ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆԸ «Ներդրումների եւ ներդրումային գործունեության մասին» օրենքի նախագծի (փաստաթղթային կոդ` Պ-407-11.10.2022-ՏՀ-011/0) վերաբերյալ Ազգային ժողովի պատգամավոր Սերգեյ Բագրատյանի կողմից օրենսդրական նախաձեռնության կարգով ներկայացված «Ներդրումների եւ ներդրումային գործունեության մասին» օրենքի նախագիծը (փաստաթղթային կոդ` Պ-407-11.10.2022-ՏՀ-011/0) (այսուհետ` Նախագիծ)մասնագիտական փորձաքննության է ենթարկվել Ազգային ժողովի աշխատակազմի փորձագիտական եւ վերլուծական վարչությունում:  Նախագիծը ենթարկվել է իրավական, ֆինանսատնտեսագիտական, սոցիալական փորձաքննության:  Ստորեւ ներկայացվում է մասնագիտական փորձաքննության եզրակացությունը, ինչպես նաեւ Նախագծին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտության բացակայության մասին տեղեկանքը:     ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ               ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏ                                       ԼԻԴԻՅԱ ՄՆԱՑԱԿԱՆՅԱՆ   03.11.2022թ.  Իրավական փորձաքննության արդյունքները Նախագծի՝ Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության (այսուհետ նաեւ՝ Սահամադրություն) եւ օրենքների պահանջներին համապատասխանության տեսանկյունից նշենք հետեւյալը. 1. «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի հաաձայն՝ նորմատիվ իրավական ակտը` Հայաստանի Հանրապետության ժողովրդի, ինչպես նաեւ Սահմանադրությամբ նախատեսված մարմինների կամ պաշտոնատար անձանց ընդունած գրավոր իրավական ակտն է, որը պարունակում է վարքագծի պարտադիր կանոններ անորոշ թվով անձանց համար: Օրենսդրական ակտը Հայաստանի Հանրապետության ժողովրդի կամ Ազգային ժողովի ընդունած նորմատիվ իրավական ակտն է` Սահմանադրություն, սահմանադրական օրենքներ եւ օրենքներ: «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի՝ նորմատիվ իրավական ակտի կառուցվածքին վերաբերող 13-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ նորմատիվ իրավական ակտը ունենում է հիմնական մաս, որում շարադրվում են իրավական նորմերը: Հիմք ընդունելով մեջբերված կարգավորումները՝ հարկ է նկատել, որ Նախագծի հիմնական մաս հանդիսացող կարգավորումներում առկա են մի շարք դրույթներ, որոնք չեն հանդսիանում իրավական նորմեր, այսինքն՝ դրույթներում բացակայում են վարքագծի պարտադիր կանոնները: Մասնավորապես՝ Նախագծի 12-րդ հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսվում է հետեւյալ կարգավորումը՝ «Ներդրողներին /ներառյալ՝ ոչ նշանակալի ներդրողներին/ ապահովվում է հասանելիություն իրավաբանական անձանց պետական գրանցման, դրանց կանոնադրության, անշարժ գույքի գծով պետական գրանցված գործարքների, տրամադրված լիցենզիաների եւ արտոնությունների մասին տեղեկատվությանը, ինչպես նաեւ Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրական ակտերով նախատեսված այլ տեղեկատվությանը, որը վերաբերում է նրանց ներդրումային գործունեությանը եւ որը չի պարունակում առեւտրային կամ օրենքով պաշտպանված այլ գաղտնի տեղեկատվություն:»: Հարկ է նկատել, որ մեջբերված կարգավորմամբ հստակ նշում չի կատարվում նախատեսվող պարտականության, ինչպես նաեւ պարտականությունը կրող սուբյեկտի վերաբերյալ: Նախագծի 14-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսվում է հետեւյալ կարգավորումը՝ «Ներդրումներին պետական աջակցության նպատակը՝ տնտեսության զարգացման համար բարենպաստ ներդրումային միջավայրի ձեւավորումն է, տնտեսության ռազմավարական եւ առաջնահերթ զարգացման ոլորտներում ժամանակակից տեխնոլոգիաների կիրառմամբ նոր գիտելիքահեն արտադրությունների զարգացումը, արտադրական ներուժի ընդլայնումը եւ արդիականացումը, ազգային աշխատուժի /կադրային ներուժի/ որակավորման բարձրացումը, շրջակա միջավայրի պահպանությունը եւ բնական ռեսուրսների վերարտադրությունը:»: Հիմք ընդունելով վերոգրյալն՝ առաջարկում ենք վերանայել Նախագիծը՝ բացառելով դրա հիմնական մասում իրավական նորմեր չպարունակող դրույթների նախատեսումը: 2. Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 79-րդ հոդվածի համաձայն՝ «Հիմնական իրավունքները եւ ազատությունները սահմանափակելիս օրենքները պետք է սահմանեն այդ սահմանափակումների հիմքերը եւ ծավալը, լինեն բավարար չափով որոշակի, որպեսզի այդ իրավունքների եւ ազատությունների կրողները եւ հասցեատերերն ի վիճակի լինեն դրսեւորելու համապատասխան վարքագիծ»: Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի կողմից ձեւավորված նախադեպային իրավունքի համաձայն՝ օրենքը պետք է ձեւակերպված լինի բավարար հստակությամբ, ինչը հնարավորություն կտա ֆիզիկական եւ իրավաբանական անձանց ողջամտորեն կանխատեսել իր վարքագծի իրավական հետեւանքները: Օրենքը պետք է օժտված լինի իրավունքի գերակայությունից բխող այնպիսի որակական հատկանիշներով, ինչպիսիք են հասանելիությունը եւ կանխատեսելիությունը: Բացի այդ, օրենքը պետք է ձեւակերպվի այնպես, որ մասնավոր անձինք օժտված լինեն հանրային իշխանության կամայական միջամտությունների դեմ արդյունավետ պաշտպանության հնարավորությամբ (տե՛ս Olsson v. Sweden (No. 1), (10465/83) գործով Եվրոպական դատարանի 24.03.1988 թվականի վճիռը, կետ 61): Սահմանադրական դատարանն արտահայտել է այն իրավական դիրքորոշումը, որ իրավական որոշակիության, իրավական անվտանգության եւ օրինական ակնկալիքների իրավունքի պաշտպանության սկզբունքները հանդիսանում են իրավական պետության ու իրավունքի գերակայության երաշխավորման անբաժանելի տարրերը: Առավել եւս իրավունքի գերակայության սկզբունքի որդեգրման շրջանակներում օրենքում ամրագրված իրավակարգավորումները պետք է անձի համար կանխատեսելի դարձնեն իր իրավաչափ ակնկալիքները:  Իրավական որոշակիության սկզբունքի կապակցությամբ Սահմանադրական դատարանն իր մի շարք որոշումