ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆԸ «Գենետիկորեն ձեւափոխված օրգանիզմների մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Կ-385-04.10.2022-ՏՏԳՇ-011/0), «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացումներ եւ փոփոխություն կատարելու մաuին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Կ-3851 -04.10.2022-ՏՏԳՇ-011/0), «Բույսերի սորտերի պահպանության մասին» օրենքում փոփոխություն կատարելու մաuին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Կ-3852 -04.10.2022-ՏՏԳՇ-011/0), «Սերմերի մասին» օրենքում փոփոխություն կատարելու մաuին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Կ-3853 -04.10.2022-ՏՏԳՇ-011/0), «Սննդամթերքի անվտանգության մասին» օրենքում լրացում կատարելու մաuին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Կ-3854 -04.10.2022-ՏՏԳՇ-011/0), «Օրգանական գյուղատնտեսության մասին» օրենքում փոփոխություններ կատարելու մաuին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Կ-3855 -04.10.2022-ՏՏԳՇ-011/0), «Լիցենզավորման մասին» օրենքում լրացում կատարելու մաuին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Կ-3856 -04.10.2022-ՏՏԳՇ-011/0), «Սննդամթերքի անվտանգության պետական վերահսկողության մասին» օրենքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Կ-3857 -04.10.2022-ՏՏԳՇ-011/0) եւ «Պետական տուրքի մասին» օրենքում լրացում կատարելու մաuին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Կ-3858 -04.10.2022-ՏՏԳՇ-011/0) վերաբերյալ Կառավարության կողմից օրենսդրական նախաձեռնության կարգով ներկայացված «Գենետիկորեն ձեւափոխված օրգանիզմների մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Կ-385-04.10.2022-ՏՏԳՇ-011/0), «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացումներ եւ փոփոխություն կատարելու մաuին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Կ-3851 -04.10.2022-ՏՏԳՇ-011/0), «Բույսերի սորտերի պահպանության մասին» օրենքում փոփոխություն կատարելու մաuին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Կ-3852 -04.10.2022-ՏՏԳՇ-011/0), «Սերմերի մասին» օրենքում փոփոխություն կատարելու մաuին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Կ-3853 -04.10.2022-ՏՏԳՇ-011/0), «Սննդամթերքի անվտանգության մասին» օրենքում լրացում կատարելու մաuին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Կ-3854 -04.10.2022-ՏՏԳՇ-011/0), «Օրգանական գյուղատնտեսության մասին» օրենքում փոփոխություններ կատարելու մաuին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Կ-3855 -04.10.2022-ՏՏԳՇ-011/0), «Լիցենզավորման մասին» օրենքում լրացում կատարելու մաuին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Կ-3856 -04.10.2022-ՏՏԳՇ-011/0), «Սննդամթերքի անվտանգության պետական վերահսկողության մասին» օրենքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Կ-3857 -04.10.2022-ՏՏԳՇ-011/0) եւ «Պետական տուրքի մասին» օրենքում լրացում կատարելու մաuին» օրենքի նախագիծն (փաստաթղթային կոդ` Կ-3858 -04.10.2022-ՏՏԳՇ-011/0) (այսուհետ միասին` Նախագծերի փաթեթ) մասնագիտական փորձաքննության են ենթարկվել Ազգային ժողովի աշխատակազմի փորձագիտական եւ վերլուծական  վարչությունում: Նախագծերի փաթեթը ենթարկվել է իրավական, ֆինանսատնտեսագիտական, սոցիալական փորձաքննության:  Ստորեւ ներկայացվում է մասնագիտական փորձաքննության եզրակացությունը, ինչպես նաեւ Նախագծերի փաթեթին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտության բացակայության  մասին տեղեկանքը:   ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ                 ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏ                                                 ԼԻԴԻՅԱ ՄՆԱՑԱԿԱՆՅԱՆ   26.10.2022թ. Իրավական փորձաքննության արդյունքները Նախագծերի փաթեթի` Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության (այսուհետ՝ Սահմանադրություն) եւ օրենքների պահանջներին համապատասխանության տեսանկյունից նշենք հետեւյալը. 1. «Գենետիկորեն ձեւափոխված օրգանիզմների մասին» օրենքի նախագծի (այսուհետ` նաեւ Նախագիծ)՝ օրենքի կարգավորման առարկային վերաբերող 1-ին հոդվածով նախատեսվում է հետեւյա կարգավորումը. «1. Սույն օրենքով կարգավորվում են Հայաստանի Հանրապետությունում գենետիկորեն ձեւափոխված օրգանիզմների (այսուհետ՝ ԳՁՕ)՝  ստացման, ներմուծման, փորձարկման, պահպանման, տնօրինում, օգտագործման, հետազոտման, տեղափոխման, ոչնչացման անբարենպաստ ազդեցությունից շրջակա միջավայրի, մարդու առողջության,  կենսաբազմազանության եւ գյուղատնտեսական նշանակության հողերի պաշտպանության ու կենսաանվտանգության հետ կապված հարաբերությունները:»: «Գենետիկորեն ձեւափոխված օրգանիզմների մասին» օրենքի նախագիծը կազմված է չորս գլուխներից՝ ընդհանուր դրույթներին, ԳՁՕ-ների գործածության եւ կենսաանվտանգության ոլորտում Հայաստանի Հանրապետության կառավարության եւ լիազոր մարմնի լիազորություններին, ԳՁՕ-ների գործածության եւ կենսաանվտանգության վերաբերյալ տեղեկատվության տրամադրմանը, հասարակության իրազեկմանը եւ եզրափակիչ մասին եւ անցումային դրույթներին վերաբերող: Հարկ է նկատել, որ վերոնշյալ չորս գլուխներում ներառված կարգավորումներում բացակայում են Նախագծի 1-ին հոդվածով նախատեսված իրավահարաբերությունների վերաբերյալ՝ Սահմանադրության 75-րդ հոդվածի պահանջին բավարարող՝ հստակ եւ որոշակի կարգավորումները: Մասնավորապես՝ Նախագծի 5-րդ հոդվածը վերնագրված է «ԳՁՕ-ների գործածության եւ կենսաանվտանգության ապահովման առանձնահատկությունները», մինչդեռ Նախագծի 5-րդ հոդվածով նախատեսվող կարգավորումները վերաբերում են Նախագծի 1-ին հոդվածով թվարկված իրավահարաբերություններին մասամբ, այսինքն՝ պարունակում են այդ իրավահարաբերությունների վերաբերյալ ոչ ամբողջական կարգավորումներ: Հարկ է նկատել, որ օրեսնդարական ակտի կարգավորման առարկայում թվարկված իրավահարաբերությունների վերաբերյալ օրենսդրական ակտով պետք է նախատեսվեն ամբողջական եւ որոշակի կարգավորումներ, որոնք կապահովեն դրանց կազմակերպման համար անհրաժեշտ կառուցակարգեր եւ ընթացակարգեր:  Նախագծի մի շարք հոդվածներով պետական կառավարման համակարգի մարմինների համար նախատեսվում են ենթաօրեսդրական նորմատիվ իրավական ակտեր ընդունելու լիազորություններ, որոնք վերաբերում են Նախագծի կարգավորման առարկայի շրջանակի մեջ մտնող իրավահարաբերություններին: Հարկ է նկատել, որ Նախագծով այդ իրավահարաբերությունների ողջ շրջանակի վերաբերյալ ամբողջական կարգավորումների չնախատեսման պարագայում այդ ենթաօրեսդրական նորմատիվ իրավական ակտերի լիազորող նորմերը խնդրահարույց են դիտարկվում Սահմանադրության օրինականության սկզբունքի տեսանկյունից: Մասնավորապես՝ հարկ է նկատել, որ Օրենքները որոշակիացնում են սահմանադրական իրավունքների իրականացման կարգը, սահմանում են լրացուցիչ երաշխիքներ դրանց համար: Ընդ որում, որպես կանոն, բացառապես օրենքներով են սահմանվում մարդու իրավունքներն իրականացնելու, պաշտպանելու պայմանները եւ կարգը, իրավունքների սահմանափակումները: Այս համատեքստում Սահմանադրությունը ամրագրում է հանրային իշխանության պարտականությունը, որը առաջին հերթին վերաբերում է օրենսդիր մարմնին. հիմնական իրավունքները եւ ազատությունները կարգավորելիս օրենքները պետք է սահմանեն դրանց արդյունավետ իրականացման համար անհրաժեշտ կազմակերպական կառուցակարգեր եւ ընթացակարգեր:  Հիմնական իրավունքների եւ ազատությունների սահմանափակումը, Սահմանադրությամբ ամրագրված եւ սահմանադրված կոնկրետ իրավունքի կամ ազատության բովանդակության նեղացումը, նվազեցումը, բացառումն է պետության կողմից՝ ինչ-ինչ կարեւոր շահերից ելնելով: Ընդ որում, սահմանափակման բնույթը հիմնավորում է օրենսդիրը՝ հաշվի առնելով, որ դա հնարավոր է միայն այլ անձանց իրավունքների եւ ազատությունների պատշաճ ճանաչում ու հարգանք ապահովելու, բարոյականության, հասարակական կարգուկանոնի ու ընդհանուր բարեկեցության արդարացի պահանջները ժողովրդավարական հասարակարգում բավարարելու համար (Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրի 29-րդ հոդվածի երկրորդ մաս, Քաղաքացիական եւ քաղաքական իրավունքների մասին միջազգային դաշնագրի 12–րդ հոդվածի 3–րդ կետ): Միայն օրենսդիր իշխանությունն է իրավասու որոշել այդ սահմանափակումների շրջանակներն ու բնույթը` որպես համընդհանուր պարտադիր վարքագծի կանոններ (ՍԴՈ–677, 7 փետրվարի, 2007 թ.):  Սահմանադրության` օրինականության սկզբունքին վերաբերող 6-րդ հոդվածի համաձայն` պետական եւ տեղական ինքնակառավարման մարմիններն ու պաշտոնատար անձինք իրավասու են կատարելու միայն այնպիսի գործողություններ, որոնց համար լիազորված են Սահմանադրությամբ կամ օրենքներով, Սահմանադրության եւ օրենքների հիման վրա եւ դրանց իրականացումն ապահովելու նպատակով Սահմանադրությամբ նախատեսված մարմինները կարող են օրենքով լիազորվել ընդունելու ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտեր, լիազորող նորմերը պետք է համապատասխանեն իրավական որոշակիության սկզբունքին: Սահմանադրության 79-րդ հոդվածի համաձայն` հիմնական իրավունքները եւ ազատությունները սահմանափակելիս օրենքները պետք է սահմանեն այդ սահմանափակումների հիմքերը եւ ծավալը, լինեն բավարար չափով որոշակի, որպեսզի այդ իրավունքների եւ ազատությունների կրողները եւ հասցեատերերն ի վիճակի լինեն դրսեւորելու համապատասխան վարքագիծ: Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի կողմից ձեւավորված նախադեպային իրավունքի համաձայն՝ օրենքը պետք է ձեւակերպված լինի բավարար հստակությամբ, ինչը հնարավորություն կտա ֆիզիկական եւ իրավաբանական անձանց ողջամտորեն կանխատեսել իր վարքագծի իրավական հետեւանքները: Օրենքը պետք է օժտված լինի իրավունքի գերակայությունից բխող այնպիսի որակական հատկանիշներով, ինչպիսիք են հասանելիությունը եւ կանխատեսելիությունը (տե՛ս Olsson v. Sweden (No. 1), (10465/83) գործով Եվրոպական դատարանի 24.03.1988 թվականի վճիռը, կետ 61): Սահմանադրության՝ վերը նշված դրույթների ուսումնասիրությունից բխում է, որ բոլոր դեպքերում ֆիզիկական եւ իրավաբանական անձանց իրավունքը կամ իրավունքի սահմանափակումը կարող է նախատեսված լինել կամ Սահմանադրությամբ, կամ օրենքով, կամ միջազգային պայմանագրով, այլ ոչ թե այլ իրավական ակտով։ Այլ նորմատիվ, ինչպես նաեւ անհատական իրավական ակտերով չեն կարող ամրագրվել կամ սահմանվել իրավունքներ կամ իրավունքի սահմանափակումներ (ՍԴՈ–1137, 4 փետրվարի, 2014 թ.):  Վերոնշյալի համատեքստում հարկ է նկատել, որ Նախագծի՝ շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության մշտադիտարկմանը (մոնիթորինգին) վերաբերող 6-րդ հոդվածով նախատեսվում է հետեւյալը. «1. Հաշվի առնելով մարդու առողջությանը սպառնացող հնարավոր վտանգը, շրջակա միջավայրի, կենսաբազմազանության պահպանման նկատմամբ ԳՁՕ-ների հնարավոր անբարենպաստ ազդեցությունը՝ իրականացվում է մեկուսացված համակարգերի մշտադիտարկում: 2. Մեկուսացված համակարգում ԳՁՕ-ների գործածման յուրաքանչյուր գործընթացի մշտադիտարկման չափանիշներն ու կարգը, կենսաանվտանգության ապահովման նորմերը, մշտադիտարկման մեթոդներն ու ուղեցույցները, սահմանում է լիազոր մարմինը: 3. Մշտադիտարկումն իրականացվում է յուրաքանչյուր ԳՁՕ-ի եւ դրա գործածության նկատմամբ՝ գիտականորեն հիմնավորվածության եւ թափանցիկության ապահովմամբ, հաշվի առնելով Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագրերով սահմանված մշտադիտարկման մեթոդներն ու ուղեցույցները: Մշտադիտարկումն իրականացվում է լիազոր մարմնի կողմից հաստատված ԳՁՕ-ների հարցերով փորձագիտական խմբի կողմից:»: Հարկ է նկատել, որ քննարկվող կարգավորմամբ մեկուսացված համակարգերի մշտադիտարկման գործընթացին վերաբերող կարգավորումների նախատեսումը՝ այդ թվում մշտադիտարկման ենթարկվող օբյեկտների իրավունքները, դրանց սահմանափակումները եւ պարտականությունները, թողնվում են ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտի մակարդակում, քանի որ Նախագծի 6-րդ հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսվում է, որ մշտադիտարկման չափանիշները, կենսաանվտանգության ապահովման նորմերը սահմանում է լիազոր մարմինը: Միաժամանակ՝ Նախագծի 6-րդ հոդվածի 3-րդ մասով նշում է կատարվում մշտադիտարկում իրականացնող իրավասու սուբյեկտի վերաբերյալ, այն է՝ լիազոր մարմնի կողմից հաստատված ԳՁՕ-ների հարցերով փորձագիտական խումբ, սակայն, փորձագիտական խմբի իրավասությունների, այդ թվում պարտականությունների, կարգավիճակի, ձեւավորման վերաբերյալ Նախագծում կարգավորումները բացակայում են: Վերոգրյալից բացի անհրաժեշտ ենք համարում նշել, որ Նախագծով մեկուսացված համակարգում ԳՁՕ-ների գործածությունը համարվում է լիցենզավորման ենթակա գործունեության տեսակ, սակայն, գիտահետազոտական կազմակերպություններին ներկայացվող պահանջներին, լիցենզավորման համար անհրաժեշտ նախադրյալներին եւ պայմաններին վերաբերելի կարգավորումներ՝ Նախագծերի փաթեթով կատարվող լրացումների եւ փոփխությունների արդյունքում օրենսդրական մակարդակում չեն նախատեսվում, ինչը խնդրահարույց է իրավական որոշակիության սկզբունքի տեսանկյունից: Նշված դիտարկման համատեքստում հարկ ենք համարում անդրադառնալու նաեւ «Լիցենզավորման մասին» օրենքում լրացում կատարելու մաuին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով «Լիցենզավորման մասին» օրենքի (այսուհետ նաեւ՝ Օրենք)  43-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 7-րդ բաժնում լրացվում է նոր կետին (այսուհետ՝ Կետ). 1) Կետի 4-րդ սյունակում հասկանալի չէ «Պ» տառի նշումը՝ հիմք ընդունելով այն հանգամանքը, որ հանվել է Օրենքի 43-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 4-րդ սյունակը եւ դրա հետ կապված բոլոր կարգավորումները: Առաջարկում ենք Կետի 4-րդ սյունակից հանել «Պ» տառը: 2) Կետի 6-րդ սյունակում նշված «Փ» տառի կապակցությամբ հարկ է նշել, որ Օրենքի 43-րդ հոդվածի 7-րդ մասով սահմանված է. «Միայն սույն հոդվածի աղյուսակի վեցերորդ սյունակում «Փ» տառով նշված գործունեության տեսակներով զբաղվելու համար օրենքով կամ լիցենզավորման կարգերով կարող է պահանջվել ապրանքների, առարկաների, սարքավորումների, ինչպես նաեւ լիցենզավորման համար ներկայացված փաստաթղթերի փորձաքննական եզրակացություն»: Մինչդեռ Նախագծերի փաթեթում առկա չէ որեւէ դրույթ փաստաթղթերի փորձաքննության վերաբերյալ: Նույն դիտարկումը վերաբերելի է նաեւ Կետի 8-րդ եւ 9-րդ սյունակներում նշված «Ո» եւ «Հ» տառերին, որոնց վերաբերյալ դրույթները սահմանվում են Օրենքի 43-րդ հոդվածի համապատասխանաբար 9-րդ եւ 10-րդ մասերով:  Հիմք ընդունելով մեջբերված կարգավորումները եւ կատարված դիտարկումները՝ կարծում ենք Նախագծի՝ եզրակացության սույն կետում քննարկված կարգավորումները, ինչպես նաեւ Նախագծում որոշակի իրավահարաբերությունների վերաբերյալ կարգավորումների բացակայությունը կարող են խնդրահարույց լինել Սահմանադրության 6-րդ եւ 79-րդ հոդվածների տեսանկյունից: 2. Նախագծի 5-րդ հոդվածի 1-ին եւ 2-րդ մասերով նախատեսվում է, որ «1. Հայաստանի Հանրապետությունը, բացառությամբ մեկուսացված համակարգի, հանդիսանում է ԳՁՕ-ների գործածությունից ազատ կամ կենսաանվտանգ տարածք: 2. Հայաստանի Հանրապետությունում արգելվում է վերարտադրության համար նախատեսված ԳՁՕ-ների ներմուծումը, տնօրինումը, օգտագործումը, պահպանումը, տեղափոխումը, փորձարկումը, ստացումը կամ այլ կերպ գործածումը բացառությամբ՝ գիտահետազոտական կազմակերպությունների կողմից գիտահետազոտական, փորձացուցադրական նպատակներով ՀՀ կառավարության սահմանված պահանջներին համապատասխան մեկուսացված համակարգերում գործածվողների:»: Այսպիսով՝ Նախագծի 5-րդ հոդվածով արդեն իսկ նախատեսվում են գենետիկորեն ձեւափոխված օրգանիզմների գործածության թույլատրելի ձեւերը, որում թվարկված են սուբյեկտները, նպատակները եւ պայմանները:  Նախագծի  2-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսվում են օրենքում օգտագործվող հիմնական հասկացությունները, որոնցով սահմանվում են գենետիկորեն ձեւափոխված օրգանիզմների «ներմուծում», «փորձարկում», «պահպանում», «օգտագործում» եւ այլ հասկացությունները, որոնցում որպես սահմանում կիրառվում է նույն գործողության նկարագրությունը՝ գենետիկորեն ձեւափոխված օրգանիզմների գործածությունը թույլատրող սահմանափակ նպատակների թվարկմամբ: «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 13-րդ հոդվածի 8-րդ մասի համաձայն՝ նորմատիվ իրավական ակտերում բացառվում են իրավական նորմերի անհիմն կրկնությունները եւ ներքին հակասությունները: «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 15-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ եթե նորմատիվ իրավական ակտում օգտագործվում են նոր կամ բազմիմաստ կամ այնպիսի հասկացություններ կամ տերմիններ, որոնք առանց պարզաբանման միանշանակ չեն ընկալվում, կամ այլ նորմատիվ ակտով տրված է այդ հասկացությունների կամ տերմինների այլ սահմանում, ապա տվյալ ակտով տրվում են այդ ակտի էությունից բխող դրանց սահմանումները: Սահմանումները պետք է լինեն այնպիսին, որ ապահովեն դրանց միատեսակ ու միանշանակ ընկալումն ու կիրառումը: Հիմք ընդունելով նշված դիտարկումները եւ դրույթները՝ առաջարկում ենք վերանայել Նախագծի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասով Նախատեսված կարգավորումները: Նախագծի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված կարգավորումների վերաբերյալ անհրաժեշտ ենք համարում նշել նաեւ հետեւյալը. 1) Նախագծի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով սահմանված է. «ԳՁՕ գործածություն՝ ԳՁՕ հետազոտություն, ստացում, փորձարկում, պահպանում, տնօրինում, օգտագործում, ներմուծում, տեղափոխում, ոչնչացում ցանկացած ձեւով՝ ներառյալ դրանց հետ կապված արտահանումը»: Նշյալ ձեւակերպումն առաջարկում ենք խմբագրել՝ հիմք ընդունելով այն հանգամանքը, որ ձեւակերպման արդյունքում հստակ չէ՝ ինչի մեջ է ներառված գենետիկորեն ձեւափոխված օրգանիզմների արտահանումը: Միաժամանակ՝ հարկ է նկատել, որ Նախագծի 5-րդ հոդվածի 5-րդ կետի համաձայն՝ գիտահետազոտական, փորձացուցադրական նպատակներով գործածվող ԳՁՕ-ների փորձանմուշները  եւ ստացվող նմուշները գիտահետազոտական, փորձացուցադրական աշխատանքների ավարտից հետո ենթակա են ոչնչացման կամ արտահանման Հայաստանի Հանրապետության կառավարության կողմից սահմանած կարգով: 2) Նախագծում սահմանվում են մի շարք եզրույթների հասկացություններ եւ Նախագծում այդ եզրույթների կիրառությունը հանգեցնում է որոշ խնդիրների: Մասնավորապես՝ Նախագծի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի 7-րդ կետով սահմանված է, որ Նախագծում «ներմուծում» եզրույթը կիրառվում է բացառապես գիտական եւ փորձացուցադրական նպատակներով ԳՁՕ-ների ներմուծում իմաստով: Մինչդեռ Նախագծի մի շարք դրույթներում առկա են «գիտական, փորձացուցադրական, հետազոտական նպատակներով ( ) ներմուծված» կամ «Գիտահետազոտական, փորձացուցադրական նպատակներով Հայաստանի Հանրապետություն ներմուծվող» կամ նմանատիպ այլ արտահայտություններ: Վերոգրյալի կապակցությամբ նշենք, որ հասկանալի չէ՝ եզրույթի հասկացության սահմանման պարագայում դրանում