ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆԸ «Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքում փոփոխություն եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Կ-817-16.04.2024-ՏՀ-011/0) վերաբերյալ Կառավարության կողմից օրենսդրական նախաձեռնության կարգով ներկայացված «Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքում փոփոխություն եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Կ-817-16.04.2024-ՏՀ-011/0) (այսուհետ` Նախագիծ) մասնագիտական փորձաքննության է ենթարկվել Ազգային ժողովի աշխատակազմի փորձագիտական եւ վերլուծական վարչությունում:  Նախագիծը ենթարկվել է իրավական, ֆինանսատնտեսագիտական, սոցիալական փորձաքննության:  Ստորեւ ներկայացվում է մասնագիտական փորձաքննության եզրակացությունը, ինչպես նաեւ Նախագծին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտության բացակայության մասին տեղեկանքը: Իրավական փորձաքննության արդյունքները Նախագծի՝ Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության (այսուհետ՝ Սահմանադրություն) եւ օրենքների պահանջներին համապատասխանության տեսանկյունից նշենք հետեւյալը. 1. Նախագծի 4-րդ հոդվածով նախատեսվող Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքում (այսուհետ՝ Օրենսգիրք) նոր լրացվող 402.3-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ « Ֆինանսական հաստատության կողմից hաշվետերերի եւ վերահսկող անձանց ֆինանսական հաշիվների վերաբերյալ՝ Օրենսգրքի 443.4-րդ հոդվածի 1-ին մասով սահմանված տեղեկությունները (այսուհետ սույն հոդվածում՝ տեղեկություն) հարկային մարմնին Օրենսգրքով սահմանված ժամկետում չտրամադրելու կամ այդ ժամկետից ուշ տրամադրելու դեպքում՝ յուրաքանչյուր չտրամադրված կամ Օրենսգրքով սահմանված ժամկետից ուշ տրամադրված տեղեկության համար ֆինանսական հաստատության նկատմամբ կիրառվում է տուգանքի տեսքով պատասխանատվության միջոց՝ «Հայաստանի Հանրապետության կենտրոնական բանկի մասին» օրենքով սահմանված կարգով:»: Հոդվածի մյուս մասերում այլ համանման  իրավախախտումների համար նշանակվող պատասխանատվության միջոցի ձեւակերպումը համանուն է եւ սույն դիտարկումը վերաբերելի է նաեւ Նախագծի 4-րդ հոդվածով նախատեսվող Օրենսգրքում նոր լրացվող 402.3-րդ հոդվածի 2-5-րդ մասերին: Ցանկանում ենք նշել, որ «Հայաստանի Հանրապետության կենտրոնական բանկի մասին» օրենքում նախատեսվում են միայն արդեն իսկ նշանակված տուգանքի գանձան վերաբերյալ ընթացակարգային կարգավորումներ եւ բացակայում են տուգանքի նշանակման կարգի չափի վերաբերյալ կարգավորումները:  Սահմանադրության 71-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ «Օրենքով սահմանված պատիժը, ինչպես նաեւ նշանակված պատժատեսակը եւ պատժաչափը պետք է համաչափ լինեն կատարված արարքին:»: Անդրադառնալով համաչափության սկզբունքի համընդհանրությանը՝ Սահմանադրական դատարանը իր` 2016 թվականի հուլիսի 8-ի ՍԴՈ-1291 որոշման մեջ իրավական դիրքորոշում է հայտնել առ այն, որ « ( ) Արձանագրելով, որ օրենսդրի իրավասության շրջանակներում է, մասնավորապես, որոշել վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ օրենսդրության դրույթների բովանդակությունը, այն արարքների շրջանակը, որոնց կատարումը հանգեցնում է վարչական պատասխանատվության, սահմանել վարչական պատասխանատվության ենթակա սուբյեկտների, վարչական պատասխանատվության միջոցների ու չափերի շրջանակը, միաժամանակ անհրաժեշտ է համարում նշել, որ հիշյալ հարցերում օրենսդրի հայեցողությունն ունի իր սահմանադրական շրջանակները: Նշված լիազորություններն իրացնելիս օրենսդիրը պետք է ղեկավարվի սահմանադրական սկզբունքներով: Հանրային իշխանության իրականացումը, նախեւառաջ, սահմանափակվում է իրավական պետության գաղափարից բխող` համաչափության ընդհանուր սկզբունքով, որը հանդիսանում է իրավական պատասխանատվության, այդ թվում`վարչական պատասխանատվության, հիմքում ընկած կարեւորագույն սկզբունքներից մեկը»: Սահմանադրական դատարանն իր մեկ այլ` 2010 թվականի հոկտեմբերի 16-ի ՍԴՈ-920 որոշման մեջ, անդրադառնալով համաչափության սկզբունքի բովանդակությանը, նշել է, որ. « ( ) Իրավաբանական պատասխանատվության հիմքում ընկած համաչափության սահմանադրական սկզբունքը պահանջում է նաեւ, որ սահմանված պատասխանատվության չափը լինի տարբերակված` ելնելով կատարված արարքի ծանրությունից, հանրային վտանգավորության աստիճանից, պատճառված վնասից, մեղքի աստիճանից եւ այլ էական հանգամանքներից: Ըստ այդմ, օրենսդրից պահանջվում է սահմանել պատասխանատվության այնպիսի իրավակարգավորում, որը պատասխանատվության ենթարկող իրավասու մարմնին հնարավորություն ընձեռի որոշելու նշանակվող պատասխանատվության կոնկրետ չափը` ելնելով իրավախախտման բնույթից եւ լրջությունից:»: Համաչափության սկզունքը Սահմանադրական դատարանի իրավական դիրքորոշման համատեքստում օրենսդրին ներկայացնում է պահանջ սահմանել պատասխանատվություն նախատեսող այնպիսի իրավանորմ, որը պատասխանատվության ենթարկող իրավասու մարմնին հնարավորություն ընձեռի որոշակի սանդղակում որոշելու նշանակվող պատասխանատվության կոնկրետ չափը` ելնելով իրավախախտման բնույթից եւ լրջությունից:  Քննարկվող իրավիճակում, երբ բացակայում են տուգանքի նշանակման չափի վերաբերյալ իրավակարգավորումները, օբյեկտիվորեն հնարավոր չէ գնահատել՝ արդյոք կատարված իրավախախտման համար սահմանվող պատասխանատվության միջոցը տարբերակված եւ համաչափ է:  Բացի դա, սույն բացթողմամբ Նախագծի 4-րդ հոդվածով նախատեսվող Օրենսգրքում նոր լրացվող 402.3-րդ հոդվածը հակասում է արդարադատության կանխատեսելիության կոնվենցիոն սկզբունքին, որը բխում է Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի 7-րդ հոդվածի 1-ին մասի բովանդակությունից, քանզի (մեջբերվում է բառացի) «անձը պետք է համապատասխան դրույթի ձեւակերպումից եւ, եթե անհրաժեշտ է, դրան դատարանի տված մեկնաբանության օգնությամբ ( ) կարողանա հասկանալ, թե որ գործողությունը եւ (կամ) անգործությունը նրա նկատմամբ կառաջացնեն պատասխանատվություն, եւ թե ինչ պատիժ կնշանակվի կատարված գործողության եւ (կամ) անգործության համար (Տես Կանտոնին ընդդեմ Ֆրանսիայի, Կաֆկարիսն ընդդեմ Կիպրոսի գործերով Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի նախադեպային դիրքորոշումները)»:  Արդյունքում կարող ենք փաստել, որ Նախագծի 2-րդ հոդվածով նախատեսվող Օրենքում նոր լրացվող 402.1-ին հոդվածը կարող է խնդրահարույց լինել Սահմանադրության 71-րդ հոդվածի 2-րդ մասի, ինպես նաեւ Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի 7-րդ հոդվածի տեսանկյունից եւ կարիք ունի լրամշակման: 2. Նախագծի 5-րդ հոդվածով նախատեսվող Օրենսգրքում նոր լրացվող 443.3-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ «Սույն գլխում կիրառվող հասկացություններն ունեն Ստանդարտով սահմանված նշանակությունը:»: Միեւնույն ժամանակ Նախագծի 4-րդ հոդվածով նախատեսվող Օրենսգրքում նոր լրացվող 402.3-րդ հոդվածում արդեն իսկ օգտագործվում են «ֆինանսական հաստատություն», «հաշվետերեր», «վերահսկող անձ» եւ այլ  հասկացություններ, որոնց բովանդակությունը բացահայտվում է միայն Նախագծի 5-րդ հոդվածով նախատեսվող Օրենսգրքում նոր լրացվող 80.2-րդ գլխում: Նախագծով նախատեսվող լրացումների կատարման արդյունքում Օրենսգքում կօգտագործվեն մի շարք հասկացություններ, որոնց բովանդակությունը կունենա բացահայտված իմաստ միայն Օրենսգրքի 80.2-րդ գլխի շրջանակներում, սակայն Օրենսգրքի մյուս հոդվածների համատեքստում այն կմնա չբացահայտված, ինչը հակասում է «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 15-րդ հոդվածի 1-ին մասին առ այն՝ «Նորմատիվ իրավական ակտում կիրառվում են նորմատիվ իրավական ակտերով սահմանված կամ հանրածանոթ հասկացություններ կամ տերմիններ:»: 3. Նախագծի 5-րդ հոդվածով նախատեսվող Օրենսգրքում նոր լրացվող 443.3-րդ հոդվածի 1-ին մասում նախատեսվել է՝ « ( )  Միասնական հաշվետվողական ստանդարտի եւ դրա մեկնաբանության (այսուհետ սույն գլխում՝ Ստանդարտ)  հիման վրա՝ ( )»: «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 21-րդ հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն՝ «Նորմատիվ իրավական ակտում