ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆ «Օտարերկրյա ներդրումների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխություն կատարելու մասին» (փաստաթղթային կոդ՝ Կ-163-24.10.2017-ՏՀ-011/0) Հայաստանի Հանրապետության օրենքի նախագծի վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության կառավարության կողմից օրենսդրական նախաձեռնության կարգով ներկայացված «Օտարերկրյա ներդրումների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխություն կատարելու մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի նախագիծը (այսուհետ` Նախագիծ) մասնագիտական փորձաքննության է ենթարկվել Հայաստանի Հանրապետության Ազգային ժողովի աշխատակազմի տնտեսագիտական վարչությունում:  Ստորեւ ներկայացնում ենք Նախագծի վերաբերյալ մեր կողմից կատարված փորձաքննության արդյունքները: 1.    Նախագիծը համապատասխանում է «Ազգային ժողովի կանոնակարգ» Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրական օրենքի 67-րդ հոդվածի եւ Ազգային ժողովի աշխատակարգի 25-րդ կետի պահանջներին: Նախագծի վերաբերյալ հարկ ենք համարում ներկայացնել հետեւյալ նկատառումները: 2. Նախագծի 1-ին հոդվածով սահմանվում է, որ. «Սույն օրենքը կարգավորում է Հայաստանի Հանրապետության տարածքում օտարերկրյա ներդրումների իրականացման, խրախուսման, պաշտպանության եւ կառավարման հետ կապված հարաբերությունները»: Այս կապակցությամբ հարկ ենք համարում նշել, որ «ներդրումների կառավարումը» կառավարչական որոշումների կայացման ու իրականացման մեթոդների եւ սկզբունքների համախումբ է, որն ընկած է ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձի կողմից իրականացվող ներդրումային գործունեության հիմքում: Հետեւաբար, ներդրումների կառավարումը չի կարող լինել Նախագծի կարգավորման առարկա` թեկուզ միայն այն պատճառով, որ դա բացառապես ներդրողի իրավասությունների տիրույթում գտնվող եւ նրա հայեցողությամբ իրականացվող գործունեություն է, իսկ Նախագծի որեւէ հոդված կամ դրույթ, բնականաբար, չի անդրադառնում ներդրումների կառավարման հետ կապված հարաբերություններին (ուստի, անհրաժեշտ է նշված հոդվածից հանել «եւ կառավարման» բառերը): Բացի այդ, Նախագծի մի շարք հոդվածներում օգտագործվում են այնպիսի հասկացություններ, որոնք ոչ միայն տնտեսագիտորեն կոռեկտ չեն, այլեւ բովանդակային առումով անհասկանալի են: Մասնավորապես, որպես այդպիսիք կարելի է նշել «ներդրումների ձեռք բերում», «ներդրումների ընդլայնում», «ներդրումների ստեղծում» հասկացությունները, որոնք վերաձեւակերպման կամ հստակ սահմանման ու պարզաբանման կարիք ունեն: Մյուս կողմից, Նախագծի այս հոդվածում բավականաչափ ընդհանրական տեսքով են ձեւակերպված օրենքի կարգավորման առարկան եւ նպատակը, իսկ որոշ առումով էլ տեղ են գտել այս օրենքով կարգավորման ենթակա հարաբերությունների հետ առնչություն չունեցող ձեւակերպումներ: Մասնավորապես, որպես կարգավորման առարկա են սահմանվում Հայաստանի Հանրապետության տարածքում ներդրումների իրականացման եւ կառավարման հետ կապված հարաբերությունները: Մեր կարծիքով, Նախագիծը պետք է կարգավորի ոչ թե օտարերկրյա ներդրումների իրականացման (քանի որ դա ձեռնարկատիրական գործունեության կարգավորման դաշտում է) կամ կառավարման (ինչը գտնվում է ներդրողի կողմից որոշումների