ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆ Ի լրումն 2018 թվականի փետրվարի 19-ի գրության` շրջանառության մեջ դրված «Տնտեսական մրցակցության պաշտպանության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացումներ եւ փոփոխություններ կատարելու մասին» (փաստաթղթային կոդ` Կ-271-19.02.2018-ՏՀ-011/0), «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» (փաստաթղթային կոդ` Կ-2631-9.02.2018-ՏՀ-011/0), «Հայաստանի Հանրապետության ստուգումների կազմակերպման եւ անցկացման մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացումներ կատարելու մասին» (փաստաթղթային կոդ` Կ-2632-9.02.2018-ՏՀ-011/0) եւ «Սնանկության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացումներ կատարելու մասին» (փաստաթղթային կոդ` Կ-2633-9.02.2018-ՏՀ-011/0) Հայաստանի Հանրապետության օրենքների նախագծերի փաթեթի լրամշակված տարբերակի վերաբերյալ     Հայաստանի Հանրապետության կառավարության կողմից ի լրումն 2018 թվականի փետրվարի 19-ի գրության` շրջանառության մեջ դրված «Տնտեսական մրցակցության պաշտպանության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացումներ եւ փոփոխություններ կատարելու մասին», «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին», «Հայաստանի Հանրապետության ստուգումների կազմակերպման եւ անցկացման մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացումներ կատարելու մասին» եւ «Սնանկության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացումներ կատարելու մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքների նախագծերի փաթեթի լրամշակված տարբերակը (այսուհետ` Փաթեթ) մասնագիտական փորձաքննության է ենթարկվել Հայաստանի Հանրապետության Ազգային ժողովի աշխատակազմի տնտեսագիտական վարչությունում:   Ստորեւ ներկայացնում ենք Փաթեթի վերաբերյալ մեր կողմից կատարված փորձաքննության արդյունքները: 1. Փաթեթը համապատասխանում է «Ազգային ժողովի կանոնակարգ» Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրական օրենքի 67-րդ հոդվածի եւ Ազգային ժողովի աշխատակարգի 25-րդ կետի պահանջներին: 2. Փաթեթի կազմում ընգրկված նախագծերով նախատեսվում է` - սահմանել տուգանքների որոշման այլ մոտեցում` կախված տնտեսվարող սուբյեկտի նախորդ տարվա հասույթի չափից, ինչպես նաեւ վարչական պատասխանատվություն է նախատեսվում պետական մարմինների եւ տնտեսվարող սուբյեկտների պաշտոնատար անձանց համար, - հստակեցնել եւ լրացնել հակամրցակցային համաձայնությունների եւ գերիշխող դիրքի չարաշահման, համակենտրոնացումների, անբարեխիղճ մրցակցության  դրսեւորումները, սահմանել համաձայնությունները հակամրցակցային չհամարելու հստակ հիմքեր եւ չափանիշներ, հակամրցակցային համաձայնություններ կնքած անձանց պատասխանատվությունից ազատման եւ տուգանքի չափի նվազեցման գործուն մեխանիզմներ, - սահմանել մի շարք հասկացություններ, այդ թվում` «խտրական պայմաններ», «մրցակցության սահմանափակման հատկանիշներ», «տնտեսական գործունեության համակարգում», «ուղղակի եւ անուղղակի վերահսկողություն», «չհիմնավորված բարձր եւ ցածր գին» հասկացությունները, հստակեցնել «անձանց խումբ» հասկացությունը, - հստակեցնել եւ կարգավորել օրենքի խնդրահարույց դրույթները եւ իրավահարաբերությունները, մասնավորապես` կարգավորել անձանց խմբի, տուգանքի գանձման մեխանիզմների արդյունավետության բարձրացման, մրցակցությանը վնաս հասցնող համակենտրոնացումների նկատմամբ վերահսկողության ուժեղացման հետ կապված հարաբերությունները եւ այլն:  Փաթեթի կազմում ներառված նախագծերի վերաբերյալ հարկ ենք համարում ներկայացնել հետեւյալ նկատառումները: 3. «Տնտեսական մրցակցության պաշտպանության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացումներ եւ փոփոխություններ կատարելու մասին» ՀՀ օրենքի նախագծի (այսուհետ` Նախագիծ) վերաբերյալ 3.1 Նախագծի 1-ին հոդվածով առաջարկվող` «Տնտեսական մրցակցության պաշտպանության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի (այսուհետ` Օրենք) 2-րդ հոդվածում լրացվող 10-րդ մասից առաջարկում ենք հանել դրա երկրորդ պարբերությունը, համաձայն որի. «Սույն հոդվածի 6-րդ մասով նախատեսված համագործակցության հուշագրով կարող են սահմանվել նաեւ այլ բացառիկ դեպքեր:», քանի որ` ա) «Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքով «համագործակցության հուշագիր» անվանումով իրավական ակտ սահմանված չէ, ուստի անհայտ է մնում, թե ի՞նչ է իրենից ներկայացնում այդ հուշագիրը, որը դրվում է օրենքի հետ նույն հարթության վրա, բ) բացառիկ դեպքերը, ըստ էության, չեն կարող բազմաթիվ լինել, ուստի` եթե հետագայում ի հայտ գան այդպիսի նոր բացառիկ դեպքեր (որոնք ներկայումս անհայտ են), ապա կարելի է համապատասխան լրացում կատարել տվյալ Օրենքում:   3.2 Նախագծի 2-րդ հոդվածով առաջարկվող` Օրենքի 4-րդ հոդվածի 1-ին մասում լրացվող «խտրական պայմաններ» հասկացությունը, կարծում ենք, որոշ վերաիմաստավորման եւ հստակեցման կարիք ունի: Մասնավորապես, «խտրական պայմաններ» հասկացությունը սահմանվում է որպես. «ապրանքային շուկա մուտք գործելու,  արտադրության, փոխանակման, սպառման, իրացման կամ ապրանքի այլ կերպ փոխանցման պայմաններ, որոնք տնտեսվարող սուբյեկտի կամ սպառողի համար ստեղծում են անհավասար դրություն այլ տնտեսվարող սուբյեկտի կամ սպառողի համեմատությամբ.»: Եթե տնտեսվարող սուբյեկտների մասով քիչ թե շատ այս սահմանումը հասկանալի է, ապա սպառողների մասով տվյալ սահմանումը կարող է անհարկի մեկնաբանությունների եւ թյուրըմբռնումների տեղիք տալ, քանի որ կան մի շարք օբյեկտիվ եւ սուբյեկտիվ գործոններ, որոնց ազդեցության պարագայում սպառողներին ապրանքների իրացման պայմանները կարող են տարբեր լինել (օրինակ` որոշակի ժամկետում զեղչերի կիրառումը, ապրանքի թանկացումը` կապված դրա նկատմամբ պահանջարկի կտրուկ բարձրացման հետ եւ այլն): Այս պարագայում նույնիսկ առանձին սպառողի համար գնված ապրանքի փաթեթավորումը, այն սպառողի համեմատությամբ, որի գնումը չի փաթեթավորվել, կարող է դիտվել որպես խտրական պայմանի կիրառում: Հետեւաբար, տվյալ հասկացությունը պետք է հստակեցնել այնպես, որ վերջինս հնարավոր չլինի մեխանիկորեն «պրոյեկտել» առեւտրի բնականոն գործընթացի վրա: Մասնավորապես, այս կապակցությամբ առաջարկում ենք տվյալ սահմանման վերջում գոնե ավելացնել «` ստանալով լրացուցիչ տնտեսական որեւէ օգուտ» բառերը: 3.3 Նախագծի 3-րդ հոդվածով առաջարկվող` Օրենքի նոր` 4.1.-րդ հոդվածի 2-րդ մասի սկզբում անհրաժեշտ է ավելացնել «Սույն օրենքի իմաստով» բառերը, այլապես ավելացվող հոդվածի դրույթները կարող են կիրառվել նաեւ այլ օրենքների իմաստով:  Բացի այդ, Օրենքի նոր` 4.1.-րդ հոդվածի 1-ին մասով սահմանվող «անձանց խումբ» հասկացությունը եւ դրա պայմանները, կարծում ենք, անհրաժեշտ է համապատասխանեցնել (կամ գոնե` մոտարկել) ՀՀ Հարկային օրենսգրքի` «Տրանսֆերային գնագոյացման կարգավորումները» վերտառությամբ 73-րդ գլխի 362-րդ հոդվածով սահմանված փոխկապակցվածության պայմաններին, քանի որ երկու օրենքների դեպքում էլ նպատակը նույնն է` ի հայտ բերել տնտեսական օգուտ ստանալու եւ միմյանց որոշումների վրա ազդեցություն ունենալու ակնկալիքով փոխկապակցվածության մեջ մտած անձանց: Ընդ որում, հարկ է նշել, որ Հարկային օրենսգրքով տրված կարգավորումները շատ ավելի հիմնավորված են եւ բխում են տնտեսավարման պրակտիկայից, քան առաջարկվում է սույն Նախագծով: Մասնավորապես`  - եթե տվյալ Նախագծով, որպես փոխկապակցված անձանց պայման, սահմանվում է, օրինակ, հետեւյալ պայմանը, ըստ որի. «կազմակերպությունը եւ ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձը, եթե այդ ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձն այդ կազմակերպությունում իր մասնակցության եւ (կամ) պայմանագրի հիման վրա օրենսդրությամբ սահմանված կարգով իրավունք ունի ուղղակի կամ անուղղակի կերպով տնօրինելու (այդ թվում` առուվաճառքի, լիազորագրային կառավարման, համատեղ գործունեության պայմանագրի, հանձնարարության կամ այլ գործարքների միջոցով) կազմակերպության կանոնադրական կապիտալի կամ փայաբաժնի կեսից ավելին,», ապա Հարկային օրենսգրքի 362-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի համաձայն փոխկապակցված են համարվում այն դեպքում, երբ. «հարկ վճարողներից մեկը ուղղակի կամ անուղղակի կերպով մասնակցում է մյուս հարկ վճարողի կառավարմանը, վերահսկմանը կամ մասնակցություն (բաժնետոմս, բաժնեմաս, փայաբաժին) ունի մյուսի կանոնադրական կամ բաժնեհավաք կապիտալում.», իսկ որպես որոշումների վրա ազդեցություն ունենալու հայտանիշ է ընդունվում այն պայմանը, ըստ որի. «հարկ վճարողին ուղղակի կամ անուղղակի կերպով պատկանում են մյուս հարկ վճարողի կանոնադրական կամ բաժնեհավաք կապիտալի 20 տոկոս եւ ավելի բաժնետոմսերը, բաժնեմասը, փայաբաժինը.», - Հարկային օրենսգրքի 362-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 3-րդ կետի համաձայն որպես փոխկապակցվածության պայման է դիտարկվում այն դեպքը, երբ. «հարկ վճարողի կողմից մյուս հարկ վճարողին ուղղակի կամ անուղղակի կերպով տրամադրված եւ (կամ) երաշխավորված փոխառությունների գումարի հանրագումարը գերազանցում է վերջինիս ընդհանուր ակտիվների հաշվեկշռային արժեքի 51 տոկոսը.», այն դեպքում, երբ տվյալ Նախագիծը փոխառությունների ծավալն ընդհանրապես չի դիտարկում որպես փոխկապակցվածության պայման եւ այլն: 3.4 Նախագծի 12-րդ հոդվածով առաջարկվող` Օրենքի 10-րդ հոդվածի նոր շարադրանքը, մեր կարծիքով, հստակեցման կարիք ունի, քանի որ`  ա) այդ հոդվածի 3-րդ մասի շարադրանքից («Հանձնաժողովը հայտարարագրման ենթակա համակենտրոնացումը կարող է թույլատրել նաեւ այն դեպքում, երբ...») կարելի է ենթադրել, որ նախորդ` 2-րդ մասը միանգամայն պոզիտիվ նորմ է եւ դրա հիման վրա, ըստ էության, պետք է կայացվեն համակենտրոնացումները թույլատրելու վերաբերյալ որոշումներ, այն դեպքում, երբ նշված 2-րդ մասով սահմանվում է, որ. «Հանձնաժողովը հայտարարագրման ենթակա համակենտրոնացումը գնահատելիս հաշվի է առնում տնտեսական մրցակցությունն էապես խոչընդոտելու, այդ թվում` գերիշխող դիրքի հանգեցնելու կամ գերիշխող դիրքն ամրապնդելու հանգամանքները:»: Այսինքն, Հանձնաժողովը կարող է կայացնել ինչպես համակենտրոնացումը թույլատրող, այնպես էլ արգելող որոշում, բ) 2-րդ եւ 3-րդ մասերից, կարծում ենք, ակնհայտ է, որ համակենտրոնացումը թույլատրելու կամ արգելելու մասին որոշումը Հանձնաժողովը պետք է կայացնի դրանով սահմանված չափանիշների, այն է. «...