հաճախակի կիրառվող երկար արտահայտությունները նույն նորմատիվ իրավական ակտում կարող են սահմանվել կրճատ տարբերակով` իրավական ակտում առաջին իսկ կիրառումից հետո նախատեսելով կամ տվյալ արտահայտության սահմանումը, կամ փակագծերում նշելով կրճատ տարբերակը:»: Այսինքն, արտահայտության առաջին իսկ կիրառումից հետո միայն սահմանված կրճատ տարբերակը պետք է կիրառվի համապատասխան նորմատիվ իրավական ակտում: Ուստի առաջարկում ենք պահպանել սույն պահանջը Նախագծում, մասնավորապես «Միասնական հաշվետվողական ստանդարտ» հասկացության կրճատ տարբերակը, այն է՝ «Ստանդարտ» ձեւակերպումը օգտագործել Նախագծի 5-րդ հոդվածով նախատեսվող Օրենսգրքում նոր լրացվող 80.2-րդ գլխի մյուս հոդվածներում: 4. Նախագծի 5-րդ հոդվածով Օրենսգրքում լրացվող նոր 80.2-րդ գլխի 443.3-րդ հոդվածի 5-րդ մասի համաձայն. «Սույն գլխի դրույթները տարածվում են օտարերկրյա պետությունների (տարածքների) ռեզիդենտ համարվող հաշվետերերի եւ վերահսկող անձանց վրա. 1) նոր բացվող ֆինանսական հաշվի դեպքում՝ անկախ ֆինանսական հաշվի արժեքից, 2) գործող ֆինանսական հաշիվների դեպքում, բացառությամբ Օրենսգրքի 443.6-րդ հոդվածի 5-7-րդ մասերով սահմանված դեպքերի, երբ առկա է 250 հազար Ամերիկայի միացյալ նահանգների դոլարը կամ համարժեք Հայաստանի Հանրապետության դրամը կամ համարժեք արտարժույթը գերազանցող՝ հարկային տարվա սկզբի կամ վերջի օրվա դրությամբ ֆինանսական հաշիվների մնացորդների հանրագումար, ինչպես նաեւ հարկային տարվա ընթացքում ֆինանսական հաշիվների մուտքերի (ավելացումների) գումարների հանրագումարը կամ ելքերի (նվազեցումների) գումարների հանրագումարը գերազանցում է 250 հազար Ամերիկայի միացյալ նահանգների դոլարը կամ համարժեք Հայաստանի Հանրապետության դրամը կամ համարժեք արտարժույթը, 3) գործող ֆինանսական հաշիվների դեպքում՝ Օրենսգրքի 443.6-րդ հոդվածի 4-6-րդ մասերով սահմանված կարգավորումների մասով՝ անկախ ֆինանսական հաշվի արժեքից:»: Վերոնշյալ իրավակարգավորման վեաբերյալ հարկ ենք համարում նշել հետեւյալը. Նախագծի 5-րդ հոդվածով Օրենսգրքում լրացվող նոր 80.2-րդ գլխի 443.3-րդ հոդվածի 5-րդ մասի 2-րդ կետում հղում է կատարվում Նախագծի 5-րդ հոդվածով Օրենսգրքում լրացվող նոր 80.2-րդ գլխի 443.6-րդ հոդվածի 5-7-րդ մասերին: Սակայն հարկ է նկատել, որ Նախագծի 5-րդ հոդվածով Օրենսգրքում լրացվող նոր 80.2-րդ գլխի 443.6-րդ հոդվածը բաղկացած է 6 մասերից: Հիմք ընդունելով Նախագծի 5-րդ հոդվածով Օրենսգրքում լրացվող նոր 80.2-րդ գլխի 443.6-րդ հոդվածում 7-րդ մասի բացակայությունն՝ առաջարկում ենք վերանայել կիրառված հղումը: Բացի այդ, քննարկվող դրույթով սահմանվում է օտարերկրյա պետությունների ռեզիդենտ համարվող հաշվետերերի եւ վերահսկող անձանց վրա Նախագծի 5-րդ հոդվածով Օրենսգրքում լրացվող նոր 80.2-րդ գլխում նախատեսված կարգավորումների գործողության տարածման կանոնները, որոնց հիմքում դրվում է ֆինանասկան հաշվի արժեքը: Նախագծի 5-րդ հոդվածով Օրենսգրքում լրացվող նոր 80.2-րդ գլխի 443.3-րդ հոդվածի 5-րդ մասի 2-րդ կետով նախատեսված դրույթով օտարերկրյա պետությունների ռեզիդենտ համարվող հաշվետերերի եւ վերահսկող անձանց վրա Նախագծի 5-րդ հոդվածով Օրենսգրքում լրացվող նոր 80.2-րդ գլխի դրույթները տարածվում են գործող այն ֆինանասկան հաշիվների դեպքերում, երբ առկա է 250 հազար Ամերիկայի միացյալ նահանգների դոլարը կամ համարժեք Հայաստանի Հանրապետության դրամը կամ համարժեք արտարժույթը գերազանցող՝ հարկային տարվա սկզբի կամ վերջի օրվա դրությամբ ֆինանսական հաշիվների մնացորդների հանրագումար, ինչպես նաեւ հարկային տարվա ընթացքում ֆինանսական հաշիվների մուտքերի (ավելացումների) գումարների հանրագումարը կամ ելքերի (նվազեցումների) գումարների հանրագումարը գերազանցում է 250 հազար Ամերիկայի միացյալ նահանգների դոլարը կամ համարժեք Հայաստանի Հանրապետության դրամը կամ համարժեք արտարժույթը: Նշված կանոնը չի տարածվում Նախագծի 5-րդ հոդվածով Օրենսգրքում լրացվող նոր 80.2-րդ գլխի 443.6-րդ հոդվածի 5-7-րդ մասերով սահմանված դեպքերի վրա: Միեւնույն ժամանակ Նախագծի 5-րդ հոդվածով Օրենսգրքում