տեսանկյունից լրամշակման կարիք ունի:   ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՖԻՆԱՆՍԱՏՆՏԵՍԱԳԻՏԱԿԱՆ ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                                                  ԱՐԹՈՒՐ ԹԱՄԱԶՅԱՆ  (հեռ.` 011 513-668) 10.10.2022թ. Սոցիալական փորձաքննության արդյունքները Կառավարության կողմից ներկայացվել են «Գեոդեզիական եւ քարտեզագրական գործունեության մասին», «Տարածական տվյալների մասին», «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքում լրացում եւ փոփոխություն կատարելու մասին» եւ «Գույքի նկատմամբ իրավունքների պետական գրանցման մասին» օրենքում փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքների նախագծերը (այսուհետ՝ Նախագծերի փաթեթ):  Ներկայումս պրակտիկայում գործում են տարածական տվյալների ստեղծման եւ օգտագործման չկարգավորված հարաբերություններ, ինչն էլ դարձել է պատճառ Նախագծերի փաթեթի մշակման համար, որոնք միտված են կարգավորելու գեոդեզիայի, քարտեզագրության, ինչպես նաեւ տարածական տվյալների ոլորտները: Նախագծերի փաթեթի առնչությամբ հարկ ենք համարում ներկայացնել հետեւյալ առաջարկությունը/դիտարկումը. Նախագծերի փաթեթում ընդգրկված «Տարածական տվյալների մասին» օրենքի նախագծի (այսուհետ՝ Նախագիծ) 19-րդ հոդվածով առաջարկվում է սահմանել վճարների այն տեսակները, որոնք պետք է գանձվեն համապատասխան մարմինների կողմից՝ պետական տարածական տվյալների ֆոնդի տեղեկատվության տրամադրման եւ դրանց առնչվող ծառայություններից օգտվելու համար: Այդ վճարների հիմնական մասն արդեն իսկ սահմանված է «Գույքի նկատմամբ իրավունքների պետական գրանցման մասին» օրենքի 73-րդ հոդվածի 1-ին մասով, որի 16-ից մինչեւ 26-րդ կետերը (ներառյալ)  ուժը կորցրած կճանաչվեն սույն փաթեթի ընդունման արդյուքում: Սակայն, դրա հետ միասին առաջարկվում է սահմանել նաեւ նոր վճարների տեսակներ (որոնք թվով 12-ն են), որոնց դրույքաչափերը տատանվում են 1000-ից մինչեւ 80.000 դրամի սահմաններում:  Բացի այդ, «Գույքի նկատմամբ իրավունքների պետական գրանցման մասին» օրենքի 73-րդ հոդվածի 1-ին մասի 26-րդ կետով սահմանված վճարի փոխարեն (ռեֆերենց կայանների ծառայություններից մեկ սարքով օգտվելու համար՝ ամսական 5000 դրամի չափով) Նախագծով առաջարկվում է սահմանել 3 տեսակի նույնատիպ վճարներ՝ կախված բաժանորդագրության ժամկետից: Մասնավորապես, առաջարկվում է պետական ռեֆերենց կայանների ծառայություններից մեկ սարքով օգտվելու համար՝ - 15 oրվա բաժանորդագրության համար սահմանել 9000 դրամ, - ամսական բաժանորդագրության համար՝ 15.000 դրամ, - տարեկան բաժանորդագրության համար՝ 162.000 դրամ: Առաջարկվող մոտեցման արդյունքում կարող է նվազել այդ տեղեկությունների ստացման մատչելիության մակարդակը եւ բարձրացվել իրավաբանական անձանց կողմից այդ տվյալների օգտագործմամբ մատուցվող ծառայությունների գները, ինչն էլ բացասական ազդեցություն կարող է ունենալ բնակչության որոշ խավերի սոցիալական վիճակի վրա:  ՈՒստի եւ, հաշվի առնելով վերոգրյալը, առաջարկում ենք քննարկել Նախագծով սահմանվող նոր դրույքաչափերի նվազեցման հնարավորությունը:  Նախագծերի փաթեթում ընդգրկված մյուս Նախագծերի հետ կապված դիտողություններ եւ առաջարկություններ չկան: Եզրահանգում  Նախագծերի փաթեթը սոցիալական հիմնահարցերի տեսանկյունից լրամշակման կարիք ունի:   ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՍՈՑԻԱԼ, ԿՐԹԱԿԱՆ, ԱՌՈՂՋԱՊԱՀԱԿԱՆ  ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ՝                                                 ԼԻԼԻԹ ՄԱՐԿՈՍՅԱՆ  Կատարող՝   Մ. Դալլաքյան (հեռ.՝ 011-513-235, 12-35) 10.10.2022թ.