ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆԸ «Հայաստանի Հանրապետության աշխատանքային օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին»  օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Կ-508-30.01.2023-ԱՍ-011/0), «Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Կ-5081 -30.01.2023-ԱՍ-011/0) եւ «Եկամտային հարկի, շահութահարկի եւ սոցիալական վճարի անձնավորված հաշվառման մասին» օրենքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Կ-5082 -30.01.2023-ԱՍ-011/0) վերաբերյալ Կառավարության կողմից օրենսդրական նախաձեռնության կարգով ներկայացված «Հայաստանի Հանրապետության աշխատանքային օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին»  օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Կ-508-30.01.2023-ԱՍ-011/0), «Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Կ-5081 -30.01.2023-ԱՍ-011/0) եւ «Եկամտային հարկի, շահութահարկի եւ սոցիալական վճարի անձնավորված հաշվառման մասին» օրենքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Կ-5082 -30.01.2023-ԱՍ-011/0)  (այսուհետ միասին` Նախագծերի փաթեթ) մասնագիտական փորձաքննության են ենթարկվել Ազգային ժողովի աշխատակազմի փորձագիտական եւ վերլուծական  վարչությունում: Նախագծերի փաթեթը ենթարկվել է իրավական, ֆինանսատնտեսագիտական, սոցիալական փորձաքննության:  Ստորեւ ներկայացվում է մասնագիտական փորձաքննության եզրակացությունը, ինչպես նաեւ Նախագծերի փաթեթին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտության բացակայության  մասին տեղեկանքը:     ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ               ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏ                                       ԼԻԴԻՅԱ ՄՆԱՑԱԿԱՆՅԱՆ     21.02.2023թ. Իրավական փորձաքննության արդյունքները Նախագծերի փաթեթի` Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության (այսուհետ` Սահմանադրություն) եւ օրենքների պահանջներին համապատասխանության տեսանկյունից նշենք հետեւյալը. 1. «Հայաստանի Հանրապետության աշխատանքային օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին»  օրենքի նախագծի (այսուհետ` Նախագիծ) 1-ին հոդվածի 2-րդ կետով՝ Հայաստանի Հանրապետության աշխատանքային օրենսգրքի (այսուհետ նաեւ` Օրենսգիրք) 3-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետում կատարվում է լրացում, ինչի արդյունքում նախատեսվում է հետեւյալ կարգավորումը. «1. Աշխատանքային օրենսդրության հիմնական սկզբունքներն են` (...) 2) ցանկացած ձեւի (բնույթի) պարտադիր կամ հարկադիր աշխատանքի եւ աշխատողների նկատմամբ բռնությունների, այդ թվում՝ սեռական ոտնձգության արգելումը.»: Նախագծի 3-րդ հոդվածով Օրենսգրքում լրացվում է նոր՝ 3.3-րդ հոդված. «Հոդված 3.3. Բռնության կամ ոտնձգության արգելքն աշխատանքային հարաբերություններում 1. Աշխատանքային հարաբերություններում բռնությունը կամ ոտնձգությունն արգելվում են: 2. Բռնությունը կամ ոտնձգությունն աշխատավայրում կամ աշխատանքային պարտականությունների կատարման այլ վայրում (ներառյալ՝ գործուղումները) գործատուի կամ աշխատողի կողմից մեկանգամյա կամ կրկնվող գործողություն է, որը նվաստացնում կամ վիրավորում է անձի արժանապատվությունը, ստեղծում է թշնամական կամ նվաստացուցիչ միջավայր, կամ որը նպատակ ունի հանգեցնելու, հանգեցնում է կամ կարող է հանգեցնել ֆիզիկական կամ հոգեկան կամ սեռական կամ ծառայողական կախվածության կամ վնասի կամ այդպիսի արարքի սպառնալիք է, որն ուղղված է աշխատողի կամ երրորդ անձի դեմ: 3. Սեռական ոտնձգությունը, սեռի վրա հիմնված, սեռական բնույթի ցանկացած ֆիզիկական, բանավոր կամ ոչ բանավոր կամ այլ վարքագիծ է, որն ազդում է կանանց եւ տղամարդկանց արժանապատվության վրա, որն անցանկալի, անհիմն եւ վիրավորական է ստացողի եւ անձի կողմից մերժման կամ ենթարկվելու համար. նման վարքագիծն օգտագործվում է բացահայտ կամ անուղղակիորեն որպես հիմք՝ տվյալ անձի աշխատանքի վրա ազդող որոշման համար. կամ վարքագիծ, որն ստացողի համար ստեղծում է վախեցնող, թշնամական կամ նվաստացուցիչ աշխատանքային միջավայր:»: Իրավական որոշակիության սկզբունքի կապակցությամբ Սահմանադրական դատարանն իր մի շարք որոշումներում արձանագրել է, որ որեւէ իրավական նորմ չի կարող համարվել «օրենք» եթե ձեւակերպված չէ բավարար աստիճանի հստակությամբ, որը թույլ կտա անձին դրա հետ համատեղելու իր վարքագիծը (ՍԴՈ-630), վերջինս պետք է լինի բավականաչափ մատչելի՝ իրավունքի սուբյեկտները պետք է համապատասխան հանգամանքներում հնարավորություն ունենան կողմնորոշվելու՝ թե տվյալ դեպքում ինչ իրավական նորմեր են կիրառվում: Ըստ Սահմանադրական դատարանի՝ իրավական որոշակիության ապահովման տեսանկյունից օրենսդրության մեջ օգտագործվող հասկացությունները պետք է լինեն հստակ, որոշակի եւ չհանգեցնեն տարաբնույթ մեկնաբանությունների կամ շփոթության (տե՛ս Սահմանադրական դատարանի 02.12.2014 թվականի թիվ ՍԴՈ-1176 որոշումը): Բացի դրանից, իրավական որոշակիության սկզբունքը, լինելով իրավական պետության հիմնարար սկզբունքներից մեկը, ենթադրում է նաեւ, որ իրավահարաբերությունների բոլոր սուբյեկտների, այդ թվում՝ իշխանության կրողի գործողությունները պետք է լինեն կանխատեսելի ու իրավաչափ (տե՛ս Սահմանադրական դատարանի 09.06.2015 թվականի թիվ ՍԴՈ-1213 որոշումը): «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 15-րդ հոդվածով նախատեսվում է, որ «1. Նորմատիվ իրավական ակտում կիրառվում են նորմատիվ իրավական ակտերով սահմանված կամ հանրածանոթ հասկացություններ կամ տերմիններ: 2. Նորմատիվ իրավական ակտում միեւնույն միտքն արտահայտելիս կիրառվում են միեւնույն բառերը, տերմինները կամ բառակապակցությունները` որոշակի հերթականությամբ:  3. Եթե նորմատիվ իրավական ակտում օգտագործվում են նոր կամ բազմիմաստ կամ այնպիսի հասկացություններ կամ տերմիններ, որոնք առանց պարզաբանման միանշանակ չեն ընկալվում, կամ այլ նորմատիվ ակտով տրված է այդ հասկացությունների կամ տերմինների այլ սահմանում, ապա տվյալ ակտով տրվում են այդ ակտի էությունից բխող դրանց սահմանումները: Սահմանումները պետք է լինեն այնպիսին, որ ապահովեն դրանց միատեսակ ու միանշանակ ընկալումն ու կիրառումը: ( ):»: Հիմք ընդունելով վերոգրյալը՝ հարկ ենք համարում նշել, որ Նախագծով՝ Օրենսգրքում կատարվող լրացումների արդյունքում նախատեսվող կարգավորումներից հնարավոր չէ միանշանակ որոշակիացնել՝ արդյոք «բռնություն» եզրույթը իր մեջ ներառում է նաեւ «ոտնձգությունը», թե այդ հասկացությունները նույնանում են: Հիմք ընդունելով նշվածն՝ առաջարկում ենք Նախագծի 3-րդ հոդվածով՝ Օրենսգրքում նոր՝ 3.3-րդ հոդված լրացնելիս «բռնություն» հասկացության շրջանակում ներառել նաեւ «ոտնձգությունը» կամ Օրենսգրքի 3-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետում կիրառել լրացվող՝ 3.3-րդ հոդվածում առկա գրելաձեւը՝ «բռնություն կամ ոտնձգություն»:  Միաժամանակ հարկ է նկատել, որ ոտնձգության տեսակ հանդիսացող սեռական ոտնձգությունը սահմանելիս միջակետով եւ «կամ» շաղկապով առանձնացված նշում է կատարվում այն վարքագծի վերաբերյալ, որը ստացողի համար ստեղծում է վախեցնող, թշնամական կամ նվաստացուցիչ աշխատանքային միջավայր: «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 16-րդ հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսվում է, որ եթե նորմատիվ իրավական ակտում թվարկված բոլոր պայմանների առկայությունը պարտադիր է, ապա չի կարող կիրառվել «կամ» շաղկապը: Ուստի մեջբերված կարգավորման պարագայում չի կարող հղում կատարվել «սեռի վրա հիմնված, սեռական բնույթի ցանկացած ֆիզիկական, բանավոր կամ ոչ բանավոր» բնորոշմանը: Հարկ է նկատել, որ Նախագծի 3-րդ հոդվածով Օրենսգրքում լրացվող նոր՝ 3.3-րդ հոդվածի 2-րդ մասում արդեն իսկ նշում է կատարվում անձի համար թշնամական կամ նվաստացուցիչ միջավայր ստեղծելու վերաբերյալ, ուստի հիմք ընդունելով մեջբերված կարգավորումները եւ արված դիտարկումներն՝ առաջարկում ենք վերանայել Նախագծի 3-րդ հոդվածով Օրենսգրքում նոր՝ 3.3-րդ հոդվածի 3-րդ մասի կարգավորումը:  Բացի այդ հարկ է նկատել, որ Նախագծի 3-րդ հոդվածով Օրենսգրքում նոր՝ 3.3-րդ հոդվածի 3-րդ մասում կիրառվում է «ստացողի եւ անձի կողմից մերժման կամ ենթարկվելու համար» ձեւակերպումը, որը, կարծում ենք, վերանայման անհրաժեշտություն ունի՝ իրավական որոշակիության սկզբունքին՝ դրա համապատասխանությունը ապահովելու տեսանկյունից: 2. Իրավական որոշակիության սկզբունքի համատեքստում հարկ ենք համարում անդրադառնալու նաեւ Նախագծի 9-րդ հոդվածով Օրենսգրքում լրացվող նոր՝ 17.1-ին հոդվածով նախատեսվող հետեւյալ կարգավորումներին. «5. Մինչեւ տասնութ տարեկան անձինք կարող են ընդգրկվել միայն այնպիսի աշխատանքներում, որոնք չեն վտանգում նրանց առողջությունը (այդ թվում՝ ֆիզիկական եւ մտավոր զարգացումը), բարոյականությունը, չեն սպառնում նրանց անվտանգությանը եւ չեն խոչընդոտում նրանց պարտադիր կրթությանը: (...) 8. Արգելվում է մինչեւ տասնութ տարեկան անձանց ներգրավել Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված ծանր, վնասակար, առանձնապես ծանր, առանձնապես վնասակար աշխատանքներում, ինչպես նաեւ նրանց համար ծանր եւ վնասակար համարվող աշխատանքներում: Մինչեւ տասնութ տարեկան անձանց համար ծանր եւ վնասակար համարվող աշխատանքների ցանկը սահմանում է Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը: 9. Արգելվում է մինչեւ տասնութ տարեկան անձանց ներգրավել ալկոհոլային խմիչքների, թմրամիջոցների, հոգեմետ (հոգեներգործուն) նյութերի, ծխախոտի, ծխախոտային այլ արտադրատեսակների կամ դրանց փոխարինիչների, էրոտիկա, պոռնոգրաֆիա, սարսափ բովանդակող տպագիր հրատարակությունների, ֆիլմերի, տեսահոլովակների, հեռուստառադիոհաղորդումների, պոռնկագրական բնույթի այլ նյութերի կամ առարկաների արտադրության, օգտագործման, գովազդի, առեւտրի կամ ցանկացած այլ եղանակով տարածմանը կամ իրացմանն ուղղված աշխատանքներում, ինչպես նաեւ մոլեխաղեր կազմակերպելուն կամ դրա գովազդելուն ուղղված աշխատանքներին:»: Նախագծերի փաթեթին կից ներկայացված հիմնավորմամբ՝ Նախագծի 9-րդ հոդվածով Օրենսգրքում լրացվող նոր՝ 17.1-ին հոդվածի լրացման անհրաժեշտության վերաբերյալ նշվում է, որ Օրենսգրքում սահմանվում է ընդհանուր կանոն, ըստ որի մինչեւ տասնվեց տարեկան անձանց արգելվում է նրանց բարոյականությունը վնասող աշխատանքներում ներգրավելը, սակայն, կարգավորմամբ չի մասնավորեցվում այդ աշխատանքների տեսակները կամ դրանց ընդհանուր շրջանակը:  Հիմք ընդունելով վերոգրյալն՝ առաջարկում ենք Նախագծի 9-րդ հոդվածով Օրենսգրքում լրացվող նոր՝ 17.1-ին հոդվածը լրացնելիս հստակեցնել դրա 5-րդ, 8-րդ եւ 9-րդ մասերի հարաբերակցության հարցը՝ կարգավորումները իրավական որոշակիության սկզբունքին համապատասխանեցնելու նպատակով: Մասնավորապես՝ անհրաժեշտ է հստակեցնել, թե Նախագծի 9-րդ հոդվածով Օրենսգրքում լրացվող նոր՝ 17.1-ին հոդվածի 8-րդ եւ 9-րդ մասերում թվարկված աշխատանքները ինչ ծավալով են ներառվում նույն հոդվածի 5-րդ մասում նախատեսված ընդհանուր բնորոշում ունեցող աշխատանքների ընդհանուր ծավալում: 3. Նախագծի 9-րդ հոդվածով նախատեսվում է Օրենսգրքում լրացնել նոր 17.1-ին հոդված, որի 3-րդ մասի համաձայն՝ «(...)Մինչեւ տասնվեց տարեկան անձինք, սույն օրենսգրքով սահմանված դեպքերում եւ կարգով, կարող են ընդունվել ժամանակավոր աշխատանքի՝ ծնողներից կամ խնամատար ծնողներից կամ որդեգրողներից մեկի կամ խնամակալի կամ հոգաբարձուի, իսկ նրանց բացակայության դեպքում՝ մինչեւ տասնվեց տարեկան անձի բնակության վայրի խնամակալության եւ հոգաբարձության մարմնի գրավոր համաձայնությամբ, եթե այն չի խոչընդոտում նրանց պարտադիր կրթության գործընթացին»: Նշված դրույթի բովանդակությունից բխում է, որ մինչեւ տասնվեց տարեկան անձանց հետ ժամանակավոր աշխատանքային պայմանագիր կարող է կնքվել համապատասխան երեխային ծնողներից մեկի կամ խնամատար ծնողներից մեկի համաձայնությամբ: Հարկ է նկատել, որ Հայաստանի Հանրապետության ընտանեկան օրենսգրքի 137-րդ հոդվածի 1-ին մասի բովանդակությունից բխում է, որ խնամատարություն նշանակվում է երեխայի խնամքն ու դաստիարակությունը կազմակերպելու նպատակով: Նույն հոդվածի 7-րդ եւ 8-րդ մասերի համաձայն՝ «7. Երեխայի ծնողն իրավունք ունի մասնակցելու իր երեխայի խնամքը եւ դաստիարակությունը խնամատար ընտանիքում կազմակերպելու գործընթացին, եթե դա չի հակասում երեխայի շահերին».  «8. Երեխայի խնամքը եւ դաստիարակությունը խնամատար ընտանիքում կազմակերպելու դեպքում երեխայի ծնողներն իրավունք ունեն եւ պարտավոր են կապ պահպանել երեխայի հետ (...)»: Նշված դրույթների բովանդակությունից բխում է, որ խնամատարության պարագայում շարունակվում է պահապանվել եւ խրախուսվել երեխայի եւ վերջինիս կենսաբանական ծնողների հետ կապը: Ավելին՝ խնամատար ընտանիքի տեսակներից է ճգնաժամային խնամատար ընտանիքը, որտեղ կազմակերպվում են նաեւ այն երեխաների խնամքը եւ դաստիարակությունը, ում ծնողների` միմյանցից առանձին ապրելու դեպքում, վերջիններս համաձայնություն ձեռք չեն բերել երեխայի բնակության վայրի կամ տեսակցությունների վերաբերյալ (հիմք՝ Հայաստանի Հանրապետության ընտանեկան օրենսգրքի 139-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետ): Նշված պարագայում, երբ խնամատար ծնողները եւ հոգեզավակները ձեռք չեն բերում ծնողների եւ զավակների համար օրենքով նախատեսված իրավունքներ եւ պարտականություններ, իսկ խնամատար ընտանիքում գտնվող երեխան շարունակում է պահպանել իր կապը կենսաբանական ծնողների հետ, ինչ սկզբունքով է որոշվելու, թե ում գրավոր համաձայնությունն է անհրաժեշտ ժամանակավոր աշխատանքային պայմանագիր կնքելիս՝ ծնողներից թե՞ խնամատար ծնողներից մեկի: Հիմք ընդունելով վերոգրյալը՝ առաջարկում ենք մինչեւ 16 տարեկան անձանց հետ ժամանակավոր աշխատանքային պայմանագիր կնքելիս խնամատար ծնողի համաձայնությունը նախատեսել այն դեպքերում, երբ անհնար է կամ օրենքով արգելված է կենսաբանական ծնողի կողմից նման համաձայնություն տալու հնարավորությունը: Բացի այդ, նշենք նաեւ, որ «Երեխայի իրավունքների մասին» օրենքի 19-րդ հոդվածի 3-րդ պարբերությամբ եւս սահմանված չէ խնամատար ծնողի գրավոր համաձայնությունը ժամանակավոր աշխատանքային պայմանագիր կնքելիս. մասնավորապես՝ «Մինչեւ 16 տարեկան երեխաները կարող են ընդունվել ժամանակավոր աշխատանքի` ծնողներից մեկի (որդեգրողի) կամ հոգաբարձուի (խնամակալի) եւ խնամակալության եւ հոգաբարձության մարմնի գրավոր համաձայնությամբ, եթե դա չի խանգարում նրանց ուսուցման գործընթացին»:  4. Նախագծի 7-րդ հոդվածով նախատեսվում է Օրենսգրքի 16-րդ հոդվածի 2-րդ մասը շարադրել նոր խմբագրությամբ՝ հետեւյալ բովանդակությամբ՝ «Գործատուները ձեռք են բերում աշխատանքային իրավունքներ եւ կրում են աշխատանքային պարտականություններ, ինչպես նաեւ դրանք իրականացնում են իրենց մարմինների, համապատասխան լիազորություններով օժտված պաշտոնատար անձանց, ինչպես նաեւ օրենքով կամ այլ նորմատիվ իրավական ակտով կամ իրավաբանական անձի կանոնադրությամբ կամ գործատուի ընդունած ներքին կամ անհատական իրավական ակտերով նախատեսված դեպքերում՝ այդպիսի լիազորություններ ունեցող այլ անձանց միջոցով, որոնք գործում են օրենքների, այլ նորմատիվ իրավական ակտերի, գործատուի կանոնադրության եւ նրա հաստատած (ընդունած) իրավական ակտերի հիման վրա»: Համապատասխան դրույթի նշված ձեւակերպման արդյունքում պարզ չէ, թե որոնք են գործատուի մարմինները, եւ ինչպես են ձեւավորվում այդ մարմինները որոնց միջոցով գործատուն կարող է ձեռք բերել աշխատանքային իրավունքներ եւ կրել աշխատանքային պարտականություններ: Իրավական շփոթից խուսափելու նպատակով՝ առաջարկում ենք հստակեցնել, գործատուների մարմինների ստեղծման կարգը: 5. Նախագծի 10-րդ հոդվածով՝ Օրենսգրքի 18-րդ հոդվածի 2-րդ մասը շարադրվում է նոր խմբագրությամբ. «2. Գործատու կարող են լինել Հայաստանի Հանրապետությունում պետական գրանցում ստացած իրավաբանական անձինք՝ անկախ կազմակերպական-իրավական ձեւից, պետական եւ տեղական ինքնակառավարման մարմինները, Հայաստանի Հանրապետությունում հաշվառված հիմնարկները, սույն օրենսգրքի 7-րդ հոդվածի 4-րդ մասով սահմանված սուբյեկտները, օտարերկրյա պետությունում գրանցված կազմակերպությունների կամ միջազգային կազմակերպությունների՝ Հայաստանի Հանրապետությունում օրենքով սահմանված կարգով գրանցված կամ հաշվառված առանձնացված ստորաբաժանումները, հիմնարկները, ինչպես նաեւ ֆիզիկական անձինք, այդ թվում՝ անհատ ձեռնարկատերերը եւ նոտարները: (...):»: Նախագծի 10-րդ հոդվածով՝ Օրենսգրքի 18-րդ հոդվածի նոր խմբագրությամբ շարադրվող 2-րդ մասում հղում է կատարվում Օրենսգրքի 7-րդ հոդվածի 4-րդ մասին, ինչպես նաեւ նշում է կատարվում օտարերկրյա պետությունում գրանցված կազմակերպությունների կամ միջազգային կազմակերպությունների վերաբերյալ: Հարկ է նկատել, որ Նախագծի 4-րդ հոդվածով՝ Հայաստանի Հանրապետության աշխատանքային օրենսգրքի 7-րդ հոդվածի 4-րդ մասում կատարվում է լրացում, ինչի արդյունքում նախատեսվում է հետեւյալ կարգավորումը. «4. Եթե գործատուն օտարերկրյա պետությունն է կամ նրա դիվանագիտական ներկայացուցչությունը, օտարերկրյա  պետությունում գրանցված կամ միջազգային կազմակերպությունը կամ օտարերկրյա անձը (այսուհետ՝ օտարերկրյա գործատու), ապա Հայաստանի Հանրապետության աշխատանքային օրենսդրությունը եւ աշխատանքային իրավունքի նորմեր պարունակող այլ նորմատիվ իրավական ակտերը տարածվում են Հայաստանի Հանրապետությունում մշտապես բնակվող աշխատողների հետ ծագած աշխատանքային հարաբերությունների վրա այնքանով, որքանով չի խախտվում դիվանագիտական անձեռնմխելիությունը:»: Հիմք ընդունելով վերոգրյալն՝ առաջարկում ենք վերանայել Նախագծի 10-րդ հոդվածով՝ Օրենսգրքի 18-րդ հոդվածի նոր խմբագրությամբ շարադրվող 2-րդ մասում առկա կարգավորումը:  6. Ինչպես արդեն նշվել է սույն եզրակացությամբ՝ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 15-րդ հոդվածով նախատեսվում է, որ նորմատիվ իրավական ակտում կիրառվում են նորմատիվ իրավական ակտերով սահմանված կամ հանրածանոթ հասկացություններ կամ տերմիններ: Նորմատիվ իրավական ակտում միեւնույն միտքն արտահայտելիս կիրառվում են միեւնույն բառերը, տերմինները կամ բառակապակցությունները` որոշակի հերթականությամբ: Նախագծի 11-րդ հոդվածով՝ Օրենսգրքում լրացվող նոր՝ 18.1-ին հոդվածը վերնագրված է «Աշխատանքի վայրը (աշխատավայրը)», միաժամանակ նույն հոդվածով սահմանվում են «աշխատանքի վայրը (աշխատավայրը)» եւ «աշխատանքի հիմնական վայր (հիմնական աշխատավայրը)» հասկացությունները: Սակայն, Հայաստանի Հանրապետության աշխատանքային օրենսգրքի տարբեր հոդվածներում, Նախագծով՝ Հայաստանի Հանարպետության աշխատանքային օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու արդյունքում նախատեսվող կարգավորումներում, այդ թվում՝ Նախագծի 11-րդ հոդվածով՝ Օրենսգրքում լրացվող նոր՝ 18.1-ին հոդվածում կիրառվում են «աշխատավայր» «աշխատանքի վայր», «աշխատանքի հիմնական վայր» եւ այլ Նախագծի 11-րդ հոդվածով՝ Օրենսգրքում լրացվող նոր՝ 18.1-ին հոդվածով չսահմանված հասկացություններ: 7. Նախագծի 27-րդ հոդվածով՝ Օրենսգրքի նոր խմբագրությամբ շարադրվող 64-րդ հոդվածում կիրառվում է հետեւյալ ձեւակերպումը՝ «օրենսդրությամբ, այլ նորմատիվ իրավական ակտերով»: «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 2-րդ հոդվածով նախատեսվում է հետեւյալը. «1. Սույն օրենքում օգտագործվում են հետեւյալ հիմնական հասկացությունները. 1) նորմատիվ իրավական ակտ` Հայաստանի Հանրապետության ժողովրդի, ինչպես նաեւ Սահմանադրությամբ նախատեսված մարմինների կամ պաշտոնատար անձանց ընդունած գրավոր իրավական ակտ, որը պարունակում է վարքագծի պարտադիր կանոններ անորոշ թվով անձանց համար. 2) օրենսդրական ակտ` Հայաստանի Հանրապետության ժողովրդի կամ Ազգային ժողովի ընդունած նորմատիվ իրավական ակտ` Սահմանադրություն, սահմանադրական օրենքներ եւ օրենքներ. 3) ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտ` Սահմանադրության եւ օրենքների հիման վրա եւ դրանց իրականացումն ապահովելու նպատակով օրենքով լիազորված լինելու դեպքում Սահմանադրությամբ նախատեսված մարմինների ընդունած նորմատիվ իրավական ակտ. ( ) 7) օրենսդրություն՝ օրենսդրական եւ ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտերի ամբողջություն. ( )»: Հիմք ընդունելով նշվածն՝ առաջարկում ենք վերանայել Նախագծի 27-րդ հոդվածով՝ Օրենսգրքի նոր խմբագրությամբ շարադրվող 64-րդ հոդվածում առկա ձեւակերպումը: Նույն դիտարկումը վերաբերելի է նաեւ Նախագծով՝ Հայաստանի Հանարպետության աշխատանքային օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու արդյունքում նախատեսվող կարգավորումներում առկա նույնական ձեւակերպումներին: 8. Նախագծերի փաթեթին կից ներկայացված հիմնավորմամբ նշում է կատարվում, որ Օրենսգիրքը գործադուլի իրավունքը փաստացի պայմանավորում է միայն կոլեկտիվ աշխատանքային վեճի առկայության հետ: Առկա համակարգային խնդիրների վերացման նպատակով, գործադուլի հետ կապված հարաբերությունները կարգավորող համապատասխան նորմերը համալիր կերպով վերանայվում են Նախագծով, որպեսզի բխեն Սահմանադրության պահանջներից: Նախագծի 29-րդ հոդվածով՝ Օրենսգրքի 73-րդ հոդվածը շարադրվում է նոր խմբագրությամբ, ինչի արդյուքնում նախատեսվում է հետեւյալ կարգավորումը. «Հոդված 73. Գործադուլը 1. Աշխատողներն իրենց տնտեսական, սոցիալական կամ աշխատանքային շահերի պաշտպանության նպատակով ունեն գործադուլի իրավունք: 2. Գործադուլը մեկ կամ մի քանի գործատուների մոտ աշխատողների կոլեկտիվի կամ աշխատողների որոշակի խմբի՝ կոլեկտիվ գործողությունների միջոցով աշխատանքների լրիվ կամ մասնակի ժամանակավոր դադարեցումն է աշխատողների տնտեսական, սոցիալական կամ աշխատանքային շահերի պաշտպանության նպատակով, այդ թվում՝ 1) աշխատանքային վեճն աշխատողի եւ գործատուի համաձայնությամբ չլուծվելու դեպքում, 2) կոլեկտիվ աշխատանքային վեճը չլուծվելու դեպքում, 3) գործատուի կողմից հաշտեցման գործընթաց իրականացնելուց խուսափելու դեպքում, 4) հաշտեցման հանձնաժողովի՝ սույն օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի 1-ին մասին համապատասխան ընդունած որոշումը գործատուի կողմից չկատարելու դեպքում, 5) նախօրոք կնքված կոլեկտիվ աշխատանքային պայմանագրով ստանձնած պարտավորությունները գործատուի կողմից չկատարելու դեպքում, 6) կոլեկտիվ բանակցություններ վարելու վերաբերյալ գրավոր ծանուցում ստացած գործատուի կողմից սույն օրենսգրքի 66-րդ հոդվածով սահմանված ժամկետում կոլեկտիվ բանակցություններին մասնակցելու իր դիրքորոշման մասին կոլեկտիվ բանակցությունների ցանկություն հայտնած կողմին չտեղեկացնելու դեպքում:»: Հարկ է նկատել, որ Օրենսգրքի 73-րդ հոդվածը, ինչպես նաեւ գործադուլի իրավահարաբերություններին վերաբերող 74-82-րդ հոդվածները, որոնց մի մասում եւս Նախագծով կատարվում են համապատասխան փոփոխություններ եւ լրացումներ, ներառված են Հայաստանի Հանրապետության աշխատանքային օրենսգրքի «ԿՈԼԵԿՏԻՎ ԱՇԽԱՏԱՆՔԱՅԻՆ ՎԵՃԵՐԻ ԿԱՐԳԱՎՈՐՈՒՄԸ» վերտառությամբ 11-րդ գլխում: «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն՝ օրենսդրական ակտերում բովանդակությամբ համասեռ հոդվածները միավորվում են գլուխներում, նույն հոդվածի 10-րդ մասի համաձայն՝ գլուխները ունենում են վերնագրեր, որոնք պետք է համապատասխանեն դրանց բովանդակությանը:  Հիմք ընդունելով վերոնշյալն՝ առաջարկում ենք վերանայել գործադուլին վերաբերող՝ փոփոխության ենթարկվող հոդվածների ներառումը «ԿՈԼԵԿՏԻՎ ԱՇԽԱՏԱՆՔԱՅԻՆ ՎԵՃԵՐԻ ԿԱՐԳԱՎՈՐՈՒՄԸ» վերտառությամբ 11-րդ գլխում: 9. Նախագծի 30-րդ հոդվածով նոր խմբագրությամբ են շարադրվում Օրենսգրքի 74-րդ հոդվածի 1-ին, 1.1-ին եւ 2-րդ մասերը. «1. Գործադուլ հայտարարելու մասին որոշում ընդունելու իրավունք ունի արհեստակցական միությունը՝ սույն օրենսգրքով սահմանված կարգով: Գործադուլը հայտարարվում է այն դեպքում, եթե այդ մասին որոշումը գաղտնի քվեարկությամբ հավանության է արժանացել՝ ( ) 1.1. Գործատուի մոտ արհեստակցական միության բացակայության դեպքում, գործադուլ հայտարարելու մասին որոշման ընդունումը եւ գործադուլ հայտարարելու հետ կապված այլ գործառույթների իրականացումն աշխատողների ժողովի (համաժողովի) որոշմամբ կարող են վերապահվել համապատասխան ճյուղային կամ տարածքային արհեստակցական միությանը, իսկ նաեւ համապատասխան ճյուղային կամ տարածքային արհեստակցական միության բացակայության դեպում գործադուլ հայտարարելու մասին որոշման ընդունումը եւ գործադուլ հայտարարելու հետ կապված այլ գործառույթները կարող են իրականացնել աշխատողների ժողովի (համաժողովի) կողմից ընտրված ներկայացուցիչները (մարմինը): 2. Նախատեսվող գործադուլի մասին արհեստակցական միությունը պարտավոր է գործատուին գրավոր կերպով տեղեկացնել գործադուլն սկսելու օրվանից առնվազն յոթ օր առաջ՝ տեղեկացման հետ միաժամանակ գործատուին տրամադրելով սույն հոդվածի 5-րդ մասով սահմանված տեղեկությունները պարունակող՝ գործադուլ հայտարարելու մասին որոշումը:»: Նախագծի 30-րդ հոդվածով կատարվող փոփոխությունների արդյունքում որպես գործադուլ հայտարարելու գործառույթներ իրականացնելու իրավասու սուբյեկտ նախատեսվում է նաեւ  աշխատողների ժողովի (համաժողովի) կողմից ընտրված ներկայացուցիչները (մարմինը): Հարկ է նկատել, սակայն, որ Նախագծի 30-րդ հոդվածով՝ Օրենսգրքի 74-րդ հոդվածի 1.1-ին մասը նոր խմբագրությամբ շարադրելուն զուգահեռ Նախագծի 30-րդ հոդվածով՝ Օրենսգրքի 74-րդ հոդվածի 2-րդ մասը նոր խմբագրությամբ շարադրելիս՝ նախատեսվող՝ գործադուլի մասին գործատուին գրավոր կերպով տեղեկացնել պարտականությունը նախատեսվում է միայն արհեստակցական միության համար: Միաժամանակ հարկ է նկատել, որ Նախագծի 31-րդ հոդվածով՝ Օրենսգրքի 76-րդ հոդվածում փոփոխություն եւ լրացում կատարելիս դրանում որեւէ կարգավորում չի նախատեսվում աշխատողների ժողովի (համաժողովի) կողմից ընտրված ներկայացուցիչների (մարմնի) վերաբերյալ, մինչդեռ Օրենսգրքի 76-րդ հոդվածով նախատեսվում է, որ գործադուլը ղեկավարող մարմինն արհեստակցական միությունն է կամ նրա ստեղծած գործադուլային կոմիտեն: Գործադուլային կոմիտեի իրավունքներն ու պարտականությունները, սույն օրենսգրքին եւ այլ օրենքներին համապատասխան, սահմանում է այդ կոմիտեն ստեղծող արհեստակցական միությունը: Նախագծի 34-րդ հոդվածով՝ Օրենսգրքի 81-րդ հոդվածում փոփոխություն եւ լրացում կատարելիս եւս աշխատողների ժողովի (համաժողովի) կողմից ընտրված ներկայացուցիչների (մարմնի) վերաբերյալ կարգավորումներ չեն նախատեսվում: Օրենսգրքի 81-րդ հոդվածը վերաբերում է գործադուլը դադարեցնելուն՝  «1. Գործադուլը դադարեցվում է, եթե` 1) բավարարվում են առաջադրված պահանջները. 2) գործադուլի ընթացքում կողմերը ձեռք են բերում համաձայնություն` համապատասխան պայմաններով գործադուլի դադարեցման մասին. 3) գործադուլ հայտարարած արհեստակցական միությունն ընդունում է գործադուլի հետագա շարունակման աննպատակահարմարությունը: ( ) »: Հիմք ընդունելով եզրակացության սույն կետում արված դիտարկումներն՝ առաջարկում ենք Նախագծի 30-րդ հոդվածով՝ Օրենսգրքի 74-րդ հոդվածի 1.1-ին մասը նոր խմբագրությամբ շարադրելիս համապատասխան փոփոխություններ կատարել նաեւ Օրենսգրքի՝ իրավահարաբերություններին վերաբերելի այլ դրույթներում: Միաժամանակ անհրաժեշտ ենք համարում նշել, որ Նախագծի 35-րդ հոդվածով՝ Օրենսգրքի 82-րդ հոդվածում նոր՝ 1.1-ին մաս լրացնելիս նշում է կատարվում նաեւ «աշխատողների ներկայացուցչական միասնական մարմնի» վերաբերյալ, որի վերաբերյալ առանձնացված նշումները համապատասխան կարգավորումներում բացակայում են: 10. Նախագծի 37-րդ հոդվածով՝ Օրենսգրքի 84-րդ հոդվածում կատարվող լրացումների եւ փոփոխությունների արդյունքում՝ Օրենսգրքի 84-րդ հոդվածի 1-ին մասի 7-րդ կետով նախատեսվում է հետեւյալ կարգավորումը. «1. Աշխատանքի ընդունման մասին անհատական իրավական ակտում, աշխատանքային պայմանագրում նշվում են` ( ) 7) հիմնական աշխատավարձի չափը (ներառյալ աշխատավարձից վճարվող հարկերը, սոցիալական կամ օրենքով սահմանված պարտադիր այլ վճարները) եւ այն որոշելու ձեւը (ժամային, օրական, գործավարձային կամ ամսական դրույքաչափ)»: Հարկ է նկատել, սակայն, որ Օրենսգրքի 105-րդ հոդվածի 2-րդ մասում կիրառվում է «աշխատանքի վարձատրության չափը եւ (կամ) այն որոշելու ձեւը» ձեւակերպումը: 11. «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի` նորմատիվ իրավական ակտի կառուցվածքին վերաբերող 13-րդ հոդվածի համաձայն`« (...) 5. Եթե օրենսդրական ակտով (բացառությամբ Սահմանադրության) սահմանված նորմը կարող է կատարվել միայն այդ ակտով նախատեսված ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտի ընդունմամբ, կամ դրա կատարումն ուղղակիորեն պայմանավորված է ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտի ընդունմամբ, ապա օրենսդրական ակտի անցումային դրույթներով սահմանվում են նաեւ` 1) օրենսդրական ակտի այն մասերը, որոնք գործելու են ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտն ուժի մեջ մտնելու պահից. 2) ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտի ընդունման նախատեսվող ժամկետը:(...)»: Հարկ է նկատել, որ Նախագծի 9-րդ հոդվածով՝ Օրենսգրքում լրացվող նոր՝ 17.1-ին հոդվածի 8-րդ մասով նախատեսվում է հետեւյալ կարգավորումը. «8. Արգելվում է մինչեւ տասնութ տարեկան անձանց ներգրավել Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված ծանր, վնասակար, առանձնապես ծանր, առանձնապես վնասակար աշխատանքներում, ինչպես նաեւ նրանց համար ծանր եւ վնասակար համարվող աշխատանքներում: Մինչեւ տասնութ տարեկան անձանց համար ծանր եւ վնասակար համարվող աշխատանքների ցանկը սահմանում է Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը:»: Նախագծի անցումային դրույթներին վերաբերող 123-րդ հոդվածում նշում չի կատարվում վերոնշյալ ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտի վերաբերյալ: Հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 13-րդ հոդվածի 5-րդ մասը՝ առաջարկում ենք վերանայել Նախագծի 123-րդ հոդվածը:  12. Նախագծի՝ տեխնիկական պահանջներին համապատասխանության տեսանկյունից նշենք հետեւյալը. 1) Նախագծով՝ Հայաստանի Հանրապետության աշխատանքային օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելիս, լրացվող կամ փոփոխության ենթարկվող ձեւակերպումներում կետադրական նշանների առկայության դեպքում, առաջարկում ենք նշում կատարել նաեւ դրանց վերաբերյալ՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 33-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետը՝ նորմատիվ իրավական ակտում փոփոխությունները կատարվում են նրա առանձին բառեր, թվեր կամ կետադրական նշաններ այլ բառերով, թվերով կամ կետադրական նշաններով փոխարինելու միջոցով, եւ 3-րդ մասը՝ նորմատիվ իրավական ակտում լրացումներ կատարվում են դրանում նոր բաժիններ, գլուխներ, հոդվածներ, մասեր, կետեր, ենթակետեր, պարբերություններ, նախադասություններ, բառեր, թվեր կամ կետադրական նշաններ լրացնելու միջոցով: Միաժամանակ՝ հարկ է նկատել, որ Նախագծի 39-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» ենթակետում նշում չի կատարվում Օրենսգրքի 89-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետում լրացվող կետադրական նշանի եւ բառերի վերաբերյալ: 2) Նախագծի 35-րդ հոդվածի 1-ին կետով՝ Օրենսգրքի 82-րդ հոդվածում լրացվող նոր՝ 1.1-ին մասի՝ համարն առաջարկում ենք տեքստից բաժանել միջակետով՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 7-րդ մասը՝ հոդվածների եւ մասերի համարները տեքստից բաժանվում են միջակետերով, իսկ հոդվածների կետերի համարները` փակագծերով: 3) Նախագծի 27-րդ հոդվածով՝ Օրենսգրքի 64-րդ հոդվածը նոր խմբագրությամբ շարադրելու արդյուքնում Օրենսգրքի 64-րդ հոդվածում նախատեսվում է մեկ համարակալված մաս: Հարկ է նկատել, որ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ օրենսդրական ակտերում հոդվածները բաժանվում են «մասեր» կոչվող միայն համարակալված պարբերությունների: Հիմք ընդունելով նշվածն՝ առաջարկում ենք հանել այդ պարբերության համարակալումը: 4) Նախագծի 65-րդ հոդվածի 2-րդ կետում հղում է կատարվում Օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի 1-ին մասին, մինչդեռ Օրենսգրքի 135-րդ հոդվածը կազմված չէ համարակալված մասերի բաժանված պարբերություններից: Հիմք ընդունելով նշվածն՝ առաջարկում ենք հստակեցնել Նախագծի 65-րդ հոդվածի 2-րդ կետում կատարվող հղումը: 5) Նախագծի 123-րդ հոդվածի վերնագիրն առաջարկում ենք հանել` հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 8-րդ մասը՝ օրենսդրական ակտի հոդվածները ունենում են վերնագրեր, բացառությամբ փոփոխություն կամ լրացում նախատեսող օրենսդրական ակտերի: 13.  Հաշվի առնելով Նախագծերի փաթեթի ծավալը, փորձաքննության ենթարկելու համար նախատեսված ժամկետը եւ ռեսուրսների բացակայության գործոնը՝ նշենք, որ բացակայել է Նախագծերի փաթեթի վերաբերյալ առկա դիտողությունների եւ առաջարկությունների ամբողջական ներկայացման, ինչպես նաեւ Նախագծերի փաթեթի ամբողջական եւ համապարփակ փորձաքննության ենթարկելու հնարավորությունը, ուստի սույն եզրակացությունը չի բացառում Նախագծերի փաթեթի լրացուցիչ ուսումնասիրության եւ քննարկման արդյունքում նոր դիտողությունների, առաջարկությունների եւ եզրահանգումների ներկայացումը:  Եզրահանգում Ամփոփելով փորձաքննության արդյունքները՝ կարող ենք նշել, որ Նախագծով սահմանված կարգավորումները կարող են խնդրահարույց լինել իրավական որոշակիության սկզբունքի տեսանկյունից:  Միաժամանակ, ներկայացված առաջարկությունների հիման վրա, անհրաժեշտ է ապահովել Նախագծով սահմանված կարգավորումների համապատասխանությունը «Երեխայի իրավունքների մասին» եւ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքներին:   ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԻՐԱՎԱԿԱՆ  ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                          ԶԵՄՖԻՐԱ  ՀՈՎԱՍԱՓՅԱՆ  Կատարող՝ Մ. Մնացականյան (հեռ.` 011-513-248) 20.02.2023թ. ՏԵՂԵԿԱՆՔ Նախագծերի փաթեթին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտության բացակայության մասին Նախագծերի փաթեթին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտությունը բացակայում է:   ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԻՐԱՎԱԿԱՆ  ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                          ԶԵՄՖԻՐԱ  ՀՈՎԱՍԱՓՅԱՆ  Կատարող՝ Մ. Մնացականյան (հեռ.` 011-513-248) 20.02.2023թ. Ֆինանսատնտեսագիտական փորձաքննության արդյունքները Ներկայացված Նախագծերի փաթեթով առաջարկվում է կատարել մի շարք փոփոխություններ եւ լրացումներ, որոնք պայմանավորված են ՀՀ Աշխատանքային օրենսգիրքը (այսուհետ՝ Օրենսգիրք) ՀՀ միջազգային պայմանագրերով, մասնավորապես՝ Աշխատանքի միջազգային կազմակերպության հիմնարար կոնվենցիաներով եւ Վերանայված եվրոպական սոցիալական խարտիայով նախատեսված պահանջներին առավելագույնս համապատասխանեցնելու, օրենսդրական որոշակի բացերն ու Օրենսգրքի ներքին հակասությունները վերացնելու, տարաբնույթ ընկալման տեղիք տվող դրույթները հստակեցնելու եւ իրավակիրառ պրակտիկայում ի հայտ եկած մի շարք խնդիրների առաջացումը հնարավորինս բացառելու, ինչպես նաեւ 2015 թվականի փոփոխություններով ՀՀ Սահմանադրության 58-րդ եւ 82-րդ հոդվածների բովանդակությանը համահունչ՝ Օրենսգրքում որոշակի նոր իրավակարգավորումներ ներդնելու  անհրաժեշտությամբ: Ֆինանսատնտեսագիտական հիմնախնդիրների տեսանկյունից հարկ ենք համարում ներկայացնել մեկ նկատառում՝ Նախագծերի փաթեթի կազմում ընդգրկված «Հայաստանի Հանրապետության աշխատանքային օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (այսուհետ՝ Նախագիծ) հետ կապված: Մասնավորապես, Նախագծի 47-րդ հոդվածով առաջարկվում է Օրենսգ??? 108.1-ին հոդվածի 1-ին մասում «չափը» բառից հետո լրացնել «(ներառելով նաեւ աշխատավարձից վճարվող հարկերը, սոցիալական կամ օրենքով սահմանված պարտադիր այլ վճարները)» բառերով, որի արդյունքում կստացվի, որ. «Մեղադրյալի կարգավիճակ ունեցող աշխատողի, այդ թվում՝ հանրային ծառայության մեջ գտնվող անձի պաշտոնավարման՝ Հայաստանի Հանրապետության քրեական դատավարության օրենսգրքի 126-րդ հոդվածով սահմանված կարգով կասեցման պահից մինչեւ պաշտոնավարման կասեցման վերացումը նրա աշխատատեղը (պաշտոնը) պահպանվում է, իսկ հանրային ծառայության մեջ գտնվող անձի դեպքում վճարվում է նաեւ ամսական հատուցում՝ հիմնական աշխատավարձի հիսուն տոկոսի չափով, բայց ոչ պակաս, քան օրենքով սահմանված նվազագույն ամսական աշխատավարձի անվանական չափը (ներառելով նաեւ աշխատավարձից վճարվող հարկերը, սոցիալական կամ օրենքով սահմանված պարտադիր այլ վճարները)՝ մնացած վճարումը կատարելով քրեական վարույթի` ռեաբիլիտացնող հիմքով ավարտի դեպքում:»:  Այս կապակցությամբ առաջանում է միանգամից երկու խնդիր, որոնք կայանում են հետեւյալում: 1. Օրենսգ??? 108.1-ին հոդվածի 1-ին մասում օգտագործվում է «ամսական հատուցում» հասկացությունը, որի սահմանումը տրված չէ (թեեւ այս մասն անմիջականորեն չի խմբագրվում տվյալ Նախագծով, սակայն հարկ ենք համարում անդրադառնալ դրան, քանի որ այն կապված է առաջարկվող փոփոխության բովանդակության հետ): Այս առումով, հանրային ծառայողների վարձատրության հետ կապված հարաբերությունները կանոնակարգող համապատասխան՝ «Պետական պաշտոններ եւ պետական ծառայության պաշտոններ զբաղեցնող անձանց վարձատրության մասին» ՀՀ օրենքով օգտագործվում է «պետական ծառայողների առանձին ծախսերի փոխհատուցում» հասկացությունը, սակայն այս հասկացություն էլ որեւէ կապ չունի առաջարկվող լրացման բովանդակության հետ: Վերջինից ակնհայտ է, որ խոսքը գնում է մեղադրյալի կարգավիճակ ունեցող հանրային ծառայության մեջ գտնվող անձի աշխատանքի վարձատրության մասնակի վճարման մասին, ուստի առաջարկում ենք նշված լրացման տեքստի «ամսական հատուցում» բառակապակցության փոխարեն օգտագործել «հիմնական աշխատավարձ» հասկացությունը:  2. Երկրորդ խնդիրը կայանում է նրանում, որ նշված լրացումը կատարելուց հետո տվյալ մասով սահմանված անձանց վճարվող նվազագույն ամսական աշխատավարձի մեջ պետք է ներառված լինեն նաեւ աշխատավարձից վճարվող հարկերը, սոցիալական կամ օրենքով սահմանված պարտադիր այլ վճարները, ինչը հակասում է Օրենսգրքի 179-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ պարբերությանը, որի համաձայն. «Նվազագույն աշխատավարձի չափի մեջ չեն ներառվում աշխատավարձից վճարվող հարկերը, սոցիալական կամ օրենքով սահմանված պարտադիր այլ վճարները, հավելումները, հավելավճարները, պարգեւատրումները եւ լրավճարները:»: Բացի այդ, 2022 թվականի դեկտեմբերի 7-ի ՀՕ-501-Ն օրենքով կատարված փոփոխությունների արդյունքում, նույն մոտեցումն է ամրագրվել նաեւ «Նվազագույն ամսական աշխատավարձի մասին» ՀՀ օրենքի 4-րդ հոդվածում, ըստ որի. «Նվազագույն ամսական աշխատավարձի, գործավարձով եւ ժամավճարով վարձատրվող աշխատողների համար սահմանված ժամային տարիֆային դրույքի նվազագույն չափերի մեջ չեն ներառվում աշխատավարձից վճարվող հարկերը, սոցիալական կամ օրենքով սահմանված պարտադիր այլ վճարները, հավելումները, հավելավճարները, պարգեւատրումները եւ լրավճարները:»: Այս կապակցությամբ, Օրենսգրքում առաջացող ներքին հակասությունը եւ «Նվազագույն ամսական աշխատավարձի մասին» ՀՀ օրենքի 4-րդ հոդվածի հետ հակասությունը վերացնելու նպատակով առաջարկում ենք հանել Նախագծի 47-րդ հոդվածի 3-րդ կետով առաջարկվող լրացումը, դրանով իսկ՝ ապահովելով տվյալ հարցում մեկ միասնական մոտեցման կիրառումը: Մյուս կողմից, հաշվի առնելով նաեւ նախորդ խնդրի լուծումը, առաջարկում ենք  Նախագծի 47-րդ հոդվածի 3-րդ մասով կատարել ոչ թե լրացում, այլ փոփոխություն՝ առաջարկվող լրացման տեքստի փոխարեն՝ Օրենսգրքի 108.1-րդ հոդվածի 1-ին մասի «իսկ հանրային ծառայության մեջ գտնվող անձի դեպքում վճարվում է նաեւ ամսական հատուցում՝ հիմնական աշխատավարձի հիսուն տոկոսի չափով, բայց ոչ պակաս, քան օրենքով սահմանված նվազագույն ամսական աշխատավարձի անվանական չափը՝ մնացած վճարումը կատարելով քրեական վարույթի` ռեաբիլիտացնող հիմքով ավարտի դեպքում:» նախադասությունը շարադրելով հետեւյալ խմբագրությամբ. «իսկ հանրային ծառայության մեջ գտնվող անձի դեպքում՝ նաեւ հիմնական աշխատավարձի հիսուն տոկոսը, բայց ոչ պակաս, քան օրենքով սահմանված նվազագույն ամսական աշխատավարձը՝ մնացած վճարումը կատարելով քրեական վարույթի` ռեաբիլիտացնող հիմքով ավարտի դեպքում:»: Նախագծերի փաթեթի կազմում ընդգրկված մյուս նախագծերի վերաբերյալ դիտողություններ եւ առաջարկություններ չկան: Եզրահանգում Նախագծերի փաթեթի կազմում ընդգրկված «Հայաստանի Հանրապետության աշխատանքային օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը ֆինանսատնտեսագիտական հիմնահարցերի տեսանկյունից որոշ լրամշակման կարիք ունի:   ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՖԻՆԱՆՍԱՏՆՏԵՍԱԳԻՏԱԿԱՆ ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                                              ԱՐԹՈՒՐ ԹԱՄԱԶՅԱՆ  (հեռ.` 011 513-668) 08.02.2023թ. Սոցիալական փորձաքննության արդյունքները Նախագծերի փաթեթով նախատեսվում է փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարել Հայաստանի Հանրապետության աշխատանքային օրենսգրքում (այսուհետ՝ Օրենսգիրք), լրացում կատարել Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքում եւ «Եկամտային հարկի, շահութահարկի եւ սոցիալական վճարի անձնավորված հաշվառման մասին» օրենքում : «Հայաստանի Հանրապետության աշխատանքային օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի /այսուհետ՝ Նախագիծ/ մշակումը պայմանավորված է Օրենսգիրքը Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագրերով, մասնավորապես՝ Աշխատանքի միջազգային կազմակերպության հիմնարար կոնվենցիաներով եւ Վերանայված եվրոպական սոցիալական խարտիայով նախատեսված պահանջներին առավելագույնս համապատասխանեցնելու, օրենսդրական բացերն ու Օրենսգրքի հակասությունները վերացնելու, տարաբնույթ ընկալման տեղիք տվող դրույթները հստակեցնելու եւ իրավակիրառ պրակտիկայում ի հայտ եկած մի շարք խնդիրների առաջացումը հնարավորինս բացառելու, ինչպես նաեւ 2015 թվականի փոփոխություններով ՀՀ Սահմանադրության 58-րդ եւ 82-րդ հոդվածների բովանդակությանը համահունչ՝ Օրենսգրքում որոշ նոր իրավակարգավորումներ ներդնելու անհրաժեշտությամբ:  Նախագծով  առաջարկվում է՝ - Օրենսգրքի 113-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետում աշխատողների քանակի կամ հաստիքների կրճատման համար հիմք հանդիսացող «արտադրության ծավալների փոփոխման» պայմանը փոխարինել «աշխատանքի ծավալների փոփոխման» պայմանով: Նշվածի կապակցությամբ նույնաբովանդակ փոփոխություն է նախատեսվում նաեւ Օրենսգրքի 105-րդ հոդվածի 1-ին մասում, մասնավորապես, առաջարկվում է աշխատանքի էական պայմանի փոփոխության համար հիմք հանդիսացող «արտադրության ծավալների փոփոխում» բառերը փոխարինել «աշխատանքի ծավալների» բառերով. - Օրենսգրքից հանել  /ուժը կորցրած ճանաչել 113-րդ հոդվածի 1-ին մասի 11-րդ կետը/ գործատուի նախաձեռնությամբ աշխատանքային պայմանագրի լուծման հիմքն այն դեպքում, երբ գործատուն իրավունք ուներ լուծել աշխատանքային պայմանագիրը տարիքային կենսաթոշակի իրավունք ունեցող վաթսուներեք տարին, իսկ տարիքային կենսաթոշակի իրավունք չունեցող աշխատողի վաթսունհինգ տարին լրանալու դեպքում, երբ համապատասխան հիմքը նախատեսված է աշխատանքային պայմանագրում. - վերանայել երեխային կրծքով կերակրող կնոջը երեխային կերակրելու համար յուրաքանչյուր երեք ժամը մեկ տրամադրվող լրացուցիչ ընդմիջման մասով կարգավորումը, այն է՝ հանել երեխային կրծքով կերակրելու պայմանը եւ նախատեսել, որ բացի հանգստի եւ սնվելու համար տրամադրվող ընդմիջման ժամերից, յուրաքանչյուր երեք ժամը մեկ, կես ժամից ոչ պակաս տեւողությամբ լրացուցիչ ընդմիջում է տրամադրվում մինչեւ երկու տարեկան երեխա ունեցող կնոջը. - Նախատեսել փորձնակության ինստիտուտի համապատասխան կարգավորումներ. - Օրենսգրքի 84-րդ հոդվածով սահմանված աշխատանքի ընդունման մասին անհատական իրավական ակտում, աշխատանքային պայմանագրում ներառվող պարտադիր պայմանների մեջ ներառել նաեւ աշխատանքային հարաբերությունների հետ կապված գործատուի եւ աշխատողի կողմից միմյանց ծանուցելու եղանակները եւ այլն. Նախագծի վերաբերյալ ներկայացնում ենք հետեւյալ առաջարկություններն ու նկատառումները. 