ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆԸ «Բույսերի սորտերի պահպանության մասին» օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Կ-545-31.03.2023-ՏՏԳՇ-011/0) վերաբերյալ Կառավարության կողմից օրենսդրական նախաձեռնության կարգով ներկայացված «Բույսերի սորտերի պահպանության մասին» օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Կ-545-31.03.2023-ՏՏԳՇ-011/0) (այսուհետ` Նախագիծ) մասնագիտական փորձաքննության է ենթարկվել Ազգային ժողովի աշխատակազմի փորձագիտական եւ վերլուծական վարչությունում:  Նախագիծը ենթարկվել է իրավական, ֆինանսատնտեսագիտական, սոցիալական փորձաքննության:  Ստորեւ ներկայացվում է մասնագիտական փորձաքննության եզրակացությունը, ինչպես նաեւ Նախագծին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտության բացակայության մասին տեղեկանքը:       ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԻ ՊԱՐՏԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ  ԺԱՄԱՆԱԿԱՎՈՐ ԿԱՏԱՐՈՂ                                            ԱՐԹՈՒՐ ԹԱՄԱԶՅԱՆ      25.04.2023թ.   Իրավական փորձաքննության արդյունքները Նախագծի՝ Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության (այսուհետ` Սահմանադրություն) եւ օրենքների պահանջներին համապատասխանության տեսանկյունից նշենք հետեւյալը. 1. Նախագծի 1-ին հոդվածի 1-ին կետով «Բույսերի սորտերի պահպանության մասին» օրենքի (այսուհետ` Օրենք) 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի «ա» եւ «բ» ենթակետերի «կամ» բառերը նախատեսվում է փոխարինել «եւ» բառով: Հարկ ենք համարում նշել, որ Օրենքի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի «բ» ենթակետում կիրառված են երեք «կամ» բառեր: Հիմք ընդունելով վերոգրյալն՝ առաջարկում ենք Նախագծի 1-ին հոդվածի 1-ին կետում հստակեցնել հղումը՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 17-րդ հոդվածի 4-րդ մասում սահմանված իրավադրույթը, այն է՝ «Հղումները կատարվում են հստակ եւ ուղղակի:»: 2. Նախագծի 1-ին հոդվածի 6-րդ կետով Օրենքի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի 9-րդ կետում նախատեսվում է «ՈՒՊՈՎ-ի» բառը փոխարինել «ՈՒՊՈՎ» բառով: Հարկ է նկատել, որ Օրենքի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի 6-րդ կետում սահմանված է «ՈՒՊՈՎ-ի անդամ» հասկացությունը, բացի այդ Օրենքի հետագա ամբողջ տեքստում շարունակվում է կիրառվել «ՈՒՊՈՎ-ի» ձեւակերպումը: Հիմք ընդունելով վերոգրյալն՝ առաջարկում ենք Օրենքի ամբողջ տեքստում միեւնույն միտքն արտահայտել միեւնույն բառերով՝ որոշակի հերթականությամբ: Սույն առաջարկը բխում է «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 15-րդ հոդվածի 1-ին եւ 2-րդ մասերում սահմանված իրավադրույթներից, որոնց համաձայն՝ «1. Նորմատիվ իրավական ակտում կիրառվում են նորմատիվ իրավական ակտերով սահմանված կամ հանրածանոթ հասկացություններ կամ տերմիններ: 2. Նորմատիվ իրավական ակտում միեւնույն միտքն արտահայտելիս կիրառվում են միեւնույն բառերը, տերմինները կամ բառակապակցությունները` որոշակի հերթականությամբ:» 3. Նախագծի 2-րդ հոդվածի 2-րդ կետով Օրենքի 3-րդ հոդվածում նախատեսվում է լրացնել նոր 2-րդ մաս, այն է՝ «2. Սույն օրենքն ուժի մեջ մտնելու պահից կիրառվում է բոլոր բույսերի ցեղերի եւ տեսակների նկատմամբ:»: Վերոնշյալ իրավակարգավորման վերաբերյալ հարկ ենք համարում նշել հետեւյալը. «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի նորմատիվ իրավական ակտի կառուցվածքին վերաբերող 13-րդ հոդվածի 4-րդ, 5-րդ եւ 6-րդ մասերում սահմանված են անցումային դրութների վերաբերյալ իրավակարագավորումներ, մասնավորապես՝ «4. Նորմատիվ իրավական ակտն ունենում է անցումային դրույթներ, եթե` 1) նորմատիվ իրավական ակտը լրիվ գործողության մեջ դնելու համար պահանջվում են ժամկետներ կամ որոշակի պայմաններ, կամ 2) որոշակի ժամկետների (սահմանափակ ժամանակահատվածի) կամ նորմատիվ իրավական ակտի հիմնական մասով սահմանված պայմանների համար անհրաժեշտ է սահմանել իրավական ակտի հիմնական մասով սահմանված նորմերից տարբերվող այլ նորմեր, կամ 3) նորմատիվ իրավական ակտի հիմնական մասով սահմանված նորմերի ուժի մեջ մտնելուց հետո անհրաժեշտ է սահմանել ըստ որոշակի անձանց շրջանակի կամ տարածքի` ակտի հիմնական մասով սահմանված նորմերի գործողության համար այլ նորմեր: 5. Եթե օրենսդրական ակտով (բացառությամբ Սահմանադրության) սահմանված նորմը կարող է կատարվել միայն այդ ակտով նախատեսված ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտի ընդունմամբ, կամ դրա կատարումն ուղղակիորեն պայմանավորված է ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտի ընդունմամբ, ապա օրենսդրական ակտի անցումային դրույթներով սահմանվում են նաեւ` 1) օրենսդրական ակտի այն մասերը, որոնք գործելու են ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտն ուժի մեջ մտնելու պահից. 2) ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտի ընդունման նախատեսվող ժամկետը: 6. Նորմատիվ իրավական ակտը պարունակում է անցումային դրույթներ, եթե անձի իրավական վիճակը բարելավող նորմատիվ իրավական ակտին նախատեսվում է տալ հետադարձ ուժ, կամ անձի իրավական վիճակը բարելավող իրավական ակտին հետադարձ ուժ տալու համար անհրաժեշտ է սահմանել համապատասխան նորմեր: Այս դեպքում նորմատիվ իրավական ակտի անցումային դրույթներով սահմանվում են` 1) նորմատիվ իրավական ակտը կամ դրա այն մասերը, որոնց տրվում է հետադարձ ուժ. 2) հետադարձ ուժ տալու իրավակարգավորումների (ժամկետների, պայմանների, անձանց շրջանակի) համար անհրաժեշտ համապատասխան նորմեր:»: Հիմք ընդունելով մեջբերված կարգավորումները՝ կարծում ենք՝ Նախագծի 2-րդ հոդվածի 2-րդ կետով Օրենքի 3-րդ հոդվածում լրացվող նոր՝ 2-րդ մասում սահմանված է անցումային դրույթ: Ուստի առաջարկում ենք քննարկվող դրույթը նախատեսել անցումային դրույթներում: 4. Նախագծի 3-րդ հոդվածի 2-րդ կետով նախատեսվում է Օրենքի 5-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի «հայտի ներկայացման օրվանից ոչ պակաս, քան մեկ տարի առաջ» բառերը փոխարինել «մինչեւ հայտի ներկայացման օրվանից մեկ տարի առաջ» բառերով: Նախագծի 3-րդ հոդվածի 3-րդ կետով նախատեսվում է Օրենքի 5-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետի «հայտի ներկայացման օրվանից ոչ պակաս, քան չորս տարի առաջ, պտղատու ծառատեսակների եւ խաղողի համար՝ ոչ պակաս, քան վեց տարի առաջ» բառերը փոխարինել «վերոնշյալ ժամկետից չորս տարի առաջ, իսկ պտղատու ծառատեսակների եւ խաղողի համար՝ վեց տարի առաջ» բառերով: Մեջբերված կարգավորումների վերաբերյալ հարկ ենք համարում նշել հետեւյալը. Նախագծի 3-րդ հոդվածի 3-րդ կետով Օրենքի 5-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետում սահմանված դրույթը, կարծում ենք՝ պարունակում է ոչ հստակ, անորոշ հղում: Մասնավորապես, հասկանալի չէ՝ բազմացվող նյութը կամ բուսանյութը օգտագործման նպատակող այլ պետության տարածքում այլ անձանց վաճառված կամ այլ ճանապարհով տրամադրված լինելու համար սահմանվող ժամկետի հաշվարկման սկիզբը սկսվում է հայտի ներկայացման օրվանից, թե հայտի ներկայացման օրվանից մեկ տարի առաջ:  «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 17-րդ հոդվածի 4-րդ մասում սահմանված կանոնի համաձայն՝ «Հղումները կատարվում են հստակ եւ ուղղակի:»: Նույն հոդվածի 5-րդ մասի համաձայն՝ «Արգելվում է կատարել` 1) անորոշ հղումներ, մասնավորապես միեւնույն ակտի այլ մասերին հղումներ կատարելիս չեն կարող առանձին կիրառվել «վերոհիշյալ», «վերոգրյալ», «նախկինում նշված», «նման», «սրանով», «նշված», «սույնում», «սույնով» բառերը.»: Հիմք ընդունելով վերոգրյալն՝ առաջարկում ենք Նախագծի 3-րդ հոդվածի 3-րդ կետով Օրենքի 5-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետում նախատեսված փոփոխության տեքստում հղումները կատարել հստակ եւ ուղղակի՝ զերծ մնալով «վերոնշյալ» բառի կիրառումից: 5. Նախագծի 7-րդ հոդվածով նախատեսվում է Օրենքի 9-րդ հոդվածի 4-րդ մասում «լրացվում» բառը փոխարինել «ներկայացվում» բառով: Հարկ ենք համարում նշել, որ Օրենքում ձեւակերպումների միատեսակ կիրառությունն ապահովելու նպատակով անհրաժեշտ է վերանայել նաեւ Օրենքի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասում եւ 10-րդ հոդվածի 2-րդ մասում «հայտի լրացման» ձեւակերպումները: Սույն առաջարկը բխում է «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 15-րդ հոդվածի 2-րդ կետում սահմանված պահանջից: 6. Նախագծի 8-րդ հոդվածի 3-րդ կետով Օրենքի 10-րդ հոդվածում լրացվող նոր՝ 4-րդ մասում, այն  է՝ «4. Առաջնության ժամկետի ավարտից կամ առաջին հայտը մերժվելուց կամ հետ կանչվելուց հետո բուծողին տրվում է երկու տարի ժամկետ՝ 11-րդ հոդվածի համաձայն փորձարկումների իրականացման համար պահանջվող տեղեկատվությունը, փաստաթուղթը կամ նյութերը լիազոր մարմին տրամադրելու համար:», առաջարկում ենք «փորձարկումների» բառը փոխարինել «փորձարկումների եւ փորձաքննությունների» բառերով: Սույն առաջարկը բխում է Օրենքի 11-րդ հոդվածի 2-րդ մասում սահմանված իրավադրույթից, որի համաձայն՝ «2. Լիազոր մարմինը փորձարկումների եւ փորձաքննությունների անցկացման նպատակով կարող է պահանջել բուծողից ներկայացնել սույն օրենքից բխող անհրաժեշտ տեղեկատվություն, փաստաթղթեր կամ նյութեր:»: 7. Նախագծի մի շարք կարգավորումներում որոշ հասկացություններ, կարծում ենք՝ խնդրահարույց են իրավական որոշակիության տեսանկյունից: Մասնավորապես. Նախագծի 8-րդ հոդվածի 3-րդ կետով Օրենքի 10-րդ հոդվածում լրացվող նոր՝ 4-րդ մասում սահմանված  է՝ «4. Առաջնության ժամկետի ավարտից կամ առաջին հայտը մերժվելուց կամ հետ կանչվելուց հետո բուծողին տրվում է երկու տարի ժամկետ՝ 11-րդ հոդվածի համաձայն փորձարկումների իրականացման համար պահանջվող տեղեկատվությունը, փաստաթուղթը կամ նյութերը լիազոր մարմին տրամադրելու համար:»: Հարկ ենք համարում նշել, որ Նախագծի 8-րդ հոդվածի 3-րդ կետով Օրենքի 10-րդ հոդվածում լրացվող նոր՝ 4-րդ մասում հասկանալի չէ՝ «առաջին հայտի հետ կանչում» հասկացությունը եւ Օրենքում բացակայում են «առաջին հայտի հետ կանչման» վերաբերյալ իրավահարաբերությունների կարգավորման դրույթները: Նախագծի 10-րդ հոդվածի 3-րդ կետով Օրենքի 12-րդ հոդվածում լրացվող նոր՝ 4-րդ մասի համաձայն՝ «4. Ժամանակավոր պահպանությունն ուժի մեջ է մտնում միայն այն անձանց նկատմամբ, ում բուծողը ծանուցել է հայտի ներկայացման մասին:»: Վերոնշյալ իրավակարգավորումը խնդրահարուց է իրավական որոշակիության տեսանկյունից, հետեւյալ հիմնավորմամբ. Նախագծի 10-րդ հոդվածի 3-րդ կետով Օրենքի 12-րդ հոդվածում լրացվող նոր՝ 4-րդ մասում սահմանված իրավադրույթից բխում է, որ որոշակի անձանց նկատմամբ ժամանակավոր պահպանության ուժի մեջ մտնելը պայմանավորվում է բուծողի կողմից այլ անձանց ծանուցմամբ, մինչդեռ հասկանալի չէ՝ ում է ծանուցում բուծողը, որ դեպքերում, ինչպես նաեւ բուծողի կողմից այլ անձանց ծանուցելը բուծողի պարտականությունն է, թե իրավունքը:  Նախագծի 12-րդ հոդվածի 3-րդ կետով Օրենքի 14-րդ հոդվածում լրացվող նոր՝ 2-րդ, 3-րդ եւ 4-րդ մասերի համաձայն՝ «2. Բուծողի իրավունքների խախտում չի համարվում ողջամիտ սահմաններում եւ բուծողների օրինական շահերի պահպանության դեպքում ֆերմերների կողմից գյուղատնտեսական մշակաբույսերի ցանկում ներառված պահպանվող սորտերի կամ սույն օրենքի 13-րդ հոդվածի 4-րդ մասի 1-ին կամ 2-րդ կետերով նախատեսված սորտերի՝ անձնական տնտեսություններում մշակության արդյունքում ստացված բերքի օգտագործումը բազմացման նպատակով: 3. Սույն հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված բացառությունները չեն վերաբերում պտղատու, բանջարային մշակաբույսերին, դեկորատիվ եւ անտառային բույսերին, որոնց ցանկը սահմանում է լիազոր մարմինը: 4. Սույն հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված նշված ողջամիտ սահմանները եւ բուծողի օրինական շահերի պահպանության միջոցները սահմանում է լիազոր մարմինը:»:  Նախագծի 12-րդ հոդվածի 3-րդ կետով Օրենքի 14-րդ հոդվածում լրացվող նոր՝ 2-րդ եւ 4-րդ մասերի վերաբերյալ հարկ ենք համարում նշել, որ իրավական որոշակիության տեսանկյունից, կարծում ենք՝ խնդրահարույց է «ողջամիտ սահմաններ» եւ «բուծողի օրինական շահերի պաշտպանության միջոցներ» հասկացությունները, որոնք պետք է սահմանվեն լիազոր մարմնի կողմից: Նշված հասկացությունների ոչ որոշակի լինելը հանգեցնում է նաեւ Նախագծի 12-րդ հոդվածի 3-րդ կետով Օրենքի 14-րդ հոդվածում լրացվող նոր՝ 4-րդ մասում նախատեսված նորմի Սահմանադրության 6-րդ հոդվածում սահմանված օրինականության սկզբունքի տեսանկյունից դիտարկման անհնարինության, մասնավորապես՝ արդյոք թուլատրելի է «ողջամիտ սահմանների» եւ «բուծողի օրինական շահերի պաշտպանության միջոցների» սահմանումն ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտով, թե դրանք անհրաժեշտ է նախատեսել օրենքում: Նախագծի 17-րդ հոդվածի 3-րդ կետով Օրենքի 19-րդ հոդվածի նոր խմբագրությամբ շարադրվող 4-րդ մասի համաձայն՝ «4. Երրորդ անձանց նախկին իրավունքները ենթակա չեն վերանայման: Եթե նախկինում ձեռք բերված իրավունքի պատճառով սորտի անվանման գործածումը արգելվում է համաձայն սույն հոդվածի 8-րդ մասի, ապա լիազոր մարմինը բուծողից պահանջում է սորտի համար ներկայացնել այլ անվանում:»: Նշված դրույթում կիրառված «երրորդ անձանց նախկին իրավունքներ» հասկացությունը խնդրահարույց է իրավական որոշակիության տեսանկյունից, մասնավորապես, հասկանալի չէ՝ որ իրավունքներն են համարվում նախկին իրավունքներ, ինչ են ենթադրում եւ ինչպիսի շրջանակ են ընդգրկում: Նախագծի 19-րդ հոդվածի 3-րդ կետով Օրենքի 21-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետում լրացվող նոր՝ «գ» ենթակետի համաձայն՝ «գ. բուծողը չի վճարել այն վճարները, որոնք նախատեսված են վճարման ենթակա իրավունքներն ուժի մեջ մնալու համար:»: Մեջբերված իրավակարգավորումը եւս, կարծում ենք՝ խնդրահարույց է իրավական որոշակիության տեսանկյունից: Մասնավորապես՝ որպես բուծողի իրավունքի դադարեցման պարտադիր պայման նախատեսվում է վճարների չվճարված լինելը, մինչդեռ հասկանալի չէ՝ որ վճարների չվճարումն է հանգեցնում բուծողի իրավունքի դադարեցման: Հարկ ենք համարում նշել, որ Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքի 1-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ «2. Վճար վճարողների շրջանակը, վճարների դրույքաչափերը, վճարների հաշվարկման, վճարման, գանձման կարգն ու ժամկետները, ինչպես նաեւ վճարների գծով արտոնությունները սահմանվում են Օրենսգրքով կամ Հայաստանի Հանրապետության օրենքներով:»:  Եթե Նախագծի 19-րդ հոդվածի 3-րդ կետով Օրենքի 21-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետում լրացվող նոր՝ «գ» ենթակետում կիրառվող «վճարներ» հասկացությունն ենթադրում է «Պետական տուրքի մասին» օրենքով սահմանված պետական տուրքերը, առաջարկում ենք կիրառել համապատասխան հասկացությունը: Բացի այդ, Նախագծի 19-րդ հոդվածի 3-րդ կետով Օրենքի 21-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետում լրացվող նոր՝ «գ» ենթակետում կիրառված «վճարման ենթակա իրավունքներ» հասկացությունը եւս հասկանալի չէ: Հիմք ընդունելով վերոգրյալն՝ առաջարկում ենք Նախագծի վերոնշյալ դրույթներում ապահովել իրավական որոշակիությունը, որպեսզի հասցեատեր սուբյեկտները կարողանան դրսեւորել համապատասխան վարքագիծ: 8. Նախագծի 9-րդ հոդվածով նախատեսվում է Օրենքի 11-րդ հոդվածի 3-րդ մասում «սորտին պահպանություն չտրամադրելու,» բառերից հետո լրացնել «այլ պետությունում կամ միջկառավարական կազմակերպությունում դրա պահպանությունը մերժելու կամ դրա ժամկետի լրանալու հիմքով» բառերը: Հարկ ենք համարում նշել, որ Նախագծի 9-րդ հոդվածով նախատեսված լրացման արդյունքում Օրենքի 11-րդ հոդվածի 3-րդ մասը ձեւակերպվում է հետեւյալ կերպ. «3. Լիազոր մարմնի կողմից բուծողի իրավունքի տրամադրումը չի կարող մերժվել, կամ այդ իրավունքը դադարեցվել` նախկինում սորտին պահպանություն չտրամադրելու, այլ պետությունում կամ միջկառավարական կազմակերպությունում դրա պահպանությունը մերժելու կամ դրա ժամկետի լրանալու հիմքով պահպանությունը մերժելու կամ այլ պետությունում ու միջազգային կազմակերպությունում դրա ժամկետը լրացած լինելու պատճառով:»:  Այսպես՝ Նախագծի 9-րդ հոդվածով նախատեսված լրացման արդյունքում բուծողի իրավունքի տրամադրումը չմերժելու հիմքերում տարբեր ձեւակերպմամբ կրկնվում է միեւնույն հիմքը: Հիմք ընդունելով վերոգրյալն՝ առաջարկում ենք վերանայել Նախագծի 9-րդ հոդվածով նախատեսված լրացումը: 9. Նախագծի 10-րդ հոդվածի 3-րդ կետով Օրենքի 12-րդ հոդվածում լրացվող նոր՝ 3-րդ մասի համաձայն՝ «3. Հայտատուն ցանկացած անձի նկատմամբ համարվում է բուծողի իրավունքի կրող, ով սույն հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված ժամանակահատվածում կատարել է գործողություններ, որոնք իրավունքը շնորհվելուց հետո պահանջում են բուծողի թույլտվությունը, ինչպես նախատեսված է 13-րդ հոդվածում: Հայտատուն պետք է ունենա լիցենզիայի պայմանագրեր կնքելու եւ դատական վարույթ հարուցելու նույն իրավունքները, որոնք տրվում են բուծողին համապատասխան սորտի համար հայտի ներկայացման ամսաթվին: Սույն մասով վերապահված իրավունքները համարվում են երբեք չտրամադրված, եթե իրավունքը չի տրվում:»: Հարկ ենք համարում նշել, որ «դատական վարույթ հարուցելու իրավունք» հասկացությունը օրենսդրությամբ կիրառված չէ, ուստի իրավական որոշակիության ապահովման նպատակով առաջարկում ենք կիրառել օրենսդրությամբ սահմանված հասկացություններ՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 15-րդ հոդվածի 1-ին մասում սահմանված կանոնը: Բացի այդ Նախագծի 10-րդ հոդվածի 3-րդ կետով Օրենքի 12-րդ հոդվածում լրացվող նոր՝ 3-րդ մասում կիրառված «լիցենզիայի պայմանագիր» հասկացությունն առաջարկում ենք համապատասխանեցնել Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքի 1106-րդ հոդվածում սահմանված հասկացությանը, այն է՝ «լիցենզային պայմանագիր»:  10. Նախագծի 11-րդ հոդվածի 3-րդ կետով նախատեսվում է Օրենքի 13-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետում «վերարտադրության» բառը փոխարինել «բազմացման» բառով: Հարկ ենք համարում նշել, որ վերոնշյալ փոփոխության արդյունքում Օրենքի 13-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետը ձեւակերպվում է հետեւյալ կերպ. «1. Բացառությամբ սույն օրենքի 14-րդ հոդվածով նախատեսված դեպքերի, պահպանվող սորտի սերմնանյութի կամ բուսանյութի հետ կապված՝ սույն հոդվածում նշված գործողությունների համար պահանջվում է բուծողի` լիազոր մարմնում գրանցված` լիցենզիոն պայմանագրով ամրագրված, թույլտվությունը` ( ) 2) բազմացման (բազմացման) նպատակով օգտագործման համար կարգաբերում.»: Հիմք ընդունելով վերոգրյալն՝ առաջարկում ենք վերանայել Նախագծի 11-րդ հոդվածի 3-րդ կետով նախատեսված փոփոխությունը: 11. Նախագծի  մի շարք կարգավորումներում լրացում կամ փոփոխություն կատարելիս փոփոխվող եւ փոխարինող բառերի վերջավորությունները պահպանված չեն, ինչպես նաեւ առկա են մի շարք վրիպակներ կապված փոփոխությունների կամ լրացումների արդյունքում նախադասության սկզբում գրվող բառերի մեծատառերի հետ: Օրինակ՝ Նախագծի 11-րդ հոդվածի 6-րդ կետի համաձայն՝ «Օրենքի 13-րդ հոդվածում՝ ( ) 6) 3-րդ մասի «սույն» բառից առաջ լրացնել «Օրենքի 14-րդ եւ 15-րդ հոդվածների համաձայն,» բառերը, «սորտի» բառից հետո «բուսանյութ» բառը փոխարինել «բազմացվող նյութ» բառերով եւ «բուծողը» բառից հետո լրացնել «ողջամիտ» բառով.»: Այսպես՝ Օրենքի 13-րդ հոդվածի 3-րդ մասում կիրառված է «Սույն» բառը մեծատառով, մինչդեռ Նախագծի 11-րդ հոդվածի 6-րդ կետում հղում է կատարվում փոքրատառով «սույն» բառին: Նշված փոփոխության արդյունքում «Սույն» բառը այլեւս նախադասության սկզբնաբառ չէ, հետեւաբար անհրաժեշտություն է առաջանում Նախագծի 11-րդ հոդվածի 6-րդ կետով Օրենքի 13-րդ հոդվածի 3-րդ մասում նախատեսված փոփոխությամբ անդրադառնալ նաեւ «Սույն» բառի համապատասխանեցմանը կամ Օրենքի 13-րդ հոդվածի 3-րդ մասը շարադրել նոր խմբագրությամբ:  Բացի այդ «բուսանյութ» ձեւակերպում քննարկվող հոդվածում առկա չէ, իսկ «բուսանյութի» բառը կիրառված է երկու անգամ:  Հիմք ընդունելով վերոգրյալն՝ առաջարկում են վերանայել Նախագծով նախատեսված փոփոխությունները կամ լրացումնեը քննարկվող հատվածով եւ Օրենքից որեւէ բառ մեջբերելիս պահպանել Օրենքում կիրառված բառի համապատասխան հոլովաձեւը, ինչպես նաեւ անհրաժեշտ է ապահովել «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 17-րդ հոդվածի 4-րդ մասում սահմանված հղումների հստակության պահանջը: Նույնական խնդիրներ առկա են նաեւ Նախագծի 11-րդ հոդվածի 10-րդ կետում եւ Նախագծի 17-րդ հոդվածի 1-ին կետում: 12. Նախագծի 16-րդ հոդվածում «ավելացնել» բառն՝ առաջարկում ենք փոխարինել «լրացնել» բառով՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 33-րդ հոդվածի 3-րդ մասում սահմանված իրավադրույթը, այն է՝ «3. Նորմատիվ իրավական ակտում լրացումներ կատարվում են դրանում նոր բաժիններ, գլուխներ, հոդվածներ, մասեր, կետեր, ենթակետեր, պարբերություններ, նախադասություններ, բառեր, թվեր կամ կետադրական նշաններ լրացնելու միջոցով:»: 13. Նախագծի 17-րդ հոդվածի 3-րդ կետով Օրենքի 19-րդ հոդվածի նոր խմբագրությամբ շարադրվող 4-րդ մասում հղում է կատարվում Օրենքի 19-րդ հոդվածի 8-րդ մասին: Միաժամանակ Օրենքի 19-րդ հոդվածի 8-րդ մասում հղում է կատարված Օրենքի 19-րդ հոդվածի 4-րդ մասին: «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 17-րդ հոդվածի 5-րդ մասի 2-րդ կետի համաձայն՝ « Արգելվում է կատարել` ( ) 2) շրջանաձեւ հղումներ, երբ նորմը, որին հղում է կատարվում, իր հերթին հղում է կատարում նախորդ նորմին.»: Հիմք ընդունելով վերոգրյալն առաջարկում ենք բացառել շրջանաձեւ հղումների կիրառությունը: 14.    Նախագծի 18-րդ հոդվածի համաձայն՝ «Օրենքի 20-րդ հոդվածում՝ 1) 1-ին մասի 2-րդ կետում «վրա» բառից հետո շարադրել հետեւյալ խմբագրությամբ. «եւ բուծողի իրավունքների տրամադրման պահին չեն պահպանվել սույն օրենքի 7-րդ կամ 8-րդ հոդվածների դրույթներով սահմանված պահանջները.». 2) 1-ին մասի 3-րդ կետում «անձին» բառից հետո խմբագրել հետեւյալ խմբագրությամբ. «եթե միայն այն չի փոխանցվել այն անձին, ով ունի այդ իրավունքը.»:  Վերոնշյալ կարգավորումների վերաբերյալ հարկ ենք համարում նշել հետեւյալը. «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 33-րդ հոդվածի 1-ին մասում սահմանված են նորմատիվ իրավական ակտում փոփոխություններ կատարելու կանոնները, մասնավորապես՝ «1. Նորմատիվ իրավական ակտում փոփոխությունները կատարվում են նրա առանձին` 1) բառեր, թվեր կամ կետադրական նշաններ այլ բառերով, թվերով կամ կետադրական նշաններով փոխարինելու միջոցով. 2) բառեր, թվեր կամ նախադասություններ հանելու միջոցով. 3) բաժիններ, գլուխներ, հոդվածներ, մասեր, կետեր, ենթակետեր, պարբերություններ կամ նախադասություններ նոր խմբագրությամբ շարադրելու միջոցով. 4) բաժինների, գլուխների, հոդվածների, մասերի, կետերի, ենթակետերի կամ պարբերությունների գործողությունը դադարեցնելու միջոցով:»: Այսպես՝ նոր խմբագրությամբ շարադրելու միջոցով փոփոխությունը նորմատիվ իրավական ակտում կարող է կատարվել միայն առանձին բաժինները, գլուխները, հոդվածները, մասերը, կետերը, ենթակետերը, պարբերությունները կամ նախադասությունները նոր խմբագրությամբ շարադրելու ձեւով: Հիմք ընդունելով վերոգրյալն՝ առաջարկում ենք Նախագծի 18-րդ հոդվածի 1-ին եւ 2-րդ կետերում սահմանված փոփոխությունները համապատասխանեցնել «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 33-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետում սահմանված պահանջին: 15. Նախագծի 19-րդ հոդվածի 1-ին  կետով Օրենքի 21-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետում նախատեսվում է «պահանջները» բառը փոխարինել «պայմանները» բառով: Հարկ է նկատել, որ Օրենքի 20-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետում Օրենքի 7-րդ եւ 8-րդ հոդվածների դրույթներին հղում կատարելիս կիրառվում է «պահանջներ» բառը: Հիմք ընդունելով վերոգրյալն՝ առաջարկում ենք Օրենքում միեւնույն միտքն արտահայտելիս կիրառել միեւնույն բառերը՝ որոշակի հերթականությամբ: Սույն առաջարկը հիմնավորվում է «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 15-րդ հոդվածի 2-րդ մասում սահմանված իրավադրույթով: 16. Նախագծի 20-րդ հոդվածի վերնագիրն առաջարկում ենք հանել՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 8-րդ մասը, այն է՝ «Օրենսդրական ակտի հոդվածները ունենում են վերնագրեր, բացառությամբ փոփոխություն կամ լրացում նախատեսող օրենսդրական ակտերի:»: Եզրահանգում Ամփոփելով փորձաքննության արդյունքները՝ կարող ենք նշել, որ Նախագծով սահմանված կարգավորումները կարող են խնդրահարույց լինել իրավական որոշակիության տեսանկյունից: Միաժամանակ, ներկայացված առաջարկությունների հիման վրա, անհրաժեշտ է ապահովել Նախագծի համապատասխանությունը «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքին:   ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԻՐԱՎԱԿԱՆ  ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                          ԶԵՄՖԻՐԱ  ՀՈՎԱՍԱՓՅԱՆ  Կատարող՝ Ն. Ներսիսյան (հեռ.` 011-513-248) 21.04.2023թ. ՏԵՂԵԿԱՆՔ Նախագծին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտության բացակայության մասին Նախագծին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտությունը բացակայում է:   ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԻՐԱՎԱԿԱՆ  ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                          ԶԵՄՖԻՐԱ  ՀՈՎԱՍԱՓՅԱՆ  Կատարող՝ Ն. Ներսիսյան (հեռ.` 011-513-248) 21.04.2023թ. Ֆինանսատնտեսագիտական փորձաքննության արդյունքները Ներկայացված Նախագծով առաջարկվում է օրենսդրական հիմքեր ստեղծել բույսերի սորտերի պահպանության բնագավառում առկա որոշ խնդիրների լուծման համար: Մասնավորապես, Նախագծի հեղինակի կարծիքով, Բույսերի նոր սորտերի պա?պանության միջազգային միությ?ն (ՈՒՊՈՎ) անդամ չհանդիսանալը խոչընդոտներ է ստեղծում բուսաբուծության ոլորտում ներդրումների իրականացման համար, վստահության բացակայությամբ պայմանավորված տնտեսավարողները չեն կարողանում ձեռք բերել առավել մրցունակ, բարձր բերքատվությամբ եւ լավագույն որակներով օժտված նոր սորտերի եւ հիբրիդների բարձր դասի կամ կարգի սերմեր եւ տնկանյութ, որը հանգեցնում է բուսաբուծության ոլորտի արտադրողականության նվազմանը: Բացի այդ, Հայաստանի Հանրապետության սելեկցիոներների կողմից ստեղծված լավագույն տեղական սորտերի համար պահպանություն չի իրականացվում, որի արդյունքում նոր սորտերի բուծողները չեն կարողանում դրանց օգտագործման դիմաց ստանալ վճարներ: Առաջարկվում է կատարել նաեւ խմբագրական բնույթի փոփոխություններ՝ «Բույսերի սորտերի պահպանության մասին» օրենքի (այսուհետ՝ Օրենք) կիրակման ընթացքում ի հայտ եկած թերությունների շտկման նպատակով:  Ֆինանսատնտեսագիտական հիմնախնդիրների տեսանկյունից հարկ ենք համարում ներկայացնել հետեւյալ դիտողություններն ու առաջարկությունները: 1. Նախագծի 14-րդ հոդվածի 3-րդ մասով առաջարկվում է Օրենքի 16-րդ հոոդվածը լրացնել նոր՝ 2-րդ մասով, ըստ որի. «Երբ որեւէ նման սահմանափակում ազդում է երրորդ կողմին ցանկացած գործողություն իրականացնելու լիազորություն վերապահելու վրա, որի համար պահանջվում է բուծողի թույլտվությունը, ապա բուծողը ստանում է համարժեք փոխհատուցում:»: Տվյալ լրացումը Օրենքի նույն հոդվածի նախորդ՝ 1-ին մասի շարունակությունն է, ուստի անհրաժեշտ է այն դիտարկել այդ մասի համատեքստում: Ըստ այս մասի՝ բուծողը պետք է համարժեք փոխհատուցում ստանա, եթե իր իրավունքը, բացի Օրենքով սահմանված դեպքերից, սահմանափակվել է նաեւ հանրության գերակա շահերի ապահովման նպատակով՝ օրենքով սահմանված բացառիկ դեպքերում եւ կարգով: Այս կապակցությամբ խնդիրը կայանում է նրանում, որ եթե բուծողի իրավունքների սահմանափակումները, այդ թվում՝ նաեւ հանրության գերակա շահերի ապահովման նպատակով, չափելի երեւույթներ են, որոնց հաշվարկման կարգն էլ սահմանված է (կամ պետք է սահմանված լինի օրենքով), ապա նոր լրացման համատեքստում անհայտ է մնում, թե ի՞նչ կարգով կամ ինչպե՞ս պետք է որոշվի բուծողի կրած այն վնասի չափը, որը կարող է առաջանալ բուծողի կողմից. «...երրորդ կողմին ցանկացած գործողություն իրականացնելու լիազորություն վերապահելու վրա, որի համար պահանջվում է բուծողի թույլտվությունը...»: Այսինքն, անհրաժեշտ է լինելու որոշել, թե ինչքա՞ն վնաս կարող է կրել բուծողը, եթե սահմանափակվի երրորդ անձին թույլտվություն տալու նրա իրավունքը կամ էլ նման դեպքերի համար անհրաժեշտ կլինի սահմանել այն գումարը, որին համարժեք պետք է փոխհատուցում ստանա բուծողը: Այս կապակցությամբ առաջարկում ենք Նախագծի 14-րդ հոդվածի 3-րդ մասով առաջարկվող լրացման տեքստում ավելացնել հետեւյալ բովանդակությամբ նոր նախադասություն. «Տվյալ մասով նախատեսված փոխհատուցման կարգը սահմանում է Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը», իսկ այս նոր լիազորությունն էլ առաջարկում ենք լրացնել նաեւ Օրենքի 24-րդ հոդվածում՝ որպես դրա 1-ին մասի նոր՝ 6-րդ կետ: 2. Նախագծի 19-րդ հոդվածով առաջարկվում է օրենքի 21-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետը (որով սահմանված են բուծողի իրավունքի դադարեցման դեպքերը) լրացնել նոր՝ «գ» ենթակետով, ըստ որի՝ նման դեպքերից պետք է համարվի նաեւ այն դեպքը, երբ. «բուծողը չի վճարել այն վճարները, որոնք նախատեսված են վճարման ենթակա իրավունքներն ուժի մեջ մնալու համար:»: Այս կապակցությամբ, կարծում ենք, նախ անհրաժեշտ է հստակեցնել «վճարման ենթակա իրավունքներ» արտահայտությունը: Կարծում ենք, տվյալ դեպքում խոսքը պետք է գնա ոչ թե «վճարման ենթակա իրավունքներ»-ի, այլ այն իրավունքների մասին, որոնց ուժի մեջ մնալու համար օրենքով սահմանված են պետական տուրք կամ այլ վճարներ: Հետեւաբար, հաշվի առնելով նաեւ, որ տվյալ Օրենքով բուծողի համար սահմանված է միայն պետական տուրքի վճարում, առաջարկում ենք լրացվող նոր՝ «գ» ենթակետի տեքստը շարադրել հետեւյալ խմբագրությամբ. «գ. բուծողը չի վճարել իր իրավունքներն ուժի մեջ մնալու համար օրենքով սահմանված պետական տուրքը կամ այլ վճարները:» Եզրահանգում Նախագիծը ֆինանսատնտեսագիտական հիմնահարցերի տեսանկյունից լրամշակման կարիք է զգում՝ վերը նշված նորմերի հստակեցման տեսանկյունից:     ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՖԻՆԱՆՍԱՏՆՏԵՍԱԳԻՏԱԿԱՆ ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                                                 ԱՐԹՈՒՐ ԹԱՄԱԶՅԱՆ  Կատարող՝ Գ.  Սաֆարյան  (հեռ.` 011 513-343) 07.04.2023թ. Սոցիալական փորձաքննության արդյունքները Ներկայացված Նախագծով առաջարկվում է փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարել «Բույսերի սորտերի պահպանության մասին» օրենքում (այսուհետ՝ Օրենք): Նախագծի ընդունումը պայմանավորված է Բույսերի նոր սորտերի պաշտպանության միջազգային միության (այսուհետ` ՈՒՊՈՎ) կանոնակարգերին՝ Հայաստանի Հանրապետությունում բույսերի սորտերի ստեղծման, օգտագործման, պահպանության, բուծողի իրավունքի, անվավեր ճանաչման եւ արտոնագրի տրամադրման կամ այդ իրավունքի դադարեցման հետ կապված հարաբերությունների համապատասխանեցմամբ եւ առավել հստակեցմամբ: Ըստ Նախագծին կից ներկայացված հիմնավորման՝ ներկայումս Հայաստանի Հանրապետությունում բույսերի նոր սորտերի բուծողների իրավունքների պաշտպանությունը պատշաճ չի իրականացվում եւ արտադրական նպատակներով առանց բուծողի թույլտվության բազմացվում են այլ երկրներից ներմուծված սորտեր: Արդյունքում վստահության բացակայությամբ պայմանավորված` Հայաստանի Հանրապետությունում բուսաբուծության ոլորտի տնտեսավարողների համար մեծ պահանջարկ ունեցող մրցունակ սորտերի ձեռքբերումը հասանելի չի լինում, հանրապետությունում սելեկցիոն գործունեությունը գրավիչ չէ, միաժամանակ, եւ սերմարտադրությամբ, եւ տնկարանային արտադրությամբ զբաղվող օտարերկրյա ընկերությունների համար Հայաստանի Հանրապետությունում արտադրության հիմնման հարցում խոչընդոտներ են ստեղծվում: ՈՒՊՈՎ քարտուղարության կողմից Օրենքի ուսումնասիրության արդյունքում բացահայտվել են Բույսերի նոր սորտերի միջազգային կոնվենցիային մի շարք անհամապատասխանություններ՝ մասնավորապես հստակ սահմանվող ընդհանուր պահանջներից շեղումներ, որոնց արդյունքում Օրենքի մի շարք դրույթներում ծավալուն փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու, խմբագրելու եւ նոր դրույթներ լրացնելու անհրաժեշտություն է առաջացել: Նախագծի ընդունման եւ ՈՒՊՈՎ անդամակցության նպատակն է հայ սելեկցիոներների՝ այլ անդամ-պետությունների տարածքում իրավական պաշտպանություն ստանալը եւ շահագրգռելը սելեկցիոներներին միջոցներ ներդնել բույսերի սելեկցիայի եւ իրենց երկրի տարածքում սերմերի արտադրության համար: Արդյունքում, բուծողի գիտական-սելեկցիոն գործունեությունը կդառնա շահութաբեր: Միաժամանակ Նախագծի նպատակն է այլ երկրների բուծողների իրավունքների պահպանության երաշխիքի առկայությունը, որը հնարավորություն կտա օտարերկրյա բուծողների կողմից ստեղծված մրցունակ սորտերը ներդնել հանրապետությունում: Այսպիսով, Նախագծի ընդունման արդյունքում առավել հստակ եւ ՈՒՊՈՎ կկանոնակարգերին ճշգրիտ կկանոնակարգվեն բուծողի իրավունքները, սելեկցիայի եւ սերմնաբուծության զարգացման համար նոր հնարավորություններ կստեղծվեն, Հայաստանի Հանրապետություն կներմուծվի բարձրարժեք սորտերի լավորակ սերմեր ու տնկանյութ, կավելանան բուսաբուծական արտադրանքի ծավալները, կմեծանան ներդրումները, ինչպես նաեւ սերմնարտադրության եւ տնկանյութի արտադրության նպատակով կընդլայնվեն համագործակցության հնարավորությունները: Նախագծի վերաբերյալ դիտողություններ եւ առաջարկություններ չկան: Եզրահանգում Ներկայացված Նախագիծը սոցիալ, կրթական, առողջապահական հիմնախնդիրների տեսանկյունից լրամշակման կարիք չունի:   ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՍՈՑԻԱԼ, ԿՐԹԱԿԱՆ, ԱՌՈՂՋԱՊԱՀԱԿԱՆ ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                                                                    ԼԻԼԻԹ ՄԱՐԿՈՍՅԱՆ Կատարող՝ Լ. Սարգսյան (հեռ.՝ 011 513-270, 12-70) 19.04.2023թ.