լրացվող նոր 80.2-րդ գլխի 443.3-րդ հոդվածի 5-րդ մասի 3-րդ կետում սահմանված կանոնի համաձայն՝ Նախագծի 5-րդ հոդվածով Օրենսգրքում լրացվող նոր 80.2-րդ գլխի 443.6-րդ հոդվածի 4-6-րդ մասերով սահմանված կարգավորումների մասով Նախագծի 5-րդ հոդվածով Օրենսգրքում լրացվող նոր 80.2-րդ գլխի դրույթների գործողությունը տարածվում է օտարերկրյա պետությունների ռեզիդենտ համարվող հաշվետերերի եւ վերահսկող անձանց վրա գործող ֆինանասկան հաշիվների դեպքում՝ անկախ ֆինանսական հաշվի արժեքից:  Այսպես՝ քննարկվող դրույթի 2-րդ կետի ուժով Նախագծի 5-րդ հոդվածով Օրենսգրքում լրացվող նոր 80.2-րդ գլխի 443.6-րդ հոդվածի 4-րդ մասով սահմանված կարգավորման դեպքում Նախագծի 5-րդ հոդվածով Օրենսգրքում լրացվող նոր 80.2-րդ գլխի գործողության տարածման կանոնը պայմանավորվում է ֆինանասկան հաշվի սահմանված համապատասխան արժեքով, իսկ նույն դրույթի 3-րդ կետի ուժով Նախագծի 5-րդ հոդվածով Օրենսգրքում լրացվող նոր 80.2-րդ գլխի դրույթների գործողությունը տարածվում է Նախագծի 5-րդ հոդվածով Օրենսգրքում լրացվող նոր 80.2-րդ գլխի 443.6-րդ հոդվածի 4-րդ մասով սահմանված կարգավորման դեպքի նկատմամբ՝ անկախ ֆինանսական հաշվի արժեքից:  Հիմք ընդունելով վերոգրյալն՝ առաջարկում ենք Նախագծի 5-րդ հոդվածով Օրենսգրքում լրացվող նոր 80.2-րդ գլխի 443.3-րդ հոդվածի 5-րդ մասի 3-րդ կետում Նախագծի 5-րդ հոդվածով Օրենսգրքում լրացվող նոր 80.2-րդ գլխի 443.6-րդ հոդվածի 4-րդ մասով սահմանված կարգավորման վերաբերյալ գործող ֆինանսական հաշիվների դեպքում գործողության տարածման կանոն նախատեսելիս, այդ մասին նշում կատարել Նախագծի 5-րդ հոդվածով Օրենսգրքում լրացվող նոր 80.2-րդ գլխի 443.3-րդ հոդվածի 5-րդ մասի 2-րդ կետում նախատեսված բացառությունների շարքում: Ինչը կբացառի Նախագծի 5-րդ հոդվածով Օրենսգրքում լրացվող նոր 80.2-րդ գլխի 443.6-րդ հոդվածի 4-րդ մասով սահմանված կարգավորման նկատմամբ երկու տարբեր իրավակարգավորումների առակայությունը: 5. Նախագծի 5-րդ հոդվածով Օրենսգրքում լրացվող նոր 80.2-րդ գլխի 443.6-րդ հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն. «4. Ֆինանսական հաստատությունը պարտավոր է ֆինանսական հաշիվ բացող կամ ֆինանսական հաշիվ ունեցող անձից ստանալ համաձայնություն սույն գլխով նախատեսված տեղեկությունները հարկային մարմին տրամադրելու վերաբերյալ:»: Նշված դրույթով ֆինանսական հաստատության համար սահմանվում է պարտականություն ֆինանսական հաշիվ բացող կամ ֆինանսական հաշիվ ունեցող անձից ստանալ համաձայնություն: Հարկ է նկատել, որ նշված համաձայնության վեաբերյալ որեւէ պահանջներ սահմանված չեն: Միեւնույն ժամանակ նույն հոդվածի 5-րդ մասում սահմանվում է ֆինանսական հաշիվ բացող կամ ֆինանսական հաշիվ ունեցող անձանց նկատմամբ որոշակի սահմանափակող գործողությունների կիրառման ընթացակարգ՝ համաձայնություն տալուց հրաժարվելու կամ ֆինանսական հաստատության կողմից համաձայնություն տալու պահանջ ներկայացնելու պահից 10-օրյա ժամկետում համաձայնություն չտրամադրելու դեպքերում: Հիմք ընդունելով վերոգրյալն՝ առաջարկում ենք քննարկվող համաձայնության վերաբերյալ սահմանել նվազագույն պահանջներ՝ առնվազն համաձայնության ձեւի, դրա գրավոր կամ բանավոր բնույթի վերաբերյալ՝ իրավական որոշակիության ապահովման նպատակով, որպեսզի հասցեատեր սուբյեկտները կարողանան դրեւորել համապատասխան վարքագիծ:  6. Նախագծի 6-րդ հոդվածի վերնագիրն առաջարկում ենք հանել՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 8-րդ մասում սահմանված պահանջը, այն է. «Օրենսդրական ակտի հոդվածները ունենում են վերնագրեր, բացառությամբ փոփոխություն կամ լրացում նախատեսող օրենսդրական ակտերի:»:  Նույն դիտարկումը վերաբերելի նաեւ Նախագծի 7-րդ հոդվածի վերնագրին: 7. Նախագծի 7-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն. «2. Օրենսգրքի 44-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ պարբերությամբ սահմանված ժամկետը չի տարածվում մինչեւ 2020 թվականը ներառյալ հարկային տարիներին ընթացքում կատարված՝ Օրենսգրքի եւ վճարների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենքների պահանջների խախտումների վրա:»: Նախագծի 1-ին հոդվածով Օրենսգրքի 44-րդ հոդվածի նոր խմբագրությամբ շարադրվող 2-րդ մասի համաձայն. «2. Հարկային հսկողության արդյունքում Օրենսգրքի եւ վճարների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենքների պահանջների խախտումներ հայտնաբերելու դեպքում հարկային պարտավորություններ չեն կարող առաջանալ, եթե դրանք հարկ վճարողին առաջադրվել են խախտումը կատարելու հարկային տարվան անմիջապես հաջորդող երրորդ հարկային տարին լրանալուց հետո, բացառությամբ սույն մասում սահմանված դեպքերի: ( ) Հարկային մարմնին օտարերկրյա պետությունների (տարածքների) իրավասու մարմինների կողմից (որոնց հետ իրականացվում է ֆինանսական հաշիվների մասին տեղեկության ավտոմատ փոխանակում) ավտոմատ եղանակով Օրենսգրքի 80.2-րդ գլխին համապատասխան տրամադրված տեղեկությանը վերաբերող գործարքների կամ հարկման ազատական համակարգեր ունեցող երկրներում (աշխարհագրական տարածքներում) գրանցված (հաշվառված) կազմակերպությունների հետ գործարքների մասով հարկային հսկողության արդյունքում Օրենսգրքի եւ վճարների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենքների պահանջների խախտումներ հայտնաբերելու դեպքում հարկային պարտավորություններ չեն կարող առաջանալ, եթե դրանք հարկ վճարողին առաջադրվել են խախտումը կատարելու հարկային տարվան անմիջապես հաջորդող տասերորդ հարկային տարին լրանալուց հետո:( )»:  Այսպես՝ Նախագծի 1-ին հոդվածով Օրենսգրքի 44-րդ հոդվածի նոր խմբագրությամբ շարադրվող 2-րդ մասով նախատեսված կարգավորմամբ հարկային հսկողության արդյունքում Օրենսգրքի եւ վճարների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենքների պահանջների խախտումներ հայտնաբերելու դեպքում հարկային պարտավորությունների առաջացման արգելք է նախատեսվում այն դեպքերում, երբ դրանք հարկ վճարողին առաջադրվել են խախտումը կատարելու հարկային տարվան անմիջապես հաջորդող երրորդ հարկային տարին լրանալուց հետո: Այս ընդհանուր կանոնից նախատեսվում է բացառություն, ըստ որի Նախագծի  5-րդ հոդվածով Օրենսգրքում լրացվող նոր 80.2-րդ գլխին համապատասխան տրամադրված տեղեկությանը վերաբերող գործարքների մասով հարկային հսկողության արդյունքում Օրենսգրքի եւ վճարների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենքների պահանջների խախտումներ հայտնաբերելու դեպքում հարկային պարտավորությունների առաջադրման արգելքը տարածվում է խախտումը կատարելու հարկային տարվան անմիջապես հաջորդող տասներորդ հարկային տարին լրանալուց հետո: Նախագծի 7-րդ հոդվածի 2-րդ մասում սահմանված անցումային դրույթը Նախագծի 1-ին հոդվածով Օրենսգրքի 44-րդ հոդվածի նոր խմբագրությամբ շարադրվող 2-րդ մասի 3-րդ պարբերությամբ նախատեսված ժամկետը, այն է՝ խախտումը կատարելու հարկային տարվան անմիջապես հաջորդող տասներորդ հարկային տարին լրանալը, չի տարածում մինչեւ 2020 թվականը ներառյալ հարկային տարիների ընթացքում կատարված խախտումների վրա: Այսինքն՝ քննարկվող ժամկետը տարածվում է 2021 թվականից հետո կատարված խախտումների նկատմամբ:  Վերոնշյալի կապակցությամբ հարկ ենք համարում նշել հետեւյալը. Օրենսգրքի 43-րդ հոդվածի 1-ին մասում սահմանված է, որ հարկային պարտավորություն է համարվում որեւէ տեսակի հարկի եւ (կամ) վճարի, ինչպես նաեւ Օրենսգրքի եւ (կամ) վճարների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենքների դրույթները խախտելու համար հաշվարկված՝ Օրենսգրքով եւ (կամ) վճարների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենքներով սահմանված տույժերի, տուգանքների, ինչպես նաեւ վնասի հատուցման գումարներ վճարելու՝ հարկ վճարողի պարտավորությունը: Օրենսգրքի 397-րդ հոդվածի 2-րդ մասում նախատեսված է հարկային պատասխանատվության հասկացությունը, որն իրավական պատասխանատվության ինքնուրույն տեսակ է՝ ուղղված պետության ֆինանսական կայունության եւ ֆինանսական շահերի ապահովմանը՝ հարկային հարաբերությունները կարգավորող իրավական ակտերի դրույթները խախտելու հետեւանքով պետությանը պատճառված նյութական վնասի լրիվ ծավալով հատուցման, հարկային իրավախախտում կատարած հարկ վճարողի նկատմամբ լրացուցիչ պարտավորություն սահմանելու, ինչպես նաեւ նրան հարկային պարտավորության անհապաղ կատարումը պարտադրելու եւ հետագա հարկային իրավախախտումները կանխարգելելու միջոցով: Օրենսգիրքը 44-րդ հոդվածի գործող 2-րդ մասում ամրագրել է նաեւ հարկային հսկողության արդյունքում հայտնաբերված հարկային պարտավորությունների առաջացման վաղեմության ժամկետներ, մասնավորապես՝ հարկային պարտավությունների առաջացման վաղեմության ընդհանուր ժամկետ սահմանելով խախտումը կատարելու հարկային տարվան անմիջապես հաջորդող 3-րդ հարկային տարին լրանալը: Վաղեմության ժամկետի լրանալու դեպքում հարկային պարտավորությունների առաջադրման պահանջ չի կարող առաջանալ: Մինչդեռ Նախագծի 7-րդ հոդվածի 2-րդ մասում սահմանված անցումային դրույթը Նախագծի 1-ին հոդվածով Օրենսգրքի 44-րդ հոդվածի 2-րդ մասում նախատեսված փոփոխությամբ սահմանվող վաղեմության ավելի երկար ժամկետի գործողությունը տարածում է մինչեւ այդպիսի ժամկետի Օրենսգրքում ներդնումը կատարված խախտումների, այն է՝ 2021 թվականից հետո կատարված խախտումների, նկատմամբ: Ինչը ենթադրում է անձի՝ հարկ վճարողի, իրավական փաստացի վիճակի փոփոխություն: Իսկ վաղեմության ավելի երկար ժամկետի սահմանումն անձի իրավական վիճակը վատթարացնող նորմ է, հետեւաբար չի կարող հետադարձ ուժ ունենալ:  Վերոգրյալը հիմնավորվում է Սահմանդրությամբ ամրագրված հետադարձության արգելքը սկզբունքի առկայությամբ: Մասնավորապես՝ Սահմանադրության 73-րդ հոդվածի համաձայն` անձի իրավական վիճակը վատթարացնող օրենքները եւ այլ իրավական ակտերը հետադարձ ուժ չունեն, անձի իրավական վիճակը բարելավող օրենքները եւ այլ իրավական ակտերը հետադարձ ուժ ունեն, եթե դա նախատեսված է այդ ակտերով: «Նորմատիվ իրավական ակերի մասին» օրենքի 28-րդ հոդվածի համաձայն` «1.Նորմատիվ իրավական ակտի գործողությունը տարածվում է դրա ուժի մեջ մտնելուց հետո գործող հարաբերությունների վրա, եթե այլ բան նախատեսված չէ Սահմանադրությամբ, օրենքով կամ տվյալ նորմատիվ իրավական ակտով: 2. Սահմանադրության 73-րդ հոդվածին համապատասխան` անձի իրավական վիճակը վատթարացնող օրենքները եւ այլ իրավական ակտերը հետադարձ ուժ չունեն, իսկ անձի իրավական վիճակը բարելավող օրենքները եւ այլ իրավական ակտերը հետադարձ ուժ ունեն, եթե դա նախատեսված է այդ ակտերով: (…)»: Սահմանադրությամբ` ժամանակի մեջ իրավական ակտերի գործողության կանոնակարգումը հիմնվում է այն տրամաբանության վրա, որ իրավական ակտերի հետադարձ ուժով գործողության մերժումն ընդհանուր կանոն է, իսկ այդ ակտերի հետադարձ ուժով գործողության հնարավորությունը`բացառություն ընդհանուր կանոնից։ Այս մոտեցումը բխում է իրավական որոշակիության, օրենսդրության նկատմամբ լեգիտիմ ակնկալիքների, մարդու իրավունքների երաշխավորման, իրավակիրառ մարմինների կողմից կամայականությունների կանխարգելման նկատառումներից (ՍԴՈ–1000, 29 նոյեմբերի, 2011 թ.)։  Անձի իրավական վիճակը վատթարացնող նորմերի հետադարձ ուժի մերժման սկզբունքը հանդիսանում է պետական իշխանության նկատմամբ վստահության եւ իրավական պետության սկզբունքների կարեւոր բաղադրատարրերից մեկը։ Այդ սկզբունքը միաժամանակ հանդես է գալիս որպես իրավական որոշակիության սկզբունքի ապահովման կարեւոր երաշխիք։ Օրենքի հետադարձ ուժի մերժման սկզբունքից բխում է այն արգելքը, համաձայն որի՝ անթույլատրելի է այն իրավունքների սահմանափակումը կամ վերացումը, որոնք ամրագրվել են նախկինում գործող նորմերի հիման վրա։ Նման պարտավորություն է նաեւ ստանձնել Հայաստանի Հանրապետությունը մի շարք միջազգային պայմանագրերով (ՍԴՈ–723, 15 հունվարի, 2008 թ.)։ Օրենքի դրույթների հետադարձ կիրառման առնչությամբ Սահմանադրական դատարանն արձանագրել է, որ հետադարձ ուժի արգելման սկզբունքը վերաբերելի է միմիայն այն դեպքերին, երբ օրենքի փոփոխման պատճառով անձի, ով գտնվում է արդեն իսկ օրենքով կարգավորված հարաբերությունների մեջ, ունի որոշակի իրավունքներ եւ պարտականություններ, իրավական վիճակը վատթարանում է, նա զրկվում է իրավունքներից կամ սահմանափակվում է այդ իրավահարաբերությունների ուժով նրա իրավունքի իրացումը (ՍԴՈ–1224, 7 հուլիսի, 2015 թ.)։  Օրինաստեղծ գործունեության խնդիրն է ապահովել Սահմանադրությամբ նախատեսված իրավունքների ու ազատությունների երաշխավորված եւ համալիր իրացումը` որպես իրավունքի գերակայության, իրավական պետության կայացման ու զարգացման անհրաժեշտ նախապայման։ Մասնավորապես, իրավակարգավորման ձեւերի ու միջոցների ընտրությունը, դրանցով անձանց իրավունքների գործադրման առավել արդյունավետ երաշխիքներ ստեղծելու օրինաչափ նպատակ հետապնդելը չեն կարող իրացվել  ի հաշիվ սահմանադրաիրավական որեւէ նորմի ու սկզբունքի անտեսման։ Իրավունքի գերակայության սկզբունքից ելնելով, ինչպես նաեւ օրենսդրական տեխնիկայի տեսանկյունից անհրաժեշտ է իրավական ակտի փոփոխության կամ լրացման արդյունքում նոր իրավակարգավորումները ժամանակի մեջ եւ անձանց նկատմամբ գործողության մեջ դնելու հստակ կանոնների պահպանումը` նրանց իրավունքների իրացման իրավաչափ պայմանների երաշխավորման նպատակով։ Դա առավել եւս կարեւոր է այն դեպքերում, երբ խնդիրն առնչվում է հնարավոր փոփոխությունների արդյունքում անձի իրավունքների իրացման պայմանների խստացմանը (ՍԴՈ–1061, 14 դեկտեմբերի, 2012 թ.)։  Վերը մեջբերվածի համատեքստում, հարկ է նկատել, որ 2021 թվականից հետո մինչեւ Նախագծի ուժի մեջ մտնելն ընկած ժամանակահատվածում խախատումներ կատարած հարկ վճարողները գտնվում են Օրենսգրքով արդեն իսկ կարգավորված հարաբերություններում, որոնց նկատմամբ կիրառելի են խախատումները կատարելու պահին գործող վաղեմության ժակետները, մասնավորապես՝ խախտումը կատարելու հարկային տարվան անմիջապես հաջորդող 3 տարին: Միչդեռ Նախագծի ընդունմամբ պայմանավորված փոփոխության եւ քննարկվող անցումային դրույթի հետեւանքով 2021 թվականից հետո խախտումներ կատարած անձանց նկատմամբ սահմանվում է հարկային պարտավորությունների առաջացման ավելի երկար վաղեմության ժամկետ, քան գործող օրենսդրությամբ ամրագրված նորմերի սահմանած վաղեմության ժամկետն է: Հիմք ընդունելով վերոգրյալն՝ կարծում ենք՝ Նախագծի 7-րդ հոդվածի 2-րդ մասում նախատեսված անցումային դրույթը կարող է խնդրահարույց լինել Սամանադության 73-րդ հոդվածում ամրագրված անձի իրավական վիճակն որեւէ կերպ վատթարացնող օրենքի հետադարձության արգելքի տեսանկյունից: 8. Նախագծի 7-րդ հոդվածի 3-րդ, 4-րդ եւ 5-րդ մասերում կիրառված «ենթաօրենսդրական ակտը» բառերն առաջարկում ենք փոխարինել «ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտը» բառերով՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետում սահմանված հասկացությունը, այն է. «ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտ` Սահմանադրության եւ օրենքների հիման վրա եւ դրանց իրականացումն ապահովելու նպատակով օրենքով լիազորված լինելու դեպքում Սահմանադրությամբ նախատեսված մարմինների ընդունած նորմատիվ իրավական ակտ.»: Սույն առաջարկը բխում է «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 15-րդ հոդվածի 1-ին մասում սահմանված իրավադրույթից, որի համաձայն. «Նորմատիվ իրավական ակտում կիրառվում են նորմատիվ իրավական ակտերով սահմանված կամ հանրածանոթ հասկացություններ կամ տերմիններ:»:  Եզրահանգում Ամփոփելով փորձաքննության արդյունքները՝ կարող ենք նշել, որ Նախագծով սահմանված կարգավորումները կարող են խնդրահարույց լինել Սահմանադրության 71-րդ հոդվածի 2-րդ մասի եւ 73-րդ հոդվածի տեսանկյունից:  Միաժամանակ, ներկայացված առաջարկությունների հիման վրա, անհրաժեշտ է ապահովել Նախագծով սահմանված իրավադրույթների համապատասխանությունը միմյանց եւ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքին:   ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԻՐԱՎԱԿԱՆ  ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                                    ԶԵՄՖԻՐԱ  ՀՈՎԱՍԱՓՅԱՆ  Կատարողներ՝ Ն. Ներսիսյան (հեռ.` 011-513-248),                           Գ. Մուրադյան (հեռ.` 011-513-248)  08.05.2024թ. ՏԵՂԵԿԱՆՔ Նախագծին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտության բացակայության մասին Նախագծին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտությունը բացակայում է:   ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԻՐԱՎԱԿԱՆ  ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                                  ԶԵՄՖԻՐԱ  ՀՈՎԱՍԱՓՅԱՆ  Կատարողներ՝ Ն. Ներսիսյան (հեռ.` 011-513-248),                           Գ. Մուրադյան (հեռ.` 011-513-248)  08.05.2024թ. Ֆինանսատնտեսագիտական փորձաքննության արդյունքները Նախագծով նախատեսվում է, որ Հայաստանի Հանրապետությունում հաշվառված ռեզիդենտ եւ ոչ ռեզիդենտ համարվող ֆինանսական հաստատությունները մինչեւ յուրաքանչյուր հարկային տարվան հաջորդող հարկային տարվա մայիսի 10-ը ներառյալ սահմանված կարգով հարկային մարմին պետք է ներկայացնեն ֆինանսական հաշիվների մասին տեղեկություններ: Նախագիծը մշակվել է «Հարկային հարցերով փոխադարձ վարչական աջակցության մասին» կոնվենցիայի (2010 թվականի արձանագրությամբ փոփոխված) ու «Ֆինանսական հաշիվների վերաբերյալ տեղեկությունների ավտոմատ փոխանակման մասին» Իրավասու մարմինների բազմակողմ համաձայնագրի (այսուհետ՝ համաձայնագրեր) համաձայն՝ դրանոցով նախատեսված տեղեկությունների ավտոմատ փոխանակման պահանջն ապահովելու նպատակով: Հարկային մարմինն իրավունք կունենա օգտագործել օտարերկրյա պետությունների (տարածքների) իրավասու մարմիններից ստացված ֆինանսական հաշիվների մասին տեղեկությունները՝ Համաձայնագրերում սահմանված նպատակներով: Միաժամանակ, Նախագծով նախատեսվում է, որ նշված տեղեկությունները ֆինանսական հաստատություններն առաջին անգամ ներկայացնելու են 2024 թվականի հաշվետու ժամանակաշրջանի համար:  Նախագիծը ֆինանսատնտեսագիտական հիմնախնդիրներ չի պարունակում: Նախագծի վերաբերյալ դիտողություններ եւ առաջարկություններ չկան:  Եզրահանգում Նախագիծը ֆինանսատնտեսագիտական հիմնախնդիրների տեսանկյունից լրամշակման կարիք չունի:   ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՖԻՆԱՆՍԱՏՆՏԵՍԱԳԻՏԱԿԱՆ ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                                      ԱՐԹՈՒՐ ԹԱՄԱԶՅԱՆ  կատարող՝ գլխավոր մասնագետ Գ. Կիրակոսյան  (հեռ.՝ 011 513-603)  25.04.2024թ. Սոցիալական փորձաքննության արդյունքները Ներկայացված Նախագծով առաջարկվում է փոփոխություն եւ լրացումներ կատարել Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքում (այսուհետ՝ Օրենսգիրք): Նախագծի ընդունումը պայմանավորված է «Հարկային հարցերով փոխադարձ վարչական աջակցության մասին» կոնվենցիայի (2010 թվականի արձանագրությամբ փոփոխված) համաձայն՝ այդ կոնվենցիայով նախատեսված տեղեկությունների ավտոմատ փոխանակման պահանջն ապահովելու անհրաժեշտությամբ: Ըստ Նախագծին կից ներկայացված հիմնավորման՝ խնդիրը կայանում է նրանում, որ ներկայումս Հայաստանի Հանրապետությունում հաշվառված ռեզիդենտ եւ ոչ ռեզիդենտ հանդիսացող ֆինանսական հաստատությունները համապատասխան ֆինանսական հաշիվների վերաբերյալ տեղեկություններ չեն ներկայացնում, որոնք պետք է փոխանակվեն այլ պետությունների հարկային մարմինների հետ:  Նախագծի համաձայն՝ Հայաստանի Հանրապետությունում հաշվառված ռեզիդենտ եւ ոչ ռեզիդենտ համարվող ֆինանսական հաստատությունները մինչեւ յուրաքանչյուր հարկային տարվան հաջորդող հարկային տարվա մայիսի 10-ը ներառյալ Օրենսգրքի 53-րդ հոդվածով սահմանված կարգով հարկային մարմին են ներկայացնելու ֆինանսական հաշիվների վերաբերյալ տեղեկություններ: Նախագծով նախատեսվում է, որ նշված տեղեկությունները ֆինանսական հաստատություններն առաջին անգամ ներկայացնելու են 2024 թվականի հաշվետու ժամանակաշրջանի համար:  Նախագծի վերաբերյալ առաջարկություններ եւ դիտողություններ չկան: Եզրահանգում Նախագիծը սոցիալ, կրթական, առողջապահական հիմնահարցերի տեսանկյունից լրամշակման կարիք չունի:     ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՍՈՑԻԱԼ, ԿՐԹԱԿԱՆ, ԱՌՈՂՋԱՊԱՀԱԿԱՆ ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ՝                                 ԼԻԼԻԹ ՄԱՐԿՈՍՅԱՆ  Հեռ. /011/ 513 235  ներք. /1618/ 06.05.2024թ.