ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆԸ «Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության ժամանակ զինծառայողների կյանքին կամ առողջությանը պատճառված վնասների հատուցման մասին» օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Կ-507-30.01.2023-ԱՍ-011/0) վերաբերյալ Կառավարության կողմից օրենսդրական նախաձեռնության կարգով ներկայացված «Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության ժամանակ զինծառայողների կյանքին կամ առողջությանը պատճառված վնասների հատուցման մասին» օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը  (փաստաթղթային կոդ` Կ-507-30.01.2023-ԱՍ-011/0) (այսուհետ՝ Նախագիծ) մասնագիտական փորձաքննության է ենթարկվել Ազգային ժողովի աշխատակազմի փորձագիտական եւ վերլուծական վարչությունում:  Նախագիծը ենթարկվել է իրավական, ֆինանսատնտեսագիտական, սոցիալական փորձաքննության:  Ստորեւ ներկայացվում է մասնագիտական փորձաքննության եզրակացությունը, ինչպես նաեւ Նախագծին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտության բացակայության մասին տեղեկանքը:     ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ               ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏ                                        ԼԻԴԻՅԱ ՄՆԱՑԱԿԱՆՅԱՆ   20.02.2023թ.  Իրավական փորձաքննության արդյունքները Նախագծի` Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության եւ օրենքների պահանջներին համապատասխանության տեսանկյունից նշենք հետեւյալը. 1. Նախագծի 1-ին հոդվածով «Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության ժամանակ զինծառայողների կյանքին կամ առողջությանը պատճառված վնասների հատուցման մասին» օրենքի (այսուհետ՝ Օրենք) 1-ին հոդվածում կատարվող լրացման արդյունքում վերջինս ունենում է հետեւյալ տեսքը. «Սույն օրենքով կարգավորվում են մարտական գործողությունների հետեւանքով զինծառայողների կյանքին կամ առողջությանը պատճառված վնասի հատուցման, սույն օրենքով սահմանված աջակցություն տրամադրելու հետ կապված հարաբերությունները, ինչպես նաեւ սահմանվում են հատուցման հիմնադրամի ստեղծման եւ գործունեության կարգն ու պայմանները»: Նախագծի 11-րդ հոդվածով Օրենքի 31-րդ հոդվածում լրացվող մասերում բազմիցս կիրառվում է «դրամական աջակցություն» արտահայտությունը: Աջակցության կոնկրետ տեսակի վերաբերյալ հստակեցումը հանգեցնում է այն եզրահանգմանը, թե Հիմնադրամի կողմից տրամադրվում են նաեւ աջակցության այլ տեսակներ: Մինչդեռ նշենք, որ Օրենքում առկա չէ որեւէ կարգավորում աջակցություն տրամադրելու վերաբերյալ, իսկ Նախագծով սահմանված դրույթներով սահմանվում են միայն դրամական աջակցությանը վերաբերող կարգավորումներ: Հետեւաբար առաջարկում ենք որոշակիացնել տրամադրվող աջակցությունների վերաբերյալ կարգավորումները կամ միեւնույն միտքն արտահայտելիս կիրառել միեւնույն հասկացությունները: 2. Նախագծի 3-րդ հոդվածի 2-րդ կետով նախատեսվում է Օրենքի 4-րդ հոդվածի 5-րդ մասը լրացնել նոր՝ 3-րդ մասով՝ հետեւյալ բովանդակությամբ. «Հիմնադրամի խորհրդի սահմանած որոշակի եղանակներով (դրամական միջոցների վճարում, բնամթերային ձեւով օգնություն, այլ եղանակ), պայմաններով եւ ժամկետներում շահառուներին եւ նրանց ընտանիքների անդամներին աջակցություն տրամադրելու վերաբերյալ»: Վերոնշյալ լրացման բովանդակությունից բխում է, որ Հիմնադրամը բացի հատուցումից տրամադրում է նաեւ աջակցություն, որը դրսեւորվում է դրամական միջոցներ վճարելու, բնամթերային ձեւով օգնություն տրամադրելու եւ այլ եղանակով: Այս կապակցությամբ հարկ է անդրադառնալ նաեւ Օրենքի 4-րդ հոդվածի 5-րդ մասին, որով, Նախագծի 3-րդ հոդվածի 1-ին կետով կատարվող լրացման արդյունքում սահմանվում է. «իր սահմանած որոշակի եղանակներով (դրամական միջոցների վճարում, բնամթերային ձեւով օգնություն, այլ եղանակ), պայմաններով եւ ժամկետներում հատուցում վճարել