ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆԸ «Հաշվեքննիչ պալատի մասին» օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Պ-726-27.11.2023-ՖՎ-011/0), «Հանրային ծառայության մասին» օրենքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Պ-726.1-27.11.2023-ՖՎ-011/0), «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Պ-726.2-27.11.2023-ՖՎ-011/0), «Ներքին աուդիտի մասին» օրենքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Պ-726.3-27.11.2023-ՖՎ-011/0), «Բանկային գաղտնիքի մասին» օրենքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Պ-726.4-27.11.2023-ՖՎ-011/0), «Հայաստանի Հանրապետության կենտրոնական բանկի մասին» օրենքում փոփոխություն կատարելու մասին» օրենքի նախագծի, «Պետական պաշտոններ եւ պետական ծառայության պաշտոններ զբաղեցնող անձանց վարձատրության մասին» օրենքում փոփոխություններ եւ լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Պ-726.6-27.11.2023-ՖՎ-011/0), «Բնակչության բժշկական օգնության եւ սպասարկման մասին» օրենքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Պ-726.7-27.11.2023-ՖՎ-011/0), «Հաշվապահական հաշվառման եւ աուդիտորական գործունեության կարգավորման եւ հանրային վերահսկողության մասին» օրենքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Պ-726.8-27.11.2023-ՖՎ-011/0), «Պաշտոնատար անձանց գործունեության ապահովման, սպասարկման եւ սոցիալական երաշխիքների մասին» օրենքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Պ-726.9-27.11.2023-ՖՎ-011/0) եւ «Քաղաքացիական ծառայության մասին» օրենքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Պ-726.10-27.11.2023-ՖՎ-011/0)  վերաբերյալ  Ազգային ժողովի պատգամավորներ Գեւորգ Պապոյանի, Արուսյակ Մանավազյանի, Նարեկ Գրիգորյանի եւ Էդգար Հակոբյանի կողմից օրենսդրական նախաձեռնության կարգով ներկայացված «Հաշվեքննիչ պալատի մասին» օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Պ-726-27.11.2023-ՖՎ-011/0), «Հանրային ծառայության մասին» օրենքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Պ-726.1-27.11.2023-ՖՎ-011/0), «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Պ-726.2-27.11.2023-ՖՎ-011/0), «Ներքին աուդիտի մասին» օրենքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Պ-726.3-27.11.2023-ՖՎ-011/0), «Բանկային գաղտնիքի մասին» օրենքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Պ-726.4-27.11.2023-ՖՎ-011/0), «Հայաստանի Հանրապետության կենտրոնական բանկի մասին» օրենքում փոփոխություն կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը, «Պետական պաշտոններ եւ պետական ծառայության պաշտոններ զբաղեցնող անձանց վարձատրության մասին» օրենքում փոփոխություններ եւ լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Պ-726.6-27.11.2023-ՖՎ-011/0), «Բնակչության բժշկական օգնության եւ սպասարկման մասին» օրենքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Պ-726.7-27.11.2023-ՖՎ-011/0), «Հաշվապահական հաշվառման եւ աուդիտորական գործունեության կարգավորման եւ հանրային վերահսկողության մասին» օրենքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Պ-726.8-27.11.2023-ՖՎ-011/0), «Պաշտոնատար անձանց գործունեության ապահովման, սպասարկման եւ սոցիալական երաշխիքների մասին» օրենքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Պ-726.9-27.11.2023-ՖՎ-011/0) եւ «Քաղաքացիական ծառայության մասին» օրենքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Պ-726.10-27.11.2023-ՖՎ-011/0) (այսուհետ միասին` Նախագծերի փաթեթ) մասնագիտական փորձաքննության են ենթարկվել Ազգային ժողովի աշխատակազմի փորձագիտական եւ վերլուծական  վարչությունում: Նախագծերի փաթեթը ենթարկվել է իրավական, ֆինանսատնտեսագիտական, սոցիալական փորձաքննության:  Ստորեւ ներկայացվում է մասնագիտական փորձաքննության եզրակացությունը, ինչպես նաեւ Նախագծերի փաթեթին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտության բացակայության  մասին տեղեկանքը: Իրավական փորձաքննության արդյունքները Նախագծերի փաթեթի` Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության (այսուհետ նաեւ՝ Սահմանադրություն) եւ օրենքների պահանջներին համապատասխանության տեսանկյունից նշենք հետեւյալը. 