ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆԸ «Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Կ-664-19.09.2023-ՊԻ-011/0) եւ «Սնանկության մասին» օրենքում լրացումներ եւ փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Կ-6641-19.09.2023-ՊԻ-011/0) վերաբերյալ Կառավարության կողմից օրենսդրական նախաձեռնության կարգով ներկայացված «Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Կ-664-19.09.2023-ՊԻ-011/0) եւ «Սնանկության մասին» օրենքում լրացումներ եւ փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագիծն (փաստաթղթային կոդ` Կ-6641-19.09.2023-ՊԻ-011/0)  (այսուհետ միասին` Նախագծերի փաթեթ) մասնագիտական փորձաքննության են ենթարկվել Ազգային ժողովի աշխատակազմի փորձագիտական եւ վերլուծական  վարչությունում: Նախագծերի փաթեթը ենթարկվել է իրավական, ֆինանսատնտեսագիտական, սոցիալական փորձաքննության:  Ստորեւ ներկայացվում է մասնագիտական փորձաքննության եզրակացությունը, ինչպես նաեւ Նախագծերի փաթեթին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտության բացակայության  մասին տեղեկանքը:     ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԻ ՊԱՐՏԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ  ԺԱՄԱՆԱԿԱՎՈՐ ԿԱՏԱՐՈՂ                                            ԱՐԹՈՒՐ ԹԱՄԱԶՅԱՆ    04.10.2023թ. Իրավական փորձաքննության արդյունքները Նախագծերի փաթեթի` Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության (այսուհետ նաեւ՝ Սահմանադրություն) եւ օրենքների պահանջներին համապատասխանության տեսանկյունից նշենք հետեւյալը. 1. «Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածից առաջարկում ենք հանել «(այսուհետ՝ Օրենսգիրք)» արտահայտությունը, քանզի «Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծում Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքին (այսուհետ նաեւ՝ Օրենսգիրք) այլեւս հղում չի կատարվում: 2. «Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածի 3-րդ կետով Oրենսգրքի 324-րդ հոդվածում լրացվող նոր՝ 2.2-րդ եւ 2.3-րդ մասերի համարներն առաջարկում ենք տեքստից բաժանել միջակետերով՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 7-րդ մասում սահմանված կանոնը, այն է. «Հոդվածների եւ մասերի համարները տեքստից բաժանվում են միջակետերով, իսկ հոդվածների կետերի համարները` փակագծերով:»: 3. «Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածի 3-րդ կետով Օրենսգրքի 324-րդ հոդվածում լրացվող նոր՝ 2.3-րդ մասի համաձայն. «2.3 Սնանկության վտանգի դիմումը բավարարելու եւ ֆինանսական առողջացման ծրագիրը հաստատելու մասին դատարանի վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելուց հետո հաշվետու ժամանակաշրջաններին (ժամանակահատվածներին) վերաբերող ստուգումներով (կամ վերստուգումներով) տույժերը եւ տուգանքները հաշվարկվում են Օրենսգրքով սահմանված կարգով: Ընդ որում, եթե սնանկության վարույթն ավարտվում է պարտապանի առողջացմամբ, ապա սույն կետով սահմանված կարգով կասեցված տույժերը, տուգանքները համարվում են դադարած, իսկ եթե սնանկության վարույթն ավարտվում է առողջացման ծրագրի չկատարման հետեւանքով, ապա կասեցված տույժերը հաշվեգրվում են պարտապանի անձնական հաշվի քարտում:»:  «Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածի 3-րդ կետով Օրենսգրքի 324-րդ հոդվածում լրացվող նոր՝ 2.3-րդ մասի 2-րդ նախադասությունում հղում է կատարվում «սույն կետով սահմանված կարգով կասեցմանը»: Քննարկվող դրույթը համարվում է  ոչ թե հոդվածի կետ, այլ հոդվածի մաս` «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 3-րդ մասում սահմանված իրավադրույթի համաձայն, այն է՝ «3. Օրենսդրական ակտերում հոդվածները բաժանվում են «մասեր» կոչվող միայն համարակալված պարբերությունների: Հոդվածների մասերը կարող են բաժանվել միայն համարակալված կետերի, կետերը` միայն համարակալված ենթակետերի:»: Բացի այդ, հարկ է նկատել, որ «Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածի 3-րդ կետով Օրենսգրքի 324-րդ հոդվածում լրացվող նոր՝ 2.3-րդ մասում կասեցման կարգ նախատեսված չէ: Հիմք ընդունելով վերոգրյալն՝ առաջարկում ենք վերանայել «Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածի 3-րդ կետով Օրենսգրքի 324-րդ հոդվածում լրացվող նոր՝ 2.3-րդ մասում կատարված հղումը: 4. «Սնանկության մասին» օրենքում լրացումներ եւ փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (այսուհետ նաեւ՝ Նախագիծ) 1-ին հոդվածով «Սնանկության մասին» օրենքի (այսուհետ նաեւ՝ Օրենք) 3-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին կետում կատարվող լրացմամբ նախատեսվում է պարտապանին սնանկ ճանաչելու պահանջով հարկադրված սնանկության դիմում ներկայացնել այնպիսի անվիճելի վճարային պարտավորության կետանցի համար, որի դեմ պարտապանը առարկում է, սակայն պահանջը բխում է օրենքի ուժով ֆիզիկական անձի համար առաջացած հարկեր, այլ վճարներ վճարելու պարտավորությունից, ընդ որում նշված պարտավորությունը բռնագանձելու համար օրինական ուժի մեջ մտած վճիռ կամ դատավճիռ կամ անբողոքարկելի դարձած վարչական ակտ չի պահանջվում: Նախագծի 1-ին հոդվածով նախատեսվող կարգավորումը անհրաժեշտ է դիտարկել «օրենք», «վարչական ակտ», «դատական ակտ» հասկացությունների հարաբերակցման տեսանկյունից: «Օրենք»-ը Հայաստանի Հանրապետության ժողովրդի կամ Ազգային ժողովի կողմից ընդունված նորմատիվ իրավական ակտն է, որը պարունակում է վարքագծի պարտադիր կանոններ անորոշ թվով անձանց համար:  «Վարչական ակտ»-ը «Վարչարարության հիմունքների եւ վարչական վարույթի մասին» օրենքի 53-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն արտաքին ներգործություն ունեցող այն որոշումը, կարգադրությունը, հրամանը կամ այլ անհատական իրավական ակտն է, որը վարչական մարմինն ընդունել է հանրային իրավունքի բնագավառում կոնկրետ գործի կարգավորման նպատակով, եւ ուղղված է անձանց համար իրավունքներ եւ պարտականություններ սահմանելուն, փոփոխելուն, վերացնելուն կամ ճանաչելուն: «Դատական ակտ»-ը, հանդիսանալով անհատական իրավական ակտ, կրում է նրան բնորոշ՝ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետով նախատեսված հատկանիշները, այն է՝ նորմատիվ իրավական ակտի հիման վրա եւ դրան համապատասխան ընդունված գրավոր իրավական ակտ, որը սահմանում է վարքագծի կանոն կամ առաջացնում է փաստական հետեւանքներ եւ վերաբերում է միայն դրանում անհատապես նշված անձի կամ անձանց: Սահմանադրության 60-րդ հոդվածի 8-րդ մասի համաձայն՝ «Յուրաքանչյուր ոք պարտավոր է մուծել օրենքին համապատասխան սահմանված հարկեր, տուրքեր, կատարել պետական կամ համայնքային բյուջե մուտքագրվող պարտադիր այլ վճարումներ:»:  Այսինքն, Սահմանադրությամբ հստակ սահմանվել է յուրաքանչյուրի հարկեր, տուրքեր եւ այլ վճարներ վճարելու պարտականության մասին: Օրենսգրքի 44-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ «Հարկային պարտավորությունը ծագում է Օրենսգրքով կամ վճարների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենքներով սահմանված դեպքերում:»: Օրենսգրքի 398-րդ հոդվածի 5-րդ մասի համաձայն՝ «Հարկային մարմնում վարվող՝ հարկ վճարողի անձնական հաշվի քարտերում Օրենսգրքով կամ վճարների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենքներով սահմանված կարգով չվճարված հարկային պարտավորությունների առաջացման դեպքում, բացառությամբ ստուգման կամ այլ վարչական ակտերով հարկային պարտավորություններ առաջադրված լինելու դեպքերի, հարկային մարմնի նախաձեռնությամբ «Վարչարարության հիմունքների եւ վարչական վարույթի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով սահմանված կարգով հարուցվում է չվճարված հարկային պարտավորությունների գանձման վարչական վարույթ, եթե չվճարված հարկային պարտավորության չափը