նշված նպատակներից բացի այլ նպատակով ներմուծման վերաբերյալ կարգավորումներ սահմանելը, ինչպես նաեւ հասկանալի չէ՝ թե ինչ նպատակ է հետապնդում «ներմուծում» եզրույթի սահմանումը, եթե Նախագծում դրա փոխարեն կիրառվում է եզրույթի սահմանումը ամբողջությամբ: Նշենք, որ նույն խնդիրն առկա է նաեւ «օգտագործում», «պահպանում» եւ Նախագծով սահմանված այլ եզրույթների դեպքում: 3) Նախագծի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի 6-րդ կետում «ստացում» հասկացությունը սահմանվում է որպես «լաբորատոր պայմաններում ԳՁՕ-ի ստացում», միաժամանակ Նախագծի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի 8-րդ կետում «փորձարկում» հասկացությունը սահմանելիս կիրառվում է «լաբորատոր, մեկուսացված պայմաններում ստացված ( ) ԳՁՕ» ձեւակերպումը: 4) Նախագծի օրենքում կիրառվող հիմնական հասկացություններին վերաբերող 2-րդ հոդվածում սահմանված չէ «արտահանում» եզրույթը, սակայն, հասկացությունը կիրառվում է Նախագծի մի շարք կարգավորումներում, միաժամանակ հարկ է նկատել, որ Նախագծի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի 12-րդ կետում սահմանվում է «տեղափոխում» հասկացությունը՝ «գիտահետազոտական, փորձացուցադրական նպատակներով հատուկ պայմաններում ԳՁՕ-ների տեղափոխում այլ պետության տարածք, որը սահմանում է լիազոր մարմինը»: Հիմք ընդունելով նշվածը եւ հաշվի առնելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 15-րդ հոդվածի պահանջներն՝ առաջարկում ենք Նախագծում հստակեցնել «արտահանում» եւ «տեղափոխում» եզրույթների սահմանումը եւ կիրառումը: 5) Նախագծի մի շարք կարգավորումներում առկա է հետեւյալ ձեւակերպումը՝ «ԳՁՕ-ների ներմուծումը, տնօրինումը, օգտագործումը, պահպանումը, տեղափոխումը, փորձարկումը, ստացումը կամ այլ կերպ գործածումը», մինչդեռ Նապագծի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով սահմանվում է «ԳՁՕ գործածություն» հասկացությունը՝ ԳՁՕ հետազոտություն, ստացում, փորձարկում, պահպանում, տնօրինում, օգտագործում, ներմուծում, տեղափոխում, ոչնչացում ցանկացած ձեւով՝ ներառյալ դրանց հետ կապված արտահանումը:  Հիմք ընդունելով նշվածն՝ առաջարկում ենք ԳՁՕ-ի հետազոտության, ստացման, փորձարկման, պահպանման, տնօրինման, օգտագործման, ներմուծման, տեղափոխոխման, ոչնչացման հետ կապված իրավահարաբերությունները նկատի ունենալիս Նախագծում կիրառել Նախագծի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետի հասկացությունը: Միաժամանակ՝ հարկ է նկատել, որ Նախագծի 5-րդ հոդվածի 7-րդ մասում առկա է հետեւյալ ձեւակերպումը՝ «Մեկուսացված համակարգում ԳՁՕ-ների գործածությունը, այդ թվում՝ ներմուծումը, արտահանումը»: 3. Նախագծի 5-րդ հոդվածի 7-րդ եւ 8-րդ մասերով նախատեսվում է հետեւյալ կարգավորումը. «7. Մեկուսացված համակարգում ԳՁՕ-ների գործածությունը, այդ թվում՝ ներմուծումը, արտահանումը հանդիսանում են լիցենզավորման ենթակա գործունեության տեսակներ, որը կարգավորվում է «Լիցենզավորման մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով՝ մեկուսացված համակարգին ներկայացվող տեխնիկական եւ մեթոդական պահանջների պահպանմամբ: 8. ԳՁՕ-ների գիտահետազոտական, փորձացուցադրական աշխատանքների իրականացման անհրաժեշտությամբ պայմանավորված մեկուսացված համակարգերի եւ լիցենզավորման պահանջների նկատմամբ վերահսկողությունը իրականացվում է Հայաստանի Հանրապետության սննդամթերքի անվտանգության տեսչական մարմնի կողմից:»:  Հարկ է նկատել, որ Նախագծի 5-րդ հոդվածի 7-րդ մասի կարգավորման վերլուծությունից կարող ենք եզրակացնել, որ մեկուսացված համակարգում ԳՁՕ-ների գործածության ոլորտում առկա են լիցենզիաների տեսակներ, միաժամանակ ԳՁՕ-ների ներմուծման եւ արտահանման վերաբերյալ կատարվում է առանձին նշում, սակայն, «Լիցենզավորման մասին» օրենքում լրացում կատարելու մաuին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով՝ Օրենքի 43-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 7-րդ բաժնում լրացվող նոր կետով լիցենզավորման ենթակա գործունեության նոր տեսակ նախատեսվում է միայն մեկուսացված համակարգերում գենետիկորեն ձեւափոխված օրգանիզմների գործածությունը: Հիմք ընդունելով նշվածը եւ Նախագծերի փաթեթով կատարվող փոփոխությունների եւ լրացումների արդյունքում նախատեսվող կարգավորումների համադրված վերլուծությունը՝ առաջարկում ենք հստակեցնել Նախագծի 5-րդ հոդվածի 7-րդ մասում «լիցենզավորման ենթակա գործունեության տեսակներ» ձեւակերպման կիրառումը: Նախագծի 5-րդ հոդվածի 8-րդ մասում, կարգավորումը հստակեցնելու նպատակով, առաջարկում ենք որոշակիացնել՝ լիցենզավորման պահանջների նկատմամբ վերահսկողություն իրականացնելիս տեսչական մարմնի կողմից վերահսկողության ենթակա օբյեկտների շրջանակը: 4. Նախագծի 8-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին եւ 2-րդ կետերով նախատեսվում է հետեւյալը. «1. ԳՁՕ-ների գործածության եւ կենսաանվտանգության ոլորտում լիազոր մարմինների լիազորությունն է՝ 1) ԳՁՕ-ների գործածության եւ կենսաանվտանգության հնարավոր բացասական ազդեցությունից շրջակա միջավայրի, մարդու կյանքի եւ առողջության, կենսաբազմազանության, գյուղատնտեսական նշանակության հողերի մշտադիտարկման պետական քաղաքականության մշակումը, 2) ԳՁՕ-ների գործածության եւ կենսաանվտանգության հետեւանքով շրջակա միջավայրին, մարդու կյանքին եւ առողջությանը, գյուղատնտեսական նշանակության հողերին սպառնացող վտանգների կանխման եւ հասցված վնասների վերացմանն ուղղված միջոցառումների պետական ծրագրի մշակումը,»: Նախագծի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետով սահմանվում է «ԳՁՕ-ների գործածության հետ կապված կենսաանվտանգություն» հասկացությունը՝ միջոցառումների ամբողջություն, ինչը երաշխավորում է ԳՁՕ-ների ցանկացած անբարենպաստ ազդեցության բացառումը շրջակա միջավայրի, մարդու կյանքի ու առողջության եւ կենսաբազմազանության վրա: Հիմք ընդունելով մեջբերվածը՝ առաջարկում ենք հստակեցնել Նախագծի 8-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին եւ 2-րդ կետերի «կենսաանվտանգության հնարավոր բացասական ազդեցություն» եւ «կենսաանվտանգության հետեւանքով շրջակա միջավայրին, մարդու կյանքին եւ առողջությանը, գյուղատնտեսական նշանակության հողերին սպառնացող վտանգներ» ձեւակերպումները: 5. Նախագծի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի 12-րդ կետով սահմանվում է հետեւյալը. «տեղափոխում՝ գիտահետազոտական, փորձացուցադրական նպատակներով հատուկ պայմաններում ԳՁՕ-ների տեղափոխում այլ պետության տարածք, որը սահմանում է լիազոր մարմինը»: Այս համատեքստում հարկ է անդրադառնալ Նախագծի 8-րդ հոդվածին, որով սահմանվում են լիազոր մարմնի իրավասությունները գենետիկորեն ձեւափոխված օրգանիզմների գործածության եւ կենսաանվտանգության ոլորտում: Նշենք, որ Նախագծի 8-րդ հոդվածով սահմանված չէ Նախագծի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի 12-րդ կետով լիազոր մարմնին վերապահված լիազորությունը:  Հարկ է նկատել նաեւ, որ Նախագծում վերոնշյալ դեպքից բացի առկա են նաեւ այլ դեպքեր, երբ տարբեր մարմիններին վերապահված են իրավասություններ, որոնք սահմանված չեն Նախագծում տվյալ մարմնի իրավասությունները սահմանող հոդվածով: Ինչպես օրինակ՝ Նախագծի 5-րդ հոդվածի 4-րդ մասով սահմանված Կառավարության իրավասությունը՝ լաբորատոր փորձաքննության ենթակա բույսերի տեսակների ցանկը սահմանելու վերաբերյալ, Նախագծի 6-րդ հոդվածի 2-րդ մասով սահմանված լիազոր մարմնի իրավասությունը՝ մեկուսացված համակարգում գենետիկորեն ձեւափոխված օրգանիզմների գործածման յուրաքանչյուր գործընթացի մշտադիտարկման չափանիշներն ու կարգը, կենսաանվտանգության ապահովման նորմերը, մշտադիտարկման մեթոդներն ու ուղեցույցները սահմանելու վերաբերյալ եւ այլն: Միաժամանակ անհրաժեշտ ենք համարում նշել, որ Նախագծի 5-րդ հոդվածի 5-րդ մասով սահմանվում է հետեւյալը. «( ) ենթակա են ոչնչացման կամ արտահանման Հայաստանի Հանրապետության կառավարության կողմից սահմանած կարգով»: Մինչդեռ Նախագծի 7-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետով նշվում է, որ Կառավարության իրավասություններից է. «բացառապես գիտահետազոտական, փորձացուցադրական աշխատանքների համար ԳՁՕ-ների ներմուծման, արտահանման կարգի սահմանումը»: Առաջարկում ենք Նախագծի 7-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետում «արտահանման» բառից հետո լրացնել «եւ ոչնչացման» բառերը:  6. Նախագծի 9-րդ հոդվածի 4-րդ մասով սահմանվում է. «ԳՁՕ-ների գործածության վերաբերյալ տեղեկատվության տրամադրման հետ կապված հարաբերությունները կարգավորվում են «Տեղեկատվության ազատության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 8-րդ հոդվածի 3-րդ մասի եւ Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագրերով սահմանված դրույթներով»:  Վերը մեջբերված Նախագծի 9-րդ հոդվածի կարգավորումներից բխում է, որ Նախագծի վրա տարածվում են միայն «Տեղեկատվության ազատության մասին» օրենքի 8-րդ հոդվածի 3-րդ մասի կարգավորումները: Մինչդեռ «Տեղեկատվության ազատության մասին» օրենքի 1-ին հոդվածով սահմանված է. «1. Սույն օրենքը կարգավորում է տեղեկատվության ազատության հետ կապված հարաբերությունները, սահմանում է տեղեկատվության ապահովման բնագավառում տեղեկատվություն տնօրինողների իրավասությունը, ինչպես նաեւ տեղեկություններ ստանալու կարգը, ձեւերը եւ պայմանները: 2. Սույն օրենքի գործողությունը տարածվում է պետական եւ տեղական ինքնակառավարման մարմինների, պետական հիմնարկների, բյուջեներից ֆինանսավորվող կազմակերպությունների, ինչպես նաեւ հանրային նշանակության կազմակերպությունների եւ դրանց պաշտոնատար անձանց վրա։»: «Տեղեկատվության ազատության մասին» օրենքի վերոնշյալ դրույթներից բխում է, որ ցանկացած դեպքում տեղեկատվության հետ կապված հարաբերությունների վրա տարածվում են «Տեղեկատվության ազատության մասին» օրենքի կարգավորումները: Հետեւաբար առաջարկում ենք Նախագծի 9-րդ հոդվածի 4-րդ մասից հանել «8-րդ հոդվածի 3-րդ մասի» բառերը: 7. Նախագծի 11-րդ հոդվածում սահմանված անցումային դրույթների վերաբերյալ հարկ ենք համարում նշել հետեւյալը. «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 13-րդ հոդվածի 5-րդ մասի համաձայն՝ «Եթե օրենսդրական ակտով (բացառությամբ Սահմանադրության) սահմանված նորմը կարող է կատարվել միայն այդ ակտով նախատեսված ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտի ընդունմամբ, կամ դրա կատարումն ուղղակիորեն պայմանավորված է ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտի ընդունմամբ, ապա օրենսդրական ակտի անցումային դրույթներով սահմանվում են նաեւ` 1) օրենսդրական ակտի այն մասերը, որոնք գործելու են ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտն ուժի մեջ մտնելու պահից. 2) ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտի ընդունման նախատեսվող ժամկետը:»: Նախագծի 11-րդ հոդվածում սահմանված անցումային դրույթներով սահմանված է Նախագծով նախատեսված ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտերի ընդունման նախատեսվող ժամկետները: Միեւնույն ժամանակ՝ օրենսդրական ակտի այն մասերը, որոնք գործելու են համապատասխան ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտն ուժի մեջ մտնելու պահից, Նախագծի անցումային դրույթներում սահմանված չեն: Հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 13-րդ հոդվածի 5-րդ մասի 1-ին կետի պահանջը՝ առաջարկում ենք Նախագծի անցումային դրույթներում սահմանել նաեւ օրենսդրական ակտի այն մասերը, որոնք գործելու են ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտերի ուժի մեջ մտնելու պահից:  Նախագծի՝ անցումային դրույթներին վերաբերող 11-րդ հոդվածում Նախագծի համապատասխան հոդվածներին կատարվող հղումները հստակ չեն: «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 17-րդ հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն՝ նորմատիվ իրավական ակտերում հղումները կատարվում են հստակ եւ ուղղակի, հիմք ընդունելով նշվածն՝ առաջարկում ենք Նախագծի 11-րդ հոդվածում հստակեցնել ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտերին վերաբերող հղումները, ինչը նաեւ հնարավորություն կտա ապահովելու Նախագծի անցումային դրույթների կիրարկումը: Հիմք ընդունելով այն հանգամանքը, որ Նախագծի 11-րդ հոդվածի 1-3-րդ եւ 6-րդ մասերով սահմանվող ենթաօրեսնդրական նորմատիվ իրավական ակտերն ընդունվում են նույն մարմնի կողմից եւ նույն ժանկետում՝ առաջարկում ենք դրանք սահմանել մեկ մասով: Նախագծի 11-րդ հոդվածի 4-րդ եւ 5-րդ մասերում սահմանված չէ, թե կոնկրետ որ մարմինը պետք է ընդունի համապատասխան ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտը Նախագծի պաշտոնական հրապարակումից հետո վեց ամսվա ընթացքում: Առաջարկում ենք Նախագծի 11-րդ հոդվածի 4-րդ եւ 5-րդ մասերում հստակ նշել, թե որ մարմիններն են ընդունում այդ մասերում նշված ենթաօրեսնդրական նորմատիվ իրավական ակտերը: 8. «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացումներ եւ փոփոխություն կատարելու մաuին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում (այսուհետ նաեւ՝ Օրենսգիրք) լրացվող նոր՝ 110.3-րդ եւ 110.4-րդ հոդվածներով գենետիկորեն ձեւափոխված օրգանիզմների գործածության հետ կապված իրավախախտումների համար սահմանվում է պատասխանատվություն միայն ֆիզիկական եւ պաշտոնատար անձանց համար:  Նախագծի 5-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ Հայաստանի Հանրապետությունում արգելվում է վերարտադրության համար նախատեսված ԳՁՕ-ների ներմուծումը, տնօրինումը, օգտագործումը, պահպանումը, տեղափոխումը, փորձարկումը, ստացումը կամ այլ կերպ գործածումը բացառությամբ՝ գիտահետազոտական կազմակերպությունների կողմից գիտահետազոտական, փորձացուցադրական նպատակներով ՀՀ կառավարության սահմանված պահանջներին համապատասխան մեկուսացված համակարգերում գործածվողների:  Հարկ է նկատել, որ Նախագծի կարգավորումներից բխում է, որ քննարկվող իրավախախտումների սուբյեկտ դիտարկվում են նաեւ իրավաբանական անձինք: Հիմք ընդունելով նշվածն՝ առաջարկում ենք վերանայել «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացումներ եւ փոփոխություն կատարելու մաuին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով Օրենսգրքում լրացվող նոր՝ 110.3-րդ եւ 110.4-րդ հոդվածնեով նախատեսված կարգավորումները: 9. «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացումներ եւ փոփոխություն կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով նախատեսվում է Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացվող նոր 110.3-րդ հոդված հետեւյալ բովանդակությամբ՝ «Գյուղատնտեսության բնագավառում գենետիկորեն ձեւափոխված օրգանիզմների ներմուծումը, իրացումը, տնօրինումը, օգտագործումը, պահպանումը, տեղափոխումը, փորձարկումը, ստացումը կամ այլ կերպ գործածումը բացառությամբ՝ գիտահետազոտական կազմակերպությունների կողմից գիտահետազոտական, փորձացուցադրական նպատակներով առաջացնում է տուգանքի նշանակում ֆիզիկական անձանց նկատմամբ սահմանված նվազագույն աշխատավարձի յոթհարյուրապատիկից մինչեւ հազարապատիկի չափով, պաշտոնատար անձանց նկատմամբ՝ հազարապատիկից մինչեւ երկուհազարապատիկի չափով»:  Միաժամանակ «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացումներ եւ փոփոխություն կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով Օրենսգրքում լրացվող նոր՝ 110.4-րդ հոդվածի 1-ին եւ 2-րդ մասերով պատասխանատվություն է նախատեսվում գիտահետազոտական, փորձացուցադրական նպատակներով գենետիկորեն ձեւափոխված օրգանիզմների ներմուծման կարգը խախտելու համար եւ գիտահետազոտական, փորձացուցադրական նպատակներով գենետիկորեն ձեւափոխված օրգանիզմների գործածությունն առանց լիցենզիայի իրականացնելու համար՝ առանց որեւէ բնագավառ ընդգծելու: Նշված դրույթների բովանդակությունից բխում է, որ գենետիկորեն ձեւափոխված օրգանիզմների ներմուծումը, իրացումը, տնօրինումը, օգտագործումը, պահպանումը, տեղափոխումը, փորձարկումը, ստացումը կամ այլ կերպ գործածումը ցանկացած պարագայում արգելվում է, եթե նշված գործողությունները կատարվում են գյուղատնտեսության բնագավառում եւ բացառություն է նախատեսված միայն  գիտահետազոտական եւ փորձացուցադրական նպատակներով գենետիկորեն ձեւափոխված օրգանիզմների գործածության համար: Այսինքն՝ գյուղատնտեսության բնագավառում  ԳՁՕ-ների գործածություն կարող է իրականացվել միայն հստակ նշված նպատակներով: Նախ նշենք, որ Նախագծի 3-րդ հովածի 1-ին մասով, որպես  օրենքի Նախագծի գործողության ոլորտ, սահմանված է գյուղատնտեսության, առողջապահության, շրջակա միջավայրի ոլորտներում՝ ԳՁՕ-ների գործածության եւ  կենսաանվտանգության հետ կապված հարաբերությունները: Այսինքն՝ Նախագիծը կարգավորում է ոչ միայն գյուղատնտեսության բնագավառում ԳՁՕ-ների գործածության հետ կապված հարաբերությունները, այլեւ  առողջապահության, շրջակա միջավայրի ոլորտներում՝ ԳՁՕ-ների գործածության եւ  կենսաանվտանգության հետ կապված իրավահարաբերությունները: Բացի այդ Նախագծի նպատակն է կանոնակարգել ԳՁՕ-ների գործածությունը առանց բնագավառի շեշտման՝ բացառելով դրանց հնարավոր անբարենպաստ ազդեցությունը շրջակա միջավայրի, մարդու առողջության, կենսաբազմազանության, գյուղատնտեսական նշանակության հողերի վրա: Տվյալ պարագայում հասկանալի չէ «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացումներ եւ փոփոխություն կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով՝ Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացվող նոր՝ 110.3-րդ հոդվածով նախատեսված կարգավորմամբ գյուղատնտեսության բնագավառում ԳՁՕ–ների գործածության համար վարչական պատասխանատվություն նախատեսելու անհրաժեշտությունը՝ չունենալով կարգավորումներ Նախագծով նախատեսված այլ բնագավառներում նույնական գործողություն կատարելու համար: Բացի այդ հասկանալի չէ «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացումներ եւ փոփոխություն կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով՝ Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացվող նոր՝ 110.4-րդ հոդվածի 1-ին եւ 2-րդ մասերով նախատեսված գիտահետազոտական, փորձացուցադրական նպատակներով գենետիկորեն ձեւափոխված օրգանիզմների ներմուծման կարգը խախտելու եւ գիտահետազոտական, փորձացուցադրական նպատակներով գենետիկորեն ձեւափոխված օրգանիզմների գործածությունն առանց լիցենզիայի իրականացնելու համար նախատեսված պատասխանատվությունը վերաբերելի է միայն գյուղատնտեսության բնագավոում ԳՁՕ-ների գործածությանը, թե Նախագծով նախատեսված այլ բնգավառներում համանման գործողությանը եւս: 10. Նախագծերի փաթեթի՝ տեխնիկական պահանջներին համապատասխանության տեսանկյունից նշենք հետեւյալը. 1) «Գենետիկորեն ձեւափոխված օրգանիզմների մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով նշվում է. «գենետիկորեն ձեւափոխված օրգանիզմների (այսուհետ՝ ԳՁՕ)», Նախագծի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետում նշված է. «գենետիկորեն ձեւափոխված (գենետիկ ինժեներիայի եղանակով ստացված, տրանսգենային) օրգանիզմներ (այսուհետ՝ ԳՁՕ)»: Վերոգրյալից բխում է, որ Նախագծի երկու տարբեր դրույթներում սահմանվում է «ԳՁՕ» կարճ տարբերակը, ընդ որում՝ մի դեպքում այն սահմանվում է որպես «գենետիկորեն ձեւափոխված օրգանիզմներ» հասկացության կարճ տարբերակ, մյուս դեպքում՝ «գենետիկորեն ձեւափոխված (գենետիկ ինժեներիայի եղանակով ստացված, տրանսգենային) օրգանիզմներ» հասկացության: «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 21-րդ հոդվածի 4-րդ մասով սահմանված է. «Նորմատիվ իրավական ակտում հաճախակի կիրառվող երկար արտահայտությունները նույն նորմատիվ իրավական ակտում կարող են սահմանվել կրճատ տարբերակով` իրավական ակտում առաջին իսկ կիրառումից հետո նախատեսելով կամ տվյալ արտահայտության սահմանումը, կամ փակագծերում նշելով կրճատ տարբերակը»: «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 15-րդ հոդվածի 2-րդ մասով սահմանված է. «Նորմատիվ իրավական ակտում միեւնույն միտքն արտահայտելիս կիրառվում են միեւնույն բառերը, տերմինները կամ բառակապակցությունները` որոշակի հերթականությամբ»: Վերոգրյալը հիմք ընդունելով՝ առաջարկում ենք Նախագծի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետում նշված (այսուհետ՝ ԳՁՕ) բառերը հանել, իսկ Նախագծի 1-ին հոդվածով նշված «(այսուհետ՝ ԳՁՕ)» ձեւակերպման մեջ լրացնել «նաեւ» բառը «այսուհետ» բառից հետո: 2) Նախագծի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի 8-րդ կետում առաջարկում ենք «ՀՀ» հապավումը փոխարինել «Հայաստանի Հանրապետության» բառերով՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 21-րդ հոդվածի 2-րդ մասի պահանջը, այն է. «Արգելվում են նորմատիվ իրավական ակտում կատարել բառերի կամ տերմինների անհարկի կրճատումներ, ինչպես նաեւ բառերի կամ տերմինների հապավումներ»: 3) Նախագծի 5-րդ հոդվածի 7-րդ մասում առկա «Լիցենզավորման մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով» ձեւակերպումից առաջարկում ենք հանել «Հայաստանի Հանրապետության» բառերը՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 18-ր հոդվածի 3-րդ մասի պահանջը՝ օրենքի կրճատ անվանումը հիշատակելիս դրանում նշվում է օրենքի վերնագիրը:  Նույնը վերաբերելի է նաեւ Նախագծի 9-րդ հոդվածի 4-րդ մասում «Տեղեկատվության ազատության մասին» օրենքի կրճատ անվանման մեջ հիշատակված, «Բույսերի սորտերի պահպանության մասին» օրենքում փոփոխություն կատարելու մաuին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածում առկա, «Սերմերի մասին» օրենքում փոփոխություն կատարելու մաuին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածում առկա, ինչպես նաեւ այդ հոդվածով  «Սերմերի մասին» օրենքի 1-ին հոդվածի նոր խմբագրությամբ շարադրվող 3-րդ մասում առկա, «Սննդամթերքի անվտանգության մասին» օրենքում լրացում կատարելու մաuին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածում առկա, «Օրգանական գյուղատնտեսության մասին» օրենքում փոփոխություններ կատարելու մաuին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածում առկա, «Լիցենզավորման մասին» օրենքում լրացում կատարելու մաuին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածում առկա, «Սննդամթերքի անվտանգության պետական վերահսկողության մասին» օրենքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածում առկա «Հայաստանի Հանրապետության» բառերին: 4) Նախագծի ողջ տեքստում առաջարկում ենք բոլոր հոլովաձեւերով առկա «Հայաստանի Հանրապետության կառավարություն» եւ «ՀՀ կառավարություն» բառերը փոխարինել «Կառավարություն» բառով՝ համապատասխան հոլովաձեւերով՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 15-րդ հոդվածի 2-րդ մասը՝ նորմատիվ իրավական ակտում միեւնույն միտքն արտահայտելիս կիրառվում են միեւնույն բառերը, տերմինները կամ բառակապակցությունները` որոշակի հերթականությամբ եւ Կառավարության՝ Սահմնադրությամբ նախատեսված անվանումը: 5) Նախագծի 2-րդ հոդվածի 1-ին կետում կիրառվում է «եւ (կամ)» ձեւակերպումը: Հարկ է նկատել, որ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 16-րդ հոդվածի բովանդակությունից բխում է, որ նորմատիվ իրավական ակտում կարող է կիրառվել կա՛մ «եւ», կա՛մ «կամ» շաղկապը, մինչդեռ «եւ (կամ)» գրելաձեւը կիրառելի չէ: Հիմք ընդունելով վերոգրյալն՝ առաջարկում ենք վերանայել Նախագծի 2-րդ հոդվածի 1-ին կետում կիրառված «եւ (կամ)» ձեւակերպումը: 6) Նախագծի 3-րդ հոդվածի 2-րդ մասում առկա է հետեւյալ կարգավորումը. «2. Սույն օրենքի գործողությունը չի տարածվում  մարդու, կենդանիների համար 1-4-րդ խմբերի ախտածին մանրէների, մակաբույծ որդերի, կենսաբանական ծագում ունեցող թույների եւ մարդու ու կենդանիների բուժման համար նախատեսված դեղերի, ինչպես նաեւ գիտական նպատակով՝ որեւէ կենդանի օրգանիզմի օգտագործումը գիտնականի (հետազոտողի) կողմից համապատասխան գիտական մեթոդաբանությամբ (փորձեր, մշտադիտարկումներ, գրանցումներ, տվյալների հավաքագրում ու դրանց վիճակագրական վերլուծություն)՝ հետազոտությունների իրականացման, բացահայտումների, նորարարությունների ստացման համար, ինչպես նաեւ ԳՁՕ-ների հայտնաբերման թեսթ համակարգերի վրա:»:  Հարկ է նկատել, որ քննարկվող կարգավորման մեջ պահպանված չէ նախադասության շարադասությունը, ինչը հնարավորություն չի տալիս որոշակիացնելու, թե իրավահարաբերությունների որ շրջանակի վրա չի տարածվում օրենքի գործողությունը: Հիմք ընդունելով նշվածն՝ առաջարկում ենք խմբագրել Նախագծի 3-րդ հոդվածի 2-րդ մասի կարգավորումը: 7) Նախագծի 4-րդ հոդվածի 2-րդ մասում առկա է հետեւյալ ձեւակերպումը՝ «Սույն օրենքի խնդիրն է՝ ԳՁՕ-ների գործածության կենսաանվտանգության սկզբունքների խախտումը կանխելը»: Նախագծի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետում սահմանվում է հետեւյալ հասկացությունը՝ «3) ԳՁՕ-ների գործածության հետ կապված կենսաանվտանգություն՝ միջոցառումների ամբողջություն, ինչը երաշխավորում է ԳՁՕ-ների ցանկացած անբարենպաստ ազդեցության բացառումը շրջակա միջավայրի, մարդու կյանքի ու առողջության եւ կենսաբազմազանության վրա,»: «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 15-րդ հոդվածի 1-ին եւ 2-րդ մասերով սահմանվում է, որ նորմատիվ իրավական ակտում կիրառվում են նորմատիվ իրավական ակտերով սահմանված կամ հանրածանոթ հասկացություններ կամ տերմիններ, նորմատիվ իրավական ակտում միեւնույն միտքն արտահայտելիս կիրառվում են միեւնույն բառերը, տերմինները կամ բառակապակցությունները` որոշակի հերթականությամբ: 8) Նախագծի՝ ԳՁՕ-ների գործածության եւ կենսաանվտանգության վերաբերյալ տեղեկատվության տրամադրմանը, հասրակաության իրազեկմանը վերաբերող 3-րդ գլուխը բաղկացած է մեկ հոդվածից: Հարկ է նկատել, որ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 4-րդ մասում սահմանված կանոնի համաձայն՝ «Օրենսդրական ակտերում բովանդակությամբ համասեռ հոդվածները միավորվում են գլուխներում:»: Հիմք ընդունելով վերոգրյալը՝ նշենք, որ նորմատիվ իրավական ակտում գլուխների սահմանման անհրաժեշտությունը պայմանավորված է ոչ թե մեկ հոդվածի, այլ համասեռ մի քանի հոդվածների առկայությամբ:   Նախագծի 3-րդ գլուխը վերնագրված է՝ «ԳՁՕ-ների գործածության եւ կենսաանվտանգության վերաբերյալ տեղեկատվության տրամադրումը, հասրակաության իրազեկումը», մինչդեռ Նախագծի 3-րդ գլխում ներառված միակ 9-րդ հոդվածը վերնագրված է «ԳՁՕ-ների գործածության վերաբերյալ հանրության տեղեկատվության տրամադրումը եւ իրազեկումը», սակայն, հոդվածը պարունակում է կարգավորումներ նաեւ կենսաանվտանգության վերաբերյալ հանրությանը տեղեկատվություն տրամադրելուն եւ իրազեկելուն: «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 10-րդ մասի համաձայն՝ բաժիններն ու գլուխները ունենում են վերնագրեր, որոնք պետք է համապատասխանեն դրանց բովանդակությանը: «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 8-րդ մասի համաձայն՝ հոդվածների վերնագրերը համապատասխանում են հոդվածների բովանդակությանը: Միաժամանակ հարկ է նկատել, որ Նախագծի 9-րդ հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսվում է, որ ԳՁՕ-ների կամ դրանց համակցված գործածության դեպքերում լիազոր մարմինը՝ Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագրերով սահմանված նորմերին համապատասխան, միջոցներ է ձեռնարկում շրջակա միջավայրին եւ մարդու առողջությանն առնչվող ցանկացած սպառնալիք բացառելու ուղղությամբ: Մինչդեռ Նախագծի 9-րդ հոդվածը եւ 3-րդ գլուխը վերաբերում են ԳՁՕ-ների գործածությանը եւ կենսաանվտանգության վերաբերյալ տեղեկատվության տրամադրմանը եւ իրազեկմանը: Հետեւաբար անհրաժեշտություն է առաջնում Նախագծի հոդվածի եւ գլխի վերնագրերը համապատասխանեցնել վերջիններիս բովանդակությանը:  Հիմք ընդունելով վերոգրյալն՝ առաջարկում ենք վերանայել Նախագծի 3-րդ գլխի կարգավորումները: 9) Նախագծի 9-րդ հոդվածի 7-րդ մասի 4-րդ կետով նախատեսված կարգավորման շարադասությունը բացակայում է, ուստի առաջարկում ենք խմբագրել այն՝ կարգավորումը հստակեցնելու նպատակով: 10) «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացումներ եւ փոփոխություն կատարելու մաuին» օրենքի նախագծի ողջ տեքստում, ինչպես նաեւ «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացումներ եւ փոփոխություն կատարելու մաuին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացվող նոր հոդվածների համարներից առաջ գրված «ՀՈԴՎԱԾ» բառերն առաջարկում ենք փոխարինել «Հոդված» բառերով՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 2-րդ մասի պահանջը, այն է. «( ) Հոդվածի համարից առաջ գրվում է «Հոդված» բառը»: Նույնը վերաբերելի է նաեւ «Բույսերի սորտերի պահպանության մասին» օրենքում փոփոխություն կատարելու մաuին» օրենքի, «Սերմերի մասին» օրենքում փոփոխություն կատարելու մաuին» օրենքի, «Սննդամթերքի անվտանգության մասին» օրենքում լրացում կատարելու մաuին» օրենքի, «Օրգանական գյուղատնտեսության մասին» օրենքում փոփոխություններ կատարելու մաuին» օրենքի, «Լիցենզավորման մասին» օրենքում լրացում կատարելու մաuին» օրենքի, «Սննդամթերքի անվտանգության պետական վերահսկողության մասին» օրենքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի եւ «Պետական տուրքի մասին» օրենքում լրացում կատարելու մաuին» օրենքի նախագծերին: 11) «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացումներ եւ փոփոխություն կատարելու մաuին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածում Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքի լրիվ անվանումը շարադրելիս անհրաժեշտ է պահպանել «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 18-րդ հոդվածի 5-րդ մասով սահմանված հերթականությունը, այն է. «Սահմանադրական օրենք չհանդիսացող օրենսգրքի լրիվ անվանումը հիշատակելիս հետեւյալ հաջորդականությամբ ներառվում են օրենքի ընդունման տարին, ամիսը (տառերով), ամսաթիվը, օրենսգրքի վերնագիրը եւ «օրենսգիրք» բառը, եթե վերնագիրը չի ներառում այն»: 12) «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացումներ եւ փոփոխություն կատարելու մաuին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածում առաջարկում ենք «բովանդակությամբ «110.3 » -րդ եւ «110.4 » -րդ հոդվածներով» ձեւակերպումը փոխարինել «բովանդակությամբ 110.3-րդ եւ 110.4-րդ հոդվածներով» ձեւակերպմամբ: 13) «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացումներ եւ փոփոխություն կատարելու մաuին» օրենքի նախագծով նախատեսվում է Օրենսգրքում լրացնել նոր՝ 110.3-րդ հոդված, մինչդեռ «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացում եւ փոփոխություններ կատարելու մաuին» 2022 թվականի սեպտեմբերի 23-ի ՀՕ-346-Ն օրենքի 1-ին հոդվածով Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացվել է «Գյուղատնտեսական մշակաբույսերի սորտերի եւ տնկանյութի ձեւերի օգտագործման, բազմացման, ներմուծման եւ հավաստագրման պահանջների խախտումը» վերտառությամբ 110.3-րդ հոդված, որը ուժի մեջ է մտնելու օրենքի պաշտոնական հրապարակումից մեկ տարի հետո: 14) «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացումներ եւ փոփոխություն կատարելու մաuին» օրենքի նախագծի 2-րդ հոդվածում առաջարկում ենք «Օրենսգրքի 2381-րդ» ձեւակերպումից հետո լրացնել «հոդվածի վերնագրում եւ» բառերը՝ հիմք ընդունելով այն հանգամանքը, որ փոփոխության ենթարկվող արտահայտությունը առկա է նաեւ տվյալ հոդվածի վերնագրում: 15) «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացումներ եւ փոփոխություն կատարելու մաuին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով Օրենսգրքում նախատեսվում է լրացնել նոր՝ «Գյուղատնտեսության բնագավառում գենետիկորեն ձեւափոխված օրգանիզմների գործածությունը» վերտառությամբ 110.3-րդ եւ «Մեկուսացված համակարգում եւ գիտահետազոտական, փորձացուցադրական նպատակներով գենետիկորեն ձեւափոխված օրգանիզմների գործածությունը» վերտառությամբ 110.4-րդ հոդվածներ: Հարկ ենք համարում նշել, որ Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքի հոդվածների վերնագրերն ինքնին ենթադրում են վարչական իրավախախտումներ, մինչդեռ «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացումներ եւ փոփոխություն կատարելու մաuին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացվող վերը մեջբերված հոդվածների վերնագրերն իրավախախտման վերաբերյալ նշում չեն պարունակում: Նշվածով պայմանավորված՝ առաջարկում ենք քննարկվող վերնագրերը համապատասխանեցնել հոդվածների բովանդակությանը՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 8-րդ մասում սահմանված պահանջը, այն է՝ «Հոդվածների վերնագրերը համապատասխանում են հոդվածների բովանդակությանը:»: 16) «Բույսերի սորտերի պահպանության մասին» օրենքում փոփոխություն կատարելու մաuին» օրենքի նախագծի վերնագրում առաջարկում ենք «ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆ» բառը փոխարինել «ԼՐԱՑՈՒՄ» բառով՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 12-րդ հոդվածի 2-րդ մասի պահանջը, ինչպես նաեւ այն հանգամանքը, որ վերոնշյալ նախագծով «Բույսերի սորտերի պահպանության մասին» օրենքում կատարվում է ոչ թե փոփոխություն, այլ լրացում: Առաջարկում ենք նաեւ «Սննդամթերքի անվտանգության մասին» օրենքում լրացում կատարելու մաuին» օրենքի նախագծի վերնագրում «ԼՐԱՑՈՒՄ» բառը փոխարինել «ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆ» բառով՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 12-րդ հոդվածի 2-րդ մասի պահանջը եւ այն հանգամանքը, որ նախագծով «Սննդամթերքի անվտանգության մասին» օրենքում կատարվում է ոչ թե լրացում, այլ փոփոխություն: 17) Նախագծի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով սահմանվում է «գենետիկորեն ձեւափոխված օրգանիզմ» եզրույթի հասկացությունը, այն է. «գենետիկորեն ձեւափոխված (գենետիկ ինժեներիայի եղանակով ստացված, տրանսգենային) օրգանիզմներ (այսուհետ՝ ԳՁՕ)՝ օրգանիզմ կամ մի քանի օրգանիզմներ, ցանկացած անբջիջ, միաբջիջ կամ բազմաբջիջ գոյացություն, որոնք ունակ են վերարտադրելու կամ փոխանցելու ժառանգական գենետիկ նյութը, որոնք տարբերվում են գենետիկ ինժեներիայի մեթոդների կիրառմամբ ստացված բնական օրգանիզմներից եւ (կամ) պարունակում են գենետիկ ինժեներիայի նյութ՝ ներառյալ գեները, դրանց հատվածները կամ գեների համակցությունները»: Այս համատեքստում հարկ է անդրադառնալ «Բույսերի սորտերի պահպանության մասին» օրենքում փոփոխություն կատարելու մաuին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով «Բույսերի սորտերի պահպանության մասին» օրենքի 13-րդ հոդվածի 6-րդ մասով լրացվող «միջոցով, բացառությամբ գենային ինժեներիայի վերափոխման միջոցով ստացված գենետիկորեն ձեւափոխված օրգանիզմների» բառերին: Հիմք ընդունելով այն հանգամանքը, որ Նախագծի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով սահմանված դրույթում կիրառվում են «գենետիկ ինժեներիա» բառերը՝ առաջարկում ենք «Բույսերի սորտերի պահպանության մասին» օրենքում փոփոխություն կատարելու մաuին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածում, ինչպես նաեւ այլ օրենքներում ցանկացած հոլովաձեւերով առկա «գենային ինժեներիա» բառերը փոխարինել «գենետիկ ինժեներիա» բառերով՝ համապատասխան հոլովաձեւերով: Հարկ է անդրադառնալ նաեւ «Սննդամթերքի անվտանգության մասին» օրենքում լրացում կատարելու մաuին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով «Սննդամթերքի անվտանգության մասին» օրենքում լրացում կատարելու մաuին» օրենքի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի նոր խմբագրությամբ շարադրվող 27-րդ կետին, այն է. «գենետիկորեն ձեւափոխված (գենաինժեներային, տրանսգեն) օրգանիզմներ օրգանիզմ կամ օրգանիզմներ, ցանկացած ոչ բջջային, բջջային (միաբջիջ կամ բազմաբջիջ) կազմավորում, որոնք ընդունակ են վերարտադրվելու կամ ժառանգական գենետիկական նյութ փոխանցելու, տարբեր են բնական օրգանիզմներից, ստացված են գենետիկական ինժեներիայի մեթոդների կիրառմամբ, եւ/կամ պարունակում են գենաինժեներային նյութ, այդ թվում գեներ, դրանց առանձին հատվածներ կամ գեների համակցություններ»: Նշենք, որ վերոնշյալ գենետիկորեն ձեւափոխված օրգանիզմների հասկացությունը տարբերվում է Նախագծի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով սահմանված հասկացությունից: Առաջարկում ենք հասկացությունները համապատասխանեցնել միմյանց: 18) «Լիցենզավորման մասին» օրենքում լրացում կատարելու մաuին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածում նշված է. «Լիցենզավորման մասին» Հայաuտանի Հանրապետության 2001 թվականի մարտի 30-ի ՀՕ-193 օրենքի 43-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 7-րդ բաժինը լրացնել նոր 7.5-րդ կետով»: Նշենք, որ նախ՝ վերը մեջբերված հատվածում «մարտի» բառն անհրաժեշտ է փոխարինել «մայիսի» բառով՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավակն ակտերի մասին» օրենքի 18-րդ հոդվածի 3-րդ մասի պահանջը, ինչպես նաեւ այն հանգամանքը, որ «Լիցենզավորման մասին» օրենքն ընդունվել է 2001 թվականի մայիսի 30-ին: Բացի այդ՝ նշենք, որ «Լիցենզավորման մասին» օրենքի 43-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 7-րդ բաժնում որեւէ կետ առկա չէ, հետեւաբար հասկանալի չէ այն 7.5-րդ կետով լրացնելու նպատակը: Առաջարկում ենք վերոգրյալի հիման վրա համապատասխան փոփոխություններ կատարել «Լիցենզավորման մասին» օրենքում լրացում կատարելու մաuին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածում: 19) «Սննդամթերքի անվտանգության մասին» օրենքում լրացում կատարելու մաuին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածին հաջորդում է 3-րդ հոդվածը: Առաջարկում ենք ապահովել «Սննդամթերքի անվտանգության մասին» օրենքում լրացում կատարելու մաuին» օրենքի նախագծի հոդվածների համարակալման հաջորդականությունը՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 2-րդ մասում սահմանված պահանջը, այն է՝ «Օրենսդրական ակտերում նորմերը շարադրվում են հերթական համար ունեցող հոդվածների տեսքով: Հոդվածի համարից առաջ գրվում է «Հոդված» բառը:»: 20) «Սննդամթերքի անվտանգության պետական վերահսկողության մասին» օրենքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով նախատեսվում է «Սննդամթերքի անվտանգության պետական վերահսկողության մասին» օրենքի 5.2-րդ հոդվածի 3-րդ մասում լրացնել նոր՝ 34-րդ կետ: Միեւնույն