ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆ

« Օտարերկրացիների մասին», «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքում
փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին», «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում փոփոխություն կատարելու մասին » ՀՀ օրենքների նախագծերի փաթեթի լրամշակված տարբերակի (փաստաթղթային կոդ` Կ-1015-14.11.2006-ԱՀ-010/0) վերաբերյալ

Հայաստանի Հանրապետության Կառավարության կողմից 2003 թվականի հուլիսի 23-ի N 012-3438 թվակիր գրությամբ օրենսդրական նախաձեռնության կարգով Ազգային ժողով ներկայացված «Օտարերկրացիների մասին», «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին», «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում փոփոխություն կատարելու մասին» ՀՀ օրենքների նախագծերի փաթեթի լրամշակված տարբերակը փորձաքննության է ենթարկվել ՀՀ Ազգային ժողովի աշխատակազմի օրենսդրության վերլուծության վարչությունում եւ ստորեւ ներկայացվում է Վարչության եզրակացությունը:

I. Նախագծերի փաթեթը համապատասխանում է «Ազգային ժողովի կանոնակարգ» ՀՀ օրենքի 47-րդ հոդվածի պահանջներին:

II. «Օտարերկրացիների մասին» (այսուհետ` Նախագիծ) ՀՀ օրենքի նախագծի վերաբերյալ.

1. Նախագծի 2-րդ հոդվածում տրվում է «օտարերկրացիներ» հասկացության սահմանումը, սակայն 3-րդ հոդվածում տրվում են «օրենքու օգտագործվող հասկացությունները»: Ստացվում է, որ Նախագծի 2-րդ հոդվածում տրվում են օրենքում օգտագործվող հասկացությունների սահմանումները, ինչը իրավական տեխնիկայի առումով ճիշտ չէ: Առաջարկում ենք Նախագծի 3-րդ հոդվածը միավորել Նախագծի 2-րդ հոդվածի հետ, հոդվածի վերնագիր սահմանել «Օրենքում օգտագործվող հասկացությունները», իսկ «օտարերկրացիների» հասկացության սահմանումը տալ հոդվածի 2-րդ պարբերությունում:

2. Առաջարկում ենք Նախագծից հանել 5-րդ հոդվածի 3-րդ մասը, քանի որ, ըստ էության, այն անհարկի կրկնում է նույն հոդվածի 1-ին մասի դրույթները: Այսպես` 1-ին մասի համաձայն. «1. Հայաստանի Հանրապետությունում օտարերկրացիներն ունեն Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիներին հավասար իրավունքներ, ազատություններ եւ պարտականություններ, եթե Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությամբ, օրենքներով եւ միջազգային պայմանագրերով այլ  բան նախատեսված չէ»: Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն. «3.Հայաստանի Հանրապետության տարածքում օտարերկրացիները կրում են Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիներին հավասար պատասխանատվություն՝ բացառությամբ Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագրերով նախատեսված դեպքերի»: Մինչդեռ «պատասխանատվություն»-ն առանձին իրավական կատեգորիա չէ, այն սերտորեն կապված է պարտականությունների կատարման, ավելի ճիշտ` պարտականությունների չկատարման հետ, այսինքն` վրա է հասնում օրենքով անձի վրա դրված որոշակի պարտականությունները չկատարելու կամ ոչ պատշաճ կատարելու հետեւանքով: Հետեւաբար, եթե 1-ին մասով ամրագրված է, որ օտարերկրացիներն ունեն ՀՀ քաղաքացիներին հավասար իրավունքներ, ազատություններ եւ պարտականություններ, ապա դրանով արդեն իսկ սահմանվում է այդ պարտականությունների չկատարման համար պատասխանատվության գաղափարը:

3. Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն օտարերկրացինեը պարտավոր են հարգել Հայաստանի Հանրապետության ազգային սովորույթներն ու ավանդույթները: Մեր կարծիքով, նշված մոտեցումը հակասում է «Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 45-րդ հոդվածի 3-րդ մասի պահանջին, ըստ որի. «3. Նորմատիվ իրավական ակտերում չպետք է կիրառվեն նորմեր, որոնց կատարումն անհնար է կամ անընդունելի, կամ որոնց չկատարման համար իրավական հետեւանքներ նախատեսված չեն»: Իրավական գրականությունից հայտնի է,որ իրավական նորմերը պետք է կրեն ձեւական որոշակի բնույթ, այսինքն` պետք է արտահայտված լինեն սահմանված կարգով հրապարակված եւ ուժի մեջ մտած համապատասխան գրավոր փաստաթղթում: Մինչդեռ ազգային սովորույթները եւ ավանդույթները որեւէ գրավոր փաստաթղթում ամրագրված չեն, հետեւաբար, դրանք խախտելու կամ չհարգելու համար իրավական պատասխանատվություն նախատեսված չէ: Այսինքն, Նախագծով առաջարկվում է սահմանել մի դրույթ, այն է` «պարտավոր է հարգել ազգային սովորույթներն ու ավանդույթները», որն ունի սոսկ հռչակագրային բնույթ եւ «դրանց չկատարման համար իրավական հետեւանքներ նախատեսված չեն»:

4. Նախագծի 8-րդ հոդվածի 4-րդ մասում անհրաժեշտ է հստակեցնել, թե ով է որոշում ընդունում «խիստ հիմնավորված դեպքերի» մասին եւ ինչ ընթացակարգով:

5. Նախագծի 10-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետում «առեւտրային կազմակերպություն հիմնադրելու» բառակապակցությունից հետո առաջարկում ենք ավելացնել «եւ կամ այդպիսի ընկերությանը մասնակցելու», իսկ «ներկայացուցչություն» բառից հետո առաջարկում ենք ավելացնել «հիմնարկ» բառը, քանի որ տնտեսական գործունեությունը կարող է իրականացվել ինչպես նոր ստեղծվող առեւտրային իրավաբանական անձ հիմնադրելու, այնպես էլ արդեն իսկ ստեղծված (գրանցված) իրավաբանական անձին մասնակցելու միջոցով: Միաժամանակ, բացի ներկայացուցչությունից եւ մասնաճյուղից, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգիրքը որպես իրավաբանական անձի առանձնացված ստորաբաժանում է ճանաչում նաեւ հիմնարկը: Հետեւաբար, անհրաժեշտ է նախատեսել նաեւ դեպքերը, երբ կարող են Հայաստանի Հանրապետություն այցելել օտարերկրյա իրավաբանական անձինք` հիմնարկ հիմնադրելու համար:

Առաջարկում ենք նաեւ սույն կետում ամրագրել օտարերկրյա ոչ առեւտրային կազմակերպության կամ նրա առանձնացված ստորաբաժանման հիմնադրմանը կամ դրա կառավարմանը մասնակցելու նպատակով այցելության մուտքի վիզա ստանալու իրավունքը:

6. Նույն հոդվածի «դ» կետում կետում«օդային» բառին հաջորդող «կամ» բառն առաջարկում ենք փոխարինել «եւ (կամ)», բառերով, քանի որ հնարավոր են դեպքեր, երբ Հայաստանի Հանրապետությունով տարանցիկ անցնող անձն օգտվի եւ օդային, եւ ցամաքային ճանապարհներից, օրինակ` Վրաստանից ցամաքային ճանապարհով մուտք գործի օդանավակայան, այնտեղից էլ` օդային տրանսպորտով ուղեւորվի որեւէ ուղղությամբ: Մինչդեռ Նախագիծը ներկա տեսքով ընդունվելու դեպքում, հաշվի առնելով «Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 10-րդ կետի 2-րդ պարբերության դրույթները, ստացվում է, օտարերկրացին պետք է ձեռք բերի երկու տարանցիկ մուտքի վիզա` եւ օդային, եւ ցամաքային տրանսպորտներով երթեւեկելու համար:

Նույն դիտողությունը վերաբերում է նաեւ Նախագծի 13-րդ հոդվածի 1-ին մասին:

7. Նախագծի 11-րդ հոդվածի 4-րդ մասի 1-ին պարբերությունում ամրագրված «անձնագիր եւ «բ» կետում նշված անձինք, անձնագիր եւ կացության քարտ (Հայաստանի Հանրապետության հատուկ անձնագիր)» բառակապակցությունն առաջարկում ենք վերախմբագրել` պահանջելով, որ ներկայացվի վերոհիշյալ փաստաթղթերի պատճեները, քանի որ նույն պարբերության համաձայն իրավաբանական անձինք ներկայացնում են ոչ թե գրանցման վկայականի բնօրինակը, այլ` պատճեն:

8. Նույն հոդվածի 2-րդ պարբերությունում հստակեցման կարիք ունի «երկու դեպքում էլ ներկայացնելով պետական տուրքի վճարման անդորրագիրը» բառակապակցությունը: Պարզ չէ, թե որ պետական տուրքի վճարման անդորրագրի մասին է խոսքը` հրավերը վավերական ճանաչման համար գանձվող պետական տուրքի, թե օտարերկրացու հնարավոր բուժօգնության կամ ծախսերը հոգալու համար էլ է նախատեսվում պետական տուրքի գանձում:

Միաժամանակ, սույն պարբերությունը ներքին հակասության մեջ է նույն հոդվածի 3-րդ մասի հետ: 3-րդ մասի տառացի ընթերցումից ստացվում է, որ պետական տուրքը պետք է գանձվի միայն հրավերը պետական կառավարման մարմինի կողմից հաստատվելուց հետո, մինչդեռ սույն պարբերության համաձայն պետական տուրքի վճարման անդորրագիրը պետք է ներկայացվի հրավերը այդ հաստատմանը ներկայացնելիս: Ելնելով վերոգրյալից` առաջարկում ենք վերախմբագրել նույն հոդվածի նաեւ 3-րդ մասը:

9. Նախագծի 18-րդ հոդվածի 4-րդ մասը եւ 20-րդ հոդվածի 1-ին մասը հակասում են ՀՀ Սահմանադրության 18-րդ եւ 19-րդ հոդվածներին: Այսպես` վերոհիշյալ մասով նախատեսվում է, որ հատուկ կացության կարգավիճակի տրամադրման մերժումը չի կարող բողոքարկվել դատական կարգով, մինչդեռ ՀՀ Սահմանադրության 18-րդ հոդվածի 1-ին եւ 2-րդ մասերի համաձայն. «Յուրաքանչյուր ոք ունի իր իրավունքների եւ ազատությունների  դատական, ինչպես նաեւ պետական այլ մարմինների առջեւ իրավական պաշտպանության արդյունավետ միջոցների իրավունք: Յուրաքանչյուր ոք ունի իր իրավունքները եւ ազատություններն օրենքով չարգելված բոլոր միջոցներով պաշտպանելու իրավունք», իսկ 19-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն. «Յուրաքանչյուր ոք ունի իր խախտված իրավունքները վերականգնելու, ինչպես նաեւ իրեն ներկայացված մեղադրանքի հիմնավորվածությունը պարզելու համար հավասարության պայմաններում, արդարության բոլոր պահանջների պահպանմամբ, անկախ եւ անկողմնակալ դատարանի կողմից ողջամիտ ժամկետում իր գործի հրապարակային քննության իրավունք»:

Նշենք նաեւ, որ ՀՀ սահմաանդրական դատարանի 2006 թվականի նոյեմբերի 16-ի ՍԴՈ-665 թվակիր որոշման համաձայն անվավեր է ճանաչվել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 160-րդ հոդվածի 1-ին մասի դրույթը, համաձայն որի, ի թիվս այլ մարմինների, ընդհանուր իրավասության դատարաններում չէին կարող վիճարկվել ՀՀ նախագահի հրամանագրերը: Ընդ որում, որոշման հիմքը հենց Սահմանադրության վերոթվարկյալ հոդվածներով սահմանված դատական պաշտպանության իրավունքի խախտումն էր:

10. Նույն հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն. «4.Կացության կարգավիճակ տալը մերժելու դեպքում օտարերկրացին կրկին անգամ կարող է դիմել կացության կարգավիճակ ստանալու համար՝ մեկ տարի հետո, ինչի մասին նշում է կատարվում մերժման մասին որոշման մեջ»: Կարծում ենք, որ Նախագծի 19-րդ հոդվածի «դ» կետի հիմքով մերժվելու դեպքում վերստին դիմելու համար, եթե օտարերկրացին առողջացել է այդ վարակիչ հիվանդությունից, ապա նա կարող է հենց այդ պահին նորից դիմել հրավեր ստանալու համար: Նույնը կարծում ենք անհրաժեշտ է ամրագրել 19-րդ հոդվածի «զ» կետով նախատեսված այն դեպքում, եթե օտարերկրացին չի ներկայացրել անհրաժեշտ փաստաթղթերը:

11. Նախագծի 22-րդ հոդվածի 3-րդ մասում առաջարկում ենք «սահմանվում է» բառերը փոխարինել «կարող է սահմանվել» բառերով, քանի որ որոշակի դեպքերում կարծում ենք անհրաժեշտ է գործատուին թողնել համապատասխան աշխատակցի ընտրության հարցը:

12. Նույն հոդվածի 4-րդ մասը հստակեցման կարիք ունի:

13. Նախագծի 23-րդ հոդվածի 7-րդ պարբերությունում «առեւտրային» բառերն առաջարկում ենք հանել, իսկ «ներկայացուցչություն» բառից հետո ավելացնել «հիմնարկ» բառը, քանի որ սարքավորումները, մեքենաները եւ այլն կարող են առաքվել ինչպես առեւտրային, այնպես էլ ոչ առեւտրային իրավաբանական անձանց կողմից: Այսպես` ՀՀ օրենսդրությամբ հիմնադրամները կարող են իրականացնել ձեռնարկատիրական գործունեություն, հետեւաբար` վերջիններս կարող են իրականացնել նաեւ համապատատասխան սարքավորումների եւ այլնի ներմուծում:

14. Նույն հոդվածի 9-րդ կետում խոսվում է միայն «դասախոսություններ կարդալու» մասին, սակայն ուսումնական գործընթացները կարող են իրականացվել նաեւ գործնական աշխատանքներ կատարելու, կուրսային աշխատանքներ, ռեֆերատներ, դիպլոմային աշխատանքներ, ատենախոսություններ ղեկավարելու, քննություններ ընդունելու եւ այլ ձեւերով: Կարծում ենք, որ անհրաժեշտ է վերոշարադրյալը նույնպես ընդգրկել սույն կետում:

15. Նախագծի 25-րդ հոդվածի 6-րդ մասն առաջարկում ենք հանել, քանի որ որոշակի դեպքերում համապատասխան լիցենզիա կարելի է ստանալ միայն համապատասխան մասնագետի առկայության դեպքում: Հետեւաբար` աշխատանքի թույլտվությունը պետք է տրամադրվի անկախ լիցենզիայի առկայությունից:

16. Նախագծի 27-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ նախադասության համաձայն. «Աշխատանքային պայմանագրում (ծառայությունների մատուցման պայմանագրում)  պետք է  ներառվեն նաեւ օտարերկրացի աշխատողի եւ նրա ընտանիքի անդամների` Հայաստանի Հանրապետություն փոխադրման,  սոցիալական ապահովության եւ ապահովագրության, դիմավորման, կացարանով ապահովման եւ բնակության վայրում հաշվառման եւ վերադարձի հետ կապված հարցերը»: Նշենք, որ մեր կարծիքով, ՀՀ օրենսդրությունը չի նախատեսում օտարերկրացիներին աշխատանքի ընդունելու դեպքում սոցիալական ապահովության պահումներ:

17. Նախագծի 28-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ պարբերության համաձայն. «Աշխատանքի թույլտվության գործողությունը դադարում է, եթե լրացել է  աշխատանքային պայմանագրի (ծառայությունների մատուցման պայմանագրի) ժամկետը կամ պայմանագիրը լուծվել է»: Նշված դիրքորոշումը հակասության մեջ է ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի հետ, քանի որ եթե աշխատանքային պայմանագրի ժամկետը լրանալուց առնվազն 10 օր առաջ կողմերը չեն ծանուցել պայմանագրի հետագա գործողությունից իրենց հետագա հրաժարման մասին, ապա այն համարվում է անորոշ ժամկետով երկարացված:

18. Ներքին հակասություն կա Նախագծի 30-րդ հոդվածի վերնագրի եւ բովանդակության միջեւ: Այսպես` հոդվածը վերնագրված է «Օտարերկրացիների կամավոր հեռանալը Հայաստանի Հանրապետությունից », սակայն հոդվածում խոսք է գնում միայն կամավոր հեռանալու պարտավորության մասին: Առաջարկում ենք հոդվածում ամրագրել դրույթ, համաձայն որի օտարերկրացին իր ցանկությամբ, ցանկացած պահի կարող է կամավոր հեռանալ Հայաստանի Հանրապետության տարածքից:

19. Նախագծի 33-րդ հոդվածն ավելորդ է, քանի որՆախագծի 5-րդ հոդվածում արդեն իսկ սահմանված է, որ օտարերկրացինեն ունեն Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիներին հավասար իրավունքներ, ազատություններ եւ պարտականություններ, որը ներառում է նաեւ խախտված իրավունքների վերականգման համար դատական պաշտպանության իրավունքը:

20. Նախագծի 34-րդ հոդվածում խոսք է գնում դատարանի կողմից որոշման կայացման մասին, մինչդեռ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի համաձայն գործն ըստ էության քննելիս դատարանը կայացնում է վճիռ:

21. Նշենք նաեւ, որ Նախագծով համապատասխան գործողությունների բողոքարկման համար նախատեսվել են որոշակի ժամկետներ, որոնք հակասության մեջ են ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի եւ «Վարչարարության հիմունքների եւ վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի հետ: Այսպես` Նախագծի 26-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն. «2. Օտարերկրացին կարող է աշխատանքի թույլտվության մերժումը մերժման պահից հինգ օրվա ընթացքում բողոքարկել դատական կարգով»: Մինչդեռ«Վարչարարության հիմունքների եւ վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 71-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետի համաձայն վարչական ակտը ենթակա է բողոքարկման այն ուժի մեջ մտնելուց 6 ամսվա ընթացքում, ընդ որում, վերոհիշյալ օրենքը բացառություններ չի նախատեսում: Հետեւաբար, բողոքարկման ժամկետը հինգ օրով սահմանափակելը հակասում է վերոհիշյալ դրույթին:

Բացի այդ, խոսքը գնում է մերժման պահից հինգ օրվա մասին, մինչդեռ շատ ավելի հավանական է, որ մերժման պահից հինգօրյա ժամանակահատվածում օտարերկրացին անգամ ստացած չլինի մերժումը:

Ավելացնենք, որ մեր կարծիքով, օտարերկրացիներին արտաքսելու հետ կապված հարցերի կարգավումն անհրաժեշտ է ամրագրել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքում որպես առանձին հատուկ հայցային վարույթ: Ելնելով վերոգրյալից, կարծում ենք, որ Նախագիծը արմատական լրամշակման կարիք ունի:

III. «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին», «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում փոփոխություն կատարելու մասին» ՀՀ օրենքների նախագծերի վերաբերյալ առաջարկություններ եւ դիտողություններ չկան:

ՀՀ ԱԶԳԱՅԻՆ ԺՈՂՈՎԻ

ԱՇԽԱՏԱԿԱԶՄԻ ՕՐԵՆՍԴՐՈՒԹՅԱՆ

ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅԱՆ ՎԱՐՉՈՒԹՅՈՒՆ

Կատարողներ` Ա. Սարգսյան

Կ. Հարությունյան