1. «Հաշվեքննիչ պալատի մասին» օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծով (այսուհետ՝ Նախագիծ) նախատեսվում է Հաշվեքննիչ պալատում ինքնավար պաշտոն զբաղեցնող անձանց, կառուցվածքային ստորաբաժանման ղեկավարին եւ աշխատողներին դիտարկել որպես Հաշվեքննիչ պալատի ծառայող: Մասնավորապես՝ Նախագծի 39-րդ հոդվածի 4-րդ մասով Հաշվեքննիչ պալատի անդամին եւ Նախագահին նախատեսվում է դիտարկել որպես Հաշվեքննիչ պալատի ծառայողների բարձրագույն խմբի պաշտոն զբաղեցնող ծառայողներ: «Հանրային ծառայության մասին» օրենքի 7-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն անկախ պետական մարմինների անդամները ինքնավար պաշտոն զբաղեցնող անձ են: Սահմանադրության 198-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ «Հաշվեքննիչ պալատն անկախ պետական մարմին է»: Նախագծով նախատեսված կարգավորումների եւ օրենսդրության գործող կարգավորումների համադրման արդյունքում ստացվում է, որ Հաշվեքննիչ պալատի անդամները եւս Հաշվեքննիչ պալատի ծառայողներ են, մինչդեռ Նախագծով Հաշվեքննիչ պալատի համար սահմանված մի շարք կարգավորումներ ուղղակի տարածելի չեն Հաշվեքննիչ պալատի անդամների նկատմամբ՝ ելնելով վերջիններիս սահմանադրական կարգավիճակից եւ օրենսդրությամբ նախատեսված կարգավորումներից: Օրինակ՝ Նախագծերի փաթեթում ներառված «Հանրային ծառայության մասին» օրենքում լրացում կատարելու մասին օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով նախատեսված լրացման արդյունքում Հաշվեքննիչ պալատում ծառայությունը նախատեսվում է սահմանել, որպես պետական ծառայության առանձին տեսակ: «Հանրայինծառայության մասին» օրենքի 3-րդ հոդվածի 1-ին մասով հստակ սահմանված է հանրային ծառայության բովանդակությունը, որի կազմում առանձին ներառված են պետական ծառայությունը եւ հանրային պաշտոնները, ընդ որում ինքնավար պաշտոն զբաղեցնող Հաշվեքննիչ պալատի անդամները հանդիսանում են հանրային պաշտոն զբաղեցնող անձ: Հետեւաբար Հաշվեքննիչ պալատի անդամներին, որպես պետական ծառայող դիտարկելը չի համապատասխանում «Հանրային ծառայության մասին» օրենքի 3-րդ եւ 7-րդ հոդվածների պահանջներին: Բացի այդ հասկանալի չէ, թե ինչպես կարող է կիրառվել Նախագծի 48-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետով սահմանված ծառայողական առաջխաղացմանը մասնակցելու իրավունքը Հաշվեքննիչ պալատի անդամ հանդիսացող Հաշվեքննիչ պալատի ծառայողի նկատմամբ: Կամ այլ հակասական կարգավորում է առաջանում Նախագծի 51-րդ հոդվածի 1-ին մասով Հաշվեքննիչ պալատի ծառայողների, որի մեջ ներառված են նաեւ Հաշվեքննիչ պալատի անդամները եւ Նախագահը, համար սահմանված  կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հիմքը՝ օրենքով սահմանված անհամատեղելիության պահանջները չպահպանելու համար. մինչդեռ Սահամնադրության 199-րդ հոդվածի 4-6-րդ մասերով սահմանված է՝ «4. Հաշվեքննիչ պալատի անդամների վրա տարածվում են պատգամավորի համար սահմանված անհամատեղելիության պահանջները: Նրանց համար օրենքով կարող են սահմանվել անհամատեղելիության լրացուցիչ պահանջներ: 5. Հաշվեքննիչ պալատի անդամներն իրենց լիազորությունների իրականացման ժամանակահատվածում չեն կարող լինել որեւէ կուսակցության անդամ կամ որեւէ այլ կերպ զբաղվել քաղաքական գործունեությամբ: Հրապարակային ելույթներում նրանք պետք է ցուցաբերեն քաղաքական զսպվածություն: 6. Սույն հոդվածի 4-րդ եւ 5-րդ մասերի պայմաններից որեւէ մեկը խախտելու դեպքում Հաշվեքննիչ պալատի անդամի լիազորությունները դադարեցնում է Ազգային ժողովը` պատգամավորների ընդհանուր թվի ձայների առնվազն երեք հինգերորդով:»: Այսինքն Սահմանադրությամբ Հաշվեքննիչ պալատի անդամների համար օրենքով սահմանված անհամատեղելիության պահանջները չպահպանելու համար չի կարող սահմանվել կարգապահական պատասխանատվություն՝ հիմք ընդունելով  տվյալ արարքի համար Սահմանադրությամբ եւ Նախագծի 7-րդ հոդվածով նախատեսված բացասական հետեւանքը: 2. Նախագծի 10-րդ հոդվածի 1-ին մասի 23-րդ կետով սահմանված է, որ «Հաշվեքննիչ պալատն է հաստատում ( ) Հաշվեքննիչ պալատի անդամների եւ աշխատողների վարձատրությունը»: Նույն նախագծի 55-րդ հոդվածով սահմանված է, որ Հաշվեքննիչ պալատի ծառայողների վարձատրության հետ կապված հարաբերությունները կարգավորվում են տվյալ օրենքով: Սույն կարգավորումներին համահունչ Նախագծերի փաթեթում ներառված « Պետական պաշտոններ եւ պետական ծառայության պաշտոններ զբաղեցնող անձանց վարձատրության մասին» օրենքում փոփոխություններ եւ լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով նախատեսվում է լրացնել նոր 14.5-րդ հոդված, ըստ որի Հաշվեքննիչ պալատի ծառայողների վարձատրությունը սահմանում է Հաշվեքննիչ պալատը: Նշված դրույթի եւ Նախագծով նախատեսված կարգավորումների համադրության արդյունքում ստացվում է Հաշվեքննիչ պալատն ինքն է հաստատում Հաշվեքննիչ պալատի ծառայողների, որի մեջ ներառվում են նաեւ Հաշվեքննիչ պալատի անդամները եւ Նախագահը, իր անդամների վարձատրությունը: Նշված դրույթը հակասում է ոչ միայն «Պետական պաշտոններ եւ պետական ծառայության պաշտոններ զբաղեցնող անձանց վարձատրության մասին» օրենքով սահմանված վարձատրության նույնական  մոտեցմանը, այլեւ «Հանրային ծառայության մասին» օրենքի 48-րդ հոդվածի 1-ին մասի պահանջին, որի համաձայն՝ «Յուրաքանչյուր հանրային պաշտոն զբաղեցնող անձ եւ հանրային ծառայող առանց որեւէ խտրականության ունի օրենքով սահմանված չափով վարձատրության իրավունք: Նշված դրույթի բովանդակությունից ուղղակիորեն բխում է, որ հանրային ծառայողի վարձատրության չափը պետք է սահմանվի բացառապես օրենքով՝ պահպանելով խտրականության արգելքի սկզբունքը: Բացի այդ « Պետական պաշտոններ եւ պետական ծառայության պաշտոններ զբաղեցնող անձանց վարձատրության մասին» օրենքի 1-ին հոդվաով հստա սահմանված էմ որ  «Հանրային ծառայության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով սահմանված պետական պաշտոն եւ պետական ծառայության պաշտոն զբաղեցնող անձանց, պետական մարմինների կազմում գործող ծրագրեր իրականացնող պետական հիմնարկների աշխատողների վարձատրության սկզբունքները, կարգավորվում են նրանց հիմնական եւ լրացուցիչ աշխատավարձերի, պարգեւատրման, դրամական օգնության կազմակերպման եւ վարձատրության հետ կապված այլ հարաբերությունները կարգավորվում են հենց «Պետական պաշտոններ եւ պետական ծառայության պաշտոններ զբաղեցնող անձանց վարձատրության մասին» օրենքով: 3. Նախագծի 11-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 12-րդ կետով սահմանված է, որ Հաշվեքննիչ պալատի Նախագահը «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ» Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքի 182.3-րդ հոդվածով նախատեսված դեպքում հայցադիմում է ներկայացնում վարչական դատարան: Ի ապահովումն նշված լրացման Նախագծերի փաթեթում ներառված «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով լրացվում է նոր 182.3-րդ հոդված, որի ենթակայությունը նույն նախագծի 2-րդ հոդվածով վերապահվում է վարչական դատարանին: Մինչդեռ նշենք, որ «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ» Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում արդեն իսկ առկա է 182.3-րդ հոդված, որի ենթակայությունը նույն օրենսգրքի 224-րդ հոդվածի 1-ին մասով վերապահված է Ոստիկանությանը: 4. Նախագծի 5-րդ հոդվածի 2-րդ մասը նույնությամբ կրկնում է Սահմանադրության 199-րդ հոդվածի 2-րդ մասը: Հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 13-րդ հոդվածի 8-րդ մասի պահանջը՝ առաջարկում ենք խուսափել անհիմն կրկնություններից: 5. Նախագծի 9-րդ հոդվածի 7-րդ մասով սահմանված է, որ հրապարակման ենթակա որոշման վերաբերյալ կարող է հատուկ կարծիք ներկայացվել, մինդեռ Նախագծով հստակ սահմանված չէ՝ որ որոշումները ենթակա չեն հրապարակման: 6. Նախագծում կիրառված են մի շարք հասկացություններ, ձեւակերպումներ, կարգավորումներ, որոնք միանշանակ չեն ընկալվում եւ կարող են խնդրահարույց լինել իրավական որոշակիության սկզբունքին համապատասխանության տեսանկյունից. օրինակ՝  • Նախագծի 4-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով սահմանվում է հաշվեքննության հասկացությունը, որի համաձայն հաշվեքննություն է