ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆԸ «Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Կ-650-21.08.2023-ՏՀ-011/0) վերաբերյալ Կառավարության կողմից օրենսդրական նախաձեռնության կարգով ներկայացված «Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Կ-650-21.08.2023-ՏՀ-011/0) (այսուհետ՝ Նախագիծ) մասնագիտական փորձաքննության է ենթարկվել Ազգային ժողովի աշխատակազմի փորձագիտական եւ վերլուծական վարչությունում:  Նախագիծը ենթարկվել է իրավական, ֆինանսատնտեսագիտական, սոցիալական փորձաքննության:  Ստորեւ ներկայացվում է մասնագիտական փորձաքննության եզրակացությունը, ինչպես նաեւ Նախագծին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտության բացակայության մասին տեղեկանքը:   ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԻ ՊԱՐՏԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ  ԺԱՄԱՆԱԿԱՎՈՐ ԿԱՏԱՐՈՂ                                            ԱՐԹՈՒՐ ԹԱՄԱԶՅԱՆ    01.09.2023թ.  Իրավական փորձաքննության արդյունքները Նախագծի՝ Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության (այսուհետ՝ Սահմանադրություն) եւ օրենքների պահանջներին համապատասխանության տեսանկյունից նշենք հետեւյալը. 1. Նախագծի 5-րդ հոդվածի 3-րդ մասով նախատեսվող Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքի (այսուհետ՝ Օրենսգիրք) 346-րդ հոդվածի 1-ին մասի նոր խմբագրությամբ շարադրվող 6-րդ կետը չափագրումների իրականացման համար հիմք է համարում «Օրենսգրքով սահմանված կարգով ապրանքների (բացառությամբ հումքի, նյութերի, հիմնական միջոցների եւ արտարժույթի) ձեռքբերումը եւ (կամ) իրացումը չփաստաթղթավորելու ռիսկերին վերաբերող հարկային մարմնի վերլուծության արդյունքները:», ինչը փոխարինելու է նախորդ խմբագրությանը, ըստ որի՝ չափագրումների իրականացման հիմք հանդիսանում էին հարկային մարմնի մոնիտորինգային համակարգի միջոցով իրականացվող վերլուծության արդյունքները: Ցանկանում ենք շեշտադրել այն փաստը, որ Նախագծով առաջարկվող փոփոխության կատարման արդյունքում չափագրումների իրականացման հիմք կարող են հանդիսանալ բացառապես ապրանքների (բացառությամբ հումքի, նյութերի, հիմնական միջոցների եւ արտարժույթի) ձեռքբերումը եւ (կամ) իրացումը չփաստաթղթավորելու ռիսկերին վերաբերող հարկային մարմնի վերլուծության արդյունքները, ինչը առավել կնեղացնի ներկայումս գործող վերլուծական հնարավորությունները, որի միջոցով չափագրումների իրականացման համար հիմք էին հանդիսանում հարկային մարմնի մոնիտորինգային համակարգի միջոցով իրականացվող բազմաոլորտ վերլուծության արդյունքները: Կարծում ենք չափագրումների իրականացման հիմքի նեղացումը, այն է մոնիտորինգային համակարգի միջոցով իրականացվող վերլուծության արդյունքների փոխարեն միայն ապրանքների ձեռքբերումը ( ) չփաստաթղթավորելու ռիսկերին վերաբերող վերլուծության արդյունքների սահմանումը՝ լրացուցիչ հիմնավորման կարիք ունի: 2. Նախագծի 5-րդ հոդվածով նախատեսվող Օրենսգրքի 346-րդ հոդվածի 1-ին մասում ակնկալվող փոփոխության կատարման արդյունքում հարկ վճարողի հարկման օբյեկտների, հարկման բազաների եւ հարկային պարտավորությունների հաշվարկման (գնահատման), ինչպես նաեւ հարկ վճարողի մոտ արտադրանքի արտադրության, օգտակար հանածոների արդյունահանման, իրացման, ապրանքների շրջանառության, աշխատանքների կատարման եւ (կամ) ծառայությունների մատուցման փաստացի ծավալները, ապրանքների մատակարարման կամ պահպանման վայրերում ապրանքների (բացառությամբ հումքի, նյութերի, հիմնական միջոցների եւ արտարժույթի) մնացորդի պակասորդը եւ արդեն նաեւ ապրանքների (բացառությամբ հումքի, նյութերի, հիմնական միջոցների եւ արտարժույթի) ձեռք բերման գործարքների փաստաթղթավորման պահանջների պահպանումը, ինչպես նաեւ իրացման փաստացի գները (այդ թվում` միջին) պարզելու նպատակով հարկային մարմինը կարող է իրականացնել չափագրումներ: Այսպես՝ վերը նշված ձեւակերպումից ստացվում է, որ հարկային մարմինը չափագրում կարող է իրականացնել պարզելու նպատակով ցանկացած հարկ վճարողի հարկման օբյեկտների, ( ), ինչպես նաեւ հարկ վճարողի մոտ արտադրանքի արտադրության, ( ) աշխատանքների կատարման եւ (կամ) ծառայությունների մատուցման փաստացի ծավալները, ապրանքների մատակարարման կամ պահպանման վայրերում ապրանքների մնացորդի պակասորդը, իրացման փաստացի գները ապրանքների ձեռք բերման գործարքների փաստաթղթավորման պահանջը: Նախագծի 8-րդ հոդվածով Օրենսգրքում լրացվող նոր 406.1 հոդվածի 1-ին մասը պատասխանատվություն է սահմանում համապատասխանաբար շրջանառության հարկ վճարողների մոտ ապրանքների (բացառությամբ հումքի, նյութերի, հիմնական միջոցների, արտարժույթի, գյուղատնտեսական արտադրանքի եւ Կառավարության սահմանած ցանկում ներառված երկրորդային հումքի) ձեռք բերման գործարքների փաստաթղթավորման պահանջները չպահպանելու համար: Փաստացիորեն, Նախագծի 5-րդ հոդվածը ապրանքների (բացառությամբ հումքի, նյութերի, հիմնական միջոցների եւ արտարժույթի) ձեռք բերման գործարքների փաստաթղթավորման պահանջների պահպանման պարտականություն առաջադրվում է անորոշ շրջանակի սուբյեկտների, այն է՝ հարկ վճարողներին, ովքեր պարտավոր են կատարել օրենքով իրենց առաջադրված պարտականությունը: Սակայն Նախագծի 8-րդ հոդվածով տվյալ պարտականության չկատարման համար պատասխանատվություն նախատեսվում է միայն շրջանառության հարկ վճարող սուբյեկտների նկատմամբ, ինչը կարող է խնդրահարույց լինել Սահմանադրության 28-րդ հոդվածի՝ օրենքի առջեւ բոլորի հավասարության սկզբունքին համապատասխանության տեսանկյունից:  3. Նախագծի 9-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ անշարժ գույքը վարձակալության հանձնելը չի համարվում ձեռնարկատիրական գործունեություն, եթե անշարժ գույքի վարձակալության գործարքից ծագող իրավունքները ստացել են պետական գրանցում կամ հարկ վճարողը Օրենսգրքով սահմանված կարգով անշարժ գույքի վարձակալությունից ստացվող եկամուտներից հաշվարկել է եկամտային հարկը կամ անշարժ գույքի հետ կապված եկամտի ստացման իրավունքի վերաբերյալ այդ իրավունքի փաստացի ծագման օրվան հաջորդող 5-օրյա ժամկետում հարկային մարմին է ներկայացվել հայտարարություն: Ըստ Նախագծի՝ անձի կողմից անշարժ գույքը վարձակալության հանձնելը կարող է ձեռնարկատիրական գործունեություն չհամարվել միայն որոշակի ակտիվ գործողությունների կատարման արդյունքում, որոնք հնարավորություն են տալիս վարչական մարմնին վարձակալության հանձնված անշարժ գույքի նկատմամբ ունենալ վերահսկողություն: Սակայն ժամանակակից դատական եւ իրավական պրակտիկան որոշակի գործունեությունը ձեռնարկատիրական որակելու հարցում ունի ուրույն մոտեցում: Սահմանադրական դատարանն իր՝ 2008 թվականի նոյեմբերի 25-ի ՍԴՈ-780 որոշման մեջ, անդրադառնալով «ձեռնարկատիրական գործունեություն» հասկացությանը, հարկ է համարել ընդգծել. «Ձեռնարկատիրական գործունեության, որպես տնտեսական առանձին գործունեության, բովանդակության իրավական բնորոշումից բխում է, որ այն անձի՝ ինքնուրույն, իր ռիսկով իրականացվող գործունեությունն է, որի հիմնական նպատակը գույքի օգտագործումից, ապրանքներ վաճառելուց, աշխատանքներ կատարելուց կամ ծառայություններ մատուցելուց շահույթ ստանալն է (ՀՀ քաղ. օրենսգրքի 2-րդ հոդված): ( ) Նշված օրենքներում «ձեռնարկատիրական գործունեություն» հասկացության վերաբերյալ դրույթների համադրված վերլուծությունից բխում է, որ այդ հասկացությունն ունի հետեւյալ հատկանիշները. - հանդիսանում է տնտեսական գործունեություն, - հետապնդում է շահույթ (եկամուտ) ստանալու նպատակ, - իրականացվում է ինքնուրույն եւ իր ռիսկով, - իրականացվում է որեւէ ձեւով կատարվող հատուցման դիմաց, - ենթակա է պետական գրանցման ( առանձին դեպքերում՝ նաեւ լիցենզավորման), - չի ներառում քաղաքացիների անձնական գույքի (ներառյալ նաեւ անշարժ) եւ իրերի օտարումը, բացառությամբ օրենքով նախատեսված դեպքերի, - իրականացվում է պարբերաբար: Ինչ վերաբերում է ( ) «պարբերաբար» բառի իրավական անորոշությանը, ապա սահմանադրական դատարանը գտնում է, որ այս բառի բովանդակությունը ենթակա է գնահատման յուրաքանչյուր կոնկրետ դեպքում՝ ելնելով տվյալ գործի բոլոր փաստական հանգամանքների համադրված վերլուծությունից: Բացի դրանից, «գործունեություն» հասկացությունն ինքնին ենթադրում է գործողությունների շարունակական իրականացում:» Թիվ ՎԴ/2217/05/17 վարչական գործով 2022 թվականի հունիսի 6-ի կայացրած որոշմամբ ՀՀ Վճռաբեկ դատարանը, իր հերթին անդրադառնալով ձեռնարկատիրական գործունեության «պարբերաբար» իրականացվելու հասկացությանը, արձանագրել է. «ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, հաշվի առնելով, որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 2-րդ հոդվածի սահմանափակ տառացի մեկնաբանության արդյունքում անձի ցանկացած գործունեություն, որի արդյունքում վերջինս եկամուտ է ստանում, կարող է մեկնաբանվել որպես ձեռնարկատիրական գործունեության տարր, եւ նման իրավիճակը գնահատելով որպես մարդու եւ քաղաքացու` միջազգային իրավական փաստաթղթերով, ՀՀ Սահմանադրության 31-րդ հոդվածով (27.11.2005 թվականի խմբագրությամբ) երաշխավորված` իր գույքից անարգել օգտվելու, սեփականությունն իր հայեցողությամբ տիրապետելու, օգտագործելու, տնօրինելու իրավունքի սահմանափակման իրական վտանգի առաջացման նախադրյալ, գտել է, որ քաղաքացու կողմից իրականացվող գործունեության բնույթը (այդ թվում նաեւ` ձեռնարկատիրական լինելը) որոշելիս, անհրաժեշտ է օրենքով սահմանված պարտադիր հատկանիշների առկայությունը որոշել մասնավորապես հետեւյալ հանգամանքները բացահայտելուց հետո. 1. արդյո՞ք գործունեությունն իրականացվել է անձի նախաձեռնությամբ եւ կամքով, 2. արդյո՞ք գործունեությունը կրում է պարբերական բնույթ, 3. արդյո՞ք գործունեությունն ի սկզբանե իրականացվել է հատկապես շահույթ (եկամուտ) ստանալու նպատակով, 4. արդյո՞ք գործունեությունն իրականացվում է որպես մասնագիտություն (արհեստ), որի արտաքին դրսեւորումներից կարելի է համարել առեւտրի իրականացման կամ ծառայությունների մատուցման հատուկ տարածքի (խանութ, սրահ, արհեստանոց, այլ արտադրական տարածք, հատուկ հարմարեցված տրանսպորտային միջոց), տեղեկատվական-գովազդային բնույթի միջոցառումների, ապրանքի մեծ քանակության եւ տեսականու առկայությունը, 5. արդյո՞ք քաղաքացու տնտեսական գործունեությունը (քաղաքացիաիրավական գործարքը) վերաբերում է նրա անձնական գույքին, 6. այլ առանձնահատուկ հատկանիշները (տե՛ս, Նունե Սահակյանն ընդդեմ «Իտարկո Քոնսթրաքշն» ՓԲԸ-ի թիվ 3-1161 (ՏԴ) քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 01.08.2007 թվականի որոշումը): Մեկ այլ որոշմամբ ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ գործունեությունը ձեռնարկատիրական որակելու համար պարտադիր հատկանիշ է անհատի՝ շահույթ (եկամուտ) ստանալու նպատակ հետապնդելու ի սկզբանե ունեցած մտադրության առկայությունը, եւ ոչ թե փաստացի շահույթ (եկամուտ) ստանալու փաստի առկայությունը, քանի որ ձեռնարկատիրական գործունեության արդյունքում փաստացի շահույթ (եկամուտ) ունենալու կամ չունենալու հանգամանքը հանդիսանում է անձի ձեռնարկատիրական ռիսկը (տե՛ս, ՀՀ կառավարությանն առընթեր հարկային պետական ծառայության Եղեգնաձորի տարածքային հարկային տեսչությունն ընդդեմ Սերգեյ Մկրտչյանի թիվ ՎԴ3/0169/05/08 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 26.12.2008 թվականի որոշումը): Վճռաբեկ դատարանը, վերահաստատելով նախկինում արտահայտած իր դիրքորոշումները եւ հաշվի առնելով անձի կողմից իրականացվող գործունեությունը ձեռնարկատիրական գնահատելու իրավական հարցի կարգավորման կարեւորությունը, գտնում է, որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 2-րդ հոդվածով նախատեսված պարտադիր հատկանիշների առկայությունը հավաստելու` անձի գործունեությունը ձեռնարկատիրական գնահատելու համար անհրաժեշտ է յուրաքանչյուր կոնկրետ դեպքում բացահայտել վերոգրյալ հանգամանքների առկայությունը: ( )  Սույն գործով բարձրացված իրավական հարցին պատասխան տալու համար անհրաժեշտ է բացահայտել «պարբերական» եզրույթի ստուգաբանական բովանդակությունը: Այսպես` ըստ Էդուարդ Աղայանի բացատրական բառարանի «պարբերական» է՝ պարբերական կերպով, որոշակի ընդմիջումներով երեւան եկող, տեղի ունեցող, կատարվող1։  Հաշվի առնելով վերոգրյալը Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում արձանագրել, որ պարբերական եզրույթը ձեռնարկատիրական գործունեություն իրականացնելու համատեքստում չի կարող մեկնաբանվել որպես մեկից ավելի անձանց մատուցված ծառայություն։ Շահ ստանալու նպատակով գործունեության պարբերականությունը գնահատելիս պետք է հաշվի առնել մեկից ավել անգամ նման արարքի կրկնումը, որպիսի հանգամանքը կարող է գնահատվել գործունեության իրականացում։»:  Ելնելով այն հանգամանքից, որ ներկայացված նախադեպային դիրքորոշումները ելակետային են որեւէ գործունեություն ձեռնարկատիրական որակելու համար, ցանկանում ենք արձանագրել, որ անշարժ գույքը վարձակալության հանձնելը այդ համատեքստում ձեռնարկատիրական գործունեություն որակելը ունի բազմաթիվ խոցելի կողմեր եւ չի կարող բոլոր դեպքերում համապատասխանել առաջ քաշված բոլոր հատկանիշներին: Անշարժ գույքը վարձակալության հանձնելը իրականացվում է մասնավոր հարաբերությունների շրջանակում քաղաքացիների միջեւ երկկողմ գործարքի կնքման միջոցով եւ այն, իր մասնավոր բնույթից ելնելով, կարող է ունենալ բազմաբնույթ ժամանակագրական եւ իրավական առանձնահատկություններ յուրաքանչյուր առանձին դեպքում: Մի դեպքում այն կարող է լինել շարունակական եւ դրսեւորվել մեկից ավելի անգամ նման արարքի կրկնմամբ, այսինքն իրականացվել պարբերաբար, իսկ մեկ այլ դեպքում ունենալ տեւական բայց ոչ շարունական բնույթ՝ կնքվելով երկար ժամանակով, իսկ մեկ այլ դեպքում առհասարակ դրսեւորվել մեկ գործողության միջոցով չունենալով ո՛չ տեւական, ո՛չ շարունակական բնույթ։  Ուստի հնարավոր չէ անշարժ գույքը վարձակալության հանձնելը միանշանակորեն անվանել պարբերաբար իրականացվող գործունեություն։ Բացի այդ անշարժ գույքը վարձակալության հանձնելիս քաղաքացու կողմից