նաեւ Հատուցման այն դեպքերի համար, որոնք տեղի են ունեցել մինչեւ 2017 թվականի հունվարի 1-ը»: Այսպես՝ վերը մեջբերված երկու դրույթների վերլուծությունից բխում է, որ եւ՛ հատուցումը, եւ՛ աջակցությունը դրսեւորվում են նույն եղանակով, այն է՝ դրամական միջոցների վճարելու, բնամթերային ձեւով օգնություն տրամադրելու եւ այլ եղանակով: Հիմք ընդունելով այդ հանգամանքը, ինչպես նաեւ այն, որ Օրենքով «աջակցություն» եզրույթը սահմանված չլինելու պարագայում հստակ չէ, թե այն ինչով է տարբերվում հատուցման դեպքերից՝ առաջարկում ենք Օրենքում սահմանել կա՛մ «աջակցություն» հասկացությունը, կա՛մ սահմանել, թե աջակցության ինչ տեսակներ են տրամադրվում Հիմնադրամի կողմից: Միաժամանակ հարկ է անդրադառնալ նաեւ քննարկվող նորմում կիրառված «շահառուներին եւ նրանց ընտանիքների անդամներին» արտահայտությանը: Այսպես՝ Օրենքի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասով սահմանված է. «Սույն օրենքի համաձայն՝ շահառուներ են համարվում այն զինծառայողները, որոնց կյանքին կամ առողջությանը վնաս է պատճառվել մարտական գործողությունների հետեւանքով», նույն հոդվածի 3-րդ մասով սահմանված է. «Զինծառայողի զոհվելու (մահանալու) կամ անհայտ բացակայող ճանաչվելու դեպքում շահառու են համարվում զինծառայողի՝ 1) ամուսինը. 2) զավակը (զավակները). 3) ծնողը (ծնողները)  ( )»: Վերոգրյալից բխում է, որ Օրենքի իմաստով շահառու է համարվում այն զինծառայողը, ում առողջությանը վնաս է պատճառվել մարտական գործողությունների հետեւանքով կամ զոհված կամ անհայտ բացակայող ճանաչված զինծառայողի ընտանիքի անդամները: Այս հանգամանքը հաշվի առնելով՝ նշենք, որ «շահառուներին եւ նրանց ընտանիքների անդամներին» արտահայտությունը կիրառելու դեպքում ստացվում է, որ Նախագծի 3-րդ հոդվածի 2-րդ կետով Օրենքի 4-րդ հոդվածի 5-րդ մասում լրացվող նոր՝ 3-րդ մասով սահմանված դրույթը վերաբերելի է նաեւ զոհված կամ անհայտ բացակայող ճանաչված զինծառայողի ընտանիքի անդամների ընտանիքի անդամներին:  Այս համատեքստում հարկ է անդրադառնալ նաեւ այն փաստին, որ Նախագծի 11-րդ հոդվածով Օրենքի 31-րդ հոդվածում լրացվող նոր՝ 2-րդ մասով սահմանված է, որ Հիմնադրամը կարող է աջակցություն տրամադրել նախկինում շահառու ճանաչված՝ առաջին կամ երկրորդ խմբի կամ ֆունկցիոնալության խորը կամ ծանր աստիճանի սահմանափակումով հաշմանդամություն ունեցող անձին, որը ճանաչվում է երրորդ խմբի կամ ֆունկցիոնալության միջին աստիճանի սահմանափակումով հաշմանդամություն ունեցող անձ: Այսինքն՝ Հիմնադրամից աջակցություն է ստանում երրորդ խմբի կամ ֆունկցիոնալության միջին աստիճանի սահմանափակումով հաշմանդամություն ունեցող անձը, որը, ըստ Օրենքի, շահառու չի համարվում: Մինչդեռ Նախագծի 3-րդ հոդվածի 2-րդ կետով Օրենքի 4-րդ հոդվածի 5-րդ մասում լրացվող նոր՝ 3-րդ մասով սահմանված աջակցությունը տրամադրվում է միայն շահառուներին եւ նրանց ընտանիքի անդամներին: Դրանից բխում է, որ Նախագծի 11-րդ հոդվածով Օրենքի 31-րդ հոդվածում լրացվող դրույթները հակասում են ինչպես Նախագծի 3-րդ հոդվածի 2-րդ կետով Օրենքի 4-րդ հոդվածի 5-րդ մասում լրացվող նոր՝ 3-րդ մասին, այնպես էլ՝ Օրենքի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասին: Վերոգրյալ բոլոր դիտարկումները հիմք ընդունելով՝ առաջարկում ենք «շահառուներին եւ նրանց ընտանիքների անդամներին» արտահայտությունը փոխարինել այնպիսի արտահայտությամբ, որը ճիշտ կարտացոլի այն անձանց շրջանակը, ովքեր իրավասու են ստանալ Հիմնադրամի կողմից տրամադրվող աջակցություն: 3. Նախագծի 8-րդ հոդվածի 2-րդ կետով նախատեսվում է նոր խմբագրությամբ շարադրել Օրենքի 15-րդ հոդվածի 2-րդ մասը: Հիմք ընդունելով այն հանգամանքը, որ Օրենքի 15-րդ հոդվածն ունի մեկից ավելի 2-րդ մասեր, առաջարկում ենք հստակեցնել, թե կոնկրետ, որ երկրորդ մասն է նոր խմբագրությամբ շարադրվում: Նշյալ դիտարկումը բխում է «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 