ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆԸ «Ավտոմոբիլային տրանսպորտի մասին» օրենքում փոփոխություն եւ լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Կ-1034-27.03.2025-ՏՏԳՇ-011/0), «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Կ-1034.1-27.03.2025-ՏՏԳՇ-011/0) եւ  «Տեղական տուրքերի եւ վճարների մասին» օրենքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Կ-1034.2-27.03.2025-ՏՏԳՇ-011/0) վերաբերյալ Կառավարության կողմից օրենսդրական նախաձեռնության կարգով ներկայացված «Ավտոմոբիլային տրանսպորտի մասին» օրենքում փոփոխություն եւ լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Կ-1034-27.03.2025-ՏՏԳՇ-011/0), «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Կ-1034.1-27.03.2025-ՏՏԳՇ-011/0)  եւ «Տեղական տուրքերի եւ վճարների մասին» օրենքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Կ-1034.2-27.03.2025-ՏՏԳՇ-011/0) (այսուհետ միասին` Նախագծերի փաթեթ) մասնագիտական փորձաքննության են ենթարկվել Ազգային ժողովի աշխատակազմի փորձագիտական եւ վերլուծական  վարչությունում: Նախագծերի փաթեթը ենթարկվել է իրավական, ֆինանսատնտեսագիտական, սոցիալական փորձաքննության:  Ստորեւ ներկայացվում է մասնագիտական փորձաքննության եզրակացությունը, ինչպես նաեւ Նախագծերի փաթեթին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտության բացակայության  մասին տեղեկանքը: Իրավական փորձաքննության արդյունքները Նախագծերի փաթեթի` Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության (այսուհետ` Սահմանադրություն) եւ օրենքների պահանջներին համապատասխանության տեսանկյունից նշենք հետեւյալը. 1. «Ավտոմոբիլային տրանսպորտի մասին» օրենքում փոփոխություն եւ լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (այսուհետ՝ Նախագիծ) 1-ին հոդվածով նախատեսվող «Ավտոմոբիլային տրանսպորտի մասին» օրենքի (այսուհետ՝ Օրենք) նոր խմբագրությամբ շարադրվող 11-րդ հոդվածի 1-ին մասում եւ «Վարչական իրավախախտուների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 3-րդ հոդվածում առաջարկում ենք պահպանել դասական թվականների ճիշտ գրելաձեւը: 2. Նախագծի 1-ին հոդվածով նախատեսվող Օրենքի նոր խմբագրությամբ շարադրվող 11-րդ հոդվածի 5-րդ մասի համաձայն՝ «Ավտոբուսային կանոնավոր փոխադրումների ժամանակ ուղեւորների անվտանգությունը ապահովելու նպատակով ավտոբուսի սրահը եւ դրսի հատվածը, կանգառասրահները կարող են լուսանկարահանվել եւ տեսանկահանվել օրենքով սահմանված կարգին համապատասխան:»: Ցանկանում ենք նշել, որ չկա օրենքով նախատեսված կարգ, որը կարգավորում է ուղեւորների անվտանգությունն ապահովելու նպատակով ավտոբուսային կանոնավոր փոխադրումների ժամանակ ավտոբուսի սրահի եւ դրսի հատվածի, կանգառասրահների լուսանկարահանումն ու տեսանկարահանումն: Կարեւորելով ուղեւորների լուսանկարահանումն ու տեսանկարահանումն օրենքով սահմանաված կարգով իրականացնելը մասնավոր կյանքի անձեռնմխելիության իրավունքի  եւ անձնական տվյալների պաշտպանության իրավունքի պահպանման տեսանկյունից՝ առաջարկում ենք Նախագիծը լրամշակել նախատեսելով համապատասխան կարգավորումները: 3. Նախագծի 2-րդ հոդվածով նախատեսվող Օրենքում նոր լրացվող 11.1-ին հոդվածի 1-ին մասի բովանդաությունից պարզ է դառնում, որ ներհամայնքային ավտոբուսային կանոնավոր փոխադրումները կազմակերպվում են ՝ - մրցութային եղանակով ընտրված օպերատորի կամ - գնման գործընթացի միջոցով ընտրված օպերատորի կամ - 100 տոկոս համայնքային մասնակցությամբ օպերատորի միջոցով: Միաժամանակ ցանկանում ենք ուշադրություն հրավիրել այն հանգամանքին, որ Օրենքի 11-րդ հոդվածի 1-ին մասով պարզաբանվում է 100 տոկոս համայնքային մասնակցությամբ օպերատորի կազմակերպաիրավական կարգավիճակը, որը Նախագծում բացակայում է՝ օգտագործելով միայն «կազմակերպություն» հասկացությունը: 4. Նախագծի 2-րդ հոդվածով նախատեսվող Օրենքում նոր լրացվող 11.1-ին հոդվածի 8-րդ մասի համաձայն՝ «Տեղական վճարի գանձման (վճարման) նկատմամբ հսկողության իրականացման նպատակով սույն հոդվածի 7-րդ մասով նշված անձինք կարող են օգտագործել տեխնիկական միջոցներ, սարքավորումներ, այդ թվում՝տեսանկարահանել, լուսանկարահանել, ձայնագրել, որոնք կարող են հիմք հանդիսանալ ենթադրյալ վարչական իրավախախտում կատարած անձանց ինքնությունը պարզելու կամ նույնացում կատարելու համար:»: Ցանկանում ենք նշել, որ Օրենքով կարգավորում չի ստացել այդ տեսանկարահանման, լուսանկարահանման, ձայնագրման գործընթացը: Վերջինիս կամայական իրականացմամբ առկա է մարդու մասնավոր կյանքի անձեռնմխելիության իրավունքի եւ անձնական տվյալների պաշտպանության ոտնահարման վտանգ: Մասնավորապես՝ Նախագծում պետք է տեղ գտնեն կարգավորումներ, ընդ որում՝ «Անձնական տվյալների պաշտպանության մասին» օրենքի 5-րդ հոդվածի եւ Սահմանադրության 78-րդ հոդվածի պահանջներին համապատասխան, որոնք հնարավորություն կտան անձին  տեսանկարահանել, լուսանկարահանել, ձայնագրել բացառապես օրենքով հետապնդվող իրավաչափ նպատակի իրականացման համար, այն է՝ պարզել անձի ինքնությունը, եւ այնքանով որքանով անհրաժեշտ է այդ իրավաչափ նպատակին հասնելու համար: Ընդ որում, ցանկանում ենք ուշադրություն հրավիրել այն հանգամանքին, որ, Օրենքով ամրագրելով անձի ինքնության պարզումը որպես հետապնդվող իրավաչափ նպատակ, անձին տեսանկարահանելու, լուսանկարահանելու, ձայնագրելու իրավասությունը հսկողություն իրականացնող սուբյեկտը ձեռք բերելու է անձի կողմից իրավախախտում կատարելուց հետո միայն: Այսինքն, անձի գործողության կատարման պահին կատարված լուսանկարը, տեսանկարահանումը կամ ձայնագրումը չի կարող որպես իրավախախտում կատարած լինելու մասին ապացույց օգտագործվել անձի դեմ վարչական վարույթի ընթացքում: 5. «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 15-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ «Նորմատիվ իրավական ակտում միեւնույն միտքն արտահայտելիս կիրառվում են միեւնույն բառերը, տերմինները կամ բառակապակցությունները` որոշակի հերթականությամբ:»: Առաջարկում ենք սույն պահանջը պահպանել Նախագծի 2-րդ հոդվածով նախատեսվող Օրենքում նոր լրացվող 11.1-ին հոդվածի 8-րդ եւ 10-րդ հոդվածներում, քանզի օգտագործվում են «նույնացում», «ինքնությունը պարզել», «նույնականացնել» հասկացությունները, որոնք հոդվածների բովանդակությունից ենթադրելով արտահայտում են միեւնույն միտքը: 6. Նախագծի 2-րդ հոդվածով նախատեսվող Օրենքում նոր լրացվող 11.1-ին հոդվածի 9-րդ մասի համաձայն՝ «Ուղեւորները պարտավոր են տրանսպորտային միջոցը նստելուց անմիջապես հետո, բայց ոչ ուշ քան մեկ րոպեի ընթացքում, վավերացնել (տրանսպորտային միջոցում տեղադրված համապատասխան սարքի միջոցով հաստատել տեղական վճարը վճարված լինելու կամ զրոյական դրույքաչափի կիրառմամբ արտոնությամբ փոխադրվելու իրավունք ստացած լինելու հանգամանքը) տեղական վճարի վճարման կրիչը (համապատասխան քարտը, թղթային կամ էլեկտրոնային կտրոնը եւ այլն) եւ մինչեւ ուղեւորության ավարտը իրենց մոտ պահպանել վավերացված կրիչը եւ տեղական վճարի վճարման նկատմամբ հսկողություն իրականացնող անձանց պահանջի դեպքում տրամադրել այն տեղական վճարի վճարումը եւ վավերացում կատարված լինելու հանգամանքը ստուգելու նպատակով, որը չներկայացնելու բացասական հետեւանքները կրում է ուղեւորը: Նշված հանգամանքը կարող է հիմք հանդիսանալ վերջինիս վարչական պատասխանատվության ենթարկելու համար:»: Սույն կարգավորւմը խնդրահարույց է մի շարք առումներով. 6.1) Նախագծի 2-րդ հոդվածով նախատեսվող Օրենքում նոր լրացվող 11.1-ին հոդվածի 9-րդ մասում օգտագործվող «տրանսպորտային միջոցը նստելուց անմիջապես հետո» արտահայտությունը ունի իրավական որոշակիության խնդիր: Մասնավորապես հասկանալի չէ՝ որ պահն է համարվում տրանսպորտային միջոցը նստելու պահը՝ տրանսպորտային միջոց բարձրանալը, սրահում հայտնվելը, թե նախատեսված նստատեղերում նստելը: Վերջինիս իրավական որոշակիության պահպանումը շատ կարեւոր է, քանզի վերջինս մարդու համար պարտականություն նախատեսող կարգավորում է, այն է՝ այդ պահից սկսած մեկ րոպեի ընթացքում (ընդ որում՝ Նախագծում բացակայում են նաեւ այդ ժամանակահատված հաշվարկի կատարման եւ ամրագրման վերաբերյալ կարգավորումները եւս)  ուղեւորը պարտավոր է լինում վավերացնել (տրանսպորտային միջոցում տեղադրված համապատասխան սարքի միջոցով հաստատել տեղական վճարը վճարված լինելու կամ զրոյական դրույքաչափի կիրառմամբ արտոնությամբ փոխադրվելու իրավունք ստացած լինելու հանգամանքը) տեղական վճարի վճարման կրիչը:  Խոսելով իրավական որոշակիության սկզբունքի պահպանման կարեւորության մասին նախ փաստենք, որ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը (այսուհետ՝ նաեւ ՄԻԵԴ) իր վճիռներում բազմիցս անդրադարձել է այս  սկզբունքին: Մասնավորապես, ՄԻԵԴ-ը գտել է, որ «օրենքով նախատեսված» արտահայտության պահանջներից մեկն այն է, որ համապատասխան միջոցը պետք է լինի կանխատեսելի: Նորմը չի կարող համարվել «օրենք», քանի դեռ ձեւակերպված չէ բավարար հստակությամբ, որպեսզի անձին հնարավորություն ընձեռի կարգավորելու իր վարքագիծը. անձը պետք է կարողանա տվյալ հանգամանքներում ողջամիտ կերպով կանխատեսել իր համապատասխան գործողության հետեւանքները: (Case of The Sunday Times v. the United Kingdom, գանգատ թիվ 6538/74, 26.04.1979 թ. վճիռ, կետ 49, Case of Busuioc v. Moldova, գանգատ թիվ 61513/00, 21.03.2005 թ. վճիռ, կետ 52):  Սահմանադրության 79-րդ հոդվածի համաձայն՝ հիմնական իրավունքները եւ ազատությունները սահմանափակելիս օրենքները պետք է սահմանեն այդ սահմանափակումների հիմքերը եւ ծավալը, լինեն բավարար չափով որոշակի, որպեսզի այդ իրավունքների եւ ազատությունների կրողները եւ հասցեատերերն ի վիճակի լինեն դրսեւորելու համապատասխան վարքագիծ: Սահմանադրական դատարանն իր մի շարք որոշումներում անդրադարձել է իրավական որոշակիության սահմանադրական պահանջների բովանդակությանը՝ արձանագրելով, մասնավորապես, ներքոնշյալը. «ա) «( ) իրավական պետության կարեւորագույն հատկանիշներից է իրավունքի գերակայությունը, որի ապահովման գլխավոր պահանջներից են իրավական որոշակիության սկզբունքը, իրավահարաբերությունների կարգավորումը բացառապես այնպիսի օրենքներով, որոնք համապատասխանում են որակական որոշակի հատկանիշների` հստակ են, կանխատեսելի, մատչելի» (ՍԴՈ-1270). ( ) գ) «Իրավական պետության սկզբունքը, ի թիվս այլոց, պահանջում է նաեւ իրավական օրենքի առկայություն: Վերջինս պետք է լինի բավականաչափ մատչելի՝ իրավունքի սուբյեկտները պետք է համապատասխան հանգամանքներում հնարավորություն ունենան կողմնորոշվելու՝ թե տվյալ դեպքում ինչ իրավական նորմեր են կիրառվում: Նորմը չի կարող համարվել «օրենք», եթե այն ձեւակերպված չէ բավարար ճշգրտությամբ, որը թույլ կտա իրավաբանական եւ ֆիզիկական անձանց դրան համապատասխանեցնել իրենց վարքագիծը. նրանք պետք է հնարավորություն ունենան կանխատեսել այն հետեւանքները, որոնք կարող է առաջացնել տվյալ գործողությունը» (ՍԴՈ-753). ( ) հիմնական իրավունքները կամ ազատությունները սահմանափակող օրենքների հստակությունը, կանխատեսելիությունը եւ մատչելիությունն ուղիղ համեմատական են հիմնական իրավունքի սահմանափակման աստիճանին. որքան ավելի ինտենսիվ է այդ սահմանափակումը, այնքան ավելի հստակ, կանխատեսելի եւ մատչելի պետք է լինեն հիշյալ օրենքների ձեւակերպումները, որպեսզի երկիմաստություն չառաջացնեն մասնավոր անձանց համար արգելքների, այլ սահմանափակումների կամ նրանց վրա դրված պարտականությունների առկայության եւ բովանդակության հարցում, ( ). Իրավական որոշակիության ապահովման տեսանկյունից օրենսդրության մեջ օգտագործվող հասկացությունները պետք է լինեն հստակ, որոշակի եւ չհանգեցնեն տարաբնույթ մեկնաբանությունների կամ շփոթության: (ՍԴՈ-1621) »: Արձանագրելով այն փաստը, որ «տրանսպորտային միջոցը նստելուց անմիջապես հետո» արտահայտության իրավական որոշակիության բացակայությունը ուղիղ ազդեցություն ունի մասնավոր անձի օրենքով նախատեսվող պարտականության բովանդակության բացահայտման վրա (քանզի նրա որոշակիությամբ է որոշվում ինչ ժամկետում անձը պետք է վավերացում անցնի), եւ Նախագծի 2-րդ հոդվածով նախատեսվող Օրենքում նոր լրացվող 11.1-ին հոդվածի 9-րդ մասում կիրառված արտահայտությունը  չի ստացել հստակ, կանխատեսելի եւ մատչելի ձեւակերպում, որպեսզի երկիմաստություն չառաջացնի՝ առաջարկում ենք Նախագծի 2-րդ հոդվածով նախատեսվող Օրենքում նոր լրացվող 11.1-ին մասի 9-րդ մասը համապատասխանեցնել Սահմանադրության 79-րդ հոդվածի պահանջներին: 6.2) Գտնում ենք, որ իրավական որոշակիության խնդիր ունի նաեւ «տեղական վճարի վճարման կրիչ» հասկացությունը: Նախագծի 2-րդ հոդվածով նախատեսվող Օրենքում նոր լրացվող 11.1-ին մասի 9-րդ մասում, որպես «բացատրություն» օգտագործվում է « (համապատասխան քարտը, թղթային կամ էլեկտրոնային կտրոնը եւ այլն)» արտահայտությունը՝ իր հերթին առաջացնելով հարցեր. արդյո՞ք «քարտ» հասկացությունը ընկալվում է որպես բանկային քարտ, կամ արդյո՞ք էլկտրոնային կտրոնը դա վճարային հավելվածի անդորրագիրն է, թե անդորրագրի նկարը նույնպես հանդիսանում է կտրոն: Երեւան համայնքում 100 տոկոս համայնքային մասնակցությամբ օպերատորի կողմից ներհամայնքային ավտոբուսային կանոնավոր փոխադրումների սպասարկման դեպքում երթուղիների սպասարկման փոխադրավարձ սահմանող Երեւան քաղաքի ավագանու 2024 թվականի մարտի 12-ի N 95-Ն որոշմամբ օգտագործվում են «ֆիզիկական քարտ տոմս» եւ «էլեկտրոնային տոմս» ոչ միանշանակ ընկալվող հասկացությունները՝ առանց պարզաբանելու վերջիններիս նշանակությունը: Մինչդեռ մարդու համար պետք է հստակ ու միանշանակ լինի, թե վճարման նկատմամբ հսկողություն իրականացնող անձանց պահանջի դեպքում ինչ պետք է ներկայացնի ստուգման եւ որ դեպքում է համարվում օրենքով նախատեսվող իր պարտականությունը կատարած: Ուստի, արձանագրելով, որ «տեղական վճարի վճարման կրիչ» հասկացությունը նույնպես ունի Սահմանադրության 79-րդ հոդվածին համապատասխանելու խնդիր, քանզի օրենսդրությամբ բացահայտված չէ՝ առաջարկում ենք նորմատիվ իրավական ակտի մակարդակով նախատեսել բոլոր այն կրիչների սպառիչ ցանկը, որոնք Նախագծի 2-րդ հոդվածով նախատեսվող Օրենքում նոր լրացվող 11.1-ին հոդվածի 9-րդ մասի իմաստով կհամարվեն «տեղական վճարի վճարման կրիչ» եւ վճարման նկատմամբ հսկողություն իրականացնող անձանց պահանջի դեպքում ենթակա կլինեն տրամադրման: 6.3) Նախագծի 2-րդ հոդվածով նախատեսվող Օրենքում նոր լրացվող 11.1-ին հոդվածի 9-րդ մասի համաձայն ուղեւորը պարտավորվում է տեղական վճարի վճարման կրիչը (համապատասխան քարտը, թղթային կամ էլեկտրոնային կտրոնը եւ այլն) մինչեւ ուղեւորության ավարտը իրենց մոտ պահպանել վավերացված կրիչը եւ տեղական վճարի վճարման նկատմամբ հսկողություն իրականացնող անձանց պահանջի դեպքում տրամադրել այն տեղական վճարի վճարումը եւ վավերացում կատարված լինելու հանգամանքը ստուգելու նպատակով: Նախորդ կետում խոսելով «(համապատասխան քարտը, թղթային կամ էլեկտրոնային կտրոնը եւ այլն)» արտահայտության իրավական որոշակիության խնդրից՝ ցանկանում ենք արձանագրել, որ «քարտ» հասկացությունը ընկալելով որպես բանկային քարտ կարող է առաջանալ բանկային քարտի վավերապայմանների տարածման եւ մրդու սեփականության իրավունքի պաշտպանության խախտման վտանգ: Կենտրոնական բանկի խորհրդի 2014 թվականի նոյեմբերի 4-ի թիվ 300-Ն որոշման 31-րդ կետի համաձայն՝ «Վճարային քարտի կամ վճարային քարտի վավերապայմանների կիրառման ընթացքում թղթային եւ (կամ) էլեկտրոնային տեսքով ձեւավորվում է վճարահաշվարկային փաստաթուղթ, որը վավերացված է քարտապանի ստորագրությամբ կամ ՊԻՆ-կոդի կամ անձը նույնականացնող` քարտային վճարահաշվարկային համակարգի կանոններով նախատեսված այլ ծածկագրերի կիրառմամբ եւ հիմք է հանդիսանում վճարային քարտով իրականացված գործառնությունների հաշվարկի իրականացման համար եւ հավաստում է նրանց կատարումը:»: Նույն որոշման 8-րդ կետի համաձայն քարտի վավերապայմաններ են հանդիսանում ՝  1) վճարային քարտի քարտապանի անուն, ազգանուն (իրավաբանական անձ, անհատ ձեռնարկատեր քարտապանի դեպքում` իրավասու (լիազորված) անձի անուն, ազգանուն), 2) վճարային քարտ թողարկողի անվանում (ապրանքային նշան), 3) քարտային վճարահաշվարկային համակարգի անվանում (ապրանքային նշան), որին պատկանում է տվյալ վճարային քարտը (սահմանված լինելու դեպքում), 4) վճարային քարտի համար, 5) վճարային քարտի գործողության ժամկետ (սահմանված լինելու դեպքում), 6) քարտապանի ստորագրություն եւ (կամ) քարտային վճարահաշվարկային համակարգի կանոններով սահմանված այլ տվյալներ (օրինակ` CVV2 կամ CV): Վերոգրյալից կարելի է եզրակացնել, որ սույն վավերապայմաններին տիրապետելու դեպքում հնարավոր է իրականացնել ֆինանսական գործառնություններ վճարային քարտի միջոցներով, որոնք քարտապանի սեփականությունն են համարվում: Բանկային քարտը իր արտաքին մակերեւույթին պարունակում է վերոթվարկյալ վավերապայմանները,  եւ սույն հանգամանքը հաշվի առնելով՝ անհասկանալի է՝ արդյոք տեղական վճարի վճարման նկատմամբ հսկողություն իրականացնող անձանց պահանջի դեպքում այն եւս պետք է տրամադրվի, քանզի տրամադրման դեպքում կարող է առաջանալ Սահմանադրության 10-րդ հոդվածի (սեփականության իրավունքի երաշխավորման) խախտման վտանգ: Ընդ որում, ցանկանում ենք նաեւ նշել, որ վճարային քարտը տրանսպորտային միջոցում տեղադրված համապատասխան սարքի միջոցով վավերացնելիս վճարված լինելու վերաբերյալ անդորրագիր չի տրամադրվում, իսկ բանկային քարտը ինքնին վճարումների վերաբերյալ տեղեկություններ չի պարունակում: Ուստի անհասկանալի է՝ բանկային քարտով վճարում կատարած ուղեւորները ինչպես պետք է կատարեն  Նախագծի 2-րդ հոդվածով նախատեսվող Օրենքում նոր լրացվող 11.1-ին հոդվածի 9-րդ մասի պարտականությունը եւ տեղական վճարի վճարման նկատմամբ հսկողություն իրականացնող անձանց պահանջի դեպքում ներկայացնեն որպես վավերացված տեղական վճարի վճարման կրիչ: 6.4) Մասնավոր կյանքի անձեռնմխելիության երաշխավորման տեսանկյունից խնդրահարույց է նաեւ վավերացված էլեկտրոնային կրիչի ներկայացման պահանջը, քանզի վերջինս ենթադրվում է, որ գտնվելու է անձի բջջային հեռախոսում, որի անձեռնմխելիութունը Սահմանադրության 31-րդ հոդվածի 1-ին մասի պաշտպանության գոտում է եւ կարող է սահմանափակվել միայն նույն հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված նպատակների առկայությամբ, Սահմանադրության 78-րդ հոդվածի պահանջների պահպանմամբ: 7. Նախագծի 2-րդ հոդվածով նախատեսվող Օրենքում նոր լրացվող 11.1-ին հոդվածի 10-րդ մասի համաձայն՝ «Սույն հոդվածի 7-րդ մասով նախատեսված անձինք իրենց լիազորությունների իրականացման ընթացքում իրավունք ունեն տեղական վճարի վճարման միջոց չունեցող անձին շարժական տեսաձայնագրող կամ լուսանկարահանող տեխնիկական միջոցների օգտագործմամբ, այդ թվում՝դիմապատկերով նույնականացնելու նպատակով բնակչության պետական ռեգիստրից ստանալ տեղեկատվություն եւ սույն մասում նշված անձանց կողմից նույնականացումից հրաժարվելու դեպքում դիմել ոստիկանություն՝ սույն մասում նշված անձանց նույնականացնելուն կամ իրենց լիազորություններն իրականացնելուն աջակցելու, իսկ տեղում դրա անհնարինության դեպքում՝այդ անձանց ոստիկանություն տեղափոխելու նպատակով:»: Ցանկանում ենք նշել, որ Նախագծի 2-րդ հոդվածով նախատեսվող Օրենքում նոր լրացվող 11.1-ին հոդվածի 7-րդ մասի բովանդակությունից չի բխում, որ տեղական վճարի վճարման նկատմամբ հսկողություն իրականացնող անձիք հսկողություն իրականացնում են ոստիկանի ուղեկցությամբ: Սույն փաստի հաշվառմամբ անհասկանալի է, թե համայնքի ղեկավարի կողմից լիազորված համայնքի աշխատակազմի պաշտոնատար անձինք կամ 100 տոկոս համայնքային մասնակցությամբ օպերատորի աշխատակիցները ինչպես պետք է իրականացնեն Նախագծի 2-րդ հոդվածով նախատեսվող Օրենքում նոր լրացվող 11.1-ին հոդվածի 10-րդ մասով նախատեսվող անձանց ոստիկանություն տեղափոխելու լիազորությունը: Մարդը ունի անձնական ազատության եւ ազատ տեղաշարժի, Սահմանադրության համապատասխանաբար 27-րդ եւ 40-րդ հոդվածներով երաշխավորված, հիմնարար իրավունքներ, իսկ տեղական վճարի վճարման նկատմամբ հսկողություն իրականացնող անձիք իրենց հսկողությունն իրականացնելիս լիազորված չեն սահմանափակել այդ իրավունքները անձանց ոստիկանություն տեղափոխելու նպատակով: Ելնելով այն հանգամանքներից, որ Սահմանադրության 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն տեղական ինքնակառավարման մարմիններն ու պաշտոնատար անձինք իրավասու են կատարելու միայն այնպիսի գործողություններ, որոնց համար լիազորված են Սահմանադրությամբ կամ օրենքներով՝ առաջարկում ենք վերանայել Նախագծի 2-րդ հոդվածով նախատեսվող Օրենքում նոր լրացվող 11.1-ին հոդվածի 10-րդ մասի կարգավորումը: Ընդ որում՝ ցանկանում ենք ընդգծել, որ սույն կարգավորումը առավել խնդրահարույց է դարձնում այն փաստը, որ Նախագծի 2-րդ հոդվածով նախատեսվող Օրենքում նոր լրացվող 11.1-ին հոդվածի 7-րդ մասի համաձայն տեղական վճարի վճարման նկատմամբ հսկողություն իրականացնող անձիք են հանդիսանում նաեւ 100 տոկոս համայնքային մասնակցությամբ օպերատորի աշխատակիցները, որոնք չեն հանդիսանում տեղական ինքնակառավարման մարմնի պաշտոնատար անձ, այլ կազմակերպության աշխատակից, մասնավոր սուբյեկտ, ով իրավունք չունի հարկադրանք կիրառել մեկ այլ մասնավոր սուբյեկտի նկատմամբ: 8. «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 13-րդ հոդվածի 5-րդ մասի 2-րդ կետի համաձայն՝ «Եթե օրենսդրական ակտով (բացառությամբ Սահմանադրության) սահմանված նորմը կարող է կատարվել միայն այդ ակտով նախատեսված ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտի ընդունմամբ, կամ դրա կատարումն ուղղակիորեն պայմանավորված է ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտի ընդունմամբ, ապա օրենսդրական ակտի անցումային դրույթներով սահմանվում են նաեւ` (...) 2) ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտի ընդունման նախատեսվող ժամկետը:»:  Նախագծի 3-րդ հոդվածում առաջարկում ենք պահպանել սույն պահանջը եւ նախատեսել Նախագծով նախատեսվող ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտերի ընդունման ժամկետներ, ինչպես օրինակ Նախագծի 2-րդ հոդվածով նախատեսվող Օրենքում նոր լրացվող 11.1-ին հոդվածի 3-րդ մասով նախատեսվող ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտի: 9. «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 1-ին մասով նախատեսվում է Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքի (այսուհետ՝ Օրենսգիրք) 137-րդ հոդվածի 6-րդ մասը ուժը կորցրած ճանաչել: Մինչդեռ Օրենսգրքի 137-րդ հոդվածը չունի 6-րդ մաս եւ այդ հիմքով առաջարկում ենք կարգավորումը վերանայել: 10. «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 2-րդ հոդվածով նախատեսվում է Օրենսգրքում լրացնել նոր 137.9-րդ հոդված հետեւյալ բովանդակությամբ՝  «1. Ներհամայնքային կանոնավոր փոխադրում իրականացնող ավտոբուսների, տրոլեյբուսների կամ մետրոպոլիտենի ծառայություններից առանց սահմանված տեղական վճարը կամ միասնական ծառայության տեղական վճարը կամ փոխադրավարձը վճարելու կամ տրանսպորտային միջոցում առանց տեղական վճարի վճարման կրիչը վավերացում կատարելու օգտվելը. առաջացնում է տուգանքի նշանակում՝սահմանված նվազագույն աշխատավարձի տասնապատիկի չափով: 2. Ներհամայնքային կանոնավոր փոխադրում իրականացնող ավտոբուսների, տրոլեյբուսների կամ մետրոպոլիտենի ծառայություններից օգտվելու տեղական վճարի կամ միասնական ծառայության տեղական վճարի արտոնության կիրառմամբ այլ անձի կողմից նշված ծառայություններից օգտվելը. առաջացնում է տուգանքի նշանակում՝սահմանված նվազագույն աշխատավարձի տասնհինգապատիկի չափով: 3. Ներհամայնքային կանոնավոր փոխադրում իրականացնող ավտոբուսների, տրոլեյբուսների կամ մետրոպոլիտենի ծառայությունների համար նախատեսված միասնական ծառայության տեղական վճարը որոշակի ժամանակահատվածում անսահմանափակ ուղեւորությունների համար վճարված լինելու կամ տեղական վճարի զրոյական դրույքաչափի կիրառմամբ արտոնություն ստացած լինելու դեպքում ծառայությունից նույն ժամանակահատվածում առանց տրանսպորտային միջոցում վավերացում կատարելու օգտվելը. առաջացնում է տուգանքի նշանակում՝սահմանված նվազագույն աշխատավարձի երեքապատիկի չափով:»: Կարծում ենք, որ սույն կարգավորումը կարող է խնդրահարույց համարվել մի քանի առումներով. 10.1) «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 2-րդ հոդվածով նախատեսվող Օրենսգրքում նոր լրացվող 137.9-րդ հոդվածի 1-ին մասում վարչական պատասխանատվություն է նախատեսվում հետեւյալ արարքների համար՝ - Ներհամայնքային կանոնավոր փոխադրում իրականացնող ավտոբուսների, տրոլեյբուսների կամ մետրոպոլիտենի ծառայություններից օգտվելը առանց սահմանված տեղական վճարը կամ միասնական ծառայության տեղական վճարը կամ փոխադրավարձը վճարելու - Ներհամայնքային կանոնավոր փոխադրում իրականացնող ավտոբուսների, տրոլեյբուսների կամ մետրոպոլիտենի ծառայություններից օգտվելը առանց տրանսպորտային միջոցում վավերացում կատարելու: Միեւնույն ժամանակ Նախագծի 2-րդ հոդվածով նախատեսվող Օրենքում նոր լրացվող 11.1-ին հոդվածի 9-րդ մասի համաձայն ուղեւորները պարտավորվում են տրանսպորտային միջոցը նստելուց անմիջապես հետո, բայց ոչ ուշ քան մեկ րոպեի ընթացքում, վավերացնել տեղական վճարի վճարման կրիչը: Նախագծի 2-րդ հոդվածով նախատեսվող Օրենքում նոր լրացվող 11.1-ին հոդվածի 3-րդ եւ 9-րդ մասերի համակարգային մեկնաբանումը թույլ է տալիս արձանագրել, որ տեղական վճարը վճարելով ուղեւորը ձեռք է բերելու տեղական վճարի վճարման կրիչ եւ Նախագծի 2-րդ հոդվածով նախատեսվող Օրենքում նոր լրացվող 11.1-ին հոդվածի 9-րդ մասի համաձայն պարտավորվում է այն ավտոբուս նստելուց հետո վավերացնել: Սույն համատեքստում անհասկանալի է «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 2-րդ հոդվածով նախատեսվող Օրենսգրքում նոր լրացվող 137.9-րդ հոդվածի 1-ին մասով ներհամայնքային կանոնավոր փոխադրում իրականացնող ավտոբուսների, տրոլեյբուսների կամ մետրոպոլիտենի ծառայություններից օգտվելը առանց սահմանված տեղական վճարը կամ միասնական ծառայության տեղական վճարը կամ փոխադրավարձը վճարելու գործողությունը որպես վարչական զանցանք սահմանելը եւ առաջարկում ենք «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 2-րդ հոդվածով կատարվող լրացումը լրամշակել, այն համապատասխանեցնել Նախագծի 2-րդ հոդվածով նախատեսվող Օրենքում նոր լրացվող 11.1-ին հոդվածի կարգավորումներին: Նույն դիտարկումը վերաբերելի է նաեւ «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 2-րդ հոդվածով նախատեսվող Օրենսգրքում նոր լրացվող 137.9-րդ հոդվածի 3-րդ մասին: 10.2) Օրենսգրքի 9-րդ հոդվածի համաձայն վարչական զանցանք է համարվում պետական կամ հասարակական կարգի,  սեփականության, քաղաքացիների իրավունքների եւ ազատությունների, կառավարման սահմանված կարգի դեմ ոտնձգվող հակաիրավական, մեղավոր (դիտավորյալ կամ անզգույշ) այնպիսի գործողությունը կամ անգործությունը, որի համար օրենսդրությամբ նախատեսված է վարչական պատասխանատվություն:  Այսպիսով վարչական իրավախախտման հատկանիշներն են համարվում հակահասարակական եւ հակաիրավական բնույթը, մեղավորությունը եւ արարքի պատժելիությունը: Ցանկանում ենք նշել, որ սույն համատեքստում Նախագծի փաթեթին կից ներկայացված հիմնավորմամբ չի ներկայացվել «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 2-րդ հոդվածով նախատեսվող Օրենսգրքում նոր լրացվող 137.9-րդ հոդվածի 3-րդ մասում նկարագրված արարքի հակահասարակական բնույթը եւ նրա վտանագավորության աստիճանը, որը հիմնավոր է դարձնում տվյալ գործողությունը վարչական իրավախախտում որակելը եւ անձին նրա համար վարչական պատախանատվության ենթարկելը: Առաջարկում ենք լրամշակել Նախագծերի փաթեթին կից ներկայացված հիմնավորումը եւ Օրենսգրքում նոր նախատեսվող զանքանքների համապատասխանությունը Օրենսգրքի 9-րդ հոդվածով նախատեսված վարչական իրավախախտման բնորոշմանը լրացուցիչ հինավորել: 10.3) «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 2-րդ հոդվածով նախատեսվող Օրենսգրքում նոր լրացվող 137.9-րդ հոդվածի 1-3-րդ մասերով նախատեսվող վարչական զանքանքների համար նախատեսվող վարչական տույժի չափերը կարծում ենք՝ անհրաժեշտ է լրացուցիչ հիմնավորել Սահմանադրության 71-րդ հոդվածով ամրագրված համաչափության սկզբունքի պահպանման տեսանկյունից, ըստ որի՝ տույժի տեսակը եւ չափը պետք է համաչափ լինեն կատարված արարքին: Սահմանադրության 71-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ «Օրենքով սահմանված պատիժը, ինչպես նաեւ նշանակված պատժատեսակը եւ պատժաչափը պետք է համաչափ լինեն կատարված արարքին:»: Անդրադառնալով համաչափության սկզբունքի համընդհանրությանը՝ Սահմանադրական դատարանը իր` 2016 թվականի հուլիսի 8-ի ՍԴՈ-1291 որոշման մեջ իրավական դիրքորոշում է հայտնել առ այն, որ « ( ) Արձանագրելով, որ օրենսդրի իրավասության շրջանակներում է, մասնավորապես, որոշել վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ օրենսդրության դրույթների բովանդակությունը, այն արարքների շրջանակը, որոնց կատարումը հանգեցնում է վարչական պատասխանատվության, սահմանել վարչական պատասխանատվության ենթակա սուբյեկտների, վարչական պատասխանատվության միջոցների ու չափերի շրջանակը, միաժամանակ անհրաժեշտ է համարում նշել, որ հիշյալ հարցերում օրենսդրի հայեցողությունն ունի իր սահմանադրական շրջանակները: Նշված լիազորություններն իրացնելիս օրենսդիրը պետք է ղեկավարվի սահմանադրական սկզբունքներով: Հանրային իշխանության իրականացումը, նախեւառաջ, սահմանափակվում է իրավական պետության գաղափարից բխող` համաչափության ընդհանուր սկզբունքով, որը հանդիսանում է իրավական պատասխանատվության, այդ թվում`վարչական պատասխանատվության, հիմքում ընկած կարեւորագույն սկզբունքներից մեկը»: Սահմանադրական դատարանն իր մեկ այլ` 2010 թվականի հոկտեմբերի 16-ի ՍԴՈ-920 որոշման մեջ, անդրադառնալով համաչափության սկզբունքի բովանդակությանը, նշել է, որ. « ( ) Իրավաբանական պատասխանատվության հիմքում ընկած համաչափության սահմանադրական սկզբունքը պահանջում է նաեւ, որ սահմանված պատասխանատվության չափը լինի տարբերակված` ելնելով կատարված արարքի ծանրությունից, հանրային վտանգավորության աստիճանից, պատճառված վնասից, մեղքի աստիճանից եւ այլ էական հանգամանքներից:»  Քննարկվող իրավիճակում Նախագծերի փաթեթին կից ներկայացված հիմնավորմամբ չի ներկայացվել «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 2-րդ հոդվածով նախատեսվող Օրենսգրքում նոր լրացվող 137.9-րդ հոդվածի 1-3-րդ մասերով նախատեսվող տուգանքների չափերի եւ արարքների համաչափության վերաբերյալ վերլուծություն, նրանց համապատասխանությունը արարքների ծանրությանը: Ընդ որում, հիմնավորման եւ համեմատական վերլուծության ենթակա են նաեւ «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 2-րդ հոդվածով նախատեսվող Օրենսգրքում նոր լրացվող 137.9-րդ հոդվածի 1-ին եւ 2-րդ մասերով նախատեսվող արարքները, քանզի 2-րդ մասով նախատեսվող արարքի համար նախատեսվող տուգանքի չափը ավելի բարձր է առաջինից, ուստի հիմնավորման ենթակա է նրա առավել ծանր, հակահասարակական բնույթը: 11. «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 5-րդ հոդվածով նախատեսվող Օրենսգրքի 259-րդ հոդվածի 1-ին մասում նախատեսվող լրացմամբ վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ գործերով վարույթն ապահովելու միջոցներին ավելանում է «անձի նույնացումը»: Վարչական հարկադրանքի միջոցներն օգտագործվում են պետական կառավարման (գործադիր իշխանության) իրականացման ընթացքում համապատասխան մարմինների (պաշտոնատար անձանց) կողմից։  Այս տեսանկյունից վերջիններս իրականցում են պետական իշխանական լիազորություններ, եւ դրա հետ պայմանավորված վարչական (վարչաիրավական) ներգործության միջոցներին հատուկ են իշխանական հարկադրանքը։ Հետեւաբար 100 տոկոս համայնքային մասնակցությամբ օպերատորի աշխատակիցները, որոնք չեն հանդիսանում տեղական ինքնակառավարման մարմնի պաշտոնատար անձ, այլ՝ կազմակերպության աշխատակից, իրավունք չունեն վարչական հարկադրանք կիրառել անձի նկատմամբ:  Սույն կարգավորումը խնդրահարույց է նաեւ իրավական որոշակիության տեսանակյունից: Պետաիշխանական լիազորություններով օժտված պաշտոնատար անձիք իրավունք ունեն հարկադրանքի միջոցներ կիրառել միայն օրենքով սահմանված կարգով՝ ըստ Սահմանդրության 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի եւ 79-րդ հոդվածների տրամաբանության: Ցանկանում ենք արձանագրել, որ «անձի նույնացում» հարկադրանքի միջոցի վերաբերյալ Օրենսգրքում կարգավորումները բացակայում են եւ անհրաժեշտություն կա նախատեսել կարգավորումներ, ինչպես նախատեսված են Օրենսգրքի 260-266-րդ հոդվածներում հարկադրանքի մյուս միջոցների վերաբերյալ: 12. «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 6-րդ հոդվածով նախատեսվող Օրենսգրքի 277-րդ հոդվածում նոր լրացվող 7-րդ  մասի համաձայն՝ «Սույն օրենսգրքի 137.9-րդ հոդվածով նախատեսված վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ գործերը քննվում են եւ որոշում է ընդունվում իրավախախտման հայտնաբերման պահին՝ առանց լսումներ հրավիրելու»: Ելնելով այն հանգամանքից, որ լսված լինելու իրավունքը մարդու սահմանադրական իրավունքն է եւ բացառություններ նախատեսվում են միայն օրենքով սահմանված դեպքերում՝ կարծում ենք, որ սույն վարույթի շրջանակում այս իրավունքի սահմանափակումը լրացուցիչ հիմնավորման կարիք ունի: 13. «Վարչարարության հիմունքների եւ վարչական վարույթի մասին» օրենքի 59-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն ՝ «Վարչական ակտն արտաքին ներգործություն ունեցող այն որոշումը, կարգադրությունը, հրամանը կամ այլ անհատական իրավական ակտն է, որը վարչական մարմինն ընդունել է հանրային իրավունքի բնագավառում կոնկրետ գործի կարգավորման նպատակով, եւ ուղղված է անձանց համար իրավունքներ եւ պարտականություններ սահմանելուն, փոփոխելուն, վերացնելուն կամ ճանաչելուն:»: Նույն օրենքի 3-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի «գ» ենթակետի համաձայն վարչական մարմին են համարվում տեղական ինքնակառավարման մարմինները` համայնքի ավագանին եւ համայնքի ղեկավարը: Օրենսգրքի 219.1-ին հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն տեղական ինքնակառավարման մարմինների անունից վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ գործեր քննելու եւ վարչական տույժ նշանակելու իրավունք ունեն համայնքի ղեկավարները, իսկ Երեւան քաղաքում` Երեւանի քաղաքապետը կամ նրա որոշմամբ սահմանված պաշտոնատար անձինք: Այս համատեքստում ցանկանում ենք քննարկման առարկա դարձնել Նախագծի 2-րդ հոդվածով նախատեսվող Օրենքում նոր լրացվող 11.1-րդ հոդվածի 7-րդ մասով նախատեսվող սուբյեկտների՝  համայնքի ղեկավարի կողմից լիազորված համայնքի աշխատակազմի պաշտոնատար անձանց կամ 100 տոկոս համայնքային մասնակցությամբ օպերատորի աշխատակիցների կողմից «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 6-րդ հոդվածով նախատեսվող Օրենսգրքի 277-րդ հոդվածում նոր լրացվող 7-րդ  մասի համաձայն անձին վարչական պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ կարգավորումը: Նախ ցանկանում ենք արձանագրել, որ ներհամայնքային կանոնավոր փոխադրում իրականցնող ավտոբուսների, տրոլեյբուսների կամ մետրոպոլիտենի ծառայություններից օգտվելիս «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 2-րդ հոդվածով նախատեսվող Օրենսգրքում լրացնել նոր 137.9-րդ հոդվածով նախատեսված իրավախախտումներ կատարելու վերաբերյալ գործերով քննություն համայնքի ղեկավարի կողմից լիազորված պաշտոնատար անձիք կարող են իրականացնել միայն Երեւան քաղաքում: Մյուս համայնքների դեպքում Օրենսգրքի 219.1-ին հոդվածի 4-րդ մասը իրավասու սուբյեկտ է համարում համայնքի ղեկավարին: Ինչ վերաբերում է  100 տոկոս համայնքային մասնակցությամբ օպերատորի աշխատակիցներին, ապա վերջիններս չեն հանդիսանում պաշտոնատար անձ, չունեն պետաիշխանական լիազորություններ, իրենց գործունեությունը իրականացնում են կազմակերպության հետ կնքած աշխատանաքային պայմանագրի հիման վրա եւ հանրային վարչարարության սուբյեկտ չեն, ուստի չունեն որեւէ իրավասություն վարչական պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ որոշում կայացնելու եւ վարչական տույժ նշանակելու: Ըստ այդմ՝ առաջարկում ենք վերանայել Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի 4-րդ եւ 6-րդ հոդվածներով նախատեսվող վարչական տույժ նշանակելու ընթացակարգերը եւ այն համապատսխանեցնել Նախագծի 2-րդ հոդվածով նախատեսվող Օրենքում նոր լրացվող 11.1-րդ հոդվածի 7-րդ մասով նախատեսվող սուբյեկտների իրավական կարգավիճակին: Եզրահանգում Ամփոփելով փորձաքննության արդյունքները՝ կարող ենք նշել, որ Նախագծով սահմանված կարգավորումները կարող են խնդրահարույց լինել իրավական որոշակիության եւ Սահմանադրության 6-րդ, 10-րդ, 31-րդ, 34-րդ 71-րդ հոդվածների տեսանկյունից: Միաժամանակ առաջարկում ենք ներկայացված դիտարկումների հիման վրա ապահովել Նախագծով սահմանված կարգավորումների հիմնավորվածությունը եւ համապատասխանությունը Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքի, «Վարչարարության հիմունքների եւ վարչական վարույթի մասին» օրենքի եւ  «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի պահանջներին: Միաժամանակ, հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ Նախագծերի փաթեթը՝ Ազգային ժողովի արտահերթ նիստի օրակարգում ընգրկվելու արդյունքում չի պահպանվել օրենսդրությամբ սահմանված իրավական փորձաքննություն իրականացնելու 21-օրյա ժամկետը՝ նշենք, որ սույն եզրակացությունը չի բացառում Նախագծերի փաթեթի լրացուցիչ ուսումնասիրության եւ քննարկման արդյունքում նոր առաջարկությունների, դիտողությունների եւ եզրահանգումների ներկայացում:   ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԻՐԱՎԱԿԱՆ  ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                            ԶԵՄՖԻՐԱ  ՀՈՎԱՍԱՓՅԱՆ  Կատարող՝ Գ. Մուրադյան (հեռ.` 011-513-248)  11.04.2025թ. ՏԵՂԵԿԱՆՔ Նախագծերի փաթեթին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտության բացակայության մասին Նախագծերի փաթեթին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտությունը բացակայում է:   ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԻՐԱՎԱԿԱՆ  ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                             ԶԵՄՖԻՐԱ  ՀՈՎԱՍԱՓՅԱՆ  Կատարող՝ Գ. Մուրադյան (հեռ.` 011-513-248)  11.04.2025թ. Ֆինանսատնտեսագիտական փորձաքննության արդյունքները Ներկայացված Նախագծերի փաթեթով առաջարկվում է որոշակիորեն վերանայել «Ավտոմոբիլային տրանսպորտի մասին» օրենքով սահմանված ներհամայնքային կանոնավոր փոխադրումների կազմակերպման պահանջները եւ պայմանները: Նշված կարգավորումների համաձայն համայնքի կողմից ներհամայնքային ուղեւորափոխադրումները կարող են կազմակերպվել նաեւ 100 տոկոս համայնքային մասնակցությամբ օպերատորի կողմից, որի դեպքում փոխադրավարձի արժեքը սահմանում է համայնքի ավագանին: Նշված օրենքի կարգավորումներից բխում է, որ փոխադրավարձը սահմանվում է որպես ծառայության արժեք, այլ ոչ թե տեղական վճար, սակայն «Տեղական տուրքերի եւ վճարների մասին» օրենքի կարգավորումներից բխում է, որ համայնքի ավագանին կարող է համայնքի մատուցած ծառայությունների համար սահմանել համայնքի բյուջե մուտքագրվող տեղական վճարներ: Բացի այդ, առաջարկվում է ներհամայնքային կանոնավոր փոխադրումների կազմակերպման համար վճարները նույնպես սահմանել որպես տեղական վճար՝ ծառայությունը «Գնումների մասին» օրենքի պահանջներին համապատասխան իրականացված գնման գործընթացի միջոցով ընտրված օպերատորի կամ 100 տոկոս համայնքային մասնակցությամբ օպերատորի կողմից մատուցվելու դեպքում: Միաժամանակ, հաշվի առնելով, որ Երեւան համայնքում նշված ծառայությունները մատուցվում են տարբեր տրանսպորտային միջոցներով, մասնավորապես՝ ավտոբուս, տրոլեյբուս, մետրոպոլիտեն, առաջարկվում է համայնքի ավագանու համար ստեղծել հնարավորություն մեկ միասնական տեղական վճար սահմանելու համար, ինչպես նաեւ սահմանել վարչական տուգանք առանց տեղական վճարի վճարման ծառայությունից օգտվող անձանց համար եւ ներդնել նշված զանցանքների կանխարգելման եւ բացահայտման համար գործուն մեխանիզմներ: Ֆինանսատնտեսագիտական հիմնախնդիրների տեսանկյունից հարկ ենք համարում  անդրադառնալ Նախագծերի փաթեթի կազմում ընդգրկված՝ «Ավտոմոբիլային տրանսպորտի մասին» օրենքում փոփոխություն եւ լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (այսուհետ՝ Նախագիծ) որոշ դրույթներին: 1. Նախագծի 1-ին հոդվածով առաջարկվող՝ «Ավտոմոբիլային տրանսպորտի մասին» օրենքի (այսուհետ՝ Օրենք) 11-րդ հոդվածի նոր խմբագրության 11-րդ մասում սահմանվում է, որ. «Երթուղու սպասարկումն իրականացնելու համար սահմանված փոխադրավարձը կարող է վերանայվել օբյեկտիվ պատճառներով (դրամի արժեզրկում կամ արժեւորում, վառելիքաքսուքային նյութերի, տրանսպորտային միջոցների եւ ավտոպահեստամասերի գների փոփոխություն եւ այլն), ինչպես նաեւ...»: Այսինքն՝ փոխադրավարձի փոփոխման համար որպես օբյեկտիվ հիմքեր նշվում են այնպիսի ցուցանիշներ, որոնք, որպես այդպիսին, մեթոդանաբանական առումով չեն կարող դիտարկվել: Մասնավորապես, դրամի արժեզրկումը կամ արժեւորումն իրենից արժութային երեւույթ է ներկայացնում եւ կապվում է ԱՄՆ դոլարի, Եվրոյի կամ որեւէ այլ արժույթի հետ (ինչն էլ կոնկրետ չի նշվում): Սակայն խնդիրը կայանում է նրանում, որ երկրի ներսում տրանսպորտային փոխադրումները որեւէ կապ չունեն արտահամման կամ անեմուծման հետ, ուստի արժութային կուրսերի հետ դրանց կապումն ուղղակի անիմաստ եւ ոչ ճիշտ: Այս առումով կապ կարող է լինել ոչ թե արժութային կուրսերի, այլ երկրում գնաճի կամ գնանկման հետ, ինչն էլ անհրաժեշտ է նշել: Ինչ վերաբերում է  վառելիքաքսուքային նյութերի, տրանսպորտային միջոցների եւ ավտոպահեստամասերի գների փոփոխությանը, ապա դրանք կարող են այնքան արագ տատանվել, որ դրանց հիման վրա փոխադրավարձի փոփոխությունը մեխանիկորեն կդառնա կամայական (այն է՝ ոչ օբյեկտիվ) երեւույթ (այս առումով շատ կարեւոր է նշված փոփոխությունների դինամիկայի եւ տեւողության հստակ ամրագումը): Խնդիրն ավելի է բարդանում նշված թվարկումների վերջին մասի՝ «եւ այլն»-ի հետ կապված, քանի որ կոնկրետ որեւէ չափանիշ չի նշվում, սակայն փոխադրավարձի փոփոխության լիազորությունը գործում է (ասյինքն՝ այդ փոփոխության հիմքում սկզբունքորեն կարող է դրվել ցանկացած՝ նույնիսկ անհեթեթ հանգամանք, թեեւ հիմնական պայմանը մնում է այն, որ. «Երթուղու սպասարկումն իրականացնելու համար սահմանված փոխադրավարձը կարող է վերանայվել օբյեկտիվ պատճառներով...»):  Հետեւաբար, դրված խնդիրը լուծելու նպատակով անհրաժեշտ է նշված 11-րդ մասում սպառիչ ամրագել տնտեսագիտական այն ցուցանիշները, իսկ ավելի ճիշտ՝ մեկ ցուցանիշ, որի կայուն նվազումը կամ աճը տեղի է ունենում սահմանված կոնկրետ ժամանակահատվածում (առնվազն մեկ տարվա ընթացքում): Որպես այդպիսին, կարծում ենք, նպատակահարմար կլինի հիմք ընդունել տարեկան գնաճը (գնանկումը) կամ, օրինակ, մեկ տարվա ընթացքում ծառայություն մատուցողի միջին ամսական շահութաբերության կոնկրետ չափով նվազումը կամ աճը: Բնականաբար, այս դեպքում հարկ կլինի սահմանել նաեւ այն ժամանակահատվածը, որի ընթացքում նոր սահմանված փոխադրավարձը չի կարող փոփոխվել՝ անկախ որեւէ հանգամանքից:  Հարցի լուծման մյուս տարբերակը, կարծում ենք, կարող է կայանալ նրանում, որ մեծ քաղաքներում (օրինակ՝ Երեւան, Գյումրի, Վանաձոր) քաղաքային տրանսպորտի (առավել եւս՝ կանոնավոր փոխադրումների միասնական ծառայության գործելու դեպքում) փոխադրավարձի սահմանման լիազորությունը վերապահվի ՀՀ հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովին: 2. Նախագծի 2-րդ հոդվածով առաջարկվող՝ Օրենքի  11.1-ին հոդվածի 1-ին մասով սահմանվում է, որ. «Ուղեւորները պարտավոր են տրանսպորտային միջոցը նստելուց անմիջապես հետո, բայց ոչ ուշ քան մեկ րոպեի ընթացքում, վավերացնել (տրանսպորտային միջոցում տեղադրված համապատասխան սարքի միջոցով հաստատել տեղական վճարը վճարված լինելու կամ զրոյական դրույքաչափի կիրառմամբ արտոնությամբ փոխադրվելու իրավունք ստացած լինելու հանգամանքը) տեղական վճարի վճարման կրիչը (համապատասխան քարտը, թղթային կամ էլեկտրոնային կտրոնը եւ այլն) եւ մինչեւ ուղեւորության ավարտը իրենց մոտ պահպանել վավերացված կրիչը եւ տեղական վճարի վճարման նկատմամբ հսկողություն իրականացնող անձանց պահանջի դեպքում տրամադրել այն տեղական վճարի վճարումը եւ վավերացում կատարված լինելու հանգամանքը ստուգելու նպատակով, որը չներկայացնելու բացասական հետեւանքները կրում է ուղեւորը: Նշված հանգամանքը կարող է հիմք հանդիսանալ վերջինիս վարչական պատասխանատվության ենթարկելու համար:»: Այս մասով որեւէ խնդիր լինել չի կարող, սակայն հակառակ կողմից՝ անհրաժեշտ է տվյալ մասում հստակ ամրագրել նաեւ ծառայությունը մատուցողի կամ օպերատորի պարտականությունը՝ ապահովելու տրանսպորտային միջոցում աշխատող վճարման սարքավորումների առկայությունը, իսկ այդ պարտականությունը չկատարելու (աշխատող սարքավորումներ չլինելու) դեպքում էլ՝ սահմանել, որ ուղեւորներն ազատվում են փոխադրավարձը չմուծելու համար սահմանված վարչական պատասխանատվությունից: Եզրահանգում Նախագծերի փաթեթի կազմում ընդգրկված՝ «Ավտոմոբիլային տրանսպորտի մասին» օրենքում փոփոխություն եւ լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը ֆինանսատնտեսագիտական հիմնահարցերի տեսանկյունից լրամշակման կարիք է զգում: ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՖԻՆԱՆՍԱՏՆՏԵՍԱԳԻՏԱԿԱՆ ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                                     ԱՐԹՈՒՐ ԹԱՄԱԶՅԱՆ  (հեռ.` 011 513-668) 31.03.2025թ. Սոցիալական փորձաքննության արդյունքները ՀՀ կառավարության կողմից ներկայացված Նախագծերի փաթեթով առաջարկվում է փոփոխություն եւ լրացում կատարել «Ավտոմոբիլային տրանսպորտի մասին» օրենքում, համապատասխան փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելով նաեւ հարակից՝ «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում» եւ «Տեղական տուրքերի եւ վճարների մասին» օրենքում: Համաձայն Նախագծերի փաթեթով առաջարկվող կարգավորումների, համայնքի կողմից ներհամայնքային ուղեւորափոխադրումները կարող են կազմակերպվել նաեւ 100 տոկոս համայնքային մասնակցությամբ օպերատորի կողմից, որի դեպքում փոխադրավարձի արժեքը սահմանում է համայնքի ավագանին:  «Ավտոմոբիլային տրանսպորտի մասին» օրենքի կարգավորումներով, փոխադրավարձը սահմանվում է՝ որպես ծառայության արժեք, այլ ոչ թե տեղական վճար, մինչդեռ «Տեղական տուրքերի եւ վճարների մասին» օրենքից բխում է, որ համայնքի ավագանին կարող է համայնքի մատուցած ծառայությունների համար սահմանել համայնքի բյուջե մուտքագրվող տեղական վճարներ: Հաշվի առնելով, որ վերոհիշյալ՝  «Տեղական տուրքերի եւ վճարների մասին» օրենքով արդեն իսկ կարգավորված է տեղական տուրքերի եւ վճարների սահմանման, դրանց վճարման արտոնությունների տրամադրման եւ գանձման հետ կապված հարաբերությունները, ուստի հեղինակն առաջարկում է ներհամայնքային կանոնավոր փոխադրումների կազմակերպման համար վճարները նույնպես սահմանել տեղական վճարի տեսքով՝ ծառայությունը «Գնումների մասին» օրենքի պահանջներին համապատասխան իրականացված գնման գործընթացի միջոցով ընտրված օպերատորի կամ 100 տոկոս համայնքային մասնակցությամբ օպերատորի կողմից մատուցվելու դեպքում: Հաշվի առնելով, որ Երեւան համայնքում նշված ծառայությունները մատուցվում են տարբեր տրանսպորտային միջոցներով (ավտոբուս, տրոլեյբուս, մետրոպոլիտեն), Նախագծերի փաթեթով առաջարկվում է համայնքի ավագանուն ստեղծել մեկ միասնական տեղական վճար, ինչը հնարավորություն կտա նաեւ քաղաքացիներին վճարելով մեկ անգամ, օգտվել բոլոր տրանսպորտային միջոցներից: Նախագծերի փաթեթի՝ «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի վերաբերյալ, սոցիալական հիմնախնդիրների տեսանկյունից,  կցանկանայինք ներկայացնել հետեւյալ նկատառումը: Մասնավորապես, Նախագծի 2-րդ հոդվածով նախատեսվող՝ «Հոդված 137.9. Ներհամայնքային կանոնավոր փոխադրում իրականացնող ավտոբուսների, տրոլեյբուսների կամ մետրոպոլիտենի ծառայությունից օգտվելու համար տեղական վճարը կամ փոխադրավարձը չվճարելը առաջացնում է տուգանքի նշանակում՝ սահմանված նվազագույն աշխատավարձի տասնապատիկի չափով:» վարչական իրավախախտում կիրառելը, մեր կարծիքով, հիմնավորման կարիք ունի, այն առումով, որ նախատեսվող փոխադրավարձի չվճարումը, ու դրանով պայմանավորված տուգանքի նախատեսումը, որոշ դեպքերում, կարող է վերագրվել որպես տեխնիկական խնդիր՝ ոչ ուղեւորի մեղքով, քանի որ ներկայումս բազմաթիվ են փոխադրավարձ ընդունող սարքերի ոչ անխափան աշխատանքի դեպքերը: Այս կապակցությամբ առաջարկում ենք Նախագծերի փաթեթով հստակ սահմանել այն դեպքերը (երբ ուղեւորները, անկախ իրենց կամքից, չեն կարողանում վճարել փոխադրավարձը) եւ սահմանել, որ դեպքերում են նրանք ազատվում վարչական պատասխանատվությունից:  Եզրահանգում Նախագծերի փաթեթը սոցիալ, կրթական, առողջապահական հիմնախնդիրների տեսանկյունից լրամշակման կարիք ունի:   ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՍՈՑԻԱԼ, ԿՐԹԱԿԱՆ, ԱՌՈՂՋԱՊԱՀԱԿԱՆ  ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                                          Լ. Մարկոսյան  Կատարող` Ա. Գալստյան (հեռ. 011-513-235), (12-35)  01.04.2025թ.