տնտեսական մրցակցությունն էապես խոչընդոտելու, այդ թվում` գերիշխող դիրքի հանգեցնելու կամ գերիշխող դիրքն ամրապնդելու հանգամանքների» հիման վրա, սակայն օրենսդրի համար որեւէ կերպ չի հստակեցվում «էապես խոչընդոտելու» հայտանիշները: Սա նշանակում է, որ Հանձնաժողովին տրվում է ընդհանրական ու մեկնաբանելի չափանիշների հիման վրա որոշումների կայացման հայեցողական իրավունք, որը համապատասխանում է ՀՀ կառավարության 2009 թվականի հոկտեմբերի 22-ի «Նորմատիվ իրավական ակտերի նախագծերի հակակոռուպցիոն բնագավառում կարգավորման ազդեցության գնահատման իրականացման կարգը հաստատելու մասին» N 1205-Ն որոշմամբ հաստատված կարգի (այսուհետ` Կարգ) 9-րդ կետի`  - 1-ին ենթակետին, ըստ որի կոռուպցիոն հիմնական գործոններից են. «պաշտոնատար անձանց իրավունքների ու պարտականությունների ոչ հստակ լինելը: Պաշտոնատար անձանց իրավունքների ու պարտականությունների ոչ հստակ լինելը, որպես կոռուպցիոն գործոն, հիմնականում արտահայտվում է նորմատիվ իրավական ակտում պետական մարմնի (պաշտոնատար անձի) իրավասությունները «իրավասու է» կամ «կարող է» արտահայտություններով ձեւակերպելու միջոցով, ինչը հանգեցնում է իրավասությունը, որպես հնարավորություն, այլ ոչ թե որպես պարտավորություն մեկնաբանելուն.», - 3-րդ ենթակետին, ըստ որի կոռուպցիոն հիմնական գործոններից են. «լիազորությունների հայեցողական լայն շրջանակի առկայությունը, այդ թվում` որոշումների ընդունման ժամկետների եւ պայմանների, ինչպես նաեւ այլընտրանքային լիազորությունների դիտարկումը: Լիազորությունների հայեցողական լայն շրջանակի առկայությունը հիմնականում դրսեւորվում է որոշակի հանգամանքների առկայության դեպքում պաշտոնատար անձանց սեփական հայեցողությամբ գործելու անհարկի լայն հնարավորություն ընձեռելու միջոցով, այդ թվում` որոշումների ընդունման ժամկետների եւ պայմանների, ինչպես նաեւ այլընտրանքային լիազորությունների դիտարկման միջոցով, հետեւաբար, նաեւ` պաշտոնատար անձին հնարավորություն է ընձեռվում սեփական հայեցողությամբ ընտրություն կատարել վարքագծի տարբերակների միջեւ առանց նախատեսելու, թե որ դեպքում պաշտոնատար անձը պարտավոր է ընտրել վարքագծի այս կամ այն տարբերակը.», գ) 3-րդ մասի համաձայն. «Հանձնաժողովը հայտարարագրման ենթակա համակենտրոնացումը կարող է թույլատրել նաեւ այն դեպքում, երբ տնտեսվարող սուբյեկտը ապացուցում է, որ տվյալ համակենտրոնացումը ապրանքային շուկայում կհանգեցնի մրցակցային պայմանների:», ինչը մի կողմից ավելի շատ տեսական, քան գործնական բնույթ ունի, իսկ եթե հայտնի են նման դեպքեր, երբ համակենտրոնացումը հանգեցնում է միցակցային պայմանների բարելավմանը, ապա ավելի նպատակահարմար կլինի դրանք ամրագրել նախորդ` 2-րդ մասում, որտեղ ամրագրված հայտանիշները, ի դեպ, սպառիչ են ներկայացված, իսկ մյուս կողմից` նման շարադրանքը համահունչ չէ ՀՀ Սահմանադրության 79-րդ հոդվածով ամրագրված իրավական որոշակիության սկզբունքին, որի համաձայն. «Հիմնական իրավունքները եւ ազատությունները սահմանափակելիս օրենքները պետք է սահմանեն այդ սահմանափակումների հիմքերը եւ ծավալը, լինեն բավարար չափով որոշակի, որպեսզի այդ իրավունքների եւ ազատությունների կրողները եւ հասցեատերերն ի վիճակի լինեն դրսեւորելու համապատասխան վարքագիծ:», դ) 3-րդ մասի վերջում, «մրցակցային պայմանների» բառերից հետո հարկ է ավելացնել «բարելավմանը» բառը` նախադասությունը խմբագրական առումով ավարտուն դարձնելու նպատակով: 3.5 Նախագծի 22-րդ հոդվածով առաջարկվում է Օրենքը լրացնել նոր 19.1.