կնքվող քաղաքացիաիրավական գործարքում կարող է օգտագործվել նաեւ իր անձնական գույքը, որը նույնպես խոչընդոտ է այդ հարաբերությունները ձեռնարկատիրական անվանելու համար: Հարցեր կարող է առաջացնել նաեւ այդ գործունեությունը ի սկզբանե շահույթ ստանալու նպատակով իրականացնելու մտադրության առկայությունը, որը նորից առանձին իրավիճակներում կարող է միանշանակորեն առկա չլինել: Վերոգրյալի համատեքստում ձեռնարկատիրական գործունեությունը արդեն իսկ չի համապատասխանում ձեռնարկատիրական գործունեության համար էական համարվող հատկանիշներից երեքին։ Ուստի գտնում ենք, գործող իրավակիրառ պրակտիկայում անշարժ գույքը վարձակալության հանձնելը չի կարող միանշանակորեն համարվել ձեռնարկատիրական գործունեություն եւ կարող է առաջացնել իրավական բախումներ։ Ավելին, ո՛չ Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգիրքը, ո՛չ Սահմանադրական դատարանը, ո՛չ Վճռաբեկ դատարանը որեւէ գործունեություն ձեռնարկատիրական չորակելու համար հնարավորություն չի ընձեռում այն օրենքով նախատեսված մեկ այլ կարգով պետական գրանցման ներկայացնելը, ինչը առաջարկվում է իրականացնել Նախագծի 9-րդ հոդվածի 3-րդ մասով: Ուստի առաջարկում ենք վերոգրյալ նկատառումների հիման վրա լրամշակել Նախագծի 9-րդ հոդվածը։ 4. Առաջարկում ենք Նախագծի 1-ին հոդվածում պահպանել «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 18-րդ հոդվածի 5-րդ մասի պահանջը, այն է՝ «Սահմանադրական օրենք չհանդիսացող օրենսգրքի լրիվ անվանումը հիշատակելիս հետեւյալ հաջորդականությամբ ներառվում են օրենքի ընդունման տարին, ամիսը (տառերով), ամսաթիվը, օրենսգրքի վերնագիրը եւ «օրենսգիրք» բառը, եթե վերնագիրը չի ներառում այն:», եւ օգտագործել «2016 թվականի հոկտեմբերի 4-ի Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքի» ձեւակերպումը: 5. Նախագծի 5-րդ հոդվածի 6-րդ մասի «բ» ենթակետով Օրենսգրքի 346-րդ հոդվածի Օրենսգրքի 10-րդ մասի 4-րդ կետում անհրաժեշտ է «ա» ենթակետին հղում կատարելու փոխարեն հղում կատարել «բ» ենթակետին, որտեղ առկա է փոփոխության ենթակա արտահայտությունը՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 17-րդ հոդվածի 4-րդ մասի պահանջը, այն է՝ «Հղումները կատարվում են հստակ եւ ուղղակի:»:  Եզրահանգում Ամփոփելով փորձաքննության արդյունքները՝ կարող ենք նշել, որ Նախագծով սահմանված կարգավորումներում առկա են Սահմանադրության 28-րդ հոդվածի տեսանկյունից խնդրահարույց նորմեր: Միաժամանակ առաջարկում ենք ներկայացված դիտարկումների հիման վրա ապահովել Նախագծով սահմանված կարգավորումների հստակությունը, հիմնավորվածությունը, ինչպես նաեւ դրանց համապատասխանությունը Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքի, «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի պահանջներին:   ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԻՐԱՎԱԿԱՆ  ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                              ԶԵՄՖԻՐԱ ՀՈՎԱՍԱՓՅԱՆ  Կատարող՝ Գ. Մուրադյան (հեռ.` 011-513-248) 28.08.2023թ. ՏԵՂԵԿԱՆՔ Նախագծին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտության բացակայության մասին Նախագծին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտությունը բացակայում է:     ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԻՐԱՎԱԿԱՆ  ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                              ԶԵՄՖԻՐԱ ՀՈՎԱՍԱՓՅԱՆ  Կատարող՝ Գ. Մուրադյան (հեռ.` 011-513-248) 28.08.2023թ. Ֆինանսատնտեսագիտական փորձաքննության արդյունքները Ներկայացված Նախագծով առաջարկվում է`  - սահմանել, որ ապահովագրական գործակալները եւ ապահովագրական բրոքերները չեն կարող համարվել շրջանառության հարկ վճարողներ կամ միկրոձեռնարկատիրության սուբյեկտներ, - Հարկային օրենսգրքի (այսուհետ՝ Օրենսգիրք) 263-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ կետը շարադրել նոր խմբագրությամբ, ինչի արդյունքում շրջանառության հարկ վճարողները Օրենսգրքի 150-րդ հոդվածի 13-րդ մասով հարկային գործակալի համար սահմանված պարտավորությունների կատարումից ազատվում են միայն գյուղատնտեսական արտադրանքի եւ Կառավարության սահմանած ցանկում ներառված երկրորդային հումքի ձեռք բերման մասով,  - սահմանել, որ հարկային մարմինը չափագրումներ կարող է իրականացնել նաեւ ապրանքների ձեռք բերման գործարքների փաստաթղթավորման պահանջների պահպանումը պարզելու նպատակով, - Օրենսգրքի 346-րդ հոդվածում հստակեցնել ապրանքների մնացորդի պակասորդի առկայությունը որոշակի ընտված ապրանքների գծով որոշելը, - Օրենսգրքի 346-րդ հոդվածում 100 միլիոն դրամի շեմը նվազեցնել՝ սահմանելով 24 մլն դրամ՝ ստեղծելով հնարավորություն շրջանառության հարկ վճարողների նկատմամբ եւս սահմանված դրույթները կիրառելու համար: Միաժամանակ, առաջարկվում է նշված շեմը որոշել ոչ թե հարկային տարվա որեւէ ամսվա տվյալներով, այլ հարկային տարվա ցանկացած ժամանակահատվածի տվյալներով, ինչպես նաեւ այդ շեմը տարածել ոչ միայն իրացման շրջանառության կամ ԵՏՄ անդամ չհամարվող պետություններից «Բացթողում՝ ներքին սպառման համար» մաքսային ընթացակարգով ներմուծված ապրանքների մաքսային արժեքի, իսկ ԵՏՄ անդամ պետություններից ներմուծված ապրանքների մասով՝ ԱԱՀ-ով հարկման բազայի, այլեւ ՀՀ տարածքում ձեռքբերված ապրանքների արժեքի վրա, - սահմանել, որ դեռեւս թղթային եղանակով կազմվող հաշվարկային փաստաթղթերի դուրս գրումը եւ դրամարկղային գործառնությունների հաշվառման նպատակով դրամարկղային գրքերի վարումը նույնպես կատարել էլեկտրոնային եղանակով, - շրջանառության հարկ վճարողների մոտ ապրանքների (բացառությամբ հումքի, նյութերի, հիմնական միջոցների եւ արտարժույթի) ձեռք բերման գործարքների փաստաթղթավորման պահանջները չպահպանելու դեպքում սահմանել տուգանք՝ այդ ապրանքների ձեռք բերման գնի (արժեքի) 20 տոկոսի չափով: Նույն խախտումն արձանագրելուց հետո՝ մեկ տարվա ընթացքում, կրկին կատարելու դեպքում սահմանել տուգանք՝ ապրանքների ձեռք բերման գնի (արժեքի) 50 տոկոսի չափով, - սահմանել պատասխանատվություն այն դեպքում, երբ անշարժ գույքի վարձակալության գործարքից ծագող իրավունքները չեն ստացել պետական գրանցում եւ այլն:  Նախագիծը ֆինանսատնտեսագիտական հիմնախնդիրներ չի պարունակում: Նախագծի վերաբերյալ դիտողություններ եւ առաջարկություններ չկան: Եզրահանգում Նախագիծը ֆինանսատնտեսագիտական հիմնահարցերի տեսանկյունից լրամշակման կարիք չունի:   ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՖԻՆԱՆՍԱՏՆՏԵՍԱԳԻՏԱԿԱՆ ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                                               ԱՐԹՈՒՐ ԹԱՄԱԶՅԱՆ  (հեռ.` 011 513-668) 30.08.2023թ. Սոցիալական փորձաքննության արդյունքները Կառավարության կողմից ներկայացվել է «Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի Նախագիծը:  Գործող օրենսդրությամբ շրջանառության հարկ վճարողներն ազատված են Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքի (այսուհետ՝ Օրենսգիրք) 150-րդ հոդվածի 13-րդ մասով հարկային գործակալի համար սահմանված պարտավորությունների կատարումից, ինչը նպաստում է ապրանքների ձեռք բերման գործարքներն առանց փաստաթղթավորման իրականացնելուն: Միաժամանակ, հարկային գործակալի պարտավորություններից ազատումը անհավասար պայմաններ է ստեղծում շրջանառության հարկ վճարողների եւ շահութահարկ վճարողների, միկրոձեռնարկատիրության սուբյեկտների միջեւ: Բացի այդ, ապահովագրական գործակալները եւ ապահովագրական բրոքերները հնարավորություն ունեն գործելու հարկման հատուկ (արտոնյալ) համակարգերում, այն դեպքում, երբ ապահովագրական ընկերությունները գործում են հարկման ընդհանուր համակարգում, ինչը կարող է ռիսկեր ստեղծել ապահովագրական ընկերությունների կողմից լրացուցիչ ծախսերի հայտարարագրման համար: Նշված կարգավորումները վկայում են, որ համալիր հարկային ստուգման ընթացքում պակասորդ հայտնաբերելու դեպքում տուգանք կարող է կիրառվել միայն ԱԱՀ վճարողի նկատմամբ (այսինքն՝ շրջանառության հարկով հարկման համակարգում գործունեություն իրականացնողների մոտ համալիր հարկային ստուգման ընթացքում պակասորդ հայտնաբերելու դեպքում՝ համալիր հարկային ստուգմամբ տուգանք չի կարող կիրառվել): Նախագծով առաջարկվում է՝  սահմանել, որ ապահովագրական գործակալները եւ ապահովագրական բրոքերները չեն կարող համարվել շրջանառության հարկ վճարողներ կամ միկրոձեռնարկատիրության սուբյեկտներ,  Օրենսգրքի 263-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ կետը շարադրել նոր խմբագրությամբ, ինչի արդյունքում շրջանառության հարկ վճարողները Օրենսգրքի 150-րդ հոդվածի 13-րդ մասով հարկային գործակալի համար սահմանված պարտավորությունների կատարումից ազատվում են միայն գյուղատնտեսական արտադրանքի եւ Կառավարության սահմանած ցանկում ներառված երկրորդային հումքի ձեռք բերման մասով, ինչը կնպաստի շրջանառության հարկ վճարողների կողմից ֆիզիկական անձանցից կատարված ձեռքբերումների մասով փաստաթղթավորման ապահովմանը, սահմանել, որ հարկային մարմինը չափագրումներ կարող է իրականացնել նաեւ ապրանքների ձեռք բերման գործարքների փաստաթղթավորման պահանջների պահպանումը պարզելու նպատակով, Օրենսգրքի 346-րդ հոդվածում 100 միլիոն դրամի շեմը նվազեցնել՝ սահմանելով 24 մլն դրամ՝ ստեղծելով հնարավորություն շրջանառության հարկ վճարողների նկատմամբ եւս սահմանված դրույթները կիրառելու համար, շրջանառության հարկ վճարողների մոտ ապրանքների (բացառությամբ հումքի, նյութերի, հիմնական միջոցների եւ արտարժույթի) ձեռք բերման գործարքների փաստաթղթավորման պահանջները չպահպանելու դեպքում սահմանել տուգանք՝ այդ ապրանքների ձեռք բերման գնի (արժեքի) 20 տոկոսի չափով: Նույն խախտումն արձանագրելուց հետո՝ մեկ տարվա ընթացքում կրկին կատարելու դեպքում սահմանել տուգանք՝ ապրանքների ձեռք բերման գնի (արժեքի) 50 տոկոսի չափով: Վերոնշյալ փոփոխությունները/լրացումները սոցիալական հավասարության տեսանկյունից կունենա դրական ազդեցություն, մասնավորապես, հավասար պայմաններ կստեղծվեն շրջանառության հարկ եւ շահութահարկ վճարողների, միկրոձեռնարկատիրության սուբյեկտների միջեւ: Սակայն կցանկանայինք որոշ նկատառումներ ներկայացնել Նախագծի 9-րդ հոդվածով առաջարկվող լրացումների մասով. Առաջարկվում է սահմանել պատասխանատվություն այն դեպքում, երբ անշարժ գույքի վարձակալության գործարքից ծագող իրավունքները չեն ստացել պետական գրանցում, պատասխանատվությունը չկիրառել այն դեպքում, երբ հարկ վճարողը անշարժ գույքի վարձակալությունից ստացվող եկամուտներից Oրենսգրքով