«ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՀԱՐԿԱՅԻՆ ՕՐԵՆՍԳՐՔՈՒՄ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԵՎ ԼՐԱՑՈՒՄՆԵՐ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ» ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱ­ՊԵՏՈՒԹՅԱՆ  ՕՐԵՆՔԻ ՆԱԽԱԳԾԻ (Պ-115-23.04.2019-ՏՀ-011/0) ՎԵՐԱ­ԲԵՐ­ՅԱԼ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱ­ՊԵՏՈՒԹՅԱՆ  ԿԱ­­ՌԱ­­ՎԱ­­­ՐՈՒԹՅԱՆ ԱՌԱ­­ՋԱՐ­ԿՈՒ­ԹՅՈՒՆԸ­

 Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը «Հայաստանի Հանրա­պե­տու­թյան հարկային օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» Հայաստանի Հանրա­պետության օրենքի վերաբերյալ ստորև ներկայացնում է իր դիտար­կումները:

Ֆինանսական կազմակերպությունների կող­­­մից հաճախորդներից արժեթղթե­րով գոր­­­­ծարքների կատարման հանձնարարականների ընդու­­­նման և հաղորդման, արժե­­թղթե­­­րով գոր­ծարքների բրոքերային և այլ միջնորդական ծառա­­­յությունների, ինչպես նաև արժե­թղթե­րի իրացվելիության ապահովման հետ կապված ծառա­­յու­թյուն­­ների մատու­­­­ցումն ԱԱՀ-ից ազատելու առաջարկության վերաբերյալ․

Նախագծով առաջարկվում է սահմանել, որ ԱԱՀ-ից ազատվում է բանկերի, արժե­թղթերի շուկայի մասնագիտացված մասնա­կից­­­­ների, վճարահաշվարկային կազմակեր­պու­թյուն­ների, վար­կային կազմակերպու­թյուն­ների կող­մից հաճախորդներից արժե­թղթե­րով գոր­ծարքների կատարման հանձնարարա­կան­ների ընդուն­ման և հաղորդման, արժե­­թղթե­րով գործարքների բրոքերային և այլ միջ­նոր­դական ծառա­­­յությունների, ինչպես նաև արժե­թղթերի իրացվելիության ապահովման հետ կապված ծառա­­յու­թյուն­ների մատուցումը:

Այդ կապակցությամբ, հայտնում ենք, որ վերոնշյալ ծառայություններից ֆինան­սական շուկայում բրոքերային և այլ միջ­նոր­դական ծառա­­­յությունների մատուցումը մինչև 2018 թվա­կանի հունվարի 1-ը ազատ­ված է եղել ԱԱՀ-ից, սակայն ՀՀ հարկային օրենս­գրքի (այսուհետ՝ Օրենսգիրք) ընդուն­մամբ 2018 թվականի հունվարի 1-ից այս արտո­նու­թյունը վերացել է՝ հաշվի առնելով հետև­յալ հիմնական նկատառումները՝

• Օրենսգրքի ընդունմամբ խնդիր էր դրվել որոշակիորեն կրճատել ԱԱՀ-ից ազատ­ման արտո­նությունների շրջանակը.
• եթե տնտեսության այլ ոլորտներում մատուցվող բրոքերային և այլ միջ­նոր­դա­կան ծառա­­­­յությունների մատուցումը ենթակա է ԱԱՀ-ով հարկման, ապա հարկման արդա­րու­թյան ու հավասարության սկզբունքը պահանջում է, որպեսզի ֆինանսական ոլորտում նույն­պես այս ծառայությունների մատուցումը ենթակա լինի ԱԱՀ-ով հարկման.
• ի տարբերություն ֆինանսական շուկայում մատուցվող ծառայությունների հիմ­նա­կան տեսակների, բրոքերային և այլ միջ­նոր­դական ծառա­­­յությունների մատուցման դիմաց սովո­րա­­բար վճարվում է ոչ տոկոսային եկամուտ, ինչը միջազգային պրակ­տի­կայում ընդունված է հար­կել ԱԱՀ-ով: Մաս­նա­վո­րա­պես, Եվրա­խորհրդի կողմից 2006 թվականի նոյեմբերի 28-ին ընդուն­ված «Ավե­լաց­ված արժեքի հարկի մասին» դիրեկ­տիվի 135-րդ հոդվածով սահման­վում է ԱԱՀ-ից ազատված ֆինան­­սական ծառա­­­յությունների շրջա­­­նակը, որտեղ ընդգրկված են միայն հիմ­նա­կան ֆինանսական ծառա­յու­թյուն­ները՝ ավանդ­ների ընդու­­նում, վարկերի տրա­մադրում, ապահովա­գրություն, լիզինգի տրա­մա­դրում, ներդ­րու­­մա­­­յին ծառա­­յություններ և այլն, իսկ խնդրո առար­կա ծառա­յու­­թյուններն ընդգրկված չեն: Ընդ որում, քաղաքա­կա­նու­թյան այս ուղղությունն իրա­կա­նացվում է ինչպես ԵՏՄ անդամ պետու­թյուն­­­նե­րում (ՌԴ, Ղրղզստան), այն­­պես էլ ԵՏՄ անդամ չհամարվող պետու­թյուն­­­ն­երում (Ուկրաինա, Ալբանիա, Լիտվա, Խոր­վա­թիա և այլն):

Քննարկման ներկայացված նախագծով առաջարկվում է սակայն ոչ միայն վերա­կանգ­նել ֆինան­սական շուկայում բրոքերային և այլ միջ­նոր­դական ծառա­­­յությունների մատու­ցումն ԱԱՀ-ից ազատելու արտոնությունը, այլ նաև ընդլայնել ԱԱՀ-ից ազատման արտո­նությունների շրջա­նակը՝ ընդգրկելով ֆինանսական շուկայում մատուցվող այն­պիսի ծառա­յություններ, որոնց մատուցման դիմաց նույնպես վճարվում է ոչ տոկոսային եկամուտ: Ավելին, նախագծով առա­ջարկ­վող արտոնությունների շրջանակն անհաս­կա­նալի է ու անվե­րա­հսկելի, այն իմաս­տով, որ պարզ չէ, թե ով և ինչպես է որոշելու՝ այս կամ այն ծառա­յու­թյան մատուցումն ապա­հո­վում է արդ­յոք արժեթղթերի իրաց­վե­լիություն, թե ոչ, հետևաբար ԱԱՀ-ից ազատման արտո­նությունը կիրա­ռելի է, թե ոչ:

Անդրադառնալով նախագծի ընդունման հիմնավորումներին՝ հայտնում ենք հետև­յալը.

1. Առաջին հիմնավորման համաձայն՝ կապիտալի շուկայի մասնակիցները որոշ դեպ­քե­րում փաստացի ավելի քիչ ԱԱՀ են վճարել բյուջե, քան կվճարեին, եթե խնդրո առարկա ծառա­յություններն ԱԱՀ-ով չհարկվեին, քանի որ ԱԱՀ-ն ավելի մեծ համա­մաս­նու­թյամբ է հաշ­վանցվել:

Այս կապակցությամբ, հայտնում ենք, որ եթե ներկայացված դիտարկման տրա­մա­բա­նու­թյունը կայանում է նրանում, որ խնդրո առարկա ծառայություններն ԱԱՀ-ով հար­կելու արդ­յունքում այդ ծառայությունները մատուցող ֆինանսական կազ­մա­կերպու­թյուն­ները հնա­րա­վո­րություն են ստացել իրենց կողմից կատար­վող այլ ձեռքբե­րում­ներում ներառված ԱԱՀ‑ի գումարների գծով հաշվանցումներ կատա­րել և, ըստ էության, նվազեցնել պետական բյուջե վճարվող ԱԱՀ-ի գումարները, ապա հարկ է նկատել, որ նկարագրված իրավիճակում, այլ հավասար պայմաններում, զուգահեռաբար նվազել են այլ՝ ԱԱՀ-ով չհարկվող ծառա­յու­թյուն­ների ինքնարժեքները, հետևաբար նաև՝ նախա­դրյալներ են ստեղծվել այդ ծառա­յու­թյուն­ների գների նվազման համար, քանի որ եթե նախկինում ԱԱՀ-ով չհարկ­վող գոր­ծարք­ների մասով կատար­վող ձեռքբերումների գծով ԱԱՀ-ի հաշվանցումներ չէին կատար­վում, որով­հետև ֆինանսական կազմա­կեր­պու­թյուն­ները մատուցում են միայն ԱԱՀ-ից ազատված ծառայություններ, ապա ներ­կա­յումս ԱԱՀ-ով չհարկվող գործարքների մասով կատարվող ձեռք­բերումների գծով ԱԱՀ-ի որո­շա­կի գումարներ հաշվանցվում են՝ հիմք ընդունելով մատուց­վող ընդհանուր ծառայու­թյուն­ների կառուցվածքում ԱԱՀ-ով հարկ­վող ծառայու­թյուն­ների տեսակարար կշիռը: Այս առումով, օբյեկ­տի­վորեն հարց է ծագում, թե ինչ հիմնա­վո­րում­ներով է խնդրո առարկա ծառայությունների գնե­րի հնարավոր նվազեցումը գերա­դաս­վում ֆինանսական կազմա­կեր­պությունների կողմից մա­տուց­վող և ԱԱՀ-ից ազատ­ված հիմ­նա­կան ծառայու­թյուն­ների գների հնարավոր նվազման համե­մատությամբ:

2. Երկրորդ հիմնավորման համաձայն` ֆինանսական շուկայում բրոքերային և այլ միջ­նոր­­դական ծառա­­­յությունների մատու­ցումն ԱԱՀ-ով հարկելու արդ­յուն­քում ստեղծվել է անարդ­յու­նավետ խթան շուկայում կնքվող գործարքների բնույթը խեղաթյուրելու ուղղու­թյամբ, երբ բրո­քե­րային ծառայություն մատուցելու փոխարեն նախ­ընտրելի է առք ու վաճառք ձևակերպել՝ արդ­յունքում խուսափելով ԱԱՀ-ից:

Վերոգրյալի կապակցությամբ գտնում ենք, որ եթե ԱԱՀ-ով հարկումից խուսափելու հա­մար արհեստականորեն քողարկվում է գործարքի իրական բնույթը, ապա անհրա­ժեշտ է այդ երևույթի դեմ պայքարել հարկային վարչարարության արդյունավետ գործի­քակազմ կիրա­ռելով և ոչ թե հարկային քաղաքականության ու տնտեսագիտական բո­վան­դակության տեսանկ­յունից չհիմ­նավորված արտոնություններ տրամադրելով: Այլ կերպ ասած, եթե գործ ունենք ֆինան­սա­կան շուկայում գործունեություն իրականացնող այնպիսի տնտեսավարող սուբ­յեկտների հետ, որոնք իրենց կողմից մատուցվող ծա­ռա­յությունները համարում են հաճա­խորդ կազմակերպու­թյուն­ների գործունեության թա­փան­ցիկության ու հաշվետվողա­կա­նու­թյան հիմնական երաշ­խիք­ները, սակայն հենց իրենք են խուսա­փում հարկերի վճա­րու­մից, ապա այս շրջանակի հարկ վճա­րող­ներին հար­կային արտո­նությունների տրամադրումը խնդրի լուծման լավագույն ճանապարհը չէ:

3. Երրորդ հիմնավորման համաձայն՝ ֆինանսական շուկայում բրոքերային և այլ միջ­նոր­­­դական ծառա­­­յությունների մատու­ցումն ԱԱՀ-ով հարկելու արդ­յուն­քում այդ ծառա­յու­թյուն­ներն էականորեն թանկացել են ներդրողների համար:

Այդ կապակցությամբ հարկ է նկատել, որ խնդրո առարկա ծառայությունները ձեռք բերող տնտե­­սավարող սուբյեկտները հիմնականում ԱԱՀ վճարողներ են, ինչը նշա­նա­կում է, որ վեր­­ջին­ներս իրավունք ունեն հաշվանցել ձեռք ­բեր­վող ծառայությունների գնի մեջ ներառ­ված ԱԱՀ-ի գումար­­ները կամ Օրենսգրքով սահմանված դեպ­քե­րում, որպես ԱԱՀ-ի փոխ­հա­տուց­վող գումար, հետ ստանալ այդ գումարները: Հետևաբար, գործ­նականում այստեղ խոսք չի կարող լինել ներդրումային նշանակություն ունեցող ծառա­յու­թյունների թանկացման մասին:

Բացի այդ, ԱԱՀ-ից ազատման արտոնությունների կիրառության՝ նախորդ տարի­ների փորձը բազմիցս ցույց է տվել, որ ԱԱՀ-ից ազատ­­­ման արտոնության տրամադրումը գործ­նա­կա­նում չի հանգեցնում ապրանքների կամ ծառա­յությունների գների նվազեցման և փոխա­րենը այդ ապրանքները մատակարարող կամ ծառա­յությունները մատուցող տնտեսավարող սուբ­յեկտ­նե­րին գերշահույթներ ստանալու հնա­­րա­վորություն է տալիս, քանի որ ԱԱՀ-ի այն գումարը, որը պետք է վճարվեր պետական բյուջե, լրացուցիչ շահույթի ձևով տնօրինվում է նշյալ տնտեսա­վարող սուբյեկտների կողմից:

4. Չորրորդ հիմնավորման համաձայն՝ նախագծով ներկայացված առաջար­կու­թյուն­­ների ընդունման պարագայում կբարձրանա ֆինանսական շուկայի մրցու­նա­կու­թյունը:

Այդ կապակցությամբ հայտնում ենք, որ նման եզրահանգում հնարավոր է կատա­րել, եթե կատարված ուսումնասիրություններով ու վերլուծություններով հիմնա­վորված լիներ այն ենթադ­րու­թյունը, որ ֆինանսական շուկայի մրցունակությունը ցածր է, և դրա պատճառը հենց հար­կա­յին արտոնությունների բացակայությունն է: Այս առումով, հայտ­նում ենք, որ տնտե­սության այս կամ այն հատվածում գործունեություն իրակա­նացնող տնտեսավարող սուբ­յեկտների մրցունա­կու­թյան վրա ազդում են բազմաթիվ գործոններ, և առանց գոր­ծո­նա­յին վերլուծության, պար­զա­պես հնարավոր չէ մրցունակության աստիճանն ուղղակի կախ­վա­ծու­թյան մեջ դնել հարկային միջավայրից:

Վերոգրյալից ելնելով՝ նախագծի 1-ին հոդվածով առաջարկվող լրա­ցումների կատարումը նպատակահարմար չենք համարում:

Ոչ ռեզիդենտ կազմակերպությունների, ինչպես նաև ֆիզիկական անձանց կողմից  կար­գավորվող շուկայում առևտ­րին թույլատրված բաժնետոմսերից ստացվող շահա­բա­ժին­ները շահու­թա­հար­կից կամ եկամտային հարկից ազատելու առաջարկության վերա­բեր­յալ.