համարվում հաշվեքննության արդյունքում ներկայացված առաջարկությունների կատարման  հետհսկողություն, մինչդեռ առաջարկությունները իրենց բնույթով իմպերատիվ չեն կարող լինել եւ, ըստ էության, ներկայացվում են հավանության կամ քննարկման, հետեւաբար առաջարկությունների կատարման նկատմամբ հետհսկողության սահմանումը լրացուցիչ հիմնավորման կարիք ունի:  • Նախագծի 4-րդ հոդվածի 1-ին մասի 12-14-րդ կետերով սահմանվում են հաշվեքննության տեսակները, մինչդեռ հաջորդիվ սահմանվում է թեմատիկ հաշվեքննության վերաբերյալ կարգավորումներ, որը սակայն հասկանալի չէ՝ դիտարկվում  է որպես հաշվեքննության առանձին տեսակ թե ոչ: • Նախագծի 9-րդ հոդվածի 2-րդ մասով սահմանված է, որ Հաշվեքննիչ պալատի նիստերը, որպես կանոն, հրավիրվում են ամիսը մեկ անգամ, մինչդեռ սահմանված չէ դրույթ առ այն, թե որ դեպքում կարող է մեկ անգամից ավել հրավիրվել կամ մեկ ամսվա ընթացքում ընդհանրապես նիստ չհրավիրվել: • Նախագծի 25-րդ հոդվածով սահմանված է «հաշվեքննության միջանկյալ հաշվետվություն» ձեւակերպումը. նշենք, որ Նախագծի 26-րդ հոդվածը վերաբերում է հաշվեքննության  հաշվետվությանը, մինչդեռ միջանկյալ հաշվետվության վերաբերյալ որեւէ կարգավորում սահմանված չէ: • Նախագծի 49-րդ հոդվածով Հաշվեքննիչ պալատի ծառայողի համար պարտականություն է սահմանված շարունակական մասնագիտական զարգացման կրեդիտներ չհավաքելու համար, մինչդեռ որեւէ կարգավորում սահմանված չէ նշված կրեդիտների, դրանք ձեռք բերելու ընթացակարգի եւ ժամկետի վերաբերյալ: 7. Առաջարկում ենք Նախագծի 31-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետում «պահանջելու» բառից հետ լրացնել «հաշվեքննության առարկային առնչվող» բառերը՝ նորմի հստակությունը եւ պետական մարմնի վարքագծի որոշակիությունն ապահովելու նպատակով: 8. Նախագծի 34-րդ հոդվածի 2-րդ մասով սահմանված է՝ «Իր լիազորությունների իրականացման կապակցությամբ Հաշվեքննիչ պալատի նախագահի (անդամի) նկատմամբ քրեական հետապնդում կարող է հարուցվել, կամ Հաշվեքննիչ պալատի նախագահը (անդամը) կարող է ազատությունից զրկվել գլխավոր դատախազի միջնորդության հիման վրա միայն Հաշվեքննիչ պալատի համաձայնությամբ` Հաշվեքննիչ պալատի նիստերում որոշումների ընդունման կարգին համապատասխան: Հաշվեքննիչ պալատի նախագահն (անդամն) առանց Հաշվեքննիչ պալատի համաձայնության կարող է զրկվել ազատությունից, երբ նա բռնվել է հանցանք կատարելու պահին կամ անմիջապես դրանից հետո: Կարծում ենք Հաշվեքննիչ պալատի անդամի համար անձեռնմխելիության սահմանումը պետք է երաշխավորվի անմիջականորեն Սահմանադրությամբ: Հատկանշական է, որ Սահմանադրությունը Հաշվեքննիչ պալատի անդամ ընտրվելու համար վերջինիս վրա տարածում է պատգամավորին ներկայացվող պահանջները միայն: Ընդ որում Սահմանադրությամբ հստակ սահմանված են այն անձինք, ում վրա, որպես երաշխիք, իրենց կարգավիճակով պայմանավորված սահմանվում է անձեռնմխելիության պահանջ: Հետեւաբար կարծում ենք, Հաշվեքննիչ պալատի անդամի կարգավիճակից ելնելով նրանց համար, որպես երաշխիք անձեռնմխելություն նախատեսելը,  լրացուցիչ հիմնավորման կարիք ունի: 9. Նախագծի 37-րդ հոդվածի 2-րդ մասով սահմանված է, որ՝  հաշվեքննիչ պալատը հաշվեքննության ընթացքում կամ արդյունքում կարող է հաշվեքննության օբյեկտի ղեկավարին, ինչպես նաեւ վերադաս ունենալու դեպքում՝ վերադասին, առաջարկել օրենքով սահմանված կարգով պատասխանատվության ենթարկել հաշվեքննության օբյեկտի պաշտոնատար անձանց: Կարծում ենք նշված կարգավորումն ինքնանպատակ է, քանզի առաջարկը որեւէ իմպերատիվ բնույթ չի կարող կրել, ուստի հասկանալի չէ նշված առաջարկը չընդունելու բացասական հետեւանքը: 10. Նախագծի 37-րդ հոդվածի 3-րդ մասով սահմանված է, որ Հաշվեքննիչ պալատը կարող է հրապարակել եւ Ազգային ժողովին ներկայացնել սույն օրենքի պահանջները չկատարած կամ ոչ պատշաճ կատարած պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմնի, դրա պաշտոնատար անձի կամ իրավաբանական անձի վերաբերյալ տեղեկատվություն՝ համապատասխան դեպքի նկարագրությամբ: Հասկանալի չէ նշված տեղեկատվությունը ստանալուց հետո Ազգային ժողովի ակտիվ գործողությունների շրջանակը՝ հաշվի առնելով վերջինիս լիազորությունները՝ միայն Սահմանադրությամբ սահմանված լինելու պահանջը: 11. Նախագծի 43-րդ հոդվածում կիրառված «Հաշվեքննիչ պալատում հայեցողական պաշտոն» ձեւակերպումը, անհրաժեշտ է համադրել «Հանրային ծառայության մասին» օրենքով եւ Նախագծով սահմանված հասկացությունների համատեքստում: Նույն դիտարկումը վեարբերելի է նաեւ Նախագծի 48-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով Հաշվեքննիչ պալատի ծառայողին որոշումներ ընդունելու իրավասություն վերապահելու տեսանկյունից: 12. «Հայաստանի Հանրապետության կենտրոնական բանկի մասին» օրենքում փոփոխություն կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով նախատեսված փոփոխության արդյունքում, որեւէ իմաստային փոփոխություն չի կատարվում, քանզի նույն հոդվածի 1-ին նախադասությունն իմպերատիվ կերպով սահմանում է արտաքին աուդիտ իրականացնող սուբյեկտին. մասնավորապես՝ Կենտրոնական բանկի ֆինանսական հաշվետվությունները յուրաքանչյուր տարի ենթարկվում են արտաքին աուդիտի՝ մասնագիտացված, այդ թվում՝ աուդիտորական ընկերությունների վարկանշմամբ զբաղվող միջազգային ճանաչում ունեցող ինտերնետային կայքերում գրանցված կամ վարկանշված, համընդհանուր միջազգային ճանաչում ունեցող 10 խոշորագույն (բիգ թեն) անկախ աուդիտորական կազմակերպությունների կողմից աուդիտի միջազգային ստանդարտներին համապատասխան:  13. «Պետական պաշտոններ եւ պետական ծառայության պաշտոններ զբաղեցնող անձանց վարձատրության մասին» օրենքում փոփոխություններ եւ լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծին վերաբերող դիտարկումը ներկայացվել է սույն եզրակացության 2-րդ կետում. միաժամանակ նշենք, որ տվյալ նախագծի 2-րդ հոդվածով նախատեսվում է ուժը կորցրած ճանաչել Հաշվեքննիչ պալատի անդամին եւ նախագահին վերաբերող տողերը, մինչդեռ նշենք, որ «Պետական պաշտոններ եւ պետական ծառայության պաշտոններ զբաղեցնող անձանց վարձատրության մասին» օրենքի 9-րդ հոդվածով առանց որեւէ բացառության սահմանված է, որ պետական պաշտոն եւ այլ պաշտոն զբաղեցնող անձանց պաշտոնային դրույքաչափերի հաշվարկման գործակիցները սահմանվում են սույն օրենքի 1-ին հավելվածով։ 14. «Բնակչության բժշկական օգնության եւ սպասարկման մասին» օրենքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծով Հաշվեքննիչ պալատին բժշկական գաղտնիքին հասանելիություն տրամադրելը, կարծում ենք լրացուցիչ հիմնավորման կարիք ունի, ինչպես նաեւ առաջարկում ենք օրենքով սահմանել համապատասխան գաղտնիքի ձեռքբերման եւ կիրառության վերաբերյալ մանրամասներ: 15. «Պաշտոնատար անձանց գործունեության ապահովման, սպասարկման եւ սոցիալական երաշխիքների մասին» օրենքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով նախատեսվում է «Պաշտոնատար անձանց գործունեության ապահովման, սպասարկման եւ սոցիալական երաշխիքների մասին» օրենքի 9-րդ հոդվածում լրացնել 17-րդ կետ, մինչդեռ նշված հոդվածն արդեն իսկ ունի 17-րդ կետ, հետեւաբար նշված նախագծով նախատեսված լրացումը պետք է կատարվի նոր՝ դեռեւս չհամարակալած կետով: Ընդ որում նշված նախագծով նախատեսված լրացումը կատարվում է ոչ թե կետ այլ մաս լրացնելու միջոցով: 16. «Հանրային ծառայության մասին» օրենքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծով նախատեսված լրացման արդյունքում Հաշվեքննիչ պալատում ծառայությունը նախատեսվում է սահմանել քաղաքացիական ծառայությունից առանձի պետական ծառայության տեսակ, մինչդեռ «Քաղաքացիական ծառայության մասին» օրենքով շարունակվում են նախատեսվել Հաշվեքննիչ պալատում քաղաքացիական ծառայությանը վերաբերող կարգավորումներ (օրինակ՝ նշված օրենքի 5-րդ հոդվածի 2-րդ մասով  Հաշվեքննիչ պալատում քաղաքացիական ծառայության պաշտոնների անձնագրերը հաստատելու իրավասությունը վերապահվում է Հաշվեքննիչ պալատին կամ 19-րդ հոդվածի 8-րդ մասով՝ քաղաքացիական ծառայողի վերապատրաստման անհատական ծրագիրը Հաշվեքննիչ պալատում հաստատում է Հաշվեքննիչ պալատը): Եզրահանգում Ամփոփելով փորձաքննության արդյունքները՝ կարող ենք նշել, որ Նախագծերի փաթեթով սահմանված կարգավորումները կարող են խնդրահարույց լինել իրավական որոշակիության սկզբունքին համապատասխանության տեսանկյունից:  Միաժամանակ, ներկայացված