17-րդ հոդվածի 4-րդ մասի պահանջից: Միաժամանակ՝ հարկ է նկատել, որ Նախագծի 11-րդ հոդվածով նախատեսվում է Օրենքի 31-րդ հոդվածում լրացնել նոր՝ 2-6-րդ մասեր, մինչդեռ Օրենքի գործող 31-րդ հոդվածն արդեն իսկ ունի 2-րդ մաս: Առաջարկում ենք շտկել համարակալման հետ կապված վրիպակը: 4. Նախագծի 11-րդ հոդվածով Օրենքի 31-րդ հոդվածում լրացվող նոր՝ 3-րդ մասով սահմանվում է. «Զինծառայողի՝ կրկին հիմնադրամի շահառու ճանաչվելու դեպքում (առաջին կամ երկրորդ խմբի կամ ֆունկցիոնալության խորը կամ ծանր աստիճանի սահմանափակումով հաշմանդամություն ունեցող անձ ճանաչվելու կամ սույն օրենքի 2-րդ հոդվածի 5-րդ մասի 1-ին կետում նշված ժամկետում եւ պատճառով մահանալու դեպքում) ( )»: Վերը մեջբերված դրույթի ձեւակերպումն ու շարադասությունը միանշանակ չեն հասկացվում: Այսպես՝ փակագծերում նշված արտահայտությունը «դեպքում» բառից հետո շարադրելու պարագայում ստացվում է, թե փակագծում նշվածն իրենից ներկայացնում է զինծառայողի՝ կրկին հիմնադրամի շահառու ճանաչվելու դեպք: Այսինքն՝ քննարկվող նորմի համաձայն՝ հիմնադրամի շահառու հանդիսացող զինծառայողը կրկին կարող է ճանաչվել հիմնադրամի շահառու Օրենքի 2-րդ հոդվածի 5-րդ մասի 1-ին կետում նշված ժամկետում եւ պատճառով մահանալու դեպքում: Հարկ է նկատել, որ Օրենքի 2-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ զինծառայողի զոհվելու (մահանալու) կամ անհայտ բացակայող ճանաչվելու դեպքում շահառու են համարվում զինծառայողի ընտանիքի անդամները: Այսինքն՝ շահառու հանդիսացող զինծառայողի մահվան դեպքում զինծառայողը կրկին չի ճանաչվում շահառու, քանի որ մի դեպքում նա ինքն է եղել շահառու, իսկ մյուս դեպքում՝ շահառու են ճանաչվում նրա ընտանիքի անդամները:  Միաժամանակ նշենք, որ այս համատեքստում հարկ է անդրադառնալ Օրենքի 4-րդ հոդվածի 7-րդ մասին, որով սահմանված է.      առաջին կամ երկրորդ խմբի կամ ֆունկցիոնալության խորը կամ ծանր աստիճանի սահմանափակումով հաշմանդամություն ունեցող զինծառայողի` սույն օրենքի 2-րդ հոդվածի 5-րդ մասի 1-ին կետում նշված ժամկետում եւ պատճառով մահանալը,     զինծառայողին անհայտ բացակայող համարելուց դադարելը եւ այդ զինծառայողին առաջին կամ երկրորդ խմբի կամ ֆունկցիոնալության խորը կամ ծանր աստիճանի սահմանափակումով հաշմանդամություն ունեցող անձ ճանաչելը,     զինծառայողի հաշմանդամության խմբի կամ ֆունկցիոնալության սահմանափակման աստիճանի փոփոխությունը համարվում են Հատուցման դեպքի փոփոխության դրսեւորումներ: Նշենք, որ քննարկվող նորմի շարադասության եւ ձեւակերպման պատճառով կրկին շահառու դառնալու դեպքը համընկնում է Հատուցման դեպքի փոփոխության դեպքերի հետ: Առաջարկում ենք նշված դիտարկումների հիման վրա խմբագրել Նախագծի 11-րդ հոդվածով Օրենքի 31-րդ հոդվածում լրացվող նոր՝ 3-րդ մասը: 5. Նախագծի 11-րդ հոդվածով Օրենքի 31-րդ հոդվածում լրացվող նոր՝ 6-րդ մասով սահմանված է. «Հարկային գործակալ չհանդիսացողից եկամուտ ստացող անհատ ձեռնարկատեր եւ նոտար չհանդիսացող ֆիզիկական անձինք մինչեւ 2022 թվականը ընկած հաշվետու ժամանաշրջանների համար դրոշմանիշային վճար չեն կատարում, իսկ 2022 թվականի եկամուտներից դրոշմանիշային վճարը կատարում են մինչեւ 2023 թվականի ապրիլի 20-ը»: Այսպես՝ Օրենքի գործող 9-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետի համաձայն՝ անհատ ձեռնարկատեր եւ նոտար չհանդիսացող մյուս բոլոր անձանց համար դրոշմանիշային վճարի հաշվարկման հաշվետու ժամանակաշրջան է համարվում օրացուցային ամիսը:  Օրենքի գործող 15-րդ հոդվածի 1-ին մասով սահմանված է. «Սույն օրենքի 11-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին, 2-րդ, 5-րդ եւ 6-րդ կետերում նշված` հարկային գործակալ չհամարվող անձից եկամուտներ ստացող անձինք տվյալ հաշվետու ժամանակաշրջանի համար դրոշմանիշային վճարը վճարում են ինքնուրույն մինչեւ տվյալ հաշվետու ժամանակաշրջանին հաջորդող ամսվա 20-ը ներառյալ»: Վերոգրյալից բխում է, որ 2023 թվականի փետրվարի 20-ի դրությամբ հարկային գործակալ չհանդիսացողից եկամուտ ստացող անհատ ձեռնարկատեր եւ նոտար չհանդիսացող ֆիզիկական անձինք արդեն իսկ կատարել են մինչեւ 2022 թվականն ընկած հաշվետու ժամանակահատվածի համար, ինչպես նաեւ 2022 թվականի հաշվետու ժամանակահատվածի եւ 2023 թվականի հունվար ամսվա դրոշմանիշային վճարները: Ավելին՝ հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ Նախագծի 4-րդ հոդվածի 1-ին կետով Օրենքի 9-րդ հոդվածի 1-ին մասի նոր խմբագրությամբ շարադրվող 3-րդ կետով սահմանված է, որ հարկային գործակալ չհանդիսացողից եկամուտ ստացող անհատ ձեռնարկատեր եւ նոտար չհանդիսացող ֆիզիկական անձանց համար հաշվետու ժամանակաշրջան է սահմանվում օրացուցային տարին՝ նշենք, որ այդ դրույթը չի կարող գործել 2023 թվականից սկսած, քանի որ 2023 թվականի հունվար ամսվա համար դրոշմանիշային վճարն արդեն կատարված է՝ որպես հաշվետու ժամանակաշրջան ընդունելով օրացուցային ամիսը: 6. Նախագծի 12-րդ հոդվածի վերնագիրն առաջարկում ենք հանել՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 8-րդ մասի պահանջը, այն է. «Օրենսդրական ակտի հոդվածները ունենում են վերնագրեր, բացառությամբ փոփոխություն կամ լրացում նախատեսող օրենսդրական ակտերի ( )»: 7. Նախագծի 12-րդ հոդվածի 3-րդ մասով սահմանված է. «Օրենքի 31-րդ հոդվածի 3-րդ մասում նշված կարգը սահմանելու մասին Հիմնադրամի խորհրդի որոշումը ընդունվում է սույն օրենքն ուժի մեջ մտնելուց հետո՝ վեցամսյա ժամկետում»: Այս առումով նշենք, որ նախ՝ Օրենքի 31-րդ հոդվածը չունի 3-րդ մաս, հետեւաբար առաջարկում ենք հստակեցնել հղումը: Բացի այդ՝ առաջարկում ենք նշել, թե Նախագծի որ դրույթներն են գործելու Նախագծի 11-րդ հոդվածով Օրենքի 31-րդ հոդվածում լրացվող նոր՝ 3-րդ մասում նշված ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտի ուժի մեջ մտնելու պահից՝ հիմք ընդունելով Օրենքի 13-րդ հոդվածի 5-րդ մասի 1-ին կետի պահանջը, այն է. «Եթե օրենսդրական ակտով (բացառությամբ Սահմանադրության) սահմանված նորմը կարող է կատարվել միայն այդ ակտով նախատեսված ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտի ընդունմամբ, կամ դրա կատարումն ուղղակիորեն պայմանավորված է ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտի ընդունմամբ, ապա օրենսդրական ակտի անցումային դրույթներով սահմանվում են նաեւ ( ) օրենսդրական ակտի այն մասերը, որոնք գործելու են ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտն ուժի մեջ մտնելու պահից ( )»: Եզրահանգում Ամփոփելով փորձաքննության արդյունքները՝ կարող ենք նշել, որ Նախագծով սահմանված կարգավորումներում Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությանը հակասող նորմեր առկա չեն: Միաժամանակ առաջարկում ենք ներկայացված դիտարկումների հիման վրա ապահովել Նախագծով սահմանված կարգավորումների համապատասխանությունը միմյանց, Օրենքի եւ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի պահանջներին:   ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԻՐԱՎԱԿԱՆ  ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                          ԶԵՄՖԻՐԱ ՀՈՎԱՍԱՓՅԱՆ Կատարող` Ա. Ղազարյան (հեռ.` 011-513-248) 20.02.2023թ. ՏԵՂԵԿԱՆՔ Նախագծին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտության բացակայության մասին Նախագծին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտությունը բացակայում է:   ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԻՐԱՎԱԿԱՆ  ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                          ԶԵՄՖԻՐԱ ՀՈՎԱՍԱՓՅԱՆ Կատարող` Ա. Ղազարյան (հեռ.` 011-513-248) 20.02.2023թ. Ֆինանսատնտեսագիտական փորձաքննության արդյունքները Ներկայացված Նախագծով առաջարկվում է համապատասխան փոփոխություններ կատարել «Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության ժամանակ զինծառայողների կյանքին կամ առողջությանը պատճառված վնասների հատուցման մասին» օրենքում եւ. 1) Հիմնադրամի խորհրդին լիազորել` իր սահմանած պայմաններով եւ կարգով լրացուցիչ սոցիալական ծառայություններ մատուցել Հիմնադրամի շահառուներին, 2) մինչեւ «Անձի ֆունկցիոնալության գնահատման մասին» ՀՀ օրենքի ամբողջական կիրարկումը (անցումային շրջանի համար) դրամական աջակցություն վճարել այն զինծառայողների համար, ովքեր ունեցել են առաջին կամ երկրորդ խմբի կամ ֆունկցիոնալության խորը կամ ծանր աստիճանի սահմանափակումով հաշմանդամություն (ճանաչվել են հիմնադրամի շահառու) եւ բժշկասոցիալական փորձաքննության արդյունքում ճանաչվում է երրորդ խմբի կամ ֆունկցիոնալության միջին աստիճանի սահմանափակումով հաշմանդամություն ունեցող անձ: Բացի այդ, Նախագծով առաջարկվում է հստակեցնել դրոշմանիշային վճար վճարելու պարտավորություն ունենալու եւ այդ պարտավորության առկա լինելու դեպքում դրոշմանիշային վճարը հաշվարկելու եւ վճարելու հաշվետու ժամանակաշրջանի եւ դրույքաչափերի հետ կապված հարաբերությունները, ինչպես նաեւ՝ սահմանել, որ համատեղ զավակ ունեցող անձը հատուցման իրավունք ունի, եթե զինծառայողը չունի ամուսին (եթե հատուցման դեպքը տեղի ունենալու օրվա դրությամբ զինծառայողը չի գտնվել գրանցված ամուսնության մեջ այլ անձի հետ): Հաշվի առնելով ՀՀ Ազգային ժողովի կողմից ս.թ. դեկտեմբերի 7-ին երկրորդ ընթերցմամբ եւ ամբողջությամբ ընդունված «Նվազագույն ամսական աշխատավարձի մասին» օրենքում փոփոխություններ կատարելու մասին» եւ «Հայաստանի Հանրապետության աշխատանքային օրենսգրքում փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքները, Նախագծով առաջարկվում է ուժը կորցրած ճանաչել «Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության ժամանակ զինծառայողների կյանքին կամ առողջությանը պատճառված վնասների հատուցման մասին» ՀՀ օրենքի 11-րդ հոդվածի 3-րդ մասը: Նույն հոդվածի 5-րդ մասում հստակեցվում է, որ ժամկետային պարտադիր զինվորական ծառայության մեջ գտնվող կամ զոհված (մահացած) զինծառայողի ծնողը, ամուսինը եւ (կամ) զավակը (զավակները) իրավունք ունեն դիմելու նախորդ տարվա եկամուտներից վճարած (նրանց եկամուտներից հարկային գործակալի պահած եւ պետական բյուջե փոխանցած) դրոշմանիշային վճարի գումարներն ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն վերադարձնելու պահանջով:  Ֆինանսատնտեսագիտական հիմնախնդիրների տեսանկյունից հարկ ենք համարում ներկայացնել հետեւյալ նկատառումները: 1. Նախագծի 3-րդ հոդվածով առաջարկվող՝ «Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության ժամանակ զինծառայողների կյանքին կամ առողջությանը պատճառված վնասների հատուցման մասին» ՀՀ օրենքի (այսուհետ՝ Օրենք) 4-րդ հոդվածի 5-րդ մասի նոր՝ 3-րդ կետով առաջարկվում է սահմանել, որ կախված Հիմնադրամի ֆինանսական գործունեության արդյունքներից՝ Հիմնադրամի հոգաբարձուների խորհուրդը կարող է կայացնել որոշում. «Հիմնադրամի խորհրդի սահմանած որոշակի եղանակներով (դրամական միջոցների վճարում, բնամթերային ձեւով օգնություն, այլ եղանակ), պայմաններով եւ ժամկետներում շահառուներին եւ նրանց ընտանիքների անդամներին աջակցություն տրամադրելու վերաբերյալ:»: Ընդհանուր առմամբ, տվյալ դրույթի ամրագրումը օրենքով սահմանված շահառուներին եւ նրանց ընտանիքների անդամներին լրացուցիչ սոցիալական օգնության տրամադրման հնարավորություն կտա, սակայն տվյալ ձեւակերպումը, կարծում ենք, խնդրահարույց է կոռուպցիոն ռիսկերի առաջացման տեսանկյունից: Մասնավորապես, տվյալ դրույթը, մեր կարծիքով, համապատասխանում է ՀՀ կառավարության «Նորմատիվ իրավական ակտերի նախագծերի հակակոռուպցիոն բնագավառում կարգավորման ազդեցության գնահատման իրականացման կարգը հաստատելու մասին» 2009 թվականի հոկտեմբերի 22-ի N 1205-Ն որոշմամբ հաստատված՝ «Նորմատիվ իրավական ակտերի նախագծերի հակակոռուպցիոն բնագավառում կարգավորման ազդեցության