սահմանված կարգով հաշվարկել է եկամտային հարկը /վերաբերում է այն դեպքերին, երբ օպերատիվ հետախուզական միջոցառումն իրականացվում է այն ավարտված հաշվետու ժամանակաշրջանների մասով, որոնց գծով լրացել է նաեւ հարկային հաշվարկի ներկայացման վերջնաժամկետը/, պատասխանատվություն չկիրառել նաեւ այն դեպքում, երբ առանց վարձակալության գործարքից ծագող իրավունքների պետական գրանցման անշարժ գույքը վարձակալության է հանձնվել եւ այդ հարկային տարվա ընթացքում անշարժ գույքի հետ կապված եկամտի ստացման իրավունքի վերաբերյալ հարկային մարմին է ներկայացվել հայտարարություն /վերաբերում է այն դեպքերին, երբ օպերատիվ հետախուզական միջոցառման իրականացման հարկային տարվա ընթացքում փաստացի վարձակալությունն առկա է/: Վերոնշյալի կապակցությամբ հայտնում ենք հետեւյալը. 1. Ներկայումս բավական լայն տարածում ունեն այն դեպքերը, երբ առանձնատները, միջոցառումների համար հարմարեցված տարածքները հանձնվում են օգտագործման ժամավճարով, ինչպես նաեւ համապատասխան առանձնատները, բնակարանները բավական բարձր օրավարձով հանձնվում են վարձակալության:  Հասկանալի է, որ վերոնշյալ դեպքերում անշարժ գույքի վարձակալության գործարքները որեւիցե կերպ չեն ձեւակերպվում եւ առավել եւս նշված գործարքներից ծագող իրավունքները չեն գրանցվում՝ թեկուզեւ ժամանակային գործոնից ելնելով /միասնական տեղեկանքի ստացում, պայմանագրի ձեւակերպում/: Միեւնույն ժամանակ, հաշվի առնելով նշված գործարքների կարճաժամկետ բնույթը՝  բավականին դժվար կլինի վեր հանել նման դեպքերը:  Արդյունքում, կստեղծվեն անհավասար պայմաններ վերոնշյալ անշարժ գույքի սեփականատերերի/վարձա?ուների եւ օրինակ Երեւան քաղաքի ծայրամասում գտնվող 50 քմ մակերեսով բնակարանը  ամսական  100 000 ՀՀ դրամ գումարով երկարաժամկետ վարձակալության հանձնող սեփականատիրոջ համար, որի անշարժ գույքի վարձակալության գործարքից ծագող իրավունքները գրանցվել են:  2. Բացի նշվածից, երկրում հատկապես օտարերկրյա քաղաքացիների քանակի ավելացման հետ կապված՝ գործնականում խնդրահարույց կարող են լինել այն դեպքերը, երբ անշարժ գույքի սեփականատերը կնքում է երկարաժամկետ վարձակալության պայմանագիր, պայմանագրից ծագող իրավունքները ստանում են պետական գրանցում, սակայն վարձակալը օրինակ 1 ամիս անց առանց տեղյակ պահելու վարձատուին, լքում է երկիրը, ինչի հետեւանքով էլ վարձատուն հնարավոր է, որ տեւական ժամանակ հնարավորություն չունենա կնքելու նոր վարձակալության պայմանագիր՝ գրանցելով դրանից ծագող իրավունքները (վարձատուի կողմից վարձակալության պայմանագրի վաղաժամկետ լուծման վերաբերյալ  հայցադիմում ներկայացվելու  դեպքում՝ դատական գործընթացը կարող է տեւել ամիսներ, իսկ վարձակալության պայմանագրով սահմանված ժամկետի ավարտին սպասելը նույնպես կարող է բավական երկար ժամանակ խոչընդոտ հանդիսանալ վարձատուի համար? այլ անձի հետ կնքելու վարձակալության նոր պայմանագիր՝ պայմանագրից ծագող իրավունքերը գրանցելով:): Կարծում ենք, որ Նախագծի 9-րդ հոդվածով առաջարկվող լրացումները գործնականում լիարժեք կիրառելու համար անհրաժեշտ են լրացուցիչ օրենսդրական կարգավորումներ:  Եզրահանգում Վերոնշյալ նկատառումները հաշվի առնվելու դեպքում՝ հնարավոր է Նախագիծը  լրամշակման կարիք ունենա:   ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՍՈՑԻԱԼ, ԿՐԹԱԿԱՆ, ԱՌՈՂՋԱՊԱՀԱԿԱՆ ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ՝                                               ԼԻԼԻԹ ՄԱՐԿՈՍՅԱՆ  (հեռ.՝ 011-513-235, 16-18) 01.09.2023թ.