ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆԸ «Հայաստանի Հանրապետության աշխատանքային օրենսգրքում լրացում եւ փոփոխություն կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Կ-877-01.07.2024-ԱՍ-011/0) վերաբերյալ Կառավարության կողմից օրենսդրական նախաձեռնության կարգով ներկայացված «Հայաստանի Հանրապետության աշխատանքային օրենսգրքում լրացում եւ փոփոխություն կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Կ-877-01.07.2024-ԱՍ-011/0) (այսուհետ՝ Նախագիծ) մասնագիտական փորձաքննության է ենթարկվել Ազգային ժողովի աշխատակազմի փորձագիտական եւ վերլուծական վարչությունում:  Նախագիծը ենթարկվել է իրավական, ֆինանսատնտեսագիտական, սոցիալական փորձաքննության:  Ստորեւ ներկայացվում է մասնագիտական փորձաքննության եզրակացությունը, ինչպես նաեւ Նախագծին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտության բացակայության մասին տեղեկանքը: Իրավական փորձաքննության արդյունքները Նախագծի՝ Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության եւ օրենքների պահանջներին համապատասխանության տեսանկյունից նշենք հետեւյալը. 1. Նախագծի 1-ին հոդվածով նախատեսվող Հայաստանի Հանրապետության աշխատանքային օրենսգրքի (այսուհետ՝ Օրենսգիրք) 265-րդ հոդվածի 1.1-ին մասում նոր լրացվող նախադասության համաձայն՝ «Հարկադիր պարապուրդի ժամանակահատվածում աշխատողի կողմից այլ գործատուի մոտ նոր աշխատանքի անցնելու բոլոր դեպքերում տվյալ ժամանակահատվածի համար հարկադիր պարապուրդի դիմաց վճարվում է նախկին աշխատանքի համար վճարված վերջին ինն ամսվա աշխատավարձի չափով գումար, իսկ եթե աշխատողը ինն ամսից պակաս է աշխատել՝ այդ ժամանակահատվածի համար վճարված աշխատավարձի չափով գումար, ինչպես նաեւ նախկինում եւ հարկադիր պարապուրդի տվյալ ժամանակահատվածում նոր աշխատանքի դիմաց ստացած աշխատավարձերի դրական տարբերությունը:»: Գտնում ենք, որ սույն կարգավորումը ունի իրավական որոշակիության խնդիր, քանզի կարող է առաջացնել տարընկալումներ եւ կիրառական խնդիրներ: Նախագծի հիմնավորմամբ նշվել է, որ «այն պարագայում, երբ աշխատողը նախկին աշխատանքից ազատվելուց հետո անցնում է այլ աշխատանքի (որը երբեմն կարող է լինել անգամ ավելի բարձր վարձատրվող), չի կարելի հստակ ասել, որ անձը գտնվում է հարկադիր պարապուրդում, քանի որ նա փաստացի կատարում է իր աշխատանքային պարտականությունները այլ գործատուի մոտ եւ վարձատրվում է դրա համար:»: Նախ ցանկանում ենք նշել, որ աշխատողի կողմից հարկադիր պարապուրդում գտնվելու ժամանակահատվածում հնարավոր են դեպքեր, երբ աշխատողը ոչ թե նոր աշխատանքային հարաբերություններ սկսի այլ գործատուի հետ, այլ զբաղվի ձեռնարկատիրական գործունեությամբ: Արդյունքում վերջինս Նախագծի հիմնավորմամբ արտահայտված մոտեցման տրամաբանությամբ կհանդիսանա հարկադիր պարապուրդում չգտնվող անձ, սակայն Նախագծի 1-ին հոդվածով նախատեսվող Օրենսգրքի 265-րդ հոդվածի 1.1-ին մասում նոր լրացվող դրույթը նրա նկատմամբ կիրառելի չի լինի այլեւս:  Կարծում ենք, որ հակասական եւ ոչ լիարժեք է կարգավորված նաեւ այլ գործատուի հետ աշխատանքային հարաբերություններ ունենալու տարբեր ժամանակահատվածների դեպքում հատուցման միասնական չափի սահմանումը: Նախագծի 1-ին հոդվածով նախատեսվող Օրենսգրքի 265-րդ հոդվածի 1.1-ին մասում նոր լրացվող նախադասության հիպոթեզը նորմի կիրառելիությունը պայմանավորում է հարկադիր պարապուրդի ժամանակահատվածում աշխատողի կողմից այլ աշխատանքի անցնելու հանգամանքի առկայությամբ՝ առանց այդ աշխատանքային հարաբերության տեւողության վերաբերյալ վերապահումների: Հնարավոր են իրավիճակներ, երբ մի անձ հարկադիր պարապուրդում գտնվելու ամբողջ ժամանակահատվածում աշխատանքային հարաբերությունների մեջ գտնվի այլ գործատուի հետ, իսկ մեկ այլ անձ՝ մեկ օր, եւ նրանց երկուսի նկատմամբ կիրառելի լինի Նախագծի 1-ին հոդվածով նախատեսվող Օրենսգրքի 265-րդ հոդվածի 1.1-ին մասում նոր լրացվող նախադասությունը, վճարվի նույն չափ հատուցում:  Ելնելով վերոգրյալից՝ գտնում ենք, որ Նախագծի 1-ին հոդվածով նախատեսվող Օրենսգրքի 265-րդ հոդվածի 1.1-ին մասում նոր լրացվող  նախադասությունը կարող է առաջացնել տարընկալումներ, արմատապես տարբեր, սակայն առերեւույթ նման իրավիճակներում մեկնաբանվել որպես վերաբերելի եւ առաջացնել այլ խնդիրներ իրավակիրառ պրակտիկայում՝ չապահովելով Նախագծի հիմնավորմամբ հետապնդվող նպատակների իրագործումը: Միաժամանակ ցանկանում ենք վկայակոչել քննարկվող դրույթի վերաբերյալ Սահմանադրական դատարանի իրավական դիրքորոշումը՝ արտահայտված 2022 թվականի դեկտեմբերի 26-ի թիվ ՍԴԱՈ-212 աշխատակարգային որոշմամբ, ըստ որի՝ «Պարապուրդն այն իրավիճակն է, երբ աշխատողը չի իրականացնում կամ չի կարողանում իրականացնել իր աշխատանքային պարտականությունները։ Նշվածից հետեւում է, որ պարապուրդը կարող է դրսեւորվել երկու ձեւով՝ աշխատողի մեղքով եւ ոչ աշխատողի մեղքով (հարկադիր պարապուրդ)։ Ոչ աշխատողի մեղքով պարապուրդը աշխատավայրում ստեղծված այն իրավիճակն է, որի ժամանակ գործատուն, արտա-դրական կամ օբյեկտիվ այլ պատճառներով պայմանավորված, չի կարողանում ապա-հովել աշխատողի` աշխատանքային պայմանագրով նախատեսված աշխատանքը: Այսինքն՝ հարկադիր պարապուրդն այն իրավիճակն է, երբ աշխատողն իր աշխա-տանքային պարտականությունները չի կարող իրականացնել իր կամքից անկախ, որոշակի հանգամանքներով պայմանավորված։ Հարկադիր պարապուրդը մարդու իրավունքների պաշտպանությանն ուղղված կառուցակարգ է, որի չափը որոշվում է դատարանի կողմից՝ օրենքի հիման վրա:»: Ելնելով վերոգրյալից կարող ենք եզրակացնել, որ Սահմանադրական դատարանը Օրենսգքրի 265-րդ հոդվածում օգտագործվող «հարկադիր պարապուրդ» եզրույթի սահմանադրաիրավական բովանդակությունը բացահայտելիս չի կարեւորել աշխատողի այլ աշխատանքի անցնելու հանգամանքը, այլ միայն ամրագրել, որ ոչ աշխատողի մեղքով պարապուրդը աշխատավայրում ստեղծված այն իրավիճակն է, որի ժամանակ գործատուն չի կարողանում ապահովել աշխատողի` աշխատանքային պայմանագրով նախատեսված աշխատանքը:  Ղեկավարվելով վերոգրյալով՝ առաջարկում ենք վերանայել եւ լրամշակել Նախագծի 1-ին հոդվածով նախատեսվող Օրենսգրքի 265-րդ հոդվածին 1.1-ին մասում լրացվող նոր նախադասությունը: 2. Նախագծի 1-ին հոդվածով նախատեսվող Օրենսգրքի 265-րդ հոդվածի 1.1-ին մասում նոր լրացվող նախադասությամբ առաջարկվում է հարկադիր պարապուրդի ժամանակահատվածում աշխատողի կողմից այլ գործատուի մոտ նոր աշխատանքի անցնելու բոլոր դեպքերում տվյալ ժամանակահատվածի համար հարկադիր պարապուրդի դիմաց վճարել նախկին աշխատանքի համար վճարված վերջին ինն ամսվա աշխատավարձի չափով գումար, ներկայումս վճարվող միջին աշխատավարձի փոխարեն: Կարծում ենք, որ լրացուցիչ հիմնավորման անհրաժեշտություն ունի որպես հատուցում նախկին աշխատանքի համար վճարված վերջին ինն ամսվա աշխատավարձի չափով գումարը որպես ֆիքսված գումար ընտրված լինելու փաստը: 3. Նախագծի 3-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ «Սույն օրենքի պահանջները տարածվում են սույն օրենքն ուժի մեջ մտնելուց հետո վարույթ ընդունված հայցադիմումների քննության արդյունքում կայացված եւ օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտերի ուժով ծագած հարկադիր պարապուրդի հատուցման պարտականությունների նկատմամբ:»: Աշխատանքային հարաբերությունները հանդիսանում են մասնավոր սուբյեկտների միջեւ ծավալվող իրավահարաբերություններ, որոնք պետության կողմից կանոնակարգվում են՝ մասնակից սուբյեկտների աշխատանքային իրավունքների եւ օրինական շահերի պաշտպանությունն երաշխավորելու նպատակով: Աշխատանքային վեճերի առկայության պարագայում Օրենսգիրքը, 265-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն, հնարավորություն է տալիս դիմելու դատարան, որտեղ վեճը քննվելու եւ լուծվելու է Օրենսգրքով նախատեսված կարգավորումների շրջանակում:  Մի շարք որոշումների (ինչպիսիք են թիվ ՍԴՈ-630, ՍԴՈ-1142 որոշումները) համատեքստում, անդրադառնալով իրավական որոշակիության սահմանադրական սկզբունքին, Սահմանադրական դատարանը գտել է, որ այն անհրաժեշտ է, որպեսզի համապատասխան հարաբերությունների մասնակիցները ողջամիտ սահմաններում ի վիճակի լինեն կանխատեսել իրենց վարքագծի հետեւանքները եւ վստահ լինեն ինչպես իրենց պաշտոնապես ճանաչված կարգավիճակի անփոփոխելիության, այնպես էլ ձեռք բերված իրավունքների եւ պարտավորությունների հարցում (տե՛ս ՍԴՈ-1439 որոշումը): Հետեւաբար աշխատանքային իրավահարաբերության սուբյեկտների համար մինչ դատարան դիմելը հստակ կանխատեսելի պետք է լինի իրենց կարգավիճակից բխող իրավունքները եւ պարտականությունները, վեճի լուծման նկատմամբ կիրառելի օրենսդրական կարգավորումները: Նախագծով նախատեսվող կարգավորումները փոփոխություններ են նախատեսում աշխատողի առաջ գործատուի ունեցած պարտականություններում, որոնք