-ին հոդվածով, որով ներդրվում է Հանձնաժողովի որոշումների վերանայման ինստիտուտ` նոր ի հայտ եկած հանգամանքների հետ կապված: Խնդիրը կայանում է նրանում, որ Օրենքի ընդհանուր տրամաբանությամբ Հանձնաժողովը կարող է պատասխանատվության միջոցներ կիրառել միայն այն դեպքում, երբ հստակ կապացուցի, որ տնտեսվարողները խախտել են Օրենքի պահանջները, ընդ որում` այդ խախտումների փաստացի ապացույցները միանգամայն տեսանելի եւ շոշափելի են ոչ միայն Հանձնաժողովի, այլեւ շարքային սպառողների համար: Հետեւաբար, Օրենքի պահանջների խախտման հետեւանքով ապրանքային շուկայում տեղի ունեցած փաստացի փոփոխությունները կամ Օրենքով սահմանված պայմանների առկայությունը, ինչպես նաեւ դրանց փաստացի հետեւանքները (հատկապես սպառողների տեսանկյունից) որեւէ կերպ չեն կարող փոփոխվել նոր ի հայտ եկած ցանկացած հանգամանքի ուժով, իսկ փոխարենը Հանձնաժողովը կստանա լիազորությունների հայեցողական կիրառման լայն հնարավորություն, քանի որ` - ըստ նոր 19.1.-րդ հոդվածի 2-րդ մասի. «Նոր ի հայտ եկած հանգամանքները հիմք են որոշման վերանայման համար, եթե ... այդ հանգամանքները հայտնի են եղել վարույթի մասնակիցներին, բայց նրանցից անկախ պատճառներով չեն ներկայացվել Հանձնաժողով, եւ այդ հանգամանքները գործի լուծման համար ունեն էական նշանակություն:» (այս առումով նույնիսկ անհնար է պատկերացնել, որ գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող հանգամանքի մասին վարույթի շահագրգիռ մասնակիցը տեղյակ լինի, սակայն չներկայացնի Հանձնաժողովին, այն դեպքում, երբ ներկայացնելու տակ պետք է հասկանալ նաեւ ընդամենը բանավոր հայտարարությունը), -  ըստ նոր 19.1.-րդ հոդվածի 5-րդ մասին վերջին պարբերության. «Նոր ի հայտ եկած հանգամանքների` գործի լուծման համար էական նշանակություն ունենալու հարցը լուծում է Հանձնաժողովը:»,  - անհայտ է մնում այս նոր լիազորության իրականացման ընթացակարգն ու մեխանիզմները, - առաջարկվող լրացման տեքստը նոր ի հայտ եկած հանգամանքների կամայական մեկնաբանության հիմքեր է պարունակում, - եթե նույնիսկ տեսականորեն համարենք, որ Հանձնաժողովն առանց ապացույցների կամ առանց այդ նոր ի հայտ եկած հանգամանքների պատասխանատվության է ենթարկել որեւէ սուբյեկտի, ապա ոչ միայն այս, այլեւ ցանկացած այլ դեպքում տնտեսվարողը կարող է դիմել դատարան եւ շահել գործը: Վերը նշվածից էլ, կարծում ենք, արդեն ակնհայտ է, որ Նախագծի 20-րդ հոդվածով առաջարկվող` Օրենքի նոր 19.1.-րդ հոդվածն ամբողջությամբ կոռուպցիոն ռիսկեր է պարունակում եւ համապատասխանում Կարգի 9-րդ կետի 1-ին, 3-րդ, 5-րդ եւ 6-րդ  ենթակետերին: 3.6 Նախագծի 30-րդ հոդվածով առաջարկվում նոր խմբագրությամբ շարադրել Օրենքի 30-րդ հոդվածի 12-րդ մասը, ըստ որի. «Հանձնաժողովի կողմից հարուցված վարչական վարույթի ընթացքում սույն օրենքի խախտման փաստ չհայտնաբերվելու կամ վարչական ակտի ընդունումն անհնար դարձնող հանգամանքների առկայության դեպքում Հանձնաժողովի որոշմամբ վարույթը կարճվում է:»: Ի տարբերություն գործող նորմի, որով վարույթի դադարեցման համար սահմանվում է միայն օրենքի խախտման փաստ չհայտնաբերվելու դեպքը, նոր խմբագրությամբ տեքստում ավելանում է նաեւ «վարչական ակտի ընդունումն անհնար դարձնող հանգամանքների առկայության դեպքը», որը կամայական մեկնաբանության հիմքեր է պարունակում, եւ բացի այդ` անհասկանալի է մնում, թե այդ ի՞նչ հանգամանքներ կարող են լինել, որոնք անհնարին կարող են դարձնել Հանձնաժողովի կողմից քվեարկությամբ որոշում ընդունելը (տեսականորեն թերեւս միակ այդպիսի հանգամանքը կարող է լինել Հանձնաժողովի լուծարման դեպքը, սակայն տրամաբանորեն այս դեպքում էլ չի կարող հիմք հանդիսանալ վարույթը կարճելու համար. թեկուզ որոշ ուշացումով, սակայն վարչական ակտի ընդունումը պետք է տեղի ունենա իրավահաջորդ պետական մարմնի կողմից): Հետեւաբար, այս փոփոխությունը եւս պարունակում է ակնհայտ կոռուպցիոն ռիսկեր եւ համապատասխանում է Կարգի 9-րդ կետի 3-րդ, 4-րդ եւ 5-րդ ենթակետերին: 3.7 Առաջարկում ենք հանել Նախագծի 32-րդ հոդվածը, որով նախատեսվում է Օրենքի 35-րդ հոդվածի 1-ին մասը լրացնել հետեւյալ բովանդակությամբ նոր պարբերությունով. «Եթե Հանձնաժողովի որոշմամբ տնտեսվարող սուբյեկտի նկատմամբ նշանակված է տուգանք, ապա մեկամսյա ժամկետում տուգանքը վճարելու դեպքում դրա չափը պակասեցվում է 20 տոկոսով, հակառակ դեպքում տնտեսվարող սուբյեկտը պարտավոր է մուծել նշանակված տուգանքի ամբողջ չափը:»: Նման դրույթի ամրագրումը, կարծում ենք, անթույլատրելի է ոչ միայն Հանձնաժողովի հեղինակության տեսանկյունից (այնպիսի տպավորություն է ստեղծվում, որ Հանձնաժողովի համար գերխնդիրը տուգանքի` պետական բյուջե արագ փոխանցումն է, այլ ոչ թե օրենքի խախտումների կանխարգելումը), այլեւ տնտեսվարողների միջեւ հնարավոր խտրականության հիմքերի ամրագրման տեսանկյունից:   3.8 Նախագծի 33-րդ հոդվածով առաջարկվում է Օրենքի 36-րդ հոդվածում` ա) մի քանի մասեր շարադրել նոր խմբագրությամբ, որտեղ օրենքի խախտման համար տուգանքների չափերը սահմանվում են որոշակի տոկոսներով, սակայն դրանց առջեւ դրվում է «մինչեւ» բառը (ի տարբերություն գործող նորմերի, երբ նշվում է տուգանքի նվազագույն եւ առավելագույն չափերը` հնարավորություն տալով Հանձնաժողովին հաշվի առնելու մեղմացուցիչ կամ ծանրացուցիչ հանգամնքները): Այսինքն, ստացվում է, որ այս կամ այն խախտման համար, օրինակ, տնտեսվարողը կարող է տուգանվել 0 դրամից մինչեւ նախորդ տարվա հասույթի մինչեւ տասը տոկոսի չափով` Հանձնաժողովի հայեցողությամբ, ինչը նշանակում է, որ նման մոտեցումը կոռուպցիոն ռիսկեր է պարունակում եւ համապատասխանում է Կարգի 9-րդ կետի 1-ին, 3-րդ եւ 5-րդ ենթակետերին, բ) 2-րդ եւ 3-րդ մասերի վերաշադրման արդյունքում դրանցից դուրս են մնում այն դրույթները, ըստ որոնց, համապատասխանաբար`  - հակամրցակցային համաձայնություն կնքելու (կայացնելու, այդ համաձայնությանը մասնակցելու) միջոցով գների չհիմնավորված բարձրացման հետեւանքով տնտեսվարող սուբյեկտի ստացած շահույթը (եկամուտը) Հանձնաժողովի որոշմամբ ենթակա է գանձման Հայաստանի Հանրապետության պետական բյուջե, - գների չհիմնավորված բարձրացման միջոցով գերիշխող դիրքի չարաշահմամբ տնտեսվարող սուբյեկտի ստացած շահույթը (եկամուտը) Հանձնաժողովի որոշմամբ ենթակա է գանձման Հայաստանի Հանրապետության պետական բյուջե: Այս դրույթները գերկարեւոր նշանակություն ունեն հետագայում Օրենքի խախտումներ թույլ չտալու եւ այդ խախտումները կանխարգելելու տեսանկյունից, ուստի դրանց ուժը կորցրած ճանաչելը, կարծում ենք, ուղղակի անթույլատրելի է: գ) տվյալ փոփոխությունների եւ լրացումների տրամաբանությունից ստացվում է, որ եթե Հանձնաժողովը չի կարողանում, կամ չի ցանկանում օրենքով ու դատարանով տուգանքը գանձել, ապա առաջարկում է տուգանքների մասով ազատել կամ «զեղչեր» տրամադրել Օրենքի պահանջները խախտած եւ տուգանված սուբյեկտներին: Եվ եթե այդպես է, ապա նույնիսկ տարրական տրամաբանությունը հուշում է, որ այս լրացումներն ընդունվելուց հետո, օրենքով նախատեսված տուգանքը չմուծող եւ անպատիժ մնացող տնտեսվարողները երբեւէ չեն օգտվի առաջարկվող «զեղչերի ճկուն համակարգից», քանի որ օրենքը խախտող, տուգանվող, տուգանքը 100%-ով չվճարող եւ դրա համար էլ պատասխանատվություն չկրող սուբյեկտը ինչու՞ պետք է համաձայնի կամավոր հայտնել իր կողմից օրենքի խախտման փաստի մասին` տուգանքի 50 կամ 85 տոկոսը չվճարելու համար: Այսինքն` - առաջարկվող լուծումը, բացի այն, որ հսկայական եւ ակնհայտ կոռուպցիոն ռիսկեր է պարունակում, ոչ միայն չի լուծում տուգանքներն անվերապահորեն գանձելու խնդիրը, այլեւ ըստ էության կապ չունի այդ խնդրի հետ, - նշված խնդրի լուծումը գտնվում է այլ հարթությունում, մասնավորապես` եթե սուբյեկտը չի վճարում տուգանքը, ապա այդ տուգանքները պետք է օրենքի ուժով կրկնապատկվեն, եռապատկվեն եւ այլն, կարող են կիրառվել դատական ակտերի հարկադիր կատարման, տնտեսվարողների հաշիվների կալանքի, սնանկության գործերի հարուցման եւ հայտնի մյուս մեխանիզմները,  - մեզ մոտ որեւէ կասկած չկա, որ այս առաջարկներն ընդունվելու դեպքում կտրուկ կմեծանան հակամրցակցային համաձայնությունների ծավալները եւ դեպքերը, քանի որ այս առաջարկությունները, ըստ էության, հակամրցակցային համաձայնությունների կայացման շատ գրավիչ «հրավեր» են իրենցից ներկայացնում նույնիսկ այն սուբյեկտների համար, որոնք չեն կարողանում խուսափել տուգանքների վճարումից: Այսպես. եթե տնտեսվարող երկու սուբյեկտներ հակամրցակցային համաձանության են գալիս եւ արդյունքում ստանում անօրինական շահույթ, ինչպես նաեւ վնաս են հասցնում սպառողների շահերին, ապա գործող Օրենքի համաձայն այդ սուբյեկտները առանձին-առանձին ենթարկվում են պատասխանատվության, այն է` նրանցից գանձվում է անօրինական կերպով ստացված շահույթը, նրանք տուգանվում են որոշակի չափով եւ հատուցում են սպառողների կրած վնասները (սա միջազգային պրակտիկայում ընդունված եւ Օրենքով ամրագրված մոտեցումն է` բացառությամբ սպառողների վնասների փոխհատուցման դրույթից): Առաջարկվող լրացումների ընդունման դեպքում եւ համանման իրավիճակում տնտեսվարող երկու սուբյեկտներ նույնպես կարող են գալ հակամրցակցային համաձանության եւ արդյունքում ստանալ անօրինական շահույթ` վնաս հասցնելով սպառողների շահերին, սակայն դրանցից մեկը կդիմի Հանձնաժողովին` «պատրաստակամություն հայտնելով համագործակցել» նրա հետ, ամբողջությամբ կազատվի ոչ միայն տուգանքների վճարումից, այլեւ անօրինական շահույթը պետական բյուջե փոխանցելու պարտավորությունից, մյուս սուբյեկտը կվճարի տուգանքները, գործը կհամարվի փակված, որից հետո նշված սուբյեկտները հանգիստ կկիսեն առաջինի մոտ մնացած անօրինական շահույթը` նույնպես չփոխհատուցելով սպառողների կրած վնասները, եւ այդպես շարունակ, - ի վերջո, գոյություն ունեն պետական կառավարման այնպիսի սկզբունքներ, որոնք չի կարելի խախատել նույնիսկ ամենաբարի նպատակներով, մասնավորապես` օրենքով սահմանված պարտականությունները չկատարողներին (տվյալ դեպքում` Օրենքով սահմանված տուգանքների վճարումից խուսափողներին) պետք է պատժել, այլ ոչ թե խրախուսել, դ) 7-րդ մասով առաջարկվում է վերաշարադրել Օրենքի 36-րդ հոդվածի 6-րդ մասը եւ սահմանել, որ. «Արգելված պետական օժանդակություն ստանալու համար նշանակվող տուգանքի չափը կազմում է մինչեւ հինգ միլիոն դրամ:» (ընդ որում` նմանատիպ է սահմանված նաեւ Օրենքի գործող նորմը), սակայն, կարծում ենք, ակնհայտ է, որ տուգանքը պետք է սահմանվի ոչ թե, կամ ոչ միայն արգելված պետական օժանդակությունը ստացողի, այլ առաջին հերթին այդ արգելված պետական օժանդակությունը տրամադրողի նկատմամբ (ինչն էլ իրացվում է Փաթեթի կազմում ընդգրկված «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» ՀՀ օրենքի նախագծով), ուստի այս տեքստի «օժանդակություն» բառից հետո անհրաժեշտ է ավելացնել «տրամադրելու եւ» բառը: Մյուս կողմից էլ հարկ է նկատի ունենալ, որ նման կարգի օժանդակությունները տրամադրվում են կառավարության որոշումների հիման վրա, ուստի տրամաբանական կլինի որպես օժանդակության տրամադրող դիտարկել նման նախաձեռնությամբ հանդես եկած պաշտոնատար անձին:  3.9 Նախագծի 34-րդ հոդվածով առաջարկվում է Օրենքը լրացնել նոր` 36.1.-ին եւ 36.2.-րդ հոդվածներով, որոնցով Հանձնաժողովին իրավասություն է տրվում ամբողջությամբ կամ մասնակի ազատել տնտեսվարողներին Օրենքով նախատեսված պատժամիջոցներից եւ տուգանքներից` միայն այն բանի համար, որ նրանք կտրամադրեն որոշ տեղեկություններ կամ ապացույցներ իրենց կամ այլ անձանց կողմից Օրենքի խախտման փաստերի վերաբերյալ եւ դրանով իսկ կթեթեւացնեն Հանձանաժողովի գործը: Այս պարագայում, Նախագծի հեղինակները չեն նախատեսել նույնիսկ պատճառված վնասների հատուցման եւ ստացած անօրինական շահույթը պետական բյուջե գանձելու մասին նորմեր, ուստի համաձայն նոր հոդվածների` ցանկացած տնտեսվարող սուբյեկտ, խախտելով Օրենքի պահանջները, կարող է ստանալ որոշակի եւ չհիմնավորված օգուտներ, բայց իսպառ կամ մասամբ ազատվել պատասխանատվության բոլոր տեսակի միջոցներից միայն այն բանի դիմաց, որ մինչեւ վարչական վարույթ սկսելն իր կամ այլ անձանց խախտումների մասին կհայտնի Հանձնաժողովին եւ կներկայացնի ապացույցներ: Նման մոտեցումը ոչ միայն տրամաբանված եւ հիմնավորված չէ, ոչ միայն էականորեն կխաթարի տնտեսական մրցակցության պետական կարգավորման օրենսդրական հիմքերը, այլեւ ակնհայտ կոռուպցիոն ռիսկեր է պարունակում` համապատասխանելով Կարգի 9-րդ կետի 1-ին, 3-րդ եւ 6-րդ ենթակետերին: 3.10 Վերջապես, հարկ է արձանագրել, որ այս Օրենքի հիմնական բացը, որը չի լրացվում նաեւ տվյալ Նախագծով կայանում է նրանում, որ Օրենքը ըստ էության, գործուն մեխանիզմներ եւ իրավակարգավորումներ չի նախատեսում (իսկ Նախագիծն էլ չի առաջարկում) սպառողների իրավունքների պաշտպանության տեսանկյունից, այն դեպքում, երբ ՀՀ Սահմանադրության 86-րդ հոդվածի 1-ին մասի 9-րդ կետի համաձայն. «սպառողների շահերի պաշտպանությունը, ապրանքների, ծառայությունների եւ աշխատանքների որակի նկատմամբ վերահսկողությունը» հանդիսանում է տնտեսական, սոցիալական եւ մշակութային ոլորտներում պետության քաղաքականության հիմնական նպատակներից մեկը, իսկ տվյալ Օրենքն էլ հենց այն իրավական ակտերից մեկն է, որով պետք է գործականում իրացվեն այդ նպատակները: 4. «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» ՀՀ օրենքի նախագծի (այսուհետ` Նախագիծ) վերաբերյալ 4.1 Նախագծի 2-րդ հոդվածով առաջարկվող` «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքի (այսուհետ` Օրենսգիրք) նոր 171.10.-րդ հոդվածի դիսպոզիցիայից, կարծում ենք, անհրաժեշտ է հանել «կամ տեղական ինքնակառավարման» բառերը, քանի որ ՏԻՄ պաշտոնատար անձը չի կարող տրամադրել պետական օժանդակություն:    4.2 Օրենսգրքի նոր հոդվածների սանկցիաներից առաջարկում ենք հանել «նախազգուշացում կամ» բառերը, քանի որ այն գործողություները, որոնց համար առաջարկվում է սահմանել տուգանքներ, չեն կարող տեղի ունենալ թյուրիմացաբար կամ անտեղյակության հետեւանքով, դրանք միանգամայն մտածված եւ նախօրոք մշակված գործողություններ են, իսկ նման դեպքերում նախազգուշացումը որպես համաչափ պատժամիջոց դիտարկելը խիստ վիճահարույց է:  Փաթեթի կամում ընդգրկված մյուս նախագծերի վերաբերյալ դիտողություններ եւ առաջարկություններ չկան: Ամփոփելով վերը շարադրվածը, կարելի է եզրակացնել, որ Փաթեթը չունի մշակվածության եւ հիմնավորվածության պատշաճ մակարդակ, չի կարող լուծել դրանով հետապնդվող խնդիրները, իսկ առանձին իրավակարգավորումների մասով էլ ավելի է վատթարացնում գործող Օրենքը:   ՀՀ ԱԺ աշխատակազմի                                                                                             տնտեսագիտական փորձաքննության   վարչության պետ`                                           Ա. ԹԱՄԱԶՅԱՆ    05.03.2018թ.