կայացման դաշտում), այլ ներդրումների խրախուսման եւ պետական պաշտպանության հետ կապված հարաբերությունները: 3. Նախագծի 2-րդ հոդվածով սահմանվում է, որ. «Սույն օրենքի նպատակը կարգավորող միջավայրի թափանցիկության եւ երկրի մրցունակության բարձրացման, Հայաստանում իրականացվող ներդրումների ծավալների մեծացման, օտարերկրյա պետությունների հետ տնտեսական համագործակցության զարգացման խթանման, ինչպես նաեւ օտարերկրյա ներդրողների իրավունքների, օրինական շահերի, գույքի պաշտպանության ապահովումն է:», որի հետ կապված առաջանում են որոշ հարցադրումներ: Մասնավորապես, «կարգավորող միջավայր» ձեւակերպումը, առավել եւս` դրա «թափանցիկության բարձրացումը» խիստ անորոշ բառակապակցություններ են եւ հստակեցման կամ պարզաբանման կարիք ունեն: Եթե «կարգավորող միջավայրի» առումով խոսքը գնում է ներդրումային միջավայրի մասին, ապա այն իրենից ներկայացնում է ներդրումային հոսքերի ավելացմանը նպաստող տնտեսական, քաղաքական, իրավական եւ մի շարք այլ պայմանների առկայություն, որոնց ապահովումն, ակնհայտորեն, սույն Նախագծի «հնարավորություններից» դուրս է գտնվում: Այս տեսանկյունից, Նախագիծը պետք է ուղղված լինի ոչ թե ներդրումային միջավայրի բարելավմանը, այլ հանրապետությունում իրականացվող օտարերկրյա ներդրումների պաշտպանության եւ խրախուսման պետական երաշխիքների տրամադրմանը, ինչն, ի դեպ, ներդրումային բարենպաստ միջավայրի հաստատման բաղադրիչներից մեկն է հանդիսանում: Ինչ վերաբերում է «երկրի մրցունակության բարձրացմանը» եւ «օտարեկրյա պետությունների հետ տնտեսական համագործակցության խթանմանը», ապա նշված խնդիրների լուծումը չի կարող լինել սույն Նախագծի նպատակ, առավել եւս` երբ նման գլոբալ նպատակների ձեռքբերման ուղղությամբ քիչ թե շատ առարկայական դրույթները Նախագծում, ըստ էության, բացակայում են: 4. Նախագծի 3-րդ հոդվածով տրվող սահմանումները հստակեցման կարիք ունեն: Մասնավորապես, «օտարերկրյա ներդրողը» սահմանվում է որպես. «ֆիզիկական անձ, ով յուրաքանչյուր տարի առնվազն 183 օր գտնվում է Հայաստանի Հանրապետության տարածքից դուրս, ինչպես նաեւ կազմակերպություն, որի մշտական գործող մարմնի` կանոնադրությամբ սահմանված գործադիր մարմիններից որեւէ մեկի գտնվելու վայրը գտնվում է Հայաստանի Հանրապետությունից դուրս, եւ ով պլանավորում է կամ իրականացրել է ներդրում Հայաստանի Հանրապետությունում»: Նման սահմանումը, մեր կարծիքով, առաջ է բերում մի քանի խնդիրներ, մասնավորապես` ա) ՀՀ քաղաքացի հանդիսացող ֆիզիկական անձը, գտնվելով 183 օրից ավելի ՀՀ տարածքից դուրս, ներդրումներ իրականացնելու կամ նման «պլաններ ունենալու» դեպքում մեխանիկորեն կդառնա օտարերկրյա ներդրող եւ կօգտվի Նախագծով եւ ապագայում տրվող երաշխիքներից, ինչը տրամաբանական չէ, բ) ՀՀ ռեզիդենտ հանդիսացող կազմակերպությունը, ՀՀ սահմաններից դուրս իր գործադիր մարմիններից որեւէ մեկը տեղաբաշխելու դեպքում, կրկին դառնում է օտարերկյա ներդող, գ) «ներդրումների պլանավորում» ձեւակերպումը խիստ անորոշ է, տարաբնույթ մեկնաբանությունների տեղիք տվող եւ պարունակում է բավականաչափ ռիսկեր` որպես օտարերկրյա ներդրող ճանաչվելու եւ Նախագծով սահմանված արտոնություններից օգտվելու առումով: Նախ, պլանավորումից մինչեւ ներդրումների իրականացումը (որը կարող է նաեւ տեղի չունենալ) ընկած ժամանակահատվածը կարող է տեւել օրեր, ամիսներ եւ տարիներ, մինչդեռ ներդրումների պլանավորման բուն փաստ, ըստ տվյալ սահմանման, արդեն բավարար պայման է օտարերկրյա ներդրող ճանաչվելու համար: Ավելին, դրա իսկությունը կամ արժանահավատությունը որեւէ կերպ հնարավոր չէ պարզել կամ գնահատել: Բացի այդ, ըստ տվյալ սահմանման, օտարերկրյա ներդրող ճանաչվելու համար ֆիզիկական անձը ՀՀ տարածքից 183 օրից ավելի դուրս պետք է գտնվի յուրաքանչյուր տարի, որի կապակցությամբ օբյեկտիվորեն հարց է առաջանում. եթե որեւէ ֆիզիկական անձ,  բավարարելով 183 օրից ավելի ՀՀ տարածքից դուրս գտնվելու պայմանին, ՀՀ-ում կատարել է ներդրումներ եւ մնացել է ՀՀ-ում` իր ներդրումներն անձամբ կառավարելու համար եւ հաջորդ տարի դուրս չի եկել ՀՀ տարածքից կամ դուրս է եկել 183 օրից պակաս ժամանակով, ապա նա դադարելու՞ է օտարերկրյա ներդրող հանդիսանալուց, եւ չի՞ օգտվելու, արդյոք, այս Նախագծով օտարերկրյա ներդրողներին տրվող երաշխիքներից:   Այս կապակցությամբ, կարծում ենք, ֆիզիկական եւ իրավաբանական անձանց մասով Նախագծում ներկայացված ձեւակերպումն անհրաժեշտ է համապատասխանեցնել ՀՀ հարկային օրենսգրքով սահմանված` ոչ ռեզիդենտների համար ներկայացվող պահանջներին` տարընթերցումներից խուսափելու նպատակով: 5. Նախագծի վիճահարույց ձեւակերպումներից մեկը (եթե ոչ ամենավիճահարույցը) տվյալ Նախագծի հիմքը հանդիսացող` «օտարերկրյա ներդրում» հասկացության սահմանումն է (տե՛ս 3-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ պարբերությունը): Հարկ է նշել, որ ներդրումների տնտեսագիտական բովանդակությունն ուղղակիորեն կապված է շահույթ ստանալու նպատակ հետապնդող գործունեության հետ: Այլ կերպ ասած, որպես այդպիսիք կարող են դիտարկվել միայն ձեռնարկատիրական գործունեության ոլորտում շահույթի ստացման նպատակ հետապնդող ներդրումները: Մինչդեռ, համաձայն Նախագծի, օտարերկրյա ներդրումներ են դիտարկվում. «ներդրողի սեփականություն հանդիսացող կամ ուղղակի կամ անուղղակի կերպով օտարերկրյա ներդրողի հսկողության տակ գտնվող սույն օրենքով նախատեսված ցանկացած ակտիվ, որը սույն օրենքով նախատեսված ձեւերից որեւէ մեկով ներդրվել է Հայաստանի Հանրապետությունում, ինչպես նաեւ ներդրումից ստացված եւ չհայրենադարձված եկամուտը եւ իրացումից ստացված գույքը, այդ թվում` գումարները»: Տվյալ սահմանումն ուղղակիորեն կապված է Նախագծի 5-րդ հոդվածով սահմանված ներդրումներ իրականացնելու ձեւերի եւ ներդրումային ակտիվների ամրագրման հետ: Այս առումով, կարծում ենք, Նախագծի 5-րդ հոդվածի 1-ին մասով պետք է հստակ եւ սպառիչ կերպով սահմանվեն ներդրումների իրականացման ձեւերը եւ ակտիվները (հանելով այդ մասի 7-րդ կետը), առավել եւս, որ դրանք բազմաթիվ չեն ու բավականչափ հայտնի են: Ընդ որում, նշված մասով որպես ակտիվների տեսակ սահմանվածներից որոշները, մեր կարծիքով, չեն կարող որպես ներդրումների իրականացման պայման հանդիսանալ: Մասնավորապես, 5-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետով սահմանվում է, որ օտարերյա ներդրողներն իրավունք ունեն ներդրումներ իրականացնել «Հայաստանի Հանրապետության ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձանց փոխառության, վարկի, լիզինգի կամ այլ պայմանագրերի հիման վրա գույք, այդ թվում` գումարներ տրամադրելու միջոցով»: Այսինքն, ստացվում է, որ Նախագծի ընդունման պարագայում մասնավոր տրանսֆերտների զգալի մասը համապատասխան պայմանների առկայության դեպքում կհամարվեն օտարեկրյա ներդրումներ (օրինակ` Ռուսաստանի Դաշնությունում 183 եւ ավելի օր գտնվող ՀՀ քաղաքացիների կողմից ՀՀ-ում գտնվող իրենց ազգականներին ուղարկվող եւ բիզնեսում օգտագործվող գումարները կդիտարկվեն որպես օտարեկրյա ներդրումներ): Ընդ որում, փոխառությունը եւ վարկը վերադարձման ենթակա գումարներ են, ինչը նշանակում է, որ դրանց հաշվին ձեռք բերված ներդրումային ակտիվները ֆինանսավորվում են ռեզիդենտ անձանց կողմից, ուստի չեն կարող համարվել օտարկերյա ներդրումներ: Նույնը վերաբերում է նաեւ լիզինգով գույք ձեռք բերելու դեպքին, քանի որ տվյալ գույքի դիմաց լիզինգային վճարները կատարելուց հետո այդ գույքը դառնում է ՀՀ ռեզիդենտի սեփականությունը եւ նույնպես չի կարող օտարերկրյա ներդրում հանդիսանալ:  Ինչ վերաբերում է «օտարերկրյա ներդրումներ» հասկացության սահմանման մեջ օգտագործվող «ներդրումից ստացված եւ չհայրենադարձված եկամուտը» օտարերկրյա ներդրում ճանաչելուն, ապա, կարծում ենք, դա կարող է տեղի ունենալ միայն վերաներդրումների (որի մասին, ի դեպ, Նախագծում որեւէ դրույթ չկա) իրականացման դեպքում: Հակառակ դեպքում, ներդրումից ստացված շահույթը (այլ ոչ թե եկամուտը, ինչպես ձեւակերպված է Նախագծում) օտարերկրյա ներդրում ճանաչելը տրամաբանական չէ, քանի որ այդ եկամուտների հետագա ճակատագիրն անհայտ է մնում (այն կարող է մնալ բանկային հաշվում կամ դուրս գալ ՀՀ-ից), իսկ եկամտի ստացման բուն փաստը որեւէ կերպ ներդրում չի կարելի դիտարկել: Բացի այդ, բավականին անորոշ է նաեւ. «ներդրումից իրացումից ստացված գույքը» արտահայտությունը (ամենամոտ ենթադրությունն այս առումով, կարծում ենք, կարող է լինել այն, որ ներդրման (կամ գումարի) դիմաց ինչ-որ գույք է ստացվել, որը ոչ այլ ինչ է, քան գույքի ձեռք բերման հասարակ, առեւտրային գործարք, կամ էլ գույքի դիմաց այլ գույք է ստացվել, ինչն էլ բարտերային փոխանակում է իրենից ներկայացնում, եւ երկու դեպքում էլ օտարերկրյա ներդրման բաղկացուցիչների հետ որեւէ առնչություն չի նկատվում): 6. Նախագծի 3-րդ հոդվածով «օտարերկրյա ներդրումներով կազմակերպությունը» սահմանվում է որպես «Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությանը համապատասխան ստեղծված իրավաբանական անձ, որում որպես մասնակից հանդես է գալիս օտարերկրյա ներդրող»: Կարծում ենք, այս դեպքում պետք է հստակ սահմանվի ներդրումների այն նվազագույն չափը, որի դեպքում կազմակերպությունը կհամարվի օտարերկրյա ներդրումներով: Հակառակ պարագայում հնարավոր են դեպքեր, երբ սիմվոլիկ չափով ներդրումների իրականացման արդյունքում ընկերությունը կհանդիսանա օտարերկրյա ներդրումներով կազմակերպություն եւ կօգտվի Նախագծով տրամադրվող երաշխիքներից, իսկ նմամատիպ դեպքերի շարքը լրացնում են այն հնարավորությունները, որոնք տալիս է Նախագծի 5-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին եւ 4-րդ կետերը: Այս առումով, կարծում ենք, «Օտարերկյա ներդրումների մասին» ՀՀ գործող օրենքով սահմանված «օտարերկյա ներդրումներ», «օտարեկրյա ներդրող» եւ «օտարեկրյա ներդրումներով կազմակերպություն» հասկացությունների սահմանումներն ավելի ճիշտ եւ հստակ են ձեւակերպված, հետեւաբար` կարելի է փաստել նաեւ, որ Նախագծի հիմնավորման 4-րդ կետում նշված` Նախագծի նպատակներից մեկը, այն է` առկա սահմանումների հստակեցումը, ոչ միայն չի իրացվել, այլեւ հակառակ երեւույթն է տեղի ունեցել: 7. Նախագծի 5-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետից առաջարկում ենք հանել «կամ ներկայացուցչություն» բառերը, քանի որ ՀՀ Քաղաքացիական օրենսգրքի 61-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն. «Ներկայացուցչություն է համարվում իրավաբանական անձի գտնվելու վայրից դուրս տեղակայված նրա առանձնացված ստորաբաժանումը, որը ներկայացնում է իրավաբանական անձի շահերը եւ իրականացնում դրանց պաշտպանությունը:», ընդ որում` ներկայացուցչությունն իրավաբանական անձ չէ եւ չի կարող զբաղվել ձեռնարկատիրական գործունեությամբ: Հետեւաբար, միայն ներկայացուցչության հիմնումը կամ որեւէ ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձի հետ ներկայացուցչական պայմանագրի կնքումը (ինչը բավականին տարածված երեւույթ է ՀՀ-ում) չի կարող հիմք հանդիսանալ օտարերկրյա անձանց ներդրող համարելու համար:  8. Նախագծի 7-րդ հոդվածով սահմանվում է օտարերկրյա ներդրումների համար «առավել բարենպաստ ռեժիմ» հասկացությունը կամ սկզբունքը, համաձայն որի. «Հայաստանի Հանրապետությունը ներդրումների ստեղծման, ձեռքբերման, ընդլայնման, իրականացման, կառավարման, պաշտպանության եւ ներդրումներին վերաբերող այլ հարցերում օտարերկրյա ներդրողի եւ օտարերկրյա ներդրումի նկատմամբ սահմանում է ոչ պակաս նպաստավոր ռեժիմ, քան նույնանման իրավիճակներում սահմանում է ցանկացած այլ երկրի ներդրողի եւ ներդրումի համար»: Կարծում ենք, նշված հոդվածի վերնագիրը (առավել բարենպաստ ռեժիմը) չի համապատասխանում դրա տեքստի բովանդակությանը, քանի որ վերջինովս խոսք է գնում խտրականության բացառման, այլ ոչ թե առավել բարենպաստ ռեժիմ սահմանելու մասին: Միաժամանակ, Նախագծի 18-րդ հոդվածի 3-րդ մասով սահմանվում է, որ. «Եթե Հայաստանի Հանրապետության կնքած միջազգային պայմանագրերով նախատեսվում է սույն օրենքով նախատեսված սահմանափակումներից առավել սահմանափակումներ կամ հավելյալ արգելքներ, ապա համապատասխան դեպքերում գործում են միջազգային պայմանագրերը:» Կարծում ենք, 7-րդ հոդվածի ձեւակերպման եւ 18-րդ հոդվածի 3-րդ մասի միջեւ գոյություն ունի հակասություն, ինչը պետք է վերացնել 7-րդ հոդվածի վերաշարադրման միջոցով, քանի որ միջազգային պայմանագրերն ամեն դեպքում ունեն գերակա իրավաբանական ուժ:  Ընդ որում, համաձայն ՀՀ Տնտեսական զարգացման եւ ներդրումների նախարարության պաշտոնական կայքում բերված տեղեկատվության, Հայաստանի Հանրապետությունը 2017 թվականի հունվարի 1-ի դրությամբ ստորագրել է «Ներդրումների խրախուսման եւ փոխադարձ պաշտպանության մասին» երկկողմ համաձայնագրեր 41 երկրների հետ, իսկ նման համաձայնագրերի կնքման գործընթացը  բանակցային փուլում է գտնվում եւս 26 երկրների հետ, իսկ այս երկրների շարքում գտնվում են ՀՀ-ի հետ քիչ թե շատ տնտեսական կապեր ունեցող բոլոր երկրները: Այսինքն, Նախագծում ամրագրված դրույթները ընդունվելու դեպքում գործելու են այնքանով, ինչքանով չեն հակասում նշված համաձայնագրերին, այն էլ այնպիսի երկրներից ներդրումների ներգրավվման դեպքում, որտեղից ներդրումների իրականացման հավանականությունը բավականին փոքր է: 9. Նախագծի 8-րդ հոդվածի 1-ին մասով սահմանվում է, որ. «Հայաստանի Հանրապետությունը ներդրումների ստեղծման, ձեռքբերման, ընդլայնման, իրականացման, կառավարման, պաշտպանության եւ ներդրումներին վերաբերող այլ հարցերում օտարերկրյա ներդրողի եւ օտարերկրյա ներդրումի նկատմամբ սահմանում է ոչ պակաս նպաստավոր ռեժիմ, քան նույնանման իրավիճակներում սահմանում է ցանկացած այլ երկրի ներդրողի եւ ներդրումի համար:», ինչը նույնպես խտրականության բացառման սկբունք է իրենից ներկայացնում, իսկ նույն հոդվածի 4-րդ մասով սահմանվում է, որ. «Նվազագույն ստանդարտը մեկնաբանվում է միջազգային իրավունքում ձավորված պրակտիկային համապատասխան:»: Կարծում ենք, նման ձեւակերպումը խիստ վիճահարույց է եւ մեկնաբանելի, քանի որ անհայտ է մնում, թե ո՞րն է միջազգային իրավունքում ձեւավորված պրակտիկան (չնայած` իրականում պետք է որ անհայտ երեւույթ չլինի), ուստի` Նախագծի այս հոդվածում անհրաժեշտ է հստակ սահմանել նվազագույն ստանդարտը եւ դրա բաղադրիչները, այլ ոչ թե հղում կատարել միջազգային պրակտիկայի վրա: Այլապես, տվյալ դրույթը վեր է ածվում օրենքը կիրարկողներին տրվող յուրատեսակ «քարտ-բլանշի», որի պարագայում ցանկացած ներդրման կամ ներդրողի հետ կարելի է վարվել ցանկացած ձեւով, ինչն օրենսդրի տեսանկյունից, կարծում ենք, ընդունելի չի կարող լինել: Բացի այդ, այս հոդվածի 1-ին մասից բխում է, որ օտարերկրյա ներդրողների համար այս օրենքով տրվում է նվազագույն ստանդարտից առավել պաշտպանության երաշխիք, ուստի կարելի է ենթադրել, որ նման երաշխիքների ամրագրումը միանգամայն իրատեսական է, եւ հետեւաբար` հարց է առաջանում. ինչու՞ ՀՀ ռեզիդենտ ներդրողների վրա եւս չտարածել տվյալ սկզբունքը: 10. Նախագծի 9-րդ հոդվածով սահմանվում է, որ. «Սույն օրենքի ցանկացած փոփոխության դեպքում օտարերկրյա ներդրողն այդպիսի փոփոխությունն ուժի մեջ մտնելուց հետո վեց ամսվա ընթացքում, գրավոր տեղեկացնելով Հայաստանի Հանրապետության կառավարության լիազոր մարմնին, կշարունակի իր ներդրման ողջ ընթացքում օգտվել ներդրման պահին գործող օրենքով տրամադրված երաշխիքներից եւ իրավունքներից:»: Այս դրույթի կապակցությամբ առաջանում են մի քանի նկատառումներ կամ վերապահումներ: Մասնավորապես, «ներդրման ողջ ընթացք» հասկացություն, որպես այդպիսին, տնտեսագիտության մեջ գոյություն չունի (կան «ներդրում» եւ «ներդրման հետգնում» հասկացություններ): Ըստ էության, օրենքի կայունությունը պետք է վերաբերի ներդրումից մինչեւ դրա հետգնումն ընկած ժամանակահատվածին, այլ ոչ թե կրի սկզբունքորեն հավերժական բնույթ` հաշվի առնելով նաեւ սույն օրենքով տրված «օտարերկրյա ներդրում» եւ «օտարերկրյա ներդրող» հասկացությունների մեկնաբանությունները: Ընդ որում, հարկ է նաեւ նկատել, որ տվյալ հոդվածի շարադրանքից ակնհայտ է, որ օրենքի կայունության սկզբունքի կիրառումը վերաբերում է միայն սույն Նախագծին (կամ ընդունվելու դեպքում` սույն օրենքին), մինչդեռ այլ օրենքներով օտարերկրյա ներդրողներին տրվելիք արտոնությունների մասով օրենքի կայունության այս երաշխիքը չի գործելու: Մյուս կողմից, չնայած Նախագծի 1-ին հոդվածով, որպես օրենքի կարգավորման առարկա, սահմանվում է նաեւ «Հայաստանի Հանրապետությա տարածքում օտարերկրյա ներդրումների խրախուսման հետ կապված հարաբերությունների կարգավորումը», այդուհանդերձ, ամբողջ Նախագծում դրան ուղղված առարկայական եւ գործուն մեխանիզմներ (ֆինանսավարկային, հարկային եւ այլն) սահմանված չեն: Նախագծին կից բերված հիմնավորման մեջ նշվում է, որ օտարեկրյա ներդրումների ներգրավման նպատակով. «արտոնությունների փաթեթը կմշակվի երկրորդ փուլով` հաշվի առնելով միջազգային լավագույն փորձն առ այն, որ արտոնությունները, այդ թվում` հարկային, մաքսային եւ այլն, պետք է ընդգրկվեն համապատասխան օրենքներում, ոչ թե ընդհանուր օրենքում:» Նախ, այս առումով, հասկանալի չէ, թե ո՞ր «լավագույն միջազգային փորձի» մասին է խոսքը, որն իրապես համահունչ է հանրապետությունում ձեւավորված տնտեսական եւ քաղաքական իրողություններին: Մասնավորապես, եթե դրա տակ նկատի է առնվում զարգացած երկրների փորձը, ապա, կարծում ենք, որ նման մոտեցումն այնքան էլ արդարացված եւ տրամաբանական չէ, քանի որ օտարերկրյա ներդրումների ներգրավման հետ կապված զարգացած երկրների տնտեսվարողների ներդրումային կարիքները եւ պահանջմունքներն էականորեն տարբերվում են զարգացող եւ չզարգացած երկրների` ֆինանսական հոսքերի կարիք ունեցող տնտեսվարողների ակնկալիքներից, որից ելնելով էլ այդ երկրներում սահմանվում են արտոնությունների տարբեր ձեւեր, տեսակներ եւ ռեժիմներ: Ուստի, այս պարագայում շատ ավելի տրամաբանական կլիներ օգտվելու Հայաստանի պայմաններին առավել մոտ գտնվող եւ ներդրումային բարենպաստ միջավայր ձեւավորած երկրների (օրինակ` Վրաստանի) փորձից: Երկրորդ, կարծում ենք, նշված արտոնությունները (որոնք, ի դեպ, ներդրումների խրախուսման հիմնական գործիքներն են) պետք է հստակ սահմանվեին սույն Նախագծով` որպեսզի դրանց վրա եւս տարածվեր օրենքի կայունության սկզբունքը, կամ էլ 9-րդ հոդվածի «Սույն օրենքի» բառերն անհրաժեշտ է փոխարինել «Ներդրումների ոլորտը կարգավորող օրենքների» բառերով: Հակառակ դեպքում, ստացվում է, որ, օրինակ, եթե Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքով սահմանված է ներդրումների խրախուսմանն ուղղված ինչ-որ հարկային արտոնություն, ապա այն չի կարող գրավիչ լինել որեւէ պոտենցիալ օտարերկրյա ներդրողի համար` թեկուզ միայն այն պատճառով, որ ցանկացած պահի այդ արտոնությունը կարող է վերացվել կամ էականորեն սահմանափակվել դրա կիրառության շրջանակը: Երրորդ, կարծում ենք, շատ դժվար է պատկերացնել, թե ինչպե՞ս պետք է օտարերկրյա ներդրողների համար սահմանվեն մաքսային արտոնություներ, այն դեպքում, երբ օտարերկրյա ներդրողները լինեն ԵԱՏՄ ոչ անդամ (երրորդ) երկրներից:  11. Նախագծի 10-րդ հոդվածի 1-ին մասում սահմանված են Հայաստանի Հանրապետությունում օտարեկրյա ներդրումների ազգայնացման, հարկադիր օտարման կամ անուղղակի առգրավման բացառությունները, որոնց շարքում ներկայացված են ինչպես դեպքեր (հանրային շահի առկայությունը եւ օրենքով սահմանված կարգը), այնպես էլ սկզբունքներ (խտրականության բացառումը): Մեր կարծիքով, նախ` պետք է հստակ միմյանցից տարանջատել դեպքերը եւ նշված սկզբունքը, միաժամանակ` հստակեցնելով, թե դրանք գործելու են առանձին-առանձին, թե՞ միաժամանակ («Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 45-րդ հոդվածի 10-րդ մասի 4-րդ պարբերության համաձայն. «Եթե իրավական ակտում նշված նորմի կիրառումը պայմանավորված է միայն ստորակետերով բաժանված պայմաններով, ապա այդ նորմի կիրառման համար թվարկված բոլոր պայմանների առկայությունը պարտադիր է:», ուստի այս նորմի համաձայն` կարող է լինել օտարերկրյա ներդրման ազգայնացման (հարկադիր օտարման, անուղղակի առգրավման) ընդամենը մեկ դեպք, այնինչ` նշված 1-ին մասից նման ենթադրություն չի կարելի կատարել): Բացի այդ, «ոչ խտրական հիմքեր» ձեւակերպումը խիստ ընդհանուր է եւ մեկնաբանելի. ստացվում է, որ օտարկրյա ներդրումները գրեթե միշտ կամ ցանկացած պատրվակով կարելի է ազգայնացնել, հարկադիր օտարել կամ առգրավել` միայն թե պահպանվի խտրականության բացառման սկզբունքը: Ինչ վերաբերում է 3-րդ կետով նշված «օրենքով սահմանված կարգով իրականացվող դեպքին», ապա այն ընդհանրապես ազգայնացման դեպք չի կարող համարվել (այս պայմանը գործում է բոլոր սուբյեկտների համար` բռնագանձման եւ նմանատիպ բոլոր դեպքերում), եւ օտարերկրյա ներդրողներին չի էլ հետաքրքրի` իրենց ներդրումներն օրենքով սահմանված կարգով են ազգայնացվում, կառավարության սահմանած կարգով, թե՞ առանց որեւէ կարգ սահմանելու: Նմանատիպ անորոշություն գոյություն ունի նաեւ «հանրային շահի» դեպքում, ինչը ոչ այլ ինչ է, քան օտարերկրյա ներդրողներին զգուշանալու ակնարկ:  Այս կապակցությամբ առաջարկում ենք 10-րդ հոդվածի 1-ին մասը շարադրել հետեւյալ խմբագրությամբ. «1. Հայաստանի Հանրապետությունում օտարերկրյա ներդրումների ազգայնացումը, հարկադիր օտարումը կամ անուղղակի առգրավումը կարող է տեղի ունենալ դատական կարգով, միայն այն դեպքում, երբ Հայաստանի Հանրապետության նկատմամբ օտարերկրյա ներդրողի պարտավորությունների գումարը գերազանցում է նրա կողմից կատարված ներդրումների գումարին եւ առկա է այդ պարտավորությունների կատարման հնարավորությունների կայուն անբավարարություն:»: 12. Նախագծի 11-րդ հոդվածի 2-րդ մասով, որպես վնասների հատուցման երաշխիք, սահմանվում է, որ. «Արտարժույթի հաշվարկումը Հայաստանի Հանրապետության ազգային դրամով իրականացվում է Հայաստանի Հանրապետության տարածքում արտարժույթի նկատմամբ ներդրման պահին Հայաստանի Հանրապետության կենտրոնական բանկի կողմից հրապարակված` արժութային շուկաներում ձեւավորված միջին փոխարժեքից ոչ բարձր:»: Կարծում ենք, այստեղ խոսքը պետք է գնա ոչ թե միջին փոխարժեքից «ոչ բարձր» կամ «ոչ ցածր» փոխարժեքների մասին, այլ պետք է սահմանվի հենց միջին փոխարժեքին հավասար մեծությունը, առավել եւս, որ նույն հոդվածի 3-րդ մասով սահմանվում է, որ փոխհատուցման իրավունքի առաջացման պահից մինչեւ վնասի հատուցման վճարումը փոխհատուցման գումարի նկատմամբ հաշվարկվում են տոկոսներ` վճարման օրվա դրությամբ Հայաստանի Հանրապետության կենտրոնական բանկի կողմից սահմանված բանկային տոկոսի հաշվարկային դրույքով կամ օրենքներով կամ պայմանագրով նախատեսված ավելի բարձր տոկոսադրույքով (այսինքն` սրանով արդեն իսկ երաշխավորվում է փոխարժեքի տատանումներից առաջացող հնարավոր վնասի փոխհատուցումը): 13. Նախագծի 19-րդ հոդվածի 1-ին մասն առաջարկում ենք հանել, քանի որ այն անցումային դրույթ չէ եւ կրկնում է այս հոդվածի 2-րդ մասին, կամ էլ այս հոդվածն առաջարկում ենք վերնագրել «Եզրափակիչ եւ անցումային դրույթներ» եւ հանել տվյալ հոդված 2-րդ մասը: ՀՀ ԱԺ Աշխատակազմի տնտեսագիտական  վարչության տնտեսական փորձաքննության բաժնի վարիչ`                                                       Գ. Կիրակոսյան  10.11.2017թ.