վեճի նկատմամբ կիրառելի են լինելու աշխատողի կամքից անկախ հանգամանքով պայմանավորված՝ այն է նրա ներկայացրած հայցադիմումը դատարանի կողմից վարույթ ընդունելու մասին որոշման ամսաթվի ուժով: Հետեւաբար վերջինս վարքագիծ դրսեւորելու պահին  հստակ պատկերացում չի ունենալու նրա նկատմամբ կիրառելի օրենսդրական կարգավորումների վերաբերյալ, ինչը առաջացնում է իրավական որոշակիության սկզբունքի խախտման վտանգ: Ի հավելում կատարված դիտարկման՝ ցանկանում ենք նշել նաեւ, որ կարող է խնդրահարույց դիտարկվել միաժամանակ ներկայացված հայցադիմումների միայն մի մասի նկատմամբ Նախագծով նախատեսված կարգավորումների կիրառումը: Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 124-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի համաձայն՝ «Հայցադիմումը ներկայացվելուց հետո` յոթնօրյա ժամկետում, բացառությամբ սույն հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված դեպքերի, առաջին ատյանի դատարանը կայացնում է որոշում` 1) հայցադիմումը վարույթ ընդունելու մասին. ( )»: Այսինքն քաղդատավարական օրենսդրությունը դատարանին տեւական ժամանակ է տրամադրում հայցադիմումները վարույթ ընդունելու համար եւ տրամաբանորեն որոշ հայցադիմումներ վարույթ են ընդունվելու Նախագծի ուժի մեջ մտնելուց առաջ, որոշները՝ հետո: Նման կարգավորումները նույն կարգավիճակում գտնվող անձանց նկատմամբ կիրառելի են համարում տարբեր կարգավորումներ՝ առաջացնելով այլ սահմանադրաիրավական սկզբունքների խախտման վտանգ: Ամփոփելով կատարված դիտարկումները՝ առաջարկում ենք Նախագծի 3-րդ հոդվածի 2-րդ մասը վերանայել եւ Նախագծով նախատեսվող պահանջները տարածել Նախագծի ուժի մեջ մտնելուց հետո ներկայացված հայցադիմումների նկատմամբ: Եզրահանգում Ամփոփելով փորձաքննության արդյունքները՝ կարող ենք նշել, որ Նախագծով սահմանված կարգավորումները կարող են խնդրահարույց լինել իրավական որոշակիության սկզբունքի տեսնակյունից: Միաժամանակ առաջարկում ենք ներկայացված առաջարկությունների հիման վրա ապահովել Նախագծով սահմանված կարգավորումների համապատասխանությունը Հայաստանի Հանրապետության աշխատանքային օրենսգրքի, Նախագծի հիմնավորման պահանջներին: ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԻՐԱՎԱԿԱՆ  ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                                  ԶԵՄՖԻՐԱ  ՀՈՎԱՍԱՓՅԱՆ  Կատարող՝ Գ. Մուրադյան (հեռ.` 011-513-248) 22.07.2024թ. ՏԵՂԵԿԱՆՔ Նախագծին առնչվող  այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտության բացակայության մասին Նախագծին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտությունը բացակայում է: ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԻՐԱՎԱԿԱՆ  ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                                ԶԵՄՖԻՐԱ  ՀՈՎԱՍԱՓՅԱՆ  Կատարող՝ Գ. Մուրադյան (հեռ.` 011-513-248) 22.07.2024թ. Ֆինանսատնտեսագիտական փորձաքննության արդյունքները Ներկայացված Նախագծով առաջարկվում է ՀՀ Աշխատանքային օրենսգրքի (այսուհետ՝ Օրենսգիրք) 265-րդ հոդվածի 1.1.-ին մասը (որը վերաբերում է այն դեպքերին, երբ պարզվում է, որ աշխատանքի պայմանները փոփոխվել են, աշխատողի հետ աշխատանքային պայմանագիրը լուծվել է առանց օրինական հիմքերի կամ օրենսդրությամբ սահմանված կարգի խախտումով, ապա աշխատողի խախտված իրավունքները վերականգնվում են եւ հարկադիր պարապուրդի ժամանակահատվածի համար աշխատողը ստանում է միջին աշխատավարձի չափով փոխհատուցում) լրացնել նոր կարգավորումներով, համաձայն որոնց. «Հարկադիր պարապուրդի ժամանակահատվածում աշխատողի կողմից այլ գործատուի մոտ նոր աշխատանքի անցնելու բոլոր դեպքերում տվյալ ժամանակահատվածի համար հարկադիր պարապուրդի դիմաց վճարվում է նախկին աշխատանքի համար վճարված վերջին ինն ամսվա աշխատավարձի չափով գումար, իսկ եթե աշխատողը ինն ամսից պակաս է աշխատել՝ այդ ժամանակահատվածի համար վճարված աշխատավարձի չափով գումար, ինչպես նաեւ նախկինում եւ հարկադիր պարապուրդի տվյալ ժամանակահատվածում նոր աշխատանքի դիմաց ստացած աշխատավարձերի դրական տարբերությունը:»: Ֆինանսատնտեսագիտական հիմնախնդիրների եւ ընդհանուր առմամբ «գործատու-աշխատող» հարաբերությունների ֆինանսատնտեսական հիմքերի արդարացիության ապահովման տեսանկյունից հարկ ենք համարում ներկայացնել հետեւյալ նկատառումները: 1. Նախագծի հիմնավորման մեջ ուղղակիորեն նշվում է, որ. «Նախագծի նպատակն է լուծում տալ առաջացած խնդրին եւ գործնականում ունենալ գործատուի մեղքով աշխատակցի աշխատանքից ազատման հետեւանքով հարկադիր պարապուրդում գտնվելու ժամանակահատվածի համար հատուցում ստանալու ավելի արդարացված եւ գործուն կարգավորումներ:»: Ինչ վերաբերում է առաջացած խնդրին, ապա հեղինակն այն ձեւակերպում է հետեւյալ կերպ. «Աշխատանքային օրենսգրքի (այսուհետ՝ Օրենսգիրք) գործող իրավակարգավորումները ենթադրում են, որ աշխատանքից ազատելու վերաբերյալ անհատական իրավական ակտը դատական կարգով վիճարկվելու եւ այն անվավեր ճանաչվելու արդյունքում որպես հետեւանք աշխատողին (այդ թվում նաեւ՝ հանրային ծառայողին) հարկադիր պարապուրդի ամբողջ ժամանակահատվածի համար վճարում է կատարվում (աշխատողի օգտին գործատուից գանձվում է միջին աշխատավարձը` հարկադիր պարապուրդի ամբողջ ժամանակահատվածի համար), սակայն վերջինս այդ ընթացքում այլ աշխատանք կատարած եւ դրա համար վարձատրված է լինում: Այլ կերպ ասած՝ չնայած նրան, որ տվյալ գործատուի մոտ աշխատակիցն ազատվել է աշխատանքից, ընդունվել է աշխատանքի այլ գործատուի մոտ, կատարել է այլ աշխատանք, որի արդյունքում, ըստ էության, հարկադիր պարապուրդում չի գտնվել (լինում են նաեւ դեպքեր, երբ նոր աշխատանքը շատ ավելի բարձր վարձատրվող է լինում): Մինչդեռ, նման մոտեցումն արդարացված չէ՝ հաշվի առնելով այն, որ հարկադիր պարապուրդը տվյալ գործատուի մոտ աշխատանքային հարաբերությունների դադարման ուժով աշխատանքային հարաբերությունների դադարման օրվանից մինչեւ դատարանի դատական ակտն օրինական ուժի մեջ մտնելու օրն ընկած ժամանակահատվածն է, որի ընթացքում աշխատողը զրկված է եղել իր աշխատանքային պարտականությունները կատարելու հնարավորությունից՝ պայմանավորված որոշակի հանգամանքներով, ոչ իր մեղքով եւ դրա համար չի վարձատրվում: Իսկ նշված ժամանակահատվածում այլ աշխատանքի անցնելիս աշխատողը փաստացի կատարում է իր աշխատանքային պարտականությունները՝ արդեն այլ գործատուի մոտ, որի համար վարձատրվում է:»:  Մեր կարծիքով, խնդրի նման ձեւակերպումը բավականին խոցելի է, ինչն ակնհայտ է դառնում ոչ միայն Նախագծի հեղինակի կողմից հիմնավորման մեջ այս կապակցությամբ ներկայացված Վճռաբեկ դատարանի թիվ ՍԴ2/0208/02/16 քաղաքացիական գործով  11.03.2022թ.-ին կայացված որոշմամբ արտահայտված դիրքորոշումից (ըստ որի. «Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 265-րդ հոդվածով սահմանված՝ առանց օրինական հիմքի կամ օրենսդրությամբ սահմանված կարգի խախտումով աշխատողին աշխատանքից ազատելու դեպքում հարկադիր պարապուրդ վճարելու գործատուի պարտականությունը վերաբերում է տվյալ գործատուի եւ տվյալ աշխատողի միջեւ ծագած աշխատանքային իրավահարաբերություններին, եւ հարկադիր պարապուրդի օրենքով որոշված չափը չի կարող նվազեցվել՝ տվյալ աշխատողի եւ այլ գործատուի միջեւ ծագած աշխատանքային իրավահարաբերություններով պայմանավորված:»), այլեւ այն հանգամանքից, որ Նախագծի հեղինակը չի ներկայացնում տվյալ խնդրի առաջացման բուն պատճառները: Մեր կարծիքով, խնդիրը կայանում է նրանում, որ ներկայումս գործատուները (այդ թվում՝ նաեւ պետական մարմինները) աշխատողներին առանց օրինական հիմքերի աշխատանքից ազատելու դեպքերում բավականին մեծ փոխհատուցումների վճարման անհրաժեշտության առաջ են կանգնում առաջին հերթին իրենց մեղքով, եւ երկրորդ՝ այն պատճառով, որ դատական համակարգի մեծ ծանրաբեռնվածության պարագայում աշխատանքային նման վեճերի դատական կարգով լուծումը շատ երկար ժամանակ են պահանջում (գաղտնիք չէ, որ նման վեճերը կարող են տեւել մինչեւ 3-4 կամ ավելի տարիներ, հատկապես՝ երբ առաջին ատյանի դատարանի կայացրած դատական ակտը բողոքարկվում է վերադաս դատական ատյաններում):  Հետեւաբար, կարելի է փաստել, որ աշխատողներին առանց օրինական հիմքերի աշխատանքից ազատելուց տարիներ հետո, դատարանի կողմից աշխատողին աշխատանքում վերականգնելու դեպքում, գործատուն հայտնվում է ֆինանսական բավականին մեծ բեռի տակ, ինչն, իսկապես, շատ արդիական եւ լուծում պահանջող խնդիր է: Սակայն, կարծում ենք, դա չի կարող կատարվել այդ ֆինանսական բեռի անհարկի եւ անարդարացի վերաբաշխման տեսքով, քանի որ. ա) Վճռաբեկ դատարանի դիրքորոշումը, մեր կարծիքով, միանգամայն հիմնավորված է եւ բխում է ՀՀ Սահմանադրության 86-րդ եւ 87-րդ հոդվածների պահանջներից: Համաձայն այդ հոդվածների՝ տնտեսական, սոցիալական եւ մշակութային ոլորտներում պետության քաղաքականության հիմնական նպատակներից է. «բնակչության զբաղվածության խթանումը եւ աշխատանքի պայմանների բարելավումը.» (տես Սահմանադրության 86-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետը), իսկ 87-րդ հոդվածի 1-ին մասն իմպերատիվ եւ առանց բացառություններ նախատեսելու սահմանում է, որ. «Պետական եւ տեղական ինքնակառավարման մարմիններն իրենց իրավասությունների եւ հնարավորությունների շրջանակում պարտավոր են իրագործել Սահմանադրության 86-րդ հոդվածով սահմանված նպատակները:»: Հետեւաբար, առաջարկվող իրավակարգավորումները, որոնք հակադրվում են Վճռաբեկ դատարանի՝ Սահմանադրությունից բխող դիրքորոշմանը, ըստ էության, համահունչ չեն սահմանադրական նշված հոդվածներին, քանի որ էականորեն մեղմացնում են աշխատողներին առանց օրինական հիմքերի ազատման դեպքում գործատուների պատասխանատվությունը եւ նպաստում զբաղվածության մակարդակի  նվազեցմանը: բ) Քանի որ ձեւակերպված խնդրի առաջացման հիմնական պատճառը դատական համակարգի ծանրաբեռնվածություն է, ապա խիստ տրամաբանական է, որ խնդիրը պետք է  լուծվի հենց դատական համակարգի կարգավորումների վերանայման համատեքստում, այլ ոչ թե մի գործատուի կողմից աշխատողին անօրինական ազատման համար նախատեսված ֆինանսական բեռը մեխանիկորեն փոքրացնել մեկ այլ գործատուի կողմից տվյալ աշխատողին աշխատանքի ընդունելու «արդարացմամբ»: գ) Աշխատողի անօրինական ազատման դեպքում մեկ այլ գործատուի կողմից աշխատողին աշխատանքի ընդունելու հարցում աշխատողին ազատած գործատուն որեւէ «ներդրում» չունի (դա կախված է աշխատողի մասնագիտական պատրաստվածության մակարդակից եւ այլ գործատուի պահանջարկից), հետեւաբար՝ առանց օրինական հիքերի աշխատողին ազատած գործատուն նման դեպքերում չի կարող «հավակնել» իր մեղքին համարժեք պատասխանատվության մեղմացմանը: Համաձայն Նախագծի հիմնավորման, ինչպես արդեն նշվեց, Նախագծի հեղինակը հակառակ մոտեցումն է առաջ քաշում՝ նշելով, որ գործող իրավակարգավորումը. «...արդարացված չէ՝ հաշվի առնելով այն, որ հարկադիր պարապուրդը տվյալ գործատուի մոտ աշխատանքային հարաբերությունների դադարման ուժով աշխատանքային հարաբերությունների դադարման օրվանից մինչեւ դատարանի դատական ակտն օրինական ուժի մեջ մտնելու օրն ընկած ժամանակահատվածն է, որի ընթացքում աշխատողը զրկված է եղել իր աշխատանքային պարտականությունները կատարելու հնարավորությունից՝ պայմանավորված որոշակի հանգամանքներով, ոչ իր մեղքով եւ դրա համար չի վարձատրվում: Իսկ նշված ժամանակահատվածում այլ աշխատանքի անցնելիս աշխատողը փաստացի կատարում է իր աշխատանքային պարտականությունները՝ արդեն այլ գործատուի մոտ, որի համար վարձատրվում է:»:  Տվյալ դեպքում հաշվի չի առնվում այն հանգամանքը, որ այլ գործատուն, աշխատողին ընդունելով աշխատանքի, նրան վճարում է միայն իր մոտ կատարած աշխատանքային պարտականությունների դիմաց (եւ ոչ մի պարագայում չի վճարում անօրինականություն թույլ տված գործատուի աշխատանքները չկատարելու համար), ուստի նշված երկու երեւույթները՝ առանց օրինական հիմքերի աշխատանքից ազատվելու արդյունքում աշխատանքային պարտականությունները չկատարելը եւ այլ գործատուի մոտ նոր աշխատանքային պարտականությունների կատարումը չեն կարող նույնացվել (այնպես, ինչպես չեն կարող նույնացվել աշխատողին առանց օրինական հիմքերի աշխատանքից ազատած եւ այդ աշխատողին նոր աշխատանք տված գործատուները): Բացի այդ, Նախագծի հեղինակի այս տրամաբանությունն ուշադրությունից դուրս է թողնում նաեւ մեկ այլ, շատ կարեւոր հանգամանք: Խնդիրը կայանում է նրանում, որ աշխատանքը ոչ միայն պարտականություն է, այլեւ իրավունք. այն պարտականություն է դառնում երբ աշխատողն ընդունվում է աշխատանքի, իսկ աշխատանքից ազատվելուց հետո նա իրավունք է ձեռք բերում փնտրել եւ գտնել նոր աշխատանք: Հետեւաբար, տվյալ Նախագիծը, նույնացնելով վերը նշված երկու դեպքերը, աշխատանային պարտականությունները մեխանիկորեն նույնացնում է նաեւ աշխատանքի իրավունքի հետ, որոնք միանգամայն տարբեր (միմյանց հետ չկապված) երեւույթներ են, ուստի եւ չեն կարող միմյանց միջեւ բաշխել դրանցից որեւէ մեկի ֆինանսական բեռը:  դ) Ըստ էության դատական համակարգի ծանրաբեռնվածության հետեւանքով առաջացած (ընդ որում՝ միանգամայն օրինական հիմքերով առաջացած) խնդիրը Նախագծի հեղինակը փորձում է լուծել բացառապես եւ զուտ մաթեմատիկական հավասարության ապահովման եւ համապատասխան ֆինանսական