գնահատման իրականացման կարգի» 9-րդ կետի առնվազն չորս ենթակետերի բովանդակությանը, ըստ որոնց. «Նախագծի հակակոռուպցիոն բնագավառում կարգավորման ազդեցության գնահատման ընթացքում բացահայտման ենթակա կոռուպցիոն հիմնական գործոններն են` 1) պաշտոնատար անձանց իրավունքների ու պարտականությունների ոչ հստակ լինելը: Պաշտոնատար անձանց իրավունքների ու պարտականությունների ոչ հստակ լինելը, որպես կոռուպցիոն գործոն, հիմնականում արտահայտվում է նորմատիվ իրավական ակտում պետական մարմնի (պաշտոնատար անձի) իրավասությունները «իրավասու է» կամ «կարող է» արտահայտություններով ձեւակերպելու միջոցով, ինչը հանգեցնում է իրավասությունը, որպես հնարավորություն, այլ ոչ թե որպես պարտավորություն մեկնաբանելուն. 3) լիազորությունների հայեցողական լայն շրջանակի առկայությունը, այդ թվում` որոշումների ընդունման ժամկետների եւ պայմանների, ինչպես նաեւ այլընտրանքային լիազորությունների դիտարկումը: Լիազորությունների հայեցողական լայն շրջանակի առկայությունը հիմնականում դրսեւորվում է որոշակի հանգամանքների առկայության դեպքում պաշտոնատար անձանց սեփական հայեցողությամբ գործելու անհարկի լայն հնարավորություն ընձեռելու միջոցով, այդ թվում` որոշումների ընդունման ժամկետների եւ պայմանների, ինչպես նաեւ այլընտրանքային լիազորությունների դիտարկման միջոցով, հետեւաբար, նաեւ` պաշտոնատար անձին հնարավորություն է ընձեռվում սեփական հայեցողությամբ ընտրություն կատարել վարքագծի տարբերակների միջեւ առանց նախատեսելու, թե որ դեպքում պաշտոնատար անձը պարտավոր է ընտրել վարքագծի այս կամ այն տարբերակը. 11) օրենքից ցածր իրավաբանական ուժ ունեցող իրավական ակտերի կապակցությամբ իրավաստեղծ գործունեության չափազանց մեծ ազատության առկայությունը: Օրենքից ցածր իրավաբանական ուժ ունեցող իրավական ակտերի կապակցությամբ իրավաստեղծ գործունեության չափազանց մեծ ազատության առկայությունը հիմնականում արտահայտվում է հարաբերությունների օրենքով կարգավորելու փոխարեն ավելի ցածր իրավաբանական ուժ ունեցող իրավական ակտերի միջոցով կարգավորմամբ, ինչպես նաեւ` օրենքով` գերատեսչություններին տրամադրվող իրավաստեղծ գործունեությանը վերաբերող ենթաօրենսդրական կարգավորման չափանիշների եւ պայմանների բացակայությամբ. 12) իրավական կարգավորման այնպիսի ձեւի առկայությունը, որի դեպքում անհրաժեշտ օրենսդրական փոփոխության փոխարեն, տվյալ հարաբերությունները կարգավորվում են ավելի ցածր իրավաբանական ուժ ունեցող իրավական ակտի ընդունմամբ: Իրավական կարգավորման տվյալ ձեւի առկայությունը կարող է դրսեւորվել ենթաօրենսդրական կարգավորման միջոցով նոր պարտադիր վարքագծի կանոնների սահմանմամբ, նույնիսկ այնպիսի հարաբերությունների պարագայում, որոնք կարող են հանդիսանալ միայն օրենքի, այլ ոչ թե ենթաօրենսդրական ակտի կարգավորման առարկա:»: Այս կապակցությամբ առաջարկում ենք վերանայել Նախագծի 3-րդ հոդվածով առաջարկվող՝ Օրենքի 4-րդ հոդվածի 5-րդ մասում առաջարկվող նոր՝ 3-րդ կետի բովանդակությունը, նախատեսելով, որ Հիմնադրամի կողմից շահառուներին եւ նրանց ընտանիքների անդամներին լրացուցիչ աջակցության (դրամական միջոցների վճարում, բնամթերային ձեւով օգնություն, այլ եղանակ) տրամադրումն իրականացվում է օրենքով սահմանված եղանակներով, պայմաններով եւ ժամկետներում: 2. Նախագծի 5-րդ հոդվածով առաջարկվում է Օրենքի 11-րդ հոդվածի 3-րդ մասը ճանաչել ուժը կորցրած՝ այն պատճառաբանությամբ, որ. «ՀՀ Ազգային ժողովի կողմից ս.