առաջարկությունների հիման վրա, անհրաժեշտ է ապահովել Նախագծերի փաթեթով սահմանված իրավակարգավորումների համապատասխանությունը միմյանց, հիմնավորվածությունը, համապատասխանությունը «Հանրային ծառայության մասին» օրենքի, «Պետական պաշտոններ եւ պետական ծառայության պաշտոններ զբաղեցնող անձանց վարձատրության մասին» օրենքում փոփոխություններ եւ լրացում կատարելու մասին» օրենքի եւ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի պահանջներին: Նշենք նաեւ, որ հաշվի առնելով Նախագծերի փաթեթի ծավալը, փորձաքննության ենթարկելու համար նախատեսված ժամկետը՝ նշենք, որ բացակայել է Նախագծերի փաթեթի վերաբերյալ առկա դիտողությունների եւ առաջարկությունների ամբողջական ներկայացման, ինչպես նաեւ Նախագծերի փաթեթի ամբողջական եւ համապարփակ փորձաքննության ենթարկելու հնարավորությունը, ուստի սույն եզրակացությունը չի բացառում Նախագծերի փաթեթի լրացուցիչ ուսումնասիրության եւ քննարկման արդյունքում նոր դիտողությունների, առաջարկությունների եւ եզրահանգումների ներկայացումը: ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԻՐԱՎԱԿԱՆ  ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                  ԶԵՄՖԻՐԱ  ՀՈՎԱՍԱՓՅԱՆ  (հեռ.` 011-513-248) 18.12.2023թ. ՏԵՂԵԿԱՆՔ Նախագծերի փաթեթին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտության բացակայության մասին Նախագծերի փաթեթին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտությունը բացակայում է:   ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԻՐԱՎԱԿԱՆ  ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                      ԶԵՄՖԻՐԱ  ՀՈՎԱՍԱՓՅԱՆ  (հեռ.` 011-513-248) 18.12.2023թ.   Ֆինանսատնտեսագիտական փորձաքննության արդյունքները Ներկայացված Նախագծերի փաթեթով առաջարկվում է ըստ էության ընդունել «Հաշվեքննիչ պալատի մասին» նոր օրենք եւ համապատասխան փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարել հարակից մի շարք օրենքներում, որոնց արդյունքում՝  - Հաշվեքննիչ պալատում կներդրվի ծառայության՝ որպես պետական ծառայության նոր տեսակ, հնարավորության կընձեռվի հաշվեքննության կազմակերպմանը վերաբերող խիստ ընթացակարգային հարցերը ՀՊ ներքին իրավական ակտերով կարգավորելու առումով, - կամրագրվի Հաշվեքննիչ պալատի մանդատը՝ բյուջետային մուտքերի, ընդերքօգտագործողների, ԿԲ-ի, հանրային սեփականության կոնցեսիոն (հավատարմագրային) կառավարիչների, պետական միջոցներ ստացած իրավաբանական անձանց գործունեությունը հաշվեքննելու (ստուգելու) մասով, - հասանելիության կապահովվի օրենքով սահմանված գաղտնիքներին եւ անհատական տվյալներին ՀՊ-ի՝ միեւնույն ժամանակ նախատեսելով պատասխանատվություն այդ տեղեկատվության օգտագործման առնչությամբ, - կներդրվի Հաշվեքննիչ պալատի ներքին աուդիտի, գործադիր կոմիտեի, աուդիտի կոմիտեի, էթիկայի կոմիտեի, որակի հսկողության կոմիտեի ինստիտուցիոնալ կառուցակարգեր, - կնախատեսվի շուկայականին համահունչ վարձատրության հնարավորություն որակավորված մասնագետների համար, կներդրվի աուդիտորական բնագավառին բնորոշ պաշտոնների դասակարգման եւ դրանց ներկայացվող որակական պահանջներ, - կներդրվի հաշվեքննության հետհսկողության մեխանիզմներ՝ որպես Հաշվեքննիչ պալատի առաջարկությունները կյանքի կոչելուն եւ քաղաքացիների կյանքում դրական փոփոխությունները խթանելուն միտված գործիքակազմ, ինչպես նաեւ կկարգավորվեն մի շարք իրավական բացեր, առկա հասկացությունների, հաշվեքննության կարծիքների եւ այլ սահմանումները կհամապատասխանեցվեն INTOSAI-ի ստանդարտների պահանջներին եւ այլն: Նախագծերի փաթեթի կազմում ընդգրկված «Հաշվեքննիչ պալատի մասին» օրենքի նախագծի (այսուհետ՝ Նախագիծ) վերաբերյալ կցանկանայինք ներկայացնել հետեւյալ նկատառումները: 1. Նախագծի 4-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով տրվում է «հաշվեքննություն» հասկացության նոր սահմանումը, ըստ որի՝ հաշվեքննությունը. «հաշվեքննության առարկան կարգավորող իրավական ակտերով եւ (կամ) քաղաքացիաիրավական հարաբերությունների շրջանակներում կնքված գործարքներով եւ (կամ) Հաշվեքննիչ պալատի կողմից սահմանված այլ չափանիշների ու պահանջների պահպանման գնահատում