բեռի մաթեմատիկական կրճատման ձեւով՝ անտեսելով մի շարք հնարավոր հետեւանքներ (որոնց մասին կնշվի ավելի ուշ): Մի կողմից նոր աշխատանք գտած աշխատողների համար փոխհատուցման ժամկետը սահմանվում է ինն ամիս կամ պարապուրդի ամբողջ ժամկետի համար վճարվում է ինն ամսվա աշխատավարձի չափով փոխհատուցում (ինչն, ըստ էության, նույն բանն է, ընդ որում՝ առանց որեւէ հիմնավորում ներկայացնելու, թե ինչու՞ է ընտրվել հենց իննամսյա ժամկետը, թեեւ ակնհայտ է, որ համապատասխան վեճերի դատական լուծումները տեւում են մի քանի տարի, իսկ մյուս կողմից՝ նոր աշխատանք գտած աշխատողներին հասանելիք փոխհատուցման գումարը սահմանվում է նախկին եւ ներկա միջին աշխատավարձերի դրական տարբերությամբ, որի դեպքում անորոշ է մնում, թե ի՞նչ լուծումներ են տրվելու, եթե նոր աշխատանք գտնելուց հետո, օրինակ, երկու ամիս անց աշխատողը կորցնում է նաեւ այդ նոր աշխատանքը: Այս առումով անհասկանալի է մնում՝ թե արդյո՞ք այս դեպքում վերադարձ է կատարվում մինչեւ նոր աշխատանք գտնելը եղած վիճակին (երբ աշխատողին փոխհատուցում էր հասնում պարապուրդի ամբողջ ժամանակահատվածի համար), թե՞ նա ուղղակի զրկվում է ինչպես գործող իրավակարգավորումներով սահմանված փոխհատուցման իրավունքից, այնպես էլ առաջարկվող իրավակարգավորումներով սահմանվածից, այն է՝ օրինակում նշված երկու ամսվա եւ սահմանվող ինն ամսվա աշխատավարձերի տարբերության վաճարումից (յոթ ամսվա աշխատավարձից): Նշենք նաեւ, որ նմանատիպ այլ դեպքեր եւս կարող են արձանագրվել, որոնք նույնպես հաշվի չեն առնված եւ չեն կարգավորվում, օրինակ՝ հարկադիր պարապուրդի մեջ գտնվող աշխատողին նոր աշխատանք տված այլ գործատուն եւս կարող է առանց օրինական հիմքերի ազատել այդ աշխատողին, իսկ աշխատողն էլ կարող է դատական կարգով բողոքարկել նաեւ երկրորդ գործատուի կողմից ընդունված՝ աշխատանքից ազատելու մասին իրավական ակտը (այս դեպքում եւս անհայտ է մնում վերջնական փոխհատուցման որոշման մաթեմատիկական բանաձեւը) եւ այլն: Հետեւաբար, առաջարկվող մոտեցման պարագայում տվյալ եւ հնարավոր մյուս բոլոր դեպքերն անհրաժեշտ է հստակ կարգավորել՝ տարընթերցումների հնարավորություն չտալու նպատակով: Տվյալ մոտեցման դեպքում, եթե առաջարկվում է խնդրին տալ զուտ մաթեմատիկական լուծում, ապա նոր աշխատանք գտնելուց եւ դրանից բխող եկամուտ ստանալուց բացի, սկզբունքորեն պետք է հաշվի առնվեին նաեւ այլ հանգամանքներ, օրինակ՝ աշխատանքից ազատված լինելու ժամանակահատվածում աշխատողը կարող է նվիրատվություն ստանալ (այն էլ մեծ չափերով), գումար շահել վիճակախաղով, ստանալ եկամուտներ քաղաքացիաիրավական պայմանագրերով կատարված աշխատանքների դիմաց, ստանալ եկամուտներ ձեռնարկատիրական գործունեությունից եւ այլն: Ներկայացված մաթեմատիկական մոտեցման պարագայում թվարկված եկամուտների տեսակները, այնպես՝ ինչպես այլ գործատուի կողմից վճարված աշխատավարձը, նույնպես որեւէ կապ չունեն առանց օրինական հիմքերի աշխատողին ազատած գործատուի կողմից վճարվելիք փոխհատուցման գումարի հետ, ուստի անհասկանալի է մնում, թե ինչու՞ է փոխհատուցման գումարի որոշման ժամանակ հաշվի առնվում նշված եկամտատեսակներից միայն մեկը:  2. Անկախ այն հանգամանքից, որ Նախագծով առաջարկվող մոտեցումները խիստ խոցելի են եւ վերաիմաստավորման անհրաժեշտություն են զգում, այդուհանդերձ, զուտ Նախագծի ամբողջականության ապահովման տեսանկյունից, անհրաժեշտ է առանձնացնել հարկադիր պարապուրդում գտնվելու ընթացքում աշխատողի ինքնազբաղվածության կամ ձեռնարկատիրական գործունեությամբ զբաղվելու դեպքը, քանի որ այս դեպքում հենց ինքը աշխատողն է, ըստ էության, հանդիսանում իր գործատուն, որի պարագայում էլ անհասկանալի է մնում, թե Օրենսգրքի 265-րդ հոդվածի 1.1.-ին մասի տեսանկյունից ի՞նչ կարգավիճակ ունի հարկադիր պարապուրդի մեջ գտնվող ինքնազբաղված նախկին վարձու աշխատողը: 3. Ֆինանսական համապատասխանության տեսանկյունից, կարծում ենք, անհրաժեշտ է հստակեցնել նաեւ 265-րդ հոդվածի 1.1.-ին մասում օգտագործված «վճարված աշխատավարձ» հասկացությունը, քանի որ այդ մասի առաջին պարբերության մեջ (գործող կարգավորման համաձայն) խոսքը գնում է միջին աշխատավարձի մասին, իսկ առաջարկվող կարգավորման մեջ՝ վճարված աշխատավարձի մասին: Այսինքն, ստացվում է որ առաջարկվում է հասանելիք փոխահատուցման գումարը նվազեցնել ոչ միայն ըստ պարապուրդի ժամկետի, այլեւ ըստ փոխհատուցման հաշվարկի բազայի, քանի որ միջին աշխատավարձը, սովորաբար, լինում է ավելի բարձր, քան վճարված փաստացի աշխատավարձը: 4. Բացի վերը նշվածներից, կարծում ենք, առաջարկվող իրավակարգավորումների ընդունումը կարող է հանգեցնել նաեւ այլ բացասական հետեւանքների, որոնցից հատկանշական ենք համարում հետեւյալները: ա) Նախագծով առաջարկվող կարգավորումների ընդունման արդյուքում, կարծում ենք, էականորեն կարող է թուլանալ Օրենսգրքի 265-րդ հոդվածի 1.1.-ին մասի կանխարգելիչ բնույթը, քանի որ այս հոդվածով նախատեսված՝ միջին աշխատավարձի չափով եւ պարապուրդի ամբողջ ժամանակահատվածի համար փոխհատուցման վճարման ռիսկը բավականին հզոր կանխարգելիչ նշանակություն ունի գործատուների համար, որոնք աշխատում են խուսափել առանց օրինական հիմքերի աշխատողներին աշխատանքից ազատելուց: Խիստ նվազեցնելով այդ փոխհատուցման չափը, ըստ էության, նվազում է նաեւ նշված դեպքերում փոխահատուցման գումարի չափը եւ գործատուների ֆինանսական կորուստների ռիսկը՝ բարենպաստ միջավայր ստեղծելով աշխատողներին առանց օրինական հիմքերի աշխատանքից ազատումների համար: Այս հանգամանքը հատկապես կարեւոր է այն միտումների ֆոնին, ըստ որոնց՝ ժամանակ առ ժամանակ վերանայվում եւ մեծացվում են օրենքներով նախատեսված տույժերի եւ տուգանքների գումարները՝ դրանց կանխարգելիչ նշանակությունը պահպանելու համար, իսկ տվյալ դեպքում տեղի է ունենալու հակառակ երեւույթը՝ նվազեցվելու է ապօրինի գործողությունների հետեւանքով պատասխանատվության չափը, որն էլ անուղղակիորեն կխրախուսի առանց օրինական հիմքերի մարդկանց աշխատանքից ազատման դեպքերը: բ) Նախագծի ընդունման արդյունքում շատ աշխատողներ կզրկվեն գործող կարգավորումների համաձայն հաշվարկվող փոխահատուցման գումարների մի զգալի մասից՝ նախկինի համեմատ ունենալով ֆինանսական կորուստներ, ինչն էլ իրենից հետընթաց է ներկայացնում ժամանակի ընթացքում ձեռք բերված սոցիալական երախիքների մակարդակից: գ) Առաջարկվող կարգավորումների կիրառության արդյունքում կարող է առաջանալ նաեւ որոշակի խտրական պայմաններ մեծ եւ փոքր պահանջարկ ունեցող աշխատողների միջեւ, քանի որ մեծ պահանջարկ ունեցող մասնագետները, որպես կանոն, ազատվելով աշխատանքից, համեմատաբար արագ գտնում են նոր աշխատանք (որի դեպքում դատական վեճը հաղթելու դեպքում կստանան համեմատաբար փոքր փոխհատուցում), իսկ փոքր պահանջարկ ունեցողները կարող են ընդհանրապես չգտնել որեւէ աշխատանք, իսկ դատական վեճը հաղթելու պարագայում՝ ստանալ ամբողջական կամ համեմատաբար մեծ փոխհատուցում: դ)  Առաջարկվող կարգավորումների ընդունումը կարող է հանգեցնել նաեւ օրենքով սահմանված կարգով չգրանցված աշխատողների թվաքանակի աճին, քանի որ առանց օրինական հիմքերի աշխատանքից ազատվածները շատ մեծ մոտիվացիա կունենան աշխատել այնպիսի տեղերում, որտեղ համեմատաբար հեշտ կլինի թաքցնել աշխատելու փաստը՝ հետագայում մեծ փոխհատուցում ստանալու ակնկալիքով եւ այլն:  Եզրահանգում Նախագիծը ֆինանսատնտեսագիտական հիմնահարցերի տեսանկյունից վերաիմաստավորման եւ լրամշակման կարիք ունի: ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՖԻՆԱՆՍԱՏՆՏԵՍԱԳԻՏԱԿԱՆ ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                                     ԱՐԹՈՒՐ ԹԱՄԱԶՅԱՆ  (հեռ.` 011 513-668) 10.07.2024թ. Սոցիալական փորձաքննության արդյունքները Ներկայացված Նախագծով առաջարկվում է լրացում եւ փոփոխություն կատարել Հայաստանի Հանրապետության աշխատանքային օրենսգրքում (այսուհետ՝ Օրենսգիրք): Ըստ կից ներկայացված հիմնավորման՝ այն պարագայում, երբ աշխատողը նախկին աշխատանքից ազատվելուց հետո անցնում է այլ աշխատանքի (որը երբեմն կարող է լինել անգամ ավելի բարձր վարձատրվող), չի կարելի հստակ ասել, որ անձը գտնվում է հարկադիր պարապուրդում, քանի որ նա փաստացի կատարում է իր աշխատանքային պարտականությունները այլ գործատուի մոտ եւ վարձատրվում է դրա համար: Հաշվի առնելով նշվածը, ինչպես նաեւ այն, որ որոշ դեպքերում անձին աշխատանքից անօրինական ազատելուց հետո վերջինս ստիպված անցնում է ավելի ցածր վարձատրվող աշխատանքի եւ փաստացի նախկին գործատուի մեղքով ունենում է ավելի ցածր եկամուտ՝ Նախագծով առաջարկվում է համապատասխան լուծում, որով վերոնշյալ երկու իրավիճակներն էլ կկարգավորվեն: Մասնավորապես, աշխատողը չի ունենա անսահմանափակ հնարավորություններ, անկախ այլ բարձր վարձատրվող աշխատանքի անցած լինելու փաստից, գործատուից ստանալ հարկադիր պարապուրդի ամբողջ ժամանակահատվածի համար հատուցում միջին աշխատավարձի չափով: Միեւնույն ժամանակ, հարկադիր պարապուրդի ընթացքում ավելի ցածր վարձատրվող աշխատանքի անցած լինելու պարագայում աշխատողը հնարավորություն կունենա նախկին գործատուից ստանալու նախկին եւ ներկա աշխատավարձերի միջեւ եղած դրական տարբերությունը, այսինքն՝ աշխատողի կողմից նոր աշխատանքի անցնելու դեպքում ստացված աշխատավարձի հետ համեմատության արդյունքում այն գումարը, որը ձեւավորվում է, եթե նոր աշխատանքի դիմաց ստացված վարձատրությունը նախկին աշխատանքի դիմաց ստացված վարձատրության համեմատ ավելի ցածր է: Նախագծով գործատուի համար՝ որպես աշխատողին անօրինական հիմքով ազատելու անբարենպաստ հետեւանք, նախատեսվել է կարգավորում, համաձայն որի՝ հարկադիր պարապուրդի ժամանակահատվածում աշխատողի կողմից այլ գործատուի մոտ նոր աշխատանքի անցնելու բոլոր դեպքերում տվյալ ժամանակահատվածի համար հարկադիր պարապուրդի համար հատուցման կարգով վճարվում է նախկին աշխատանքի համար վճարված վերջին ինն ամսվա աշխատավարձի չափով գումար, իսկ եթե աշխատողն ինն ամսից պակաս է աշխատել՝ այդ ժամանակահատվածի համար վճարված աշխատավարձի չափով գումար:  Առաջարկվում է նաեւ Օրենսգրքի 265-րդ հոդվածի 2-րդ մասում «հարկադիր պարապուրդի ամբողջ ժամանակահատվածի համար վճարել հատուցում՝ միջին աշխատավարձի չափով, մինչեւ դատարանի վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելը» բառերը փոխարինել «վճարել սույն հոդվածի 1-ին մասով սահմանված հատուցում» բառերով:  Նախագծի վերաբերյալ կցանկանայինք ներկայացնել հետեւյալ նկատառումներն ու առաջարկությունները. 1. Օրենսգրքի 265-րդ հոդվածի 1.1 մասում կատարվելիք լրացման համաձայն՝ «Հարկադիր պարապուրդի ժամանակահատվածում աշխատողի կողմից այլ գործատուի մոտ նոր աշխատանքի անցնելու բոլոր դեպքերում տվյալ ժամանակահատվածի համար հարկադիր պարապուրդի դիմաց վճարվում է նախկին աշխատանքի համար վճարված վերջին ինն ամսվա աշխատավարձի չափով գումար, իսկ եթե աշխատողն ինն ամսից պակաս է աշխատել՝ այդ ժամանակահատվածի համար վճարված աշխատավարձի չափով գումար, ինչպես նաեւ նախկինում եւ հարկադիր պարապուրդի տվյալ ժամանակահատվածում նոր աշխատանքի դիմաց ստացված աշխատավարձերի դրական տարբերությունը»: Հարկ ենք համարում նշել, որ այն դեպքում, երբ քաղաքացին նախկին աշխատանքի համար էականորեն ավելի շատ է վարձատրվել, եւ միաժամանակ, հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ շատ հաճախ տարբեր դատական ատյանների կողմից գործը քննվելու դեպքում վերջնական վճռի կայացումը կարող է մեկից ավելի տարի ժամանակահատված տեւել, շատերը կարող են դիտավորյալ խուսափել հարկադիր պարապուրդի ընթացքում նոր աշխատանքի ընդունվելուց կամ էլ նախընտրելի տարբերակ կարող է դիտարկվել քաղաքացիաիրավական պայմանագրերի շրջանակներում ծառայությունների մատուցումը եւ այլն: Այսինքն՝ փաստացի հնարավոր են իրավիճակներ, երբ հարկադիր պարապուրդի ընթացքում աշխատանքային հարաբերությունների մեջ չմտած քաղաքացին վերջնական արդյունքում նյութական առումով շատ ավելի շահեկան վիճակում հայտնվի, քան հարկադիր պարապուրդի ընթացքում աշխատանքի անցած քաղաքացին (իհարկե վճիռը քաղաքացու օգտին կայացվելու դեպքում):  2. Նախագծին կից ներկայացված հիմնավորման մեջ նշվում է, որ հարկադիր պարապուրդի ընթացքում ավելի ցածր վարձատրվող աշխատանքի անցած լինելու պարագայում աշխատողը հնարավորություն կունենա նախկին գործատուից ստանալու նախկին եւ ներկա աշխատավարձերի միջեւ եղած դրական տարբերությունը, այսինքն՝ աշխատողի կողմից նոր աշխատանքի անցնելու դեպքում ստացված աշխատավարձի հետ համեմատության արդյունքում այն գումարը, որը ձեւավորվում է, եթե նոր աշխատանքի դիմաց ստացված վարձատրությունը նախկին աշխատանքի դիմաց ստացված վարձատրության համեմատ ցածր է, մինչդեռ, Օրենսգրքի 265-րդ հոդվածի 1.1 մասում կատարվելիք լրացման ձեւակերպումից կարելի է եզրակացնել, որ խոսքը վերաբերում է միայն անձի կողմից ինն ամսից պակաս ժամկետով աշխատած լինելու դեպքերին:  Եզրահանգում Հաշվի առնելով վերոնշյալ նկատառումները՝ կարծում ենք, որ Նախագիծը  վերանայման եւ լրամշակման կարիք ունի:   ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՍՈՑԻԱԼ, ԿՐԹԱԿԱՆ, ԱՌՈՂՋԱՊԱՀԱԿԱՆ  ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                               ԼԻԼԻԹ ՄԱՐԿՈՍՅԱՆ հեռ. /011/ 513-235, 16-18 18.07.2024թ.