ժամանակ՝ քննարկվող լրացման բուն տեքստից հետո նշված է «բառերով» բառը: Հիմք ընդունելով վերոգրյալն՝ առաջարկում ենք «Սննդամթերքի անվտանգության պետական վերահսկողության մասին» օրենքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածում «բառերով» բառը հանել: Առաջարկում ենք նաեւ  նշված նախագծում օրենքի լրիվ անվանման մեջ կիրառված « ՀՕ 143-Ն» ձեւակերպումը փոխարինել «ՀՕ-143-Ն» ձեւակերպմամբ: 22) «Պետական տուրքի մասին» օրենքում լրացում կատարելու մաuին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածում նշված «(այսուհետ՝ Օրենք)» բառերն առաջարկում ենք հանել՝ հիմք ընդունելով այն հանգամանքը, որ «Օրենք» բառը վերոնշյալ նախագծում այլեւս չի կիրառվում: 23) «Պետական տուրքի մասին» օրենքում լրացում կատարելու մաuին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով նախատեսվում է «Պետական տուրքի մասին» օրենքի 19-րդ հոդվածի 18-րդ կետը լրացնել նոր՝ 21-րդ ենթակետով: Հիմք ընդունելով «Պետական տուրքի մասին» օրենքի 19-րդ հոդվածի կետերի եւ ենթակետերի համարակալման սկզբունքը՝ առաջարկում ենք «Պետական տուրքի մասին» օրենքում լրացում կատարելու մաuին» օրենքի նախագծում «21» թիվը փոխարինել «18.18» թվով: 24) «Օրգանական գյուղատնտեսության մասին» օրենքում փոփոխություններ կատարելու մաuին» օրենքի նախագծի 2-րդ հոդվածով նախատեսվում է «Օրգանական գյուղատնտեսության մասին» օրենքի 4-րդ հոդվածի 1-ին մասի 6-րդ կետում «կենդանի վերափոխված օրգանիզմների, գենային ինժեներիայի» բառերը փոխարինել «գենետիկորեն ձեւափոխված օրգանիզմների» բառերով: Հարկ ենք համարում նշել, որ վերոնշյալ փոփոխության կատարման դեպքում խախտվում է նախադասության շարադասությունը: Առաջարկում ենք վերանայել «Օրգանական գյուղատնտեսության մասին» օրենքում փոփոխություններ կատարելու մաuին» օրենքի նախագծի 2-րդ հոդվածով նախատեսված փոփոխությունը՝ նախադասության մտքի կապակցվածության պահպանման նպատակով: Եզրահանգում Ամփոփելով փորձաքննության արդյունքները՝ կարող ենք նշել, որ Նախագծով սահմանված կարգավորումները կարող են խնդրահարույց լինել օրինականության եւ իրավական որոշակիության սկզբունքների տեսանկյունից: Միաժամանակ առաջարկում ենք ներկայացված դիտարկումների հիման վրա ապահովել Նախագծերի փաթեթով սահմանված կարգավորումների համապատասխանությունը միմյանց, «Տեղեկատվության ազատության մասին» եւ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքների պահանջներին:     ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԻՐԱՎԱԿԱՆ  ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                                 ԶԵՄՖԻՐԱ ՀՈՎԱՍԱՓՅԱՆ Կատարողներ՝ Ա. Ղազարյան (հեռ.` 011-513-248), Մ. Մնացականյան (հեռ.` 011-513-248) 26.10.2022թ. ՏԵՂԵԿԱՆՔ Նախագծերի փաթեթին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտության մասին Նախագծերի փաթեթի ընդունմամբ անհրաժեշտություն է առաջանում օրենսդրությամբ կիրառված որոշ կարգավորումներ համապատասխանեցնել Նախագծերի փաթեթով սահմանված կարգավորումներին: Մասնավորապես՝ Նախագծի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով «գենետիկորեն ձեւափոխված օրգանզիմներ» եզրույթը սահմանելու արդյունքում անհրաժեշտություն է առաջանում համապատասխան փոփոխություն կատարել նաեւ «Բուսական աշխարհի մասին» օրենքի 1-ին հոդվածում «գենետիկորեն ձեւափոխված օրգանզիմներ» եզրույթի հասկացությունը սահմանող պարբերությունում: Նախագծերի փաթեթին առնչվող Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտությունը բացակայում է:   ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԻՐԱՎԱԿԱՆ  ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                                 ԶԵՄՖԻՐԱ ՀՈՎԱՍԱՓՅԱՆ Կատարողներ՝ Ա. Ղազարյան (հեռ.` 011-513-248), Մ. Մնացականյան (հեռ.` 011-513-248) 26.10.2022թ. Ֆինանսատնտեսագիտական փորձաքննության արդյունքները Ներկայացված Նախագծերի փաթեթով առաջարկվում է կանոնակարգել գենետիկորեն ձեւափոխված օրգանիզմների (այսուհետ՝ ԳՁՕ) կիրառման սահմանափակումների եւ այդ հարցերի հետ կապված իրավահարաբերությունները՝ նպատակ ունենալով դրա միջոցով բացառել ԳՁՕ-րի հնարավոր անբարենպաստ ազդեցությունը շրջակա միջավայրի, մարդու առողջության, կենսաբազմազանության, գյուղատնտեսական նշանակության հողերի անվտանգության վրա: Ֆինանսատնտեսագիտական հիմնախնդիրների տեսանկյունից հարկ ենք համարում ներկայացնել հետեւյալ նկատառումները, դիտողություններն ու առաջարկությունները՝ Նախագծերի փաթեթում ընդգրկված՝ «Գենետիկորեն ձեւափոխված օրգանիզմների մասին» (Կ-385-04.10.2022-ՏՏԳՇ-011/0) օրենքի նախագծի (այսուհետ՝ Նախագիծ) վերաբերյալ:  1. Նախագծի 1-ին հոդվածի 1-ին մասով սահմանվում է, որ. «Սույն օրենքով կարգավորվում են Հայաստանի Հանրապետությունում գենետիկորեն ձեւափոխված օրգանիզմների (այսուհետ՝ ԳՁՕ)՝ ստացման, ներմուծման, փորձարկման, պահպանման, տնօրինում, օգտագործման, հետազոտման, տեղափոխման, ոչնչացման անբարենպաստ ազդեցությունից շրջակա միջավայրի, մարդու առողջության, կենսաբազմազանության եւ գյուղատնտեսական նշանակության հողերի պաշտպանության ու կենսաանվտանգության հետ կապված հարաբերությունները:», որտեղ, ինչպես նաեւ Նախագծի հետագա տեքստում, որեւէ հիշատակում չի կատարվում անասնաբուծության, առավել եւս՝ տոհմային անասնաբուծության մասին (այն դեպքում, երբ ԳՁՕ-ները կիրառելի են նաեւ այդ ոլորտում): Այս կապակցությամբ առաջարկում ենք տվյալ մասի «հողերի» բառից հետո ավելացնել «, գյուղատնտեսական (այդ թվում՝ տոհմային) եւ այլ կենդանիների գենոֆոնդի» բառերը, ինչպես նաեւ համապատասխան լրացումներ կատարել այն հոդվածներում, որտեղ խոսք է գնում մարդու առողջության, կենսաբազմազանության եւ գյուղատնտեսական նշանակության հողերի պաշտպանության ու կենսաանվտանգության ապահովման մասին (օրինակ՝ 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի 13-րդ կետում, 5-րդ հոդվածի 3-րդ մասում, 7-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետում եւ այլն): Նշենք նաեւ, որ այս կապակցությամբ (հատկապես՝ Նախագծով առաջարկվող սահմանափակումների մասով), ինչպես նաեւ տվյալ խնդրի օրենսդրական հիմքերի լիարժեքության ապահովման նկատառումներով, կարծում ենք, անհրաժեշտություն է առաջանում համապատասխան փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարել նաեւ «Տոհմային անասնաբուծության մասին», «Անասնաբուժության մասին», «Բուսական աշխարհի մասին» եւ «Բուսասանիտարիայի մասին» ՀՀ օրենքներում:  2. Նախագծի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի. ա) 1-ին կետով տրվում է «գենետիկորեն ձեւափոխված (գենետիկ ինժեներիայի  եղանակով ստացված, տրանսգենային) օրգանիզմներ» հասկացության սահմանումը, որի բացատրության նպատակով հղում է կատարվում նաեւ գենետիկ ինժեներիայի եղանակներին: Այս կապակցությամբ հարկ է նշել, որ նախ՝ «գենետիկ ինժեներիա» հասկացությունն ինքը սահմանման կարիք ունի (ինչն առաջարկում ենք կատարել տվյալ հոդվածում), եւ երկրորդ՝ լինելով ԳՁՕ-ների ստեղծման գիտական հիմքերից մեկը, կարծում ենք, գենետիկ ինժեներիայի հետ կապված հարաբերություններն առանձին օրենքի տեսքով, կամ տվյալ օրենքի շրջանակներում մանրամասն կանոնակարգման կարիք ունեն: բ) 2-րդ կետով տրվում է «ԳՁՕ գործածություն» հասկացության սահմանումը, ըստ որի՝ այն իրենից ներկայացնում է. «ԳՁՕ հետազոտություն, ստացում, փորձարկում, պահպանում, տնօրինում, օգտագործում, ներմուծում, տեղափոխում, ոչնչացում ցանկացած ձեւով՝ ներառյալ դրանց հետ կապված արտահանումը,»: Այս առումով հարկ է նշել, որ արտահանումը չի կարելի համարել որեւէ ապրանքի ոչնչացման ձեւ, ուստի առաջարկում ենք տվյալ սահմանումից հանել «ներառյալ դրանց հետ կապված արտահանումը,» բառերը: գ) 5-րդ կետով տրվում է «մեկուսացված համակարգ» հասկացության սահմանումը՝ որպես. «փակ, արտաքին միջավայրի հետ շփումը բացառող եւ բացառապես գիտական նպատակով օգտագործվող հատուկ կառույց,»: Հարկ է նկատի ունենալ, որ «կառույց» բառը բավականին միանշանակ ընկալվող է եւ հասկացվում է շինության իմաստով, այն դեպքում, երբ ԳՁՕ-րի գործածումը շատ լայն իմաստ ունի (հետազոտություն, ստացում, փորձարկում, պահպանում, տնօրինում, օգտագործում, ներմուծում, տեղափոխում, ոչնչացում), ինչն էլ նշանակում է, որ այս իմաստով միայն «հատուկ կառույցի» հիշատակումը շատ նեղ իմաստ է հաղորդում տվյալ երեւույթին: Այս կապակցությամբ առաջարկում ենք «կառույց» բառից հետո ավելացնել «, սարքավորում, բիոկամերա կամ այլ մեկուսացված տարածություն,» բառերը: դ) 7-րդ կետով տրվում է «ներմուծում» հասկացության սահմանումը, որը ձեւակերպված է հետեւյալ կերպ. «բացառապես գիտական եւ փորձացուցադրական նպատակներով ԳՁՕ-ների ներմուծում,»: Այս առումով հարկ ենք համարում նշել, որ նախ՝ տվյալ սահմանումը ոչ թե «ներմուծում» հասկացության սահմանում է (որը շատ հանրահայտ հասկացություն է եւ սահմանման կարիք չունի), այլ ներմուծման նպատակի սահմանում է (ինչն էլ կարելի է ամրագրել որպես Նախագծի տեքստային դրույթ), եւ երկրորդ՝ եթե «ներմուծում» հասկացության սահմանումը անհրաժեշտություն է տվյալ Նախագծի իմաստով, ապա անհրաժեշտ է սահմանել նաեւ «արտահանում» եւ «տարանցիկ փոխադրում» հասկացությունները: Բացի այդ, պետք է նկատել, որ եթե Նախագծում ներմուծման մասով որոշակի եւ խիստ սահմանափակումներ են ամրագրվում, արտահանումը դիտարկվում է որպես ազատ գործունեության տեսակ, ապա տարանցիկ փոխադրման մասին ընդհանրապես որեւէ դրույթ չի սահմանվում:  3. Նախագծի 3-րդ հոդվածի 1-ին մասով սահմանվում է, որ. «Սույն օրենքի գործողությունը տարածվում է գյուղատնտեսության, առողջապահության, շրջակա միջավայրի ոլորտներում՝ ԳՁՕ-ների գործածության եւ կենսաանվտանգության հետ կապված գործընթացների վրա:», ինչն ամբողջությամբ վերախմբագրման անհրաժեշտություն է զգում, քանի որ՝ - օրենքի գործողության ոլորտը նեղ է սահմանված (դրանում բացակայում է առնվազն գիտության ոլորտը, որի համար կատարվում են ԳՁՕ-ների գործածման սահմանափակումներից բացառությունները), - օրենքի գործողության ոլորտների շեշտադրումն ընդհանրապես անիմաստ է դառնում, քանի որ օրենքի կարգավորման առարկան ԳՁՕ-ների գործածումն է եւ դրա սահմանափակումները՝ անկախ գործածման ոլորտից, - օրենքի գործողությունը սկզբունքորեն ոչ թե «գործընթացների», այլ դրանց հետ կապված հարաբերությունների վրա կարող է տարածվել եւ այլն: Այս կապակցությամբ առաջարկում ենք Նախագծի 3-րդ հոդվածի 1-ին մասը շարադրել հետեւյալ խմբագրությամբ. «1. Սույն օրենքի գործողությունը տարածվում է ԳՁՕ-ների գործածության եւ կենսաանվտանգության ապահովման հետ կապված հարաբերությունների վրա:»:  4. Նախագծի 4-րդ հոդվածի 2-րդ մասով սահմանվում է, որ. «Սույն օրենքի խնդիրն է՝ ԳՁՕ-ների գործածության կենսաանվտանգության սկզբունքների խախտումը կանխելը:», ինչը նույնպես խմբագրման կարիք ունի: Մասնավորապես, «սկզբունքների խախտումը կանխելը» օրենքի խնդիր լինել չի կարող, որպես այդպիսին կարող է լինել «սկզբունքների խախտումը կանխելու համար օրենսդրական հիմքերի ապահովումը», սակայն այս մասի հետ կապված հիմնական խնդիրը կայանում է նրանում, որ տվյալ Նախագծով ԳՁՕ-ների գործածության կենսաանվտանգության որեւէ սկզբունք սահմանված չէ (թեեւ Նախագծի ներկայացման հիմնական նպատակներից մեկը հենց դրանում է կայացել): Հետեւաբար, անհրաժեշտ է կամ հանել Նախագծի 4-րդ հոդվածի 2-րդ մասը, կամ էլ Նախագծով սահմանել ԳՁՕ-ների գործածության կենսաանվտանգության ապահովման սկզբունքները, որի հետ կապված, կարծում ենք, անհրաժեշտություն կառաջանա լրամշակել նաեւ Նախագծի 7-րդ եւ 8-րդ հոդվածներով սահմանված լիազորությունների շրջանակը՝ դրանց կոնկրետացման եւ ընդլայնման տեսանկյունից: 5. Նախագծի 5-րդ հոդվածի 2-րդ մասով սահմանվում է, որ. «Հայաստանի Հանրապետությունում արգելվում է վերարտադրության համար նախատեսված ԳՁՕ-ների ներմուծումը, տնօրինումը, օգտագործումը, պահպանումը, տեղափոխումը, փորձարկումը, ստացումը կամ այլ կերպ գործածումը բացառությամբ՝ գիտահետազոտական կազմակերպությունների կողմից գիտահետազոտական, փորձացուցադրական նպատակներով ՀՀ կառավարության սահմանված պահանջներին համապատասխան մեկուսացված համակարգերում գործածվողների:», իսկ Նախագծի 7-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետի համաձայն էլ «բացառապես գիտահետազոտական, փորձացուցադրական աշխատանքների համար ԳՁՕ-ների ներմուծման, արտահանման կարգի սահմանման» լիազորությունը վերապահվում է ՀՀ կառավարությանը: Խնդիրը կայնում է նրանում, որ՝ ա) բացառությունների կազմում անհրաժեշտ է հիշատակել նաեւ «ԳՁՕ-րի օգտագործմամբ ստացված պատրաստի արտադրանքի ներմուծումը»՝ տարընթերցման հնարավորությունները բացառելու նպատակով (քանի որ ԳՁՕ-ները կարող են ներմուծվել որեւէ պատրաստի արտադրանքի կազմում),  բ) որեւէ ապրանքի ներմուծման արգելքը կամ սահմանափակումը, ելնելով ԵԱՏՄ Մաքսային օրենսգրքի եւ այս Միության հիմնարար այլ փաստաթղթերի տրամաբանությունից եւ պահանջներից, պետք է սահմանվեն ԵԱՏՄ Մաքսային օրենսգրքով եւ Եվրասիական տնտեսական հանձնաժողովի կոլեգիայի որոշմամբ, ինչպես, օրինակ, դա կատարվել է հում նավթի, նավթի վերամշակումից ստացվող ապրանքների, պարարտանյութերի եւ այլ ապրանքների ներմուծման սահմանափակումների սահմանման դեպքում:  Տվյալ Նախագծի իմաստով այս խնդիրը, կարծում ենք, հիմնարար նշանակություն ունի, քանի որ առանց ԵԱՏՄ մակարդակում նշված արգելքի սահմանման, Նախագծի ընդունումը կարող է անիմատ դառնալ, կամ էլ, ընդունվելու դեպքում, այն կունենա հռչակագրային բնույթ: 6.  Նախագծի 7-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով սահմանվում է, որ ԳՁՕ-ների գործածության եւ կենսաանվտանգության ոլորտում Հայաստանի Հանրապետության կառավարության լիազորություններից է. «ԳՁՕ-ների գործածության եւ կենսաանվտանգության հետեւանքով շրջակա միջավայրին, մարդու կյանքին եւ առողջությանը, գյուղատնտեսական նշանակության հողերին սպառնացող վտանգների կանխման եւ հասցված վնասների վերացմանն ուղղված միջոցառումների պետական ծրագրի ընդունումը,», սակայն Նախագծի հետագա տեքստից անհայտ է մնում, թե՝ - այդ վնասները ենթակա՞ են, արդյոք, հատուցման, թե՞ ոչ (բացի այն, որ համապատասխան տուգանքներ են առաջարկվում սահմանել ԳՁՕ-րի անօրինական ներմուծման եւ օգտագործման համար), - եթե պետք է հատուցվեն վնաս պատճառողի կողմից, ապա ի՞նչ չափերով, - ո՞վ է սահմանելու վնասների հաշվարկման մեթոդիկան եւ այլն: Այս կապակցությամբ առաջարկում ենք հստակեցնել նշված վնասների հաշվարկման եւ հատուցման հետ կապված՝ ՀՀ կառավարության եւ լիազորված մարմնի լիազորությունները, կամ էլ, որպես վնասների չափերի հարցի լուծում, սահմանել որոշակի սակագներ եւ դրանք լրացնել «Բնապահպանական իրավախախտումների հետեւանքով կենդանական եւ բուսական աշխարհին պատճառված վնասի հատուցման սակագների մասին» ՀՀ օրենքում: Նախագծերի փաթեթի կազմում ընդգրկված մյուս նախագծերի վերաբերյալ դիտողություններ եւ առաջարկություններ չկան: Եզրահանգում Նախագծերի փաթեթը ֆինանսատնտեսագիտական հիմնախնդիրների  տեսանկյունից լրամշակման կարիք ունի:     ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՖԻՆԱՆՍԱՏՆՏԵՍԱԳԻՏԱԿԱՆ ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                                                  ԱՐԹՈՒՐ ԹԱՄԱԶՅԱՆ  (հեռ.` 011 513-668) 24.10.2022թ. Սոցիալական փորձաքննության արդյունքները Կառավարության կողմից ներկայացվել են «Գենետիկորեն ձեւափոխված օրգանիզմների մասին» օրենքի նախագիծը (այսուհետ՝ Նախագիծ), ինչպես նաեւ մի շարք այլ օրենքներում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին օրենքների նախագծերը (Նախագիծը եւ մի շարք օրենքներում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին օրենքների նախագծերը միասին՝ այսուհետ՝ Նախագծերի փաթեթ): Նախագծերի փաթեթով առաջարկվում է Հայաստանի Հանրապետությունում կանոնակարգել գենետիկորեն ձեւափոխված օրգանիզմների (այսուհետ՝ ԳՁՕ) գործածությունը եւ ապահովել կենսաանվտանգությունը՝ բացառելով դրանց հնարավոր անբարենպաստ ազդեցությունը շրջակա միջավայրի, կենսաբազմազանության, գյուղատնտեսական նշանակության հողերի վրա: Նախագծերի փաթեթն ունի ընդգծված սոցիալական եւ բնապահպանական բնույթ, քանի որ խիստ սահմանափակելով գենետիկորեն ձեւափոխված օրգանիզմների կիրառման հնարավորությունները (ըստ էության, թույլատրվում է դրանք օգտագործել բացառապես գիտական հետազոտությունների եւ արտահանման նպատակով), դրանով իսկ հնարավորինս ապահովում է ԳՁՕ-ների հնարավոր անբարենպաստ ազդեցության բացառումը շրջակա միջավայրի, մարդու առողջության, կենսաբազմազանության, գյուղատնտեսական նշանակության հողերի անվտանգության վրա:  Այս առումով, ինչպես նաեւ սոցիալական հնարավոր ազդեցության տեսանկյունից, Նախագծերի փաթեթի ընդունումը կունենա միանգամայն դրական ազդեցություն: Մյուս կողմից, կարծում ենք, որ Նախագիծը որոշ լրամշակման կարիք ունի՝ հետեւյալ նկատառումներից ելնելով: 1.  Նախագծի մի շարք հոդվածներում հատուկ շեշտադրվում է գյուղատնտեսական նշանակության հողերի եւ բուսաբուծական արտադրանքի անվտանգության ապահովման մասին, իսկ անասնապահության ոլորտի մասին որեւէ հատուկ շեշտադրումներ Նախագծում առկա չեն (թեեւ Նախագծի տարբեր հոդվածներում օգտագործված «կենսաբազմազանություն» եւ «գյուղատնտեսություն» հասկացությունները վերաբերում են նաեւ կենդանական աշխարհին):  2. Ինչպես նշվեց, Նախագծերի փաթեթով թույլատրվում է ԳՁՕ-ները օգտագործել բացառապես գիտական հետազոտությունների եւ արտահանման նպատակով, սակայն որեւէ արգելք չկա սահմանված արդեն իսկ ԳՁՕ-ների գործածմամբ ստաված ապրանքների ներմուծման եւ իրացման առումով: Դրանք, ինչպես ամբողջ աշխարհում, այնպես էլ ՀՀ-ում ազատ իրացվում են առեւտրի կետերում, թեեւ համաշխարհային գիտական միտքը, ինչպես ցույց են տվել մի շարք գիտական հետազոտություններ, դեռեւս չի ապացուցել կամ հերքել ԳՁՕ-ների գործածմամբ ստացված սննդամթերքի հնարավոր բացասական ազդեցությունը մարդու օրգանիզմի եւ առողջական վիճակի վրա:  Հետեւաբար, ելնելով բնակչության առողջության պահպանման նկատառումներից, կարծում ենք, անհրաժեշտ է ապահովել գոնե ԳՁՕ-ների գործածմամբ ստացված սննդամթերքի մասին հանրության իրազեկվածության նվազագույն մակարդակը, ինչի կապակցությամբ առաջարկում ենք Նախագծերի փաթեթում ներառել եւս մեկ օրենքի նախագիծ՝ «Առեւտրի եւ ծառայությունների մասին» օրենքում լրացումներ կատարելու մասին, որով առաջարկում ենք առեւտրի գոնե մեծ կետերի համար (սուպերմարկետներ, 50 քառ. մետր եւ ավելի մակերես ունեցող խանութներ եւ այլն) սահմանել տեսանելի վայրում ԳՁՕ-ներ պարունակող եւ առեւտրի տվյալ կետում վաճառվող մթերքների ցանկի հրապարակման պահանջ:  Նախագծերի փաթեթի վերաբերյալ այլ դիտողություններ եւ առաջարկություններ չկան: Եզրահանգում  Նախագծերի փաթեթը սոցիալական հիմնահարցերի տեսանկյունից որոշ լրամշակման կարիք ունի:   ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՍՈՑԻԱԼ, ԿՐԹԱԿԱՆ, ԱՌՈՂՋԱՊԱՀԱԿԱՆ  ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ՝                                               ԼԻԼԻԹ ՄԱՐԿՈՍՅԱՆ  Կատարող՝   Մ. Դալլաքյան (հեռ.՝ 011-513-235, 12-35) 24.10.2022թ.