թ. դեկտեմբերի 7-ին երկրորդ ընթերցմամբ եւ ամբողջությամբ ընդունվել են «Նվազագույն ամսական աշխատավարձի մասին» օրենքում փոփոխություններ կատարելու մասին» (Կ-387-04.10.2022-ԱՍ-011, ուժի մեջ է մտնում 2023թ. հունվարի 1-ից, բացառությամբ նույն օրենքի 3-րդ եւ 4-րդ հոդվածների, որոնք ուժի մեջ են մտնում պաշտոնական հրապարակմանը հաջորդող օրվանից) եւ «Հայաստանի Հանրապետության աշխատանքային օրենսգրքում փոփոխություններ կատարելու մասին» (Կ-3871-04.10.2022-ԱՍ-011/1, ուժի մեջ է մտնում պաշտոնական հրապարակմանը հաջորդող օրվանից) օրենքների նախագծերը, որոնց համաձայն՝ նվազագույն ամսական աշխատավարձի, գործավարձով եւ ժամավճարով վարձատրվող աշխատողների համար սահմանված ժամային տարիֆային դրույքի նվազագույն չափերի մեջ չեն ներառվում աշխատավարձից վճարվող հարկերը, նպատակային սոցիալական կամ օրենքով սահմանված պարտադիր այլ վճարները, հավելումները, հավելավճարները, պարգեւատրումները եւ լրավճարները:»: Համաձայն Օրենքի գործող համապատասխան նորմի՝ 11-րդ հոդվածի 3-րդ մասի.  «3. Դրոշմանիշային վճար չեն վճարում սույն հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կամ 2-րդ կետում նշված այն անձինք, որոնք նույն գործատուի մոտ աշխատում են միայն մեկ աշխատանքային պայմանագրով, եւ տվյալ հաշվետու ժամանակաշրջանում ստացման ենթակա աշխատավարձը եւ դրան հավասարեցված այլ վճարումները` հարկերը եւ պարտադիր այլ վճարները (ներառյալ՝ դրոշմանիշային վճարը) նվազեցնելուց հետո չի գերազանցում Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված նվազագույն աշխատավարձի չափը: Սույն մասում նշված անձանց փոխարեն դրոշմանիշային վճարները վճարվում են` 1) Հայաստանի Հանրապետության պետական մարմիններում աշխատող անձանց փոխարեն` Հայաստանի Հանրապետության պետական բյուջեից. 2) տեղական ինքնակառավարման մարմիններում աշխատող անձանց փոխարեն` համապատասխան համայնքի բյուջեից. 3) այլ գործատուների մոտ աշխատող անձանց փոխարեն` տվյալ անձանց աշխատավարձ վճարող գործատուի կողմից` նրա միջոցների հաշվին:»: Այսինքն, ըստ այս մասի՝ նվազագույն աշխատավարձ ստացող անձինք չեն հանդիսանում դրոշմանիշային վճար վճարողներ: Մյուս կողմից, առաջարկվող փոփոխությունն, իհարկե, կյանքի իրավունք ունի եւ անհրաժեշտ է հաշվի առնել վերը նշված եւ ուժի մեջ մտած օրենքների կարգավորումները (մասնավորապես՝ այն հանգամանքը, որ նվազագույն աշխատավարձի մեջ այսուհետ չեն ներառվելու հարկերը եւ պարադիր մյուս վճարները): Սակայն խնդիրը կայանում է նրանում, որ ուժը կորցրած ճանաչելով Օրենքի 11-րդ հոդվածի 3-րդ մասը, փաստացի նվազագույն աշխատավարձ ստացող կամ հարկերը եւ պարտադիր վճարները վճարելուց հետո նվազագույն կամ դրանից ցածր աշխատավարձ ստացող (օրինակ՝ մեկ գործատուի մոտ մեկ պայմանագրով եւ ոչ լրիվ դրույքով աշխատող) անձինք մեխանիկորեն դառնում են դրոշմանիշային վճար վճարողներ, այն դեպքում՝ երբ գործող օրենքով նրանք ազատված են այս վճարից:  Այս կապակցությամբ, եթե, իհարկե, խնդիր չի դրված նվազագույն աշխատավարձ ստացողներին դրաշմանիշային վճար վճարող դարձնել (այս մասով Նախագծի հիմնավորման մեջ որեւէ հիշատակում չկա), առաջարկում ենք ոչ թե ուժը կորցրած ճանաչել Օրենքի 11-րդ հոդվածի 3-րդ մասը, այլ այն վերաշարադրել հետեւյալ խմբագրությամբ.  «3. Դրոշմանիշային վճար չեն վճարում սույն հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կամ 2-րդ կետում նշված այն անձինք, որոնք նույն գործատուի մոտ աշխատում են միայն մեկ աշխատանքային պայմանագրով, եւ տվյալ հաշվետու ժամանակաշրջանում ստացման ենթակա աշխատավարձի փաստացի գումարը չի գերազանցում Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված նվազագույն աշխատավարձի չափը: Սույն մասում նշված անձանց փոխարեն դրոշմանիշային վճարները վճարվում են` 1) Հայաստանի Հանրապետության պետական մարմիններում աշխատող անձանց փոխարեն` Հայաստանի Հանրապետության պետական բյուջեից. 2) տեղական ինքնակառավարման մարմիններում աշխատող անձանց փոխարեն` համապատասխան համայնքի բյուջեից. 3) այլ գործատուների մոտ աշխատող անձանց փոխարեն` տվյալ անձանց աշխատավարձ վճարող գործատուի կողմից` նրա միջոցների հաշվին:»: Եզրահանգում Նախագիծը ֆինանսատնտեսագիտական հիմնահարցերի տեսանկյունից լրամշակման կարիք ունի:   ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՖԻՆԱՆՍԱՏՆՏԵՍԱԳԻՏԱԿԱՆ ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                                               ԱՐԹՈՒՐ ԹԱՄԱԶՅԱՆ  (հեռ.