1. Օրենսգրքի 74-րդ հոդվածի նոր խմբագրությամբ շարադրվող 1.1 մասում  նշվում է, որ՝ «Գործատուի մոտ արհեստակցական միության բացակայության դեպքում, գործադուլ հայտարարելու մասին որոշման ընդունումը եւ գործադուլ հայտարարելու հետ կապված գործառույթների իրականացումն աշխատողների ժողովի (համաժողովի) որոշմամբ կարող են վերապահվել համապատասխան ճյուղային կամ տարածքային արհեստակցական միությանը, իսկ նաեւ համապատասխան ճյուղային կամ տարածքային արհեստակցական միության բացակայության դեպքում գործադուլ հայտարարելու մասին որոշման ընդունումը եւ գործադուլ հայտարարելու հետ կապված այլ գործառույթները կարող են իրականացնել աշխատողների ժողովի կողմից ընտրված ներկայացուցիչները», իսկ 76-րդ հոդվածում նշվում է, որ գործադուլը ղեկավարող մարմինն արհեստակցական միությունն է կամ նրա ստեղծած գործադուլային կոմիտեն, մինչդեռ, վերոնշյալ 74-րդ հոդվածի 1.1 մասի համաձայն՝ գործատուի մոտ կարող է չլինել ինչպես արհեստակցական միություն, այնպես էլ ճյուղային կամ տարածքային  արհեստակցական միություն.     2. Նախագծով առաջարկվում է 105-րդ հոդվածի 2-րդ մասում 2-րդ կետում «երբ» բառը փոխարինել «եթե կրճատված աշխատաժամանակի վարձատրությունը եւ» բառերով: Նշենք, որ «Կրճատված աշխատաժամանակի վարձատրությունը» բառերը շփոթություն են առաջացնում, քանի որ հարց է առաջանում. եթե անձը մինչեւ աշխատաժամանակի կրճատումը վարձատրվում էր համապատասխամ գումարի չափով, ապա աշխատաժամանակի կրճատման դեպքում արդյո?ք համապատասխան գումարից նվազեցում է կատարվելու կրճատված ժամաքանակների չափով, եթե ոչ՝ ապա առաջարկում ենք «կրճատված աշխատաժամանակի» բառերը հանել կամ հստակ նշել, որ աշխատողը կրճատված աշխատաժամանակի դիմաց կվարձատրվի մինչեւ աշխատաժամանակի կրճատումը տրվող աշխատավարձի/վարձատրության չափով.     3. Նախագծով առաջարկվում է 111-րդ հոդվածի 2-րդ մասում կատարել հետեւյալ լրացումը. «Գործատուի կողմից սույն մասով սահմանված ծանուցման պահանջը չպահպանելու կամ որոշակի ժամկետով կնքված աշխատանքային պայմանագիրը լուծելու մասին անհատական իրավական ակտ չընդունելու դեպքում, աշխատանքային պայմանագիրը համարվում է լուծված դրանով սահմանված ժամկետը լրանալու հաջորդ օրը, եթե աշխատանքային հարաբերությունները չեն շարունակվել՝ աշխատողը չի ներկայացել աշխատանքի աշխատանքային պայմանագրով նախատեսված վերջին աշխատանքային օրվան հաջորդող աշխատանքային օրը կամ գործատուն չի ցանկացել, որպեսզի աշխատանքային հարաբերությունները շարունակվեն եւ աշխատողին թույլ չի տվել շարունակելու աշխատանքը: Այդ դեպքում գործատուն չի ազատվում սույն օրենսգրքի 115-րդ հոդվածի 2-րդ մասով սահմանված տուժանքի վճարման պարտականությունից:»: Գտնում ենք, որ վերոնշյալ կարգավորումը վիճահարույց է հետեւյալ պատճառով. - Անհասկանալի է, թե ինչպես է արտահայտվելու/դրսեւորվելու, իսկ անհրաժեշտության դեպքում՝ դատարանում ապացուցվելու այն փաստը, որ Գործատուն չի ցանկացել, որպեսզի աշխատանքային հարաբերությունները շարունակվեն եւ աշխատողին թույլ չի տվել շարունակելու աշխատանքը: Վերոնշյալի համատեքստում առաջարկում ենք վերանայել նաեւ  Օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 1-ին մասի նոր լրացվելիք 12.2) կետի ա. ենթակետը. 4. Առաջարկում ենք 119-րդ հոդվածի նոր լրացվելիք 3.1 մասում «կատարումից» բառից հետո ավելացնել «մեկ աշխատանքային տարվա ընթացքում» բառերը.     5. Առաջարկում ենք 144-րդ հոդվածի 4-րդ մասի 2-րդ նախադասությունում լրացվելիք «միայն իրենց համաձայնությամբ» արտահայտությունը փոխարինել «միայն իրենց գրավոր համաձայնությամբ» արտահայտությամբ.     6. Առաջարկում ենք Օրենսգրքի նոր խմբագրությամբ շարադրվելիք 201.1 հոդվածի 3-րդ մասում նշել, որ՝ մասնագիտական ուսուցում անցած անձի՝ Գործատուին հատուցվելիք ծախսերը չեն կարող գերազանցել, օրինակ՝ նվազագույն ամսական աշխատավարձի տասնապատիկը: Այլապես, առաջարկվող կարգավորումը կարող է չարաշահման առիթ հանդիսանալ որոշ գործատուների համար, որոնք կարող են պնդել, որ մասնագիտական ուսուցումը կազմակերպելու հետ կապված ծախսերը ներառում/ներառել են նաեւ համապատասխան տարածքի վարձակալության ծախսերը, համակարգչային տեխնիկայի, անհրաժեշտ պարագաների ձեռքբերման ծախսերը եւ այլն: Նույն լրացումն առաջարկում ենք կատարել նաեւ  Օրենսգրքի նոր լրացվելիք  201.2 հոդվածի 5-րդ մասում՝ լրացուցիչ մասնագիտական ուսուցում ստանալու մասով:     7. Օրենսգրքի նոր լրացվելիք 201.4 հոդվածի հետ կապված՝ անհասկանալի է, թե  ի?նչ է պետք նկատի ունենալ «փորձնակի երաշխիքները» հասկացության ներքո եւ արդյո?ք անհրաժեշտություն չկա, որպեսզի նախատեսվի աշխատանքային փորձառություն ձեռք բերելու մասին պայմանագրերի հաշվառման կարգը սահմանող նորատիվ իրավական ակտի ընդունման ժամկետները:  Նախագծերի փաթեթում ներառված Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքում լրացում կատարելու մասին» եւ «Եկամտային հարկի, շահութահարկի եւ սոցիալական վճարի անձնավորված հաշվառման մասին» օրենքում լրացում կատարելու մասին» օրենքների նախագծերի վերաբերյալ առաջարկություններ եւ դիտողություններ չկան:  Եզրահանգում Նախագծերի փաթեթի ընդունման արդյունքում հնարավորություն կընձեռվի ավելի մանրամասն կարգավորել Օրենսգրքով նախատեսված հարաբերությունների մի շարք առանձնահատկություններ, աշխատողների համար ստեղծել լրացուցիչ սոցիալ-աշխատանքային երաշխիքներ: Նախագիծը վերը նշված առաջարկությունների եւ նկատառումների համատեքստում վերանայման եւ լրանշակման կարիք ունի:   ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՍՈՑԻԱԼ,  ԿՐԹԱԿԱՆ, ԱՌՈՂՋԱՊԱՀԱԿԱՆ  ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ՝                                                ԼԻԼԻԹ ՄԱՐԿՈՍՅԱՆ  Հեռ. /011/ 513 235 /Ներք. 16-18/ 20.02.2023թ.