գերազանցում է 200 հազար դրամը կամ հարկային պարտավորության առաջացման օրվանից հետո անցել է երկու ամսից ավելի ժամանակ:»: Այսպիսով Oրենսգրքի 398-րդ հոդվածից բխում է, որ հարկ վճարողի կողմից իր հարկային պարտավորությունները կամովին չկատարվելու դեպքում այդ պարտավորության հարկադիր կատարումը գործող օրենսդրության պայմաններում հնարավոր է իրականացնել միայն համապատասխան անբողոքարկելի վարչական ակտի առկայության դեպքում: Վերոշարադրյալի արդյունքում ցանկանում ենք փաստել, որ, թեեւ յուրաքանչյուր ոք օրենքի ուժով կրում է պարտականություն հարկեր, այլ վճարներ վճարելու, քանզի օրենքը որպես նորմատիվ իրավական ակտը վարքագծի կանոն սահմանում է անորոշ թվով անձանց համար, սակայն յուրաքանչյուր անձի համար հարկեր վճարելու պարտականությունը սահմանվում է կոնկրետ դեպքում օրենքի հիման վրա ընդունված անհատական իրավական ակտով, որը վերաբերում է միայն նրանում անհատապես նշված անձին՝ սահմանելով համապատասխան վարքագծի կանոն, այն է՝ վճարել իրեն առաջադրված հարկային պարտավորությունը: Հետեւաբար, հարկեր, այլ վճարներ վճարելու  պարտավորությունը բռնագանձելու համար առաջին հերթին պարտադիր է անհատական իրավական ակտի՝ վճռի կամ դատավճռի կամ վարչական ակտի առկայությունը: Հաջորդիվ կարեւորություն է տրվում այդ անհատական իրավական ակտի կարգավիճակին: Նախագծի 1-ին հոդվածով նախատեսվող կարգավորումը խոցելի է բռնագանձում իրականացնելու համար օրինական ուժի մեջ մտած վճիռ կամ դատավճիռ կամ անբողոքարկելի դարձած վարչական ակտի առկայության պահանջ չներկայացնելու տեսանկյունից, քանզի նման մոտեցումը չի համապատասխանի Օրենքի 3-րդ հոդվածով նախատեսված «անվիճելի վճարային պարտավորություն» իրավական կատեգորիայի նշանակությանը:  Անդրադառնալով անվիճելի վճարային պարտավորության հասկացությանը՝ թիվ ԵԱՔԴ/0125/04/17 սնանկության գործով 12.03.2020 թ. կայացրած որոշմամբ Վճռաբեկ դատարանը նշել է, որ՝ « ( ) Սնանկ ճանաչելու հիմք է ոչ թե վճարային պարտավորության, այլ անվիճելի վճարային պարտավորության առկայությունը: Վճռաբեկ դատարանը գտել է, որ նյութաիրավական վեճի առկայությունը ինքնին պարտավորության վիճելիությունը հավաստող հիմք է:»: Այսինքն պահանջի նյութաիրավական հիմքի վերաբերյալ վեճի առկայությունը, այն է՝ նրա բողոքարկման համար դեռեւս հոսող ժամկետները, անհնար են դարձնում այն Օրենքի 3-րդ հոդվածի 2-րդ մասի իմաստով համարել անվիճելի վճարային պարտավորություն: Նման մոտեցում սկզբնավորել է Սահմանադրական դատարանը իր՝ 25.02.2008 թվականի թիվ ՍԴՈ-735 որոշմամբ, արձանագրելով, որ՝ « ( ) եթե առկա է վճարային պարտավորությունների վերաբերյալ վեճ, ապա պարտապանը պետք է հնարավորություն ունենա այդ վեճը լիարժեք դատական քննության առարկա դարձնել, որից հետո միայն կարող է հարց դրվել նրա անվիճելի վճարային պարտավորությունների կատարման մասին:»: Սահմանադրական դատարանի հիշատակված որոշումը հիմնաքարային է Վճռաբեկ դատարանի մեկ այլ՝ թիվ ԵԱՔԴ/0076/04/17 սնանկության գործով 27.12.2019 թ. որոշման հըամար, որով արտահայտել է իրավական դիրքորոշում այն մասին, որ «Վճռաբեկ դատարանը անդրադարձել է նաեւ այն դեպքին, երբ իրավասու մարմնի կողմից կայացվել է հարկ վճարողի կողմից ժամանակին չկատարված հարկային պարտավորության գումարները գանձելու մասին որոշում, եւ փաստել, որ նման որոշման կայացումը դեռեւս բավարար չէ եւ անձին սնանկ ճանաչելու պարտավորության անվիճելիությունը կարող է արձանագրվել միայն այն դեպքում, երբ այդպիսի որոշումը միաժամանակ դարձել է անբողոքարկելի: Վճռաբեկ դատարանն ընդգծել է, որ սնանկության գործի լուծման համար էական նշանակություն ունի հարկ վճարողի կողմից ժամանակին չկատարված հարկային պարտավորության գումարները գանձելու մասին որոշման կայացված լինելու եւ այդ որոշման անբողոքարկելի դարձած լինելու փաստերի միաժամանակյա առկայությունը»:  Ղեկավարվելով վերոգրյալով ցանկանում ենք եզրակացնել, որ հարկեր, այլ վճարներ վճարելու պարտականությունը ֆիզիկական անձանց համար կարող է սահմանվել միայն անհատական իրավական ակտով, որը համապատասխանաբար պետք է ձեռք բերի օրինական ուժի մեջ մտած վճռի կամ դատավճռի կամ անբողոքարկելի դարձած վարչական ակտի կարգավիճակ անձին սնանկի ճանաչելու պարտավորությունն անվիճելի դարձնելու համար: Հետեւաբար առաջարկում ենք նշված դիտարկումների հիման վրա լրամշակել Նախագծի 1-ին եւ 2-րդ հոդվածները: 5. Նախագծի 4-րդ հոդվածի 1-ին կետով Օրենքի 19-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին նախադասությունում նախատեսվում է «բացառությամբ» բառից հետո լրացնել «այն ստուգումների եւ ուսումնասիրությունների, որոնք սկսվել են կամ որոնց վերաբերյալ հանձնարարագրերը հրապարակվել են մինչեւ պարտապանին սնանկ ճանաչելու մասին վճիռը դատական իշխանության պաշտոնական կայքում հրապարակվելը, ինչպես նաեւ» բառերով: Վերոնշյալ լրացմամբ պարտապանին սնանկ ճանաչելու մասին վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելու պահից պարտապանի մոտ ստուգման կամ ուսումնասիրության իրականացումն առանց դատարանի որոշման պայմանավորվում է մինչեւ պարտապանին սնանկ ճանաչելու մասին վճիռը դատական իշխանության պաշտոնական կայքում հրապարակվելը ստուգումների եւ ուսումնասիրությունների վերաբերյալ հանձնարարագրերի հրապարակման հանգամանքով: Հարկ ենք համարում նշել, որ պարտապանին սնանկ ճանաչելու մասին վճիռը դատական իշխանության պաշտոնական կայքում հրապարակելու համար ժամկետ օրենսդրությամբ նախատեսված չէ: Պարտապանին սնանկ ճանաչելու մասին վճիռը դատական իշխանության պաշտոնական կայքում հրապարակելու ժամկետի բացակայության պարագայում, կարծում ենք՝ առանց դատարանի որոշման ստուգումների կամ ուսումնասիրությունների իրականացման վերաբերյալ դրույթը խնդրահարույց է իրավական որոշակիության տեսանկյունից: Մասնավորապես՝  հստակ չէ այն ժամկետը, որի ընթացքում թույլատրելի է ստուգումների եւ ուսումնասիրությունների իրականացմումն առանց դատարանի որոշման: Հիմք ընդունելով վերոգրյալն՝ առաջարկում ենք վերանայել Նախագծի 4-րդ հոդվածի 1-ին կետով Օրենքի 19-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին նախադասությունում նախատեսված լրացումն իրավական որոշակիության տեսանկյունից, որպեսզի հասցեատեր սուբյեկտները կարողանան դրսեւորել համապատասխան վարքագիծ: 6. Նախագծի 5-րդ հոդվածով նախատեսվում է Օրենքում լրացնել նոր՝ 20.2-րդ հոդված, որի համաձայն՝ «1. Սույն օրենքով նախատեսված օրերով հաշվարկվող դատական ակտերի բողոքարկման ժամկետներում չեն ներառվում օրենսդրությամբ նախատեսված ոչ աշխատանքային օրերը:»:  Թիվ ՍնԴ/0104/04/19 սնանկության գործով 2020 թվականի մայիսի 15-ի կայացրած որոշմամբ Վճռաբեկ դատարանը, անդրադառնալով ժամկետների հաշվարկման խնդրին, նշել է, որ. «Ամփոփելով վերոգրյալը՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ եթե գործողությունների կատարման համար «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքով սահմանված է որեւէ ժամկետ՝ առանց «աշխատանքային օր» գրառման, ապա այն պետք է հասկանալ եւ հաշվարկել ոչ աշխատանքային օրերը ներառելով, իսկ այն դեպքում, երբ ժամկետի հաշվարկի վերաբերյալ կարգավորումն ուղղակիորեն պարունակում է «աշխատանքային օր» գրառումը, ապա ժամկետի հաշվարկի մեջ չպետք է ներառել ոչ աշխատանքային օրերը:»: Վճռաբեկ դատարանի վերոնշյալ որոշումը հանդիսանում է «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 21-րդ հոդվածի 6-րդ մասի, այն է՝ «( ) Եթե իրավական ակտով սահմանված ժամկետի հաշվարկը կատարվում է ոչ թե ըստ օրացուցային օրերի, այլ աշխատանքային օրերով, ապա դա պետք է հատուկ նշվի: ( )», դատական պրակտիկայում ստացած մեկնաբանության ուղղակի արտացոլումը: Այսինքն, «հատուկ նշում» պահանջը առարկայանում է գործողության կատարման համար օրենքով սահմանված ժամկետների գրառումներում «աշխատանքային