եւ հաշվեքննության արդյունքում ներկայացված առաջարկությունների կատարման հետհսկողություն»-ն է: Այս կապակցությամբ որոշ հարցեր են առաջանում, մասնավորապես՝ ա) որպես պահպանման եւ գնահատման ենթակա «չափանիշներ ու պահանջներ» նախատեսվում է դիտարկել նաեւ «Հաշվեքննիչ պալատի կողմից սահմանված այլ չափանիշները ու պահանջներ»-ը, ինչը, կարծում ենք, կոռուպցիոն ռիսկեր առաջացնող դրույթ է, քանի որ այն համապատասխանում է Կառավարության 22 հոկտեմբերի 2009 թվականի N 1205-Ն որոշմամբ հաստատված՝ «Նորմատիվ իրավական ակտերի նախագծերի հակակոռուպցիոն բնագավառում կարգավորման ազդեցության գնահատման իրականացման կարգ»-ի 9-րդ կետի 11-րդ ենթակետին, ըստ որի՝ նախագծի հակակոռուպցիոն բնագավառում կարգավորման ազդեցության գնահատման ընթացքում բացահայտման ենթակա կոռուպցիոն հիմնական գործոններն են.  «11) օրենքից ցածր իրավաբանական ուժ ունեցող իրավական ակտերի կապակցությամբ իրավաստեղծ գործունեության չափազանց մեծ ազատության առկայությունը: Օրենքից ցածր իրավաբանական ուժ ունեցող իրավական ակտերի կապակցությամբ իրավաստեղծ գործունեության չափազանց մեծ ազատության առկայությունը հիմնականում արտահայտվում է հարաբերությունների օրենքով կարգավորելու փոխարեն ավելի ցածր իրավաբանական ուժ ունեցող իրավական ակտերի միջոցով կարգավորմամբ, ինչպես նաեւ` օրենքով` գերատեսչություններին տրամադրվող իրավաստեղծ գործունեությանը վերաբերող ենթաօրենսդրական կարգավորման չափանիշների եւ պայմանների բացակայությամբ.»: Նախագծի 4-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետից ակնհայտ է, որ Հաշվեքննիչ պալատը պետք է գնահատի այն չափանիշների ու պահանջների պահպանումը, որոնք սահմանված են ոչ միայն հաշվեքննության առարկան կարգավորող իրավական ակտերով եւ (կամ) քաղաքացիաիրավական հարաբերությունների շրջանակներում կնքված գործարքներով, այլեւ այն չափանիշների ու պահանջների պահպանումը, որոնք սահմանվել են հենց իր կողմից: Այս կապակցությամբ առաջարկում ենք վերահսկողության եւ գնահատման ենթակա բոլոր չափանիշներն ու պահանջները սահմանել օրենքով՝ կոռուպցիոն ռիսկերի առաջացման հնարավորություն չստեղծելու նպատակով: բ) Տվյալ սահմանումից եւ Նախագծի հետագա տեքստից անհայտ է մնում, թե ի՞նչ է իրենից ներկայացնում «հաշվեքննության արդյունքում ներկայացված առաջարկությունների կատարման հետհսկողություն»-ը եւ ո՞րն է այդ հետհսկողության իրականացման կարգը: Տվյալ մասի 11-րդ կետով տրվում է «հետհսկողություն» հասկացության սահմանումը, ըստ որի՝ այն. «հաշվեքննության արդյունքում ներկայացված առաջարկություններից բխող միջոցառումների կատարման վերաբերյալ տեղեկատվության ստացում (ներառյալ՝ հաշվեքննության օբյեկտից), վերլուծություն եւ ամփոփում.» է իրենից ներկայացնում եւ, ըստ էության, որեւէ այլ հետեւանքներ չի առաջացանում կամ նախատեսում: Այսինքն, տվյալ հասկացության տակ նկատի է ունեցվել ընդամենը տեղեկատվական-վերլուծական գործառույթ, այն դեպքում՝ երբ «հսկողություն» հասկացությունը շատ ավելի լայն եւ որոշակի հետեւանքներ ենթադրող հասկացություն է, ուստի տարընթերցումներից խուսափելու նպատակով առաջարկում ենք «հետհսկողություն» հասկացությունը փոխարինել «հաշվեքննության արդյունքների ամփոփում» հասկացությամբ: 2. Նախագծի 14-րդ հոդվածի 4-րդ մասով սահմանվում է, որ. «Ներքին աուդիտի ստորաբաժանումն իր գործունեությունն իրականացնում է սույն օրենքի եւ իր կանոնադրության համաձայն եւ առաջնորդվում է Ներքին աուդիտորների ինստիտուտի հրապարակած ներքին աուդիտի մասնագիտական գործունեության միջազգային ստանդարտներով եւ էթիկայի կանոններով:», սակայն խնդիրը կայանում է նրանում, որ «սույն օրենքը եւ ... կանոնադրությունը» բավարար չեն ներքին աուդիտի գործունեության լիարժեք կարգավորման համար: Այս կապակցությամբ առաջարկում ենք նշված մասի «սույն օրենքի» բառերից հետո ավելացնել «, «Ներքին աուդիտի մասին» օրենքի» բառերը: 3. Առաջարկում ենք հանել Նախագծի 63-րդ հոդվածը, ըստ որի. «Հաշվեքննիչ պալատը հանդիսանում       է          Հայաստանի Հանրապետության վերահսկիչ պալատի իրավահաջորդը:», քանի որ Հայաստանի Հանրապետության վերահսկիչ պալատ, որպես այդպիսին գոյություն չունի 2015 թվականի դեկտեմբերից: Եզրահանգում Նախագծերի փաթեթը ֆինանսատնտեսագիտական հիմնահարցերի տեսանկյունից լրամշակման կարիք չունի, սակայն դրա կազմի մեջ մտնող՝ «Հաշվեքննիչ պալատի մասին» օրենքի նախագծի որոշ դրույթներ հստակեցման կարիք ենք զգում:   ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՖԻՆԱՆՍԱՏՆՏԵՍԱԳԻՏԱԿԱՆ ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                                             ԱՐԹՈՒՐ ԹԱՄԱԶՅԱՆ  (հեռ.