Նախագծով առաջարկվում է սահմանել, որ Հայաստանի Հանրապետությունում մշտա­կան հաս­տատություն չունեցող ոչ ռեզիդենտ կազմակերպությունները, ինչպես նաև ֆիզի­կա­կան ան­ձինք ազատվում են կար­գավորվող շուկայում առևտ­րին թույլատրված բաժ­նե­տոմ­սե­րից ստաց­վող շահա­բա­ժին­ների մասով շահութահարկի կամ եկամտային հարկի վճա­րու­մից:

Նախագծի հիմնավորման համաձայն՝ թափան­ցի­­­կու­­թյան, հաշվետվողականության և կոր­պորատիվ կառավարման ստանդարտ­ների ներդր­ման կապակցությամբ Հայաս­տանի Հան­րա­պե­տությունում շարունակա­բար խստացվում են հրա­պա­րա­կային ընկե­րու­թյունների նկատ­մամբ սահմանվող օրենս­դրա­կան պահանջները: Հետևաբար, անհրա­ժեշտ է հրա­պա­րա­կային ընկե­րու­­թյուն­ների համար սահմանել հարկային խթաններ՝ ըստ էության, փորձ կատա­րելով դրա­նով փոխհատուցել կարգավորման խիստ կանոններով տնտեսավարող սուբ­յեկտներին պար­տա­դրված խիստ ռեժիմը:

Վերոգրյալի կապակցությամբ, գտնում ենք, որ առաջարկության ընդունումն ինք­նին չի կա­րող խթանել կար­գավորվող շուկայում առևտ­րին թույլատրված բաժ­նե­տոմ­սե­ր թողարկող ընկե­րու­թյուններում ներդրումների կատարումը, սակայն փոխարենը կհան­գեցնի պետական բյուջեի հարկային եկամուտների չհիմնավորված կորուստների: Մասնավորապես՝

• միջազգային փորձի ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ պոտեն­ցիալ ներ­դրող­ների հա­մար ներդրում կատարելու որոշումների կայացման վրա ազդե­ցու­թյան տեսանկ­յու­նից շահա­բա­ժինների՝ հարկման ենթակա լինելու հանգամանքը վճռորոշ չէ: Փոխարենը, սակայն, ներդրումների կատարման որոշումներ կայացնելու վրա էական ազդե­ցություն ունեն այնպիսի գործոններ, ինչպիսիք են երկրում հավասար մրցակցային միջա­վայրի առկա­յությունը, կայու­նու­թյունը, կանխատեսելիությունը, կայացած դատա­կան համա­կարգը, վար­կային ռեսուրս­ների հա­սա­նելիությունը, ենթակառուցվածքները, հումքի և պատրաստի արտադրանքի շուկա­ների հա­սանելիությունը և այլն.
• եթե անգամ որոշ պոտենցիալ ներդրողների (տվյալ դեպքում՝ ոչ ռեզիդենտ կազ­մա­կեր­պություններ և ոչ ռեզիդենտ ֆիզիկական անձինք) համար ներդրում կատարելու որո­շում­­ների կա­յացման վրա ազդե­ցու­թյան տեսանկ­յու­նից շահաբաժինների՝ հարկման ենթա­կա լինելու հան­գա­մանքը վճռորոշ լինի, ապա, միևնույն է, ներդրողին հետա­քրքրում է շահա­բաժնի մասով վճար­վելիք հարկերի ընդհանուր մեծությունը՝ անկախ այն հանգա­ման­քից, թե հարկերի որ մասն է վճարվելու շահաբաժնի վճարման աղբյուր համարվող երկրում, և որ մասը՝ ռեզիդենտության երկրում: Մասնավորապես, հարցի էությունը կայանում է նրա­նում, որ ռեզիդենտության սկզբունքի վրա կառուցված հարկման մոդելի պայմաններում ռեզի­­դենտ­ներն իրենց ռեզիդեն­տու­թյան երկրում հարկերը վճարում են համաշխարհային եկա­մուտ­ներից՝ նախապես նվա­զեց­նե­լով այլ երկրներում վճարված հարկերը: Հետևաբար, Հայաս­տանի Հանրապետությունում ոչ ռեզիդենտ կազմա­կեր­պու­թյունների համար շահա­բաժնի հարկ­ման դրույքաչափի նվազեցումը նշանակում է, որ այդ չափով պակաս հարկ է վճարվելու Հայաստանի Հանրապետությունում, սա­կայն նույն չափով ավել հարկ է վճար­վելու տվյալ ներ­դրողի ռեզիդենտության երկրում (բացա­ռությամբ միայն այն դեպքերի, երբ տվյալ ներդրողի ռեզիդենտության երկրում հարկի դրույքաչափն ավելի ցածր է): Արդյուն­քում շահաբաժնից վճարվող հարկերի ընդհանուր մեծու­­թյունը չի կրճատվելու, հետևաբար նաև Հայաստանի Հան­րա­պե­տու­թյունում ներդրումներ կա­տարելու գրավչության աստիճանը չի ավելանալու.
• միաժամանակ հայտնում ենք, որ Օրենսգրքով շահաբաժինների հարկ­­ման առու­մով ամրա­­գրված կարգավորումները ոչ միայն չեն խոչընդոտում ներ­դրում­ների կա­տար­մանը, այլ նաև որոշակիորեն խթանում են ներդրումների կատարումը: Մաս­­նավորապես, խոսքը վերա­­­բերում է Օրենսգրքի 159-րդ հոդվածի 4-րդ մասով սահմանված կարգա­վոր­մանը, որի համա­ձայն՝ շահաբաժինների տեսքով ստացվող եկամուտները դրանց ստաց­ման հարկային տարվա ընթացքում շահաբաժին վճարող՝ ՀՀ ռեզիդենտ նույն կազ­մա­կերպության կանո­նա­դրա­կան կամ բաժնեհավաք կապիտալում օրենսդրությամբ սահ­ման­ված կարգով ներդնելու դեպ­քում ներդրված գումարը` ներդրման չափով, բայց ոչ ավելի, քան շահաբաժիններից պետա­­կան բյուջե վճարված եկամտային հարկի գումար­ները, պետական բյուջեից փոխհա­տուց­վում է Կառավարու­թյան սահմանած կարգով: Այսինքն, եթե ընկե­րու­թյան բաժ­նե­տե­րերն այնուա­­­մենայնիվ որոշում են ընդունել շահաբաժինները բաշխելու վերաբերյալ, և դրանք բաշխ­­­վել են բաժնետերերին, ապա ընկերության կանոնադրական կամ բաժնե­հա­վաք կապի­տալում վերաներդնելու դեպ­քում շահաբաժիններն ըստ էության ազատվում են եկամտային հարկով հար­կումից.
• մյուս կողմից, հարկ է նկատել, որ ոչ ռեզիդենտ կազմակերպությունների և ոչ ռեզի­դենտ ֆիզիկական անձանց՝ հայաստանյան աղբյուրներից ստացվող շահաբա­ժին­ների հարկ­­ման հետ կապված հարաբերությունները կարգավորվում են նաև կրկնակի հարկումը բացա­­ռող համա­ձայ­նա­գրերով: Ընդ որում, հաճախ համաձայնագրերով նախա­տեսված են շահա­բաժինների հարկ­ման՝ ազգային օրենսդրությամբ սահմանված դրույքաչափերից ավելի ցածր դրույքաչափեր կամ շահութահարկից առհասարակ ազա­տում: Այս համա­տեքս­տում, սակայն, շատ կարևոր է այն, որ հա­մաձայնագրերով շահա­բաժինների հարկման արտոնյալ հնա­րա­վո­րությունները հաճախ կապ­վում են Հայաս­տանի Հանրապետությունում ներդրումների կատարման որոշակի նվազա­գույն գումար­ների կամ ժամկետների հետ, ինչն ուղղակիորեն խթա­նում է, որպեսզի մեր երկրում կատարվեն այդ նվազագույն գումարները գերազանցող և երկարաժամկետ ներդրում­ներ: Այս կապակցությամբ, ներկայացված առա­ջար­կությունների ընդունումը կնշանակի հրաժարվել կրկնակի հարկումը բացա­­ռող համա­ձայ­նագրերի հիմքում դրված խթանիչ կարգավորումներից, ինչը բացասաբար կանդ­րա­դառնա մեր երկրում կատար­վող ներ­դրում­ների վրա.
• բացի այդ, անցած տարի­ների փորձը ցույց է տալիս, որ շահաբաժինների հար­կումից ազա­տումը ոչ թե ծառայում է ներդրումների ներհոսքին կամ տնտեսական աճին, այլ հիմ­նա­կա­­նում ծառա­յում է որպես գործիք՝ հարկումից խուսափելու տարբեր մեխա­նիզմներ կիրա­ռելու և ֆիզի­կա­կան անձանց կողմից ստացվող եկամուտները չհարկելու համար: Օրինակ, նախ­­­կի­­­­նում շատ տարած­ված էր այն մեխանիզմը, որի շրջանակներում գործատուի հետ իրա­­­կա­նում աշխա­տան­քային հարաբերությունների մեջ գտնվող ֆիզի­կական անձինք ձևա­կերպ­­վում էին որպես գործատուների բաժնետերեր (կամ պար­զա­պես թերհայտարարագր­վում էր աշխատավարձերի իրական մեծությունը), ինչի արդյուն­քում վերջիններիս կողմից կատար­­­ված աշխա­­տանքի դիմաց վարձատրությունը վճար­վում էր ոչ թե աշխատավարձի, այլ շահա­բաժնի տեսքով (քանի որ ֆի­զի­կական անձանց կողմից ստացվող շահաբա­ժին­ները հարկման ենթակա չէին)՝ դրանով իսկ խուսափելով աշխատավարձի համար սահման­ված եկամ­­­­տային հարկի վճարումից: Այս առումով, ֆիզի­կական անձանց կողմից ստացվող շահաբաժինները չհարկելու առա­ջարկության ընդունումը նշանակում է վերոնշյալ ռիսկերի վերականգնում.
• ի վերջո, կարգավորվող շուկայում առևտրին թույլատրված բաժ­նետոմ­ս­ե­րից ստաց­ված շա­հա­բա­ժին­ները հարկումից ազատելը այն դեպքում, երբ այլ բաժնե­տոմ­սերից ստաց­ված շա­հա­բա­ժինները շարունակելու են հարկման ենթակա լինել, կնշա­նակի խտրական մոտե­ցումներ կի­րա­ռել միևնույն տեսակի եկամտի հարկման հար­ցերում, ինչն ակնհայտորեն հակադրվում է հարկման արդարության և հավասարության սկզբունքներին.
• բացի վերոնշյալը, անհրաժեշտ է հաշվի առնել նաև այն, որ ՀՀ Ազգային ժողովի քննարկմանը ներկայացված՝ ՀՀ հարկային օրենսգրքում փոփո­խու­­թյուններ և լրա­ցում­ներ նա­խա­­­տեսող օրենքի նախագծով (Կ-075-29.03.2019-ՏՀ-011/0) արդեն իսկ առաջարկ­վում է օտար­երկրյա քաղաքա­ցի­ների՝ հա­յաս­­տան­յան աղբյուրներից ստացվող շահա­բա­ժին­ները հարկել ոչ թե եկամտային հարկի 10 տո­կոս դրույքաչափով, այլ ՀՀ քաղաքա­ցի­ների համար սահմանված նույն՝ 5 տոկոս դրույ­քա­չա­փով, իսկ ոչ ռեզիդենտ կազմա­կերպությունների՝ հայաստանյան աղբ­յուր­­նե­րից ստաց­վող շահա­բա­ժին­ները հար­կել ոչ թե շահութահարկի 10 տոկոս դրույքաչափով, այլ 5 տոկոս դրույ­քաչափով: Ընդ որում, շահաբաժինների համար սահմանված հարկային բեռի իջեց­ման՝ վերոնշյալ բացա­սա­կան կողմերի առկայության պարագայում, ՀՀ կառա­վա­րու­թյան կող­մից ներ­կայացված առա­ջար­կությունը հիմնավորվում է ՀՀ քաղա­քա­ցի­ների և օտարերկրյա քա­ղաքացիների համար հարկ­ման հավասար պայմաններ ապա­հո­վելու, ինչ­պես նաև ՀՀ ռեզի­դենտ կազ­մակերպու­թյուն­ների և ոչ ռեզիդենտ կազմա­կեր­պու­թյուն­ների համար սահ­ման­ված՝ շա­հա­բաժինների հարկման ընդգծված անհավասարությունը մեղ­մելու անհրա­ժեշտու­թյամբ:

Հաշվի առնելով վերոգրյալը՝ կարգավորվող շուկայում առևտրին թույլատրված բաժ­նե­տոմ­­ս­ե­­րից ստացած շահա­բա­ժին­ները հարկումից ազատելու առաջարկությունն ընդունելի չենք հա­մարում:

Պարտատոմսերից կամ ներդրում վկայող այլ արժեթղթերից (այդ թվում՝ դրանց օտա­­րումից, փոխանակումից կամ նման այլ գործարքներից) ստացվող եկա­մուտ­ները եկա­մտային հարկից ազատելու առաջարկության վերաբերյալ.

Նախագծով, ըստ էության, առաջարկվում է պարտատոմսերից կամ ներդրում վկայող այլ արժե­­թղթերից ստացվող տոկոսային եկամուտները, ինչպես նաև դրանց օտարումից, փոխա­նակումից կամ նման այլ գործարքներից ստացվող եկամուտներն ազատել եկա­մտա­յին հար­կով հարկումից:

Նախագծի ընդունման հիմնավորման համաձայն՝ ներկայացված առաջար­կու­թյունը հիմ­նավորվում է այն հան­գա­ման­քով, որ պարտատոմսերից կամ ներդրում վկայող այլ արժե­թղթե­րից ստացվող եկամուտների՝ եկամտային հարկով հարկումը խնդիրներ է ստեղծում ներ­դրու­մային ծառայություններ մատուցող ընկերությունների համար՝ հատկապես փոքր գումա­­րով ներ­դրողների սպասարկելիս: Մասնավորապես, նախագծի ընդունման հիմնավոր­ման համա­ձայն՝ խնդիրը կայանում է նրանում, որ ներդրողը պարտատոմսը գնելիս վաճա­ռո­ղին է վճա­րում նաև մինչև վաճառքի օրը հաշվեգրված, սակայն դեռևս չվճար­ված տոկոս­ները, և եթե պարտատոմսը գնում է արժեկտրոնի վճարման օրերի միջև ընկած ժամա­նա­կա­հատվածում, ապա, միևնույն է, արժեկտրոնի վճարման օրը հարկվում է ամբողջու­թյամբ և հնարա­վո­րու­թյուն չի ստա­նում նվազեցնելու արժեկտրոնի այն մասը, որը վճարվել է պար­տա­տոմսը գնելիս։

Բացի այդ, որպես ներկայացված առաջարկության հիմնավորում, նշվում է այն մասին, որ պետական պարտատոմսերի գծով ստացվող տոկոսային եկա­մուտ­ներն ազատված են եկա­մտային հարկով հարկումից։

Վերոգրյալի կապակցությամբ հայտնում ենք հետևյալը.