օր» արտահայտության առկայությամբ, ինչը հստակորեն այն տարանջատում է օրացույցային օրից, օգնում հնարավորինս ապահովել անձանց դատական պաշտպանության իրավունքը, նախատեսում է դատական ակտերի բողոքարկման մատչելի ընթացակարգ՝ օրենքով սահմանված կարգով բողոք ներկայացնելու միջոցով դատական պաշտպանության իրավունքի իրացումը ապահովելու համար։  Ուստի առաջարկում ենք, Նախագծի հիմնավորմամբ հետապնդվող նպատակների առավել արդյունավետ իրականացման, հետագա տարաբնույթ մեկնաբանություններից խուսափելու համար լրամշակել Նախագծի 5-րդ հոդվածը, եւ Նախագծով նախատեսվող կարգավորումը կյանքի կոչել Օրենքով նախատեսվող դատական ակտերի բողոքարկման ժամկետների գրառումներում ավելացնելով «աշխատանքային օր» բառը: 7. Նախագծի 6-րդ հոդվածով նախատեսվող կարգավորումը մորատորիումի գործընթացում պարտապանին սնանկ ճանաչելու մասին վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելու օրվանից պարտապանի կողմից իր ցանկացած պայմանագրային կամ այլ պարտավորություններով պարտատերերին դրամական կամ այլ բավարարում տալու արգելքից բացառություն է նախատեսում սնանկության վարույթում բնականոն գործունեության արդյունքում առաջացող հարկային եւ այլ վճարների գծով պարտավորությունների համար:  Կարծում ենք, որ այսպիսի կարգավորումը կարող է խնդրահարույց լինել, քանի որ մորատորիումը կամ պարտատերերի պահանջների բավարարման սառեցումը սնանկության ինստիտուտի նպատակների արդյունավետ կենսագործումն ապահովող եւ պարտապանի վճարունակության վերականգման միջոցներից մեկն է, ?յն առաջնահերթ ուղղված է պարտապանի գույքի էական նվազեցում թույլ չտալուն: Այս գործիքի կիրառումը հիմնաքարային նշանակություն ունի պարտապանի ֆինանսական վիճակի բարելավմանն ուղղված միջոցառումներ իրականացնելու համար՝ արգելելով, ի թիվս այլնի, պարտապանի դրամական միջոցների օգտագործումը:  Վճռաբեկ դատարանը, անդրադառնալով այս ինստիտուտի կարեւորությանը, թիվ ԵԱՔԴ/0254/02/16 քաղաքացիական գործով 27.12.2017թ. որոշմամբ նշել է «Մորատորիումի շրջանակներում, սնանկության վարույթի առանձնահատկություններով եւ նպատակներով պայմանավորված, կիրառվում են մի շարք սահմանափակումներ, որոնք ուղղված են սնանկության գործընթացում պարտապանի գույքի ամբողջականության ապահովմանը՝ նպատակ ունենալով ապահովելու պարտապանի շահերը՝ հնարավորինս խթանելու պարտապանի գործունեությունը, եւ պարտատերերի պահանջների՝ օրենքով սահմանված հերթականությամբ համաչափ բավարարումը, որպեսզի որեւէ պարտատեր օրենքով սահմանված առաջնահերթության խախտմամբ բավարարում չստանա:»: Ելնելով վերոգրյալից կարող ենք եզրակացնել, որ մորատորիումը պետք է լինի հնարավորինս կոնսենսուսային՝ տարածվելով պարտապանի բոլոր վճարային միջոցների նկատմամբ՝ պատշաճ բալանս ապահովելով բոլոր պարտատերերի շահերի պաշտպանության եւ սնանկության վարույթի նպատակների միջեւ: Մորատորիումի ընդհանուր կանոնից բացառությունները պետք է հնարավորինս սահմանափակվեն եւ հստակ սահմանվեն, ինչպես նաեւ չխոչընդոտեն այս գործիքակազմի միջոցով հետապնդվող նպատակների իրականացմանը: Հիմք ընդունելով սնանկության վարույթի, մասնավորապես մարատորիումի ինստիտուտի, առանձնահատկությունները եւ նպատակները՝ գտնում ենք, որ առաջարկվող կարգավորումը կարող է խնդրահարույց լինել ինստիտուտի ողջ էության, նրա կողմից հետապնդվող նպատակների արդյունավետ իրականացման տեսանկյունից, ինչն էլ իր հերթին կարող է բացասական ազդեցություն ունենալ պարտապանի վճարունակության վերականգման գործընթացի հաջող ընթացքի վրա: 8. Նախագծի 8-րդ հոդվածի 2-րդ կետով նախատեսվում է Օրենքի 82-րդ հոդվածի 1-ին մասի «դ» կետում «դատական ծախսերը» բառերից հետո լրացնել «, նաեւ այլ սնանկության վարույթով առաջացած պետական տուրքի գումարը» բառերը: Վերոնշյալ իրավակարգավորմամբ պարտատերերի չապահովված պահանջների բավարարման Օրենքով սահմանված հերթականության մեջ դատական ծախսերի հետ միեւնույն հերթում սահմանվում է նաեւ այլ սնանկության վարույթով առաջացած պետական տուրքի գումարը: Նախագծի 8-րդ հոդվածի 2-րդ կետով նախատեսված լրացման վերաբերյալ հարկ ենք համարում նշել հետեւյալը. Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 101-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն. «Դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից եւ գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերից։»: Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 108-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն. «Դատական ծախսերի հետ կապված պահանջները ներկայացվում են բացառապես տվյալ գործի շրջանակներում:»: Վճռաբեկ դատարանը «դատական ծախս» հասկացության վերաբերյալ արտահայտել է հետեւյալ դիրքորոշումը. «Օրենսդրի տրամաբանությունից հետեւում է, որ դատական ծախսերի բաշխման նպատակը դատական պաշտպանության իրավունքի իրացման արդյունավետության ապահովման մաս է կազմում, հետեւաբար` մեկ գործով առաջացած դատական ծախսը, տվյալ գործի առանձնահատկություններով պայմանավորված, մեկ այլ գործի շրջանակներում չի կարող պահպանել իր «դատական ծախս» կարգավիճակը եւ դիտարկվել որպես այդպիսին: Նշված հետեւությանը Վճռաբեկ դատարանը հանգում է` հիմք ընդունելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 108-րդ հոդվածի 1-ին մասը, որի համաձայն` դատական ծախսերի հետ կապված պահանջները ներկայացվում են բացառապես տվյալ գործի շրջանակներում: Այսինքն` օրենսդիրը, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 101-րդ հոդվածում տալով դատական ծախսի հասկացության ընդհանրական սահմանումը, դրա վերաբերյալ դրամական պահանջի ծավալը պայմանավորել է բացառապես կոնկրետ դատական գործի շրջանակներում առաջացած դատական ծախսերից: Վերոգրյալից հետեւում է, որ պետական տուրքը կոնկրետ գործի քննության շրջանակներում առաջացած, պետական մարմնի` դատարանի լիազորությունների իրականացմամբ պայմանավորված եւ օրենքով սահմանված գործողությունների համար գործին մասնակցող անձանցից ՀՀ պետական բյուջե գանձվող պարտադիր վճար է: Այն, կոնկրետ գործի շրջանակներում ծագած եւ գործի քննության հետ կապված ծախս է, որն օրենսդրի կողմից ընդգրկվել է դատական ծախսերի մեջ: Այսինքն, պետական տուրքը քաղաքացիական դատավարությունում դիտարկվում է որպես դատական ծախս, որն առաջանում է կոնկրետ գործի շրջանակներում, որի հետ կապված պահանջները ներկայացվում են բացառապես տվյալ գործի շրջանակներում, եւ որը համապատասխանաբար բաշխվում է կոնկրետ գործին մասնակցող անձանց միջեւ: Նման պայմաններում, հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ «դատական ծախս» հասկացությունը կիրառելի է միայն կոնկրետ գործի համար եւ կոնկրետ գործի շրջանակներում` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 82-րդ հոդվածի 1-ին մասի «դ» կետում ամրագրված «դատական ծախս» հասկացությունը պետք է մեկնաբանել որպես կոնկրետ սնանկության գործի շրջանակներում առաջացած դատական ծախս: Այլ կերպ` մեկ քաղաքացիական գործով վճարման ենթակա պետական տուրքի գումարը մեկ այլ գործի շրջանակներում դատական ծախս համարվել չի կարող եւ այն կարող է ընդգրկվել «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 82-րդ հոդվածի 1-ին մասի «է» կետում` որպես Հայաստանի Հանրապետության պետական բյուջեի նկատմամբ առաջացած պարտադիր վճարների գծով պահանջ:»: Նախագծի 8-րդ հոդվածի 2-րդ կետով Օրենքի 82-րդ հոդվածի 1-ին  մասի «դ» կետում նախատեսված լրացման անհրաժեշտությունը Նախագծին կից հիմնավորման համաձայն կայանում է հետեւյալում. «(...) եթե սննակության դատարանում քննվում է նույն պարտապանի վերաբերյալ մեկից ավելի սնանկության գործ, պարտապանին սնանկ ճանաչելու մասին մյուս գործերը կարճվում են, ուստի առավել նպատակահարմար է մյուս սնանկության գործերով դատական ծախսերը եւս պետք է գրանցել Օրենքի 82-րդ հոդվածի 1-ին մասի «դ» հերթում:»: Հարկ է նկատել, որ պարտատերերի չապահովված պահանջների բավարարման Օրենքով սահմանված հերթականության մեջ դատական ծախսերի հետ միեւնույն հերթում նախատեսվում է այլ սնանկության վարույթով առաջացած միայն պետական տուրքի գումարի սահմանումը: Մինչդեռ այլ սնանկության գործով դատական ծախս հասկացությունը, բացի պետական տուրքից ներառում է նաեւ գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերը: Հետեւաբար, առաջարկում ենք վերանայել Նախագծի 8-րդ հոդվածի 2-րդ կետով Օրենքի 82-րդ հոդվածի 1-ին մասի «դ» կետում նախատեսված լրացմամբ պարտատերերի չապահովված պահանջների բավարարման Օրենքով սահմանված հերթականության մեջ դատական ծախսերի հետ միեւնույն հերթում այլ սնանկության վարույթով առաջացած միայն պետական տուրքի գումարի սահմանումը: Եզրահանգում Ամփոփելով փորձաքննության արդյունքները՝ կարող ենք նշել, որ Նախագծերի փաթեթով սահմանված կարգավորումներում Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության տեսանկյունից խնդրահարույց նորմեր առկա չեն:  Միաժամանակ, ներկայացված առաջարկությունների հիման վրա, անհրաժեշտ է ապահովել Նախագծերի փաթեթի համապատասխանությունը «Սնանկության մասին» օրենքին եւ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքին:     ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԻՐԱՎԱԿԱՆ  ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                          ԶԵՄՖԻՐԱ  ՀՈՎԱՍԱՓՅԱՆ  Կատարողներ՝ Ն. Ներսիսյան (հեռ.` 011-513-248), Գ. Մուրադյան (հեռ.` 011-513-248) 03.10.2023թ. ՏԵՂԵԿԱՆՔ Նախագծերի փաթեթին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտության բացակայության մասին Նախագծերի փաթեթին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտությունը բացակայում է:   ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԻՐԱՎԱԿԱՆ  ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                          ԶԵՄՖԻՐԱ  ՀՈՎԱՍԱՓՅԱՆ  Կատարողներ՝ Ն. Ներսիսյան (հեռ.` 011-513-248), Գ. Մուրադյան (հեռ.` 011-513-248) 03.10.2023թ. Ֆինանսատնտեսագիտական փորձաքննության արդյունքները Ներկայացված Նախագծերի փաթեթով առաջարկվում է Հարկային օրենսգրքում եւ «Սնանկության մասին» օրենքում ամրագրել մի քանի կարգավորումներ, ըստ որոնց՝ -  հստակեցվում են պարտապանին սնանկ ճանաչելու մասին վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելու օրվանից մինչեւ սնանկության վարույթի ավարտն ընկած ժամանակահատվածում, ինչպես նաեւ այդ ժամանակահատվածից հետո հայտնաբերված խախտումների համար տույժերի եւ տուգանքների հաշվարկման սկզբունքները, - հստակեցվում են նաեւ սնանկության վտանգի դիմումը բավարարելու եւ ֆինանսական առողջացման ծրագիրը հաստատելու մասին դատարանի վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելու օրվանից մինչեւ սնանկության վարույթի ավարտն ընկած ժամանակահատվածում, ինչպես նաեւ դրանից հետո պարտապանի նկատմամբ տույժերի եւ տուգանքների հաշվեգրման սկզբունքները, - ընդլայնվում է պարտապանի լուծարման գործընթացը սկսվելուց հետո ստուգում կամ ուսումնասիրություն իրականացնելու շրջանակը, մասնավորապես՝ նախատեսվում է ստուգումը շարունակել նաեւ հարկային մարմնի կողմից իրականացվող այն ստուգումների դեպքում, որոնք սկսվել են մինչեւ պարտապանի նկատմամբ լուծարման վարույթ սկսելու մասին որոշում կայացնելը, լուծարման վարույթում գտնվող պարտապանի մոտ անհրաժեշտություն է առաջանում իրականացնել հսկիչ գնումներ, չափագրումներ, Օրենսգրքով նախատեսված ուսումնասիրություններ, - հստակեցվում է սնանկության վարույթի ընթացքում «աշխատանքային օր» հասկացությունը, սահմանելով, որ այն դեպքում, երբ ժամկետի հաշվարկի վերաբերյալ կարգավորումն ուղղակիորեն պարունակում է «աշխատանքային օր» գրառումը, ապա ժամկետի հաշվարկի մեջ չպետք է ներառել ոչ աշխատանքային օրերը, եւ հակառակը, - հստակեցվում են սնանկության վարույթի հետ կապված մի քանի այլ հարցեր: Նախագծերի փաթեթը ֆինանսատնտեսագիտական հիմնախնդիրներ չի պարունակում: Նախագծերի փաթեթի  վերաբերյալ դիտողություններ եւ առաջարկություններ չկան: Եզրահանգում Նախագծերի փաթեթը ֆինանսատնտեսագիտական հիմնահարցերի տեսանկյունից լրամշակման կարիք չունի:     ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՖԻՆԱՆՍԱՏՆՏԵՍԱԳԻՏԱԿԱՆ ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                                            ԱՐԹՈՒՐ ԹԱՄԱԶՅԱՆ  (հեռ.