` 011 513-668) 05.12.2023թ. Սոցիալական փորձաքննության արդյունքները Ներկայացված Նախագծերի փաթեթով առաջարկվում է փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարել «Հաշվեքննիչ պալատի մասին», ինչպես նաեւ մի շարք հարակից օրենքներում: Նախագծերի փաթեթով առաջարկվում է՝ - Հաշվեքննիչ պալատում (այսուհետ նաեւ՝ ՀՊ) ծառայության ներդրում՝ որպես պետական ծառայության նոր տեսակ, հաշվեքննության կազմակերպմանը վերաբերող խիստ ընթացակարգային հարցերը ՀՊ ներքին իրավական ակտերով կարգավորելու հնարավորության ընձեռում, - Բյուջետային մուտքերի, ընդերքօգտագործողների, ԿԲ-ի, հանրային սեփականության կոնցեսիոն/հավատարմագրային կառավարիչների, պետական միջոցներ ստացած իրավաբանական անձանց գործունեությունը հաշվեքննելու (ստուգելու) Հաշվեքննիչ պալատի մանդատի ամրագրում, - Հաշվեքննիչ պալատի ներքին աուդիտի, գործադիր կոմիտեի, աուդիտի կոմիտեի, էթիկայի կոմիտեի, որակի հսկողության կոմիտեի ինստիտուցիոնալ կառուցակարգերի ներդրում, - Որակավորված մասնագետներին շուկայականին համահունչ վարձատրության հնարավորության նախատեսում, աուդիտորական բնագավառին բնորոշ պաշտոնների դասակարգման եւ դրանց ներկայացվող որակական պահանջների ներդրում, - Հաշվեքննության հետհսկողության մեխանիզմների ներդրում՝ որպես Հաշվեքննիչ պալատի առաջարկությունները կյանքի կոչելուն եւ քաղաքացիների կյանքում դրական փոփոխությունները խթանելուն միտված գործիքակազմ եւ այլն:  Նախագծերի փաթեթի ընդունմամբ ակնկալվում է բարձրացնել հանրային ֆինանսների եւ սեփականության ոլորտում օրինականության եւ արդյունավետության սկզբունքների վերաբերյալ Ազգային ժողովին ներկայացվող տեղեկատվության որակը՝ մասնագիտացված, անկախության երաշխիքներով օժտված եւ անկողմնակալ արտաքին պետական հաշվեքննության մարմնի գործունեության արդյունավետության բարձրացման ճանապարհով: ««Հաշվեքննիչ պալատի մասին» օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (այսուհետ նաեւ՝ Նախագիծ) վերաբերյալ ներկայացնում ենք հետեւյալ առաջարկություններն ու նկատառումները. 1. Նախագծի 31-րդ հոդվածի 1-ին մասի 6-րդ կետի մասով առաջարկում ենք հստակեցնել, թե խոսքը ո՞ ր իրավաբանական անձանց մասին է գնում. 2. Նախագծի 35-րդ հոդվածի 7-րդ մասում նախատեսված մեխանիզմը հստակեցման կարիք ունի, այդ թվում նաեւ՝ պաշտոնների համադրելիության տեսանկյունից. 3. Նախագծի 37-րդ հոդածի 3-րդ մասի վերաբերյալ նշենք, որ սահմանված չէ, թե ինչպե՞ ս է որոշվում՝ որ դեպքում հրապարակել համապատասխան տեղեկատվությունը եւ ներկայացնել Ազգային ժողովին, որ դեպքում՝ չհրապարակել եւ չներկայացնել. 4. Նախագծի 53-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ «Կարգապահական տույժը նշանակվում է, եթե վեց ամսից ավելի չի անցել կարգապահական խախտումը հայտնաբերելու օրվանից՝ չհաշված հիվանդության կամ արձակուրդում գտնվելու ժամանակաշրջանը, ընդ որում՝ նշանակվող տույժը պետք է համապատասխանի կատարված խախտման բնույթին»: Սակայն ոչ նշված մասում, ոչ էլ  առհասարակ 53-րդ հոդվածում չի սահմանվում, թե կարգապահական խախտումը կատարելու օրվանից հաշված՝ ամենաուշը ինչ ժամկետում կարող է կարգապահական տույժը նշանակվել :  Եզրահանգում Հաշվի առնելով վերոնշյալ առաջարկությունները եւ նկատառումները՝ ««Հաշվեքննիչ պալատի մասին» օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը լրամշակման կարիք ունի:   ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՍՈՑԻԱԼ, ԿՐԹԱԿԱՆ, ԱՌՈՂՋԱՊԱՀԱԿԱՆ ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ՝                                                     ԼԻԼԻԹ ՄԱՐԿՈՍՅԱՆ  Հեռ. /011/ 513 235  ներք. /1618/ 18.12.2023թ.