` 011 513-668) 03.02.2023թ. Սոցիալական փորձաքննության արդյունքները Կառավարության կողմից ներկայացված Նախագծով առաջարկվում է փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարել «Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության ժամանակ զինծառայողների կյանքին կամ առողջությանը պատճառված վնասների հատուցման մասին» օրենքում (այսուհետ՝ Օրենք), ինչը պայմանավորված է Հայրենիքի պաշտպանության ժամանակ հաշմանդամություն ստացած զինծառայողների առողջությանը պատճառված վնասների հատուցման գործընթացի արդյունավետության բարելավմամբ: Գործող իրավակարգավորմամբ ամրագրված են Հայրենիքի պաշտպանության մարտական գործողություններին մասնակցելու կամ հակառակորդի հետ շփման գծում մարտական հերթապահության կամ հատուկ առաջադրանք կատարելու ժամանակ կամ հակառակորդի նախահարձակ գործողության հետեւանքով զինծառայողների առողջությանը պատճառված վնասների հատուցման հետ կապված հարաբերությունները:  Համաձայն Օրենքի` Հիմնադրամի շահառու է հանդիսանում նաեւ այն զինծառայողը, ով մարտական գործողությունների ժամանակ ստացած վնասվածքի կամ խեղման հետեւանքով ստացել է առաջին կամ երկրորդ խմբի հաշմանդամություն: Ըստ այդմ, ամսական հավասար վճարումները վճարվում են առաջին կամ երկրորդ խմբի հաշմանդամության ժամանակահատվածի համար, իսկ եթե զինծառայողը վերափորձաքննության արդյունքում ճանաչվում է երրորդ խմբի հաշմանդամություն ունեցող անձ, ապա ամսական հավասար վճարումները դադարեցվում են՝ հարուցելով շահառուների դժգոհությունը: Հարկ ենք համարում հիշատակել, որ սույն թվականի փետրվարի 1-ից ուժի մեջ է մտնում «Անձի ֆունկցիոնալության գնահատման մասին» ՀՀ օրենքը, ըստ որի կվերանայվեն հաշմանդամության սահմանման կարգերը, այդ թվում` հաշմանդամություն ունեցող անձանց տրամադրվող սոցիալական ծառայությունների բովանդակությունը:  Սոցիալական հիմնախնդիրների տեսանկյունից հարկ ենք համարում ներկայացնել մեկ նկատառում՝ կապված Նախագծի 3-րդ հոդվածով առաջարկվող՝ Օրենքի 4-րդ հոդվածի 5-րդ մասի այն լրացման հետ, ըստ որի Հիմնադրամի համար սահմանվում է նոր լիազորություն:  Ըստ այդ նոր լիազորության, Հիմնադրամը կարող է որոշում ընդունել շահառուներին եւ նրանց ընտանիքների անդամներին աջակցություն տրամադրելու վերաբերյալ. «Հիմնադրամի խորհրդի սահմանած որոշակի եղանակներով (դրամական միջոցների վճարում, բնամթերային ձեւով օգնություն, այլ եղանակ), պայմաններով եւ ժամկետներում...:»: Բնականաբար, այս դրույթը կարող է որոշակիորեն ընդլայնել շահառուներին սոցիալական լրացուցիչ օգնություն տրամադրելու Հիմնադրամի  հնարավորությունը, ինչն էլ միանգամայն դրական ազդեցություն կունենա Հիմնադրամի շահառուների սոցիալական վիճակի վրա:  Սակայն, մյուս կողմից, հասկանալի է, որ ոչ բոլոր շահառուները կարող են օգտվել առաջացող այս լրացուցիչ հնարավորությունից, ուստի՝ սոցիալական իրավունքների իրացման ապահովման բնագավառում արդարության սկզբունքի պահպանման, խտրականության եւ կոռուպցիոն հնարավոր դեպքերի կանխման նպատակով առաջարկում ենք այս լրացուցիչ օգնության եղանակները, պայմանները եւ ժամկետները սահմանել օրենքով, կամ էլ հստակ ամրագրել, որ տվյալ մասով նախատեսված օգնությունը կարող է տամադրվել միայն այն դեպքում՝ երբ դրանից կկարողանան օգտվել բացառապես բոլոր շահառուները:  Եզրահանգում Ներկայացված առաջարկությունն ընդունելի լինելու դեպքում Նախագիծը սոցիալ, կրթական, առողջապահական հիմնախնդիրների տեսանկյունից որոշ լրամշակման կարիք կունենա:   ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՍՈՑԻԱԼ, ԿՐԹԱԿԱՆ, ԱՌՈՂՋԱՊԱՀԱԿԱՆ  ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                                          Լ. ՄԱՐԿՈՍՅԱՆ Կատարող` Ա. Գալստյան (հեռ. 011-513-235), (12-35) 03.02.2023թ.