` 011 513-668) 26.09.2023թ. Սոցիալական փորձաքննության արդյունքները ՀՀ Կառավարության կողմից ներկայացված նախագծերի փաթեթով (այսուհետ՝ Նախագծերի փաթեթ) առաջարկվում է փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարել «Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքում» (այսուհետ՝ Օրենսգիրք), համապատասխան փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելով նաեւ հարակից՝ «Սնանկության մասին» օրենքում (այսուհետ՝ Օրենք), որի նպատակը Օրենսգրքում եւ Օրենքում որոշ կարգավորումներ հստակեցնելն ու հարկային մարմնի բնականոն գործունեությանը նպաստող դրույթներ նախատեսելն է: Գործող իրավակարգավորումներով, պարտապանին սնանկ ճանաչելու մասին վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելու պահից պարտապանի մոտ ստուգում կամ ուսումնասիրություն կարող է իրականացվել միայն դատարանի որոշմամբ: Հաշվի առնելով, որ սնանկ ճանաչելու մասին վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնում է հրապարակման պահից, ցանկացած սկսված ստուգում պետք է դատարանի վճռի հրապարակման պահից դադարեցվի եւ նոր միջնորդություն ներկայացվի դատարան այն շարունակելու համար: Մինչդեռ, պրակտիկայում վճիռը հրապարակման պահից հասանելի չէ ստուգում իրականացնող անձին, ինչի արդյունքում՝ պարտապանին սնանկ ճանաչելու մասին վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելուց մեկ կամ մի քանի օր հետո, ստուգման ակտով կառաջանան հարկային պարտավորություններ: Սակայն, նկատի ունենալով, որ ակտը կազմվել է վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելուց հետո՝ այն կհամարվի օրենքի խախտմամբ ընդունված վարչական ակտ, իսկ պարտավորությունները կմնան անկատար: Հարկային մարմնի կողմից ստուգում կամ ուսումնասիրություն ներկայացնելու թույլտվություն ստանալու նպատակով դատարան ներկայացված միջնորդությունները բավարարվում են, հետեւաբար, Նախագծերի փաթեթով առաջարկվող փոփոխությունների եւ լրացումների ընդունման արդյունքում դատարանները միջնորդությունները քննելու եւ որոշում կայացնելու գործողություններից կազատվեն, իսկ հարկային մարմինն էլ իր հերթին ժամանակ կխնայի եւ վարչական ակտերն ավելի սեղմ ժամկետներում կկազմի: Նախագծերի փաթեթի ընդունմամբ, հեղինակն ակնկալում է, որ առաջարկվող փոփոխություններով ու լրացումներով Օրենսգրքի համապատասխան հոդվածների դրույթները կհամապատասխանեցվեն Օրենքի դրույթներին, հարկային մարմնին կտրվի ֆիզիկական անձանց մասով հարկադիր սնանկության դիմում ներկայացնելու հնարավորություն, իսկ սնանկ ճանաչված պարտապանին՝ սնանկության վարույթի ընթացքում առաջացող հարկային պարտավորությունները կատարելու հնարավորություն եւ այլն:  Նախագծի փաթեթի վերաբերյալ առաջարկություններ եւ դիտողություններ չկան: Նախագծերի փաթեթով առաջարկվող փոփոխությունների եւ լրացումների ընդունումը սոցիալական առումով կունենա չեզոք ազդեցություն:  Եզրահանգում Նախագծերի փաթեթը սոցիալ, կրթական, առողջապահական հիմնախնդիրների տեսանկյունից լրամշակման կարիք չունի:   ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՍՈՑԻԱԼ, ԿՐԹԱԿԱՆ, ԱՌՈՂՋԱՊԱՀԱԿԱՆ  ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                                               Լ. ՄԱՐԿՈՍՅԱՆ  Կատարող` Ա. Գալստյան (հեռ. 011-513-235), (12-35) 27.09.2023թ.