Օրենսգրքի 149-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետի համաձայն, հարկման բազան որո­շելու նպատակով նվազեցվող եկամուտներ են համարվում նաև կազմակերպության կանո­նադրա­­կան կամ բաժնեհավաք կապիտալում մասնակցության (բաժնետոմսի, բաժնե­մասի, փայա­­բաժնի) կամ ներդրում վկայող այլ արժեթղթերի օտարումից, այլ արժեթղթերի հետ փոխանակումից կամ նման այլ գործարքներից ստացվող եկամուտը։ Այսինքն, գործող օրենս­դրության համաձայն՝ ներդրում վկայող արժեթղթերի (մաս­­նավորապես՝ պար­տա­տոմ­սերի) օտարումից, այլ արժե­թղթերով փոխանակումից կամ նման այլ գործարքներից ստաց­վող եկա­մուտ­ներն արդեն իսկ եկամտային հար­­կով հարկման նպատակով համարվում են նվազեցվող եկամուտներ՝ անկախ այն հանգա­ման­քից խոսքը վերաբերում է կարգավորվող շուկայում առևտրին թույլատրված արժե­թղթերին, թե ոչ։ Հետևաբար, ճիշտ կլիներ, որ քննարկ­ման առարկա դառնար միայն կար­գա­վորվող շուկայում առևտրին թույլատրված արժե­թղթերից (մաս­­­նավորապես՝ պար­տա­տոմ­սերից) ստացվող տոկոսները եկամտային հար­­կից ազատելու հարցը:

Վերջինիս կապակցությամբ  գտնում ենք, որ նախագծով ներկայացված հիմնա­վո­րում­ները բավարար չեն նման հարկային արտոնություն տրամադրելու համար: Մասնավորա­պես՝

• նախագծի ընդունման հիմնավորմամբ ներկայացված խնդիրը՝ կապված մինչև պար­տա­տոմսի վաճառքի օրը հաշվեգրված, սակայն դեռևս չվճար­ված տոկոս­ների հարկման անհնա­րի­նու­թյան հետ, պետք է դիտարկել շուկայական գնագայոցման մեխա­նիզմի շրջա­նակ­ներում՝ հաշվի առնելով այն, որ եթե շուկայում առաջարկվում է հաշ­վեգրված տոկոս­նե­րով և այդ տո­կոս­նե­րին համապատասխանող եկամտային հարկով «ծանրաբեռն­ված» պար­տա­տոմս, ապա ինչ­պես հաշվեգրված տոկոսը, այնպես էլ դրան համապատաս­խա­նող եկա­մտա­յին հարկի գումարը պետք է որոշակի ազդեցություն ունենան պարտա­տոմսի շուկա­յա­կան գնի ձևավորման վրա (ճշգրտեն շուկայական գինը): Այս առումով, գտնում ենք, որ եկա­մտա­յին հարկի շրջա­նակ­ներում գործող՝ հարկային գործակալի ինստիտուտի կիրառությունը խնդրո առարկա իրա­վիճակներում չի ստեղծում այնպիսի անհաղթահարելի խոչընդոտ, որը կարող է պատճառ դառնալ որոշակի կոնկրետ տեսակի պարտատոմսերից ստացվող տոկոս­ները հար­կումից ազատելու համար.
• ներկայացված առաջարկության ընդունումը չի բխում հարկման հավասա­րու­թյան և ար­դա­րության սկզբունքներից, քանի որ եթե մնացած բոլոր պասիվ եկա­մուտ­ները և հատ­կապես կոր­պորատիվ պարտատոմսերից ստացվող տոկոսները ենթակա են եկամտային հարկով հարկ­ման, ապա ինչու պետք է կարգավորվող շուկայում առևտրին թույլատրված պարտատոմսերից ստացվող տոկոսներն ազատվեն եկամտային հարկով հարկումից.
• գանձապետական պարտատոմսերի, պետական այլ արժեթղթերի և Համահայ­կա­կան բանկի թողարկած պարտատոմսերի գծով ստացվող տոկոսը կամ մար­ման ժամանակ ստաց­վող զեղչը եկամտային հարկից ազատված լինելու կապակ­­ցությամբ հայտնում ենք, որ գան­ձա­պե­տա­կան պարտատոմսերի մասով արտո­նու­թյունը սահ­մանվել է՝ նպատակ ունե­նա­լով նպաս­տա­վոր միջավայր ձևավորել պետական պարտքը ներքին ռեսուրսներով ֆինան­սավո­րելու համար՝ զու­գահեռաբար չավելացնելով պետա­կան պարտքի սպասարկ­ման ուղղությամբ կատարվող բյու­ջետային ծախսերը: Միևնույն ժամանակ, հայտնում ենք, որ Համահայկական բանկի թո­ղար­կած պարտա­տոմ­սերի գծով սահմանված արտոնությունը վերացնելուն դեմ չենք.
• ինչ վերաբերում է նախագծի հիմնավորմամբ նշված այն մտքին, որ առաջար­կության ընդուն­­­ման դեպքում ՀՀ ֆինանսական շուկան առավել հավասար մրցակցային պայ­ման­նե­րում կհայտնվի հարևան Վրաստանի հետ համեմատությամբ, քանի որ Վրաս­­տանում կոր­պո­րատիվ պար­տա­տոմ­­սերի տոկոսագումարներն ազատված են եկամտային հարկով հար­կու­մից, ապա այդ կապակ­ցու­թյամբ հայտնում ենք, որ մեր կողմից կատարված ուսում­նա­սի­րու­թյունները ցույց են տալիս, որ Վրաստանում կոր­պորա­տիվ պարտատոմսերի տոկոսա­գու­մար­ները, ինչպես նաև ներդրում վկայող արժե­թղթերի օտարումից, այլ արժեթղթերով փոխա­նակումից կամ նման այլ գործարքներից ստաց­վող եկամուտները եկամտային հար­կից ազատվել են 2018 թվա­կանի հուն­վա­րի 1-ից: Փոխարենը, ներդրում վկայող արժե­թղթերի օտա­րումից, այլ արժե­թղթերով փոխա­նա­­կումից կամ նման այլ գործարքներից ստաց­­վող եկա­մուտ­ները Հայաս­տանի Հանրա­պե­տու­թյու­նում արդեն տարիներ շարունակ ազատ­ված են եկամտային հար­կից, և եթե այս եկա­մուտ­նե­րի հարկման հան­գամանքը իրա­կա­նում որոշիչ դեր ունի կապի­տալի շուկայի ձևավորման և կա­յաց­ման համար, ապա անցած տարիների ընթացքում ՀՀ հարկային համակարգը այդ առումով ունե­ցել է ակնհայտ մրցակ­ցային առա­վե­լու­թյուն­ներ, մինչդեռ կապիտալի շուկան այդ տարիների ընթացքում այդ­պես էլ չի զար­գա­ցել:

Հաշվի առնելով վերոգրյալը՝ գտնում ենք, որ կորպորատիվ պարտատոմսերի կամ ներ­դրում վկայող այլ արժեթղթերի գծով ստացվող տոկոսային եկամուտները եկամտա­յին հար­­կով հարկելու հանգամանքը չէ, որ էական ազդեցություն է թողնում կապիտալի շուկայի զար­­գացման վրա, և հետևաբար, առաջարկության ընդունումը համարում ենք ոչ նպատա­կա­հար­մար:

Ֆիզիկական անձանց կողմից ստացվող շահա­­բաժինները եկամտային հարկի 5 տոկոս դրույքաչափով հարկելու առա­ջարկության վերաբերյալ․

Ինչպես արդեն նշվել է, ՀՀ քաղաքացիների և օտարերկրյա քաղաքացիների կող­մից ստաց­­­­­վող շահաբաժինների հարկման դրույքաչափերը միասնականացնելու և այն 5 տոկոս սահ­մա­նելու առաջարկությունն արդեն իսկ ներառված է ՀՀ Ազգային ժողովի քննարկ­­մանը ներ­կա­յաց­ված՝ ՀՀ հար­­կային օրենսգրքում փոփո­խու­թյու­ն­ներ և լրացում­ներ նախա­տեսող օրենքի նա­խա­գծում, հետևաբար քննարկման ներկայացված նախա­գծի շրջանակներում այս հարցին կրկին անգամ անդրադառնալու անհրա­ժեշ­տություն չկա:

Բացի այդ, հայտնում ենք, որ նախագծով առաջարկվում են հակասական կար­գա­վո­րում­ներ: Մասնավորապես, նախագծի 3-րդ հոդվածի 2-րդ կետով առաջարկվում է ուժը կորց­րած ճա­նաչել Օրենսգրքի 149-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 4-րդ կետը, ինչի ար­դյունքում կստացվի, որ շա­հա­բաժիններից ստացվող եկամուտն առհասարակ ենթա­կա չէ եկամտային հար­կով հարկման:

Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունն ամփոփելով վերոնշյալը, ինչ­պես նաև հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ հարկային արտո­նու­թյուն­ների շրջա­նակի ընդլայ­նումը չի բխում ներկա փուլում իրա­կա­­նաց­վող հարկային քաղա­քա­­կա­նու­թյան ուղղություն­նե­րից, յուրա­քանչ­յուր նոր հարկային արտոնության տրամադրում ենթա­­դրում է հար­կային եկա­­­­մուտների կո­րուստ, հետևաբար նաև՝ ազգային անվտան­գու­թյան, գիտու­թյան, կրթու­թյան, առող­­ջա­­պա­հու­թյան, գյու­ղա­­տնտեսու­թյան, սոցիա­լա­կան ապա­հո­վու­թյան, բնա­պահ­պա­­նու­թյան և այլ հան­րօ­գուտ ոլորտ­­նե­րում չկա­տար­ված բյուջե­տա­­յին ծախ­սեր՝ ներկայացված նախագծի ընդունումը նպատակահարմար չի համարում և առաջարկում է նախագծով քննարկվող գործող օրենսգրքի հոդվածները թողնել անփոփոխ:

Միևնույն ժամանակ, կարևորելով կապիտալի շուկայի զարգացման անհրաժեշտու­թյունը կոր­պորատիվ կառավարման մշակույթի ներդրման և ֆինանսական ռեսուրսների մատ­չե­լիու­թյան ապահովման տեսանկյունից, գտնում ենք, որ կապիտալի շուկայի զար­գաց­մանն ուղղվող քայ­լերը պետք է համա­կարգ­ված բնույթ ունենան: Ենթադրաբար, նախ պետք է բացահայտել կա­­պի­­տալի շուկայի զարգացմանը խոչընդոտող բոլոր խնդիր­ները, դրանցից յուրաքանչյուրի նշա­նակալիության աստիճանը և միայն դրանից հետո՝ հնարավոր համապարփակ ազդեցու­թյուն­­ները հաշվի առնելով, մշակել գործո­ղությունների ծրագիր ու ըստ առաջնահերթությունների իրա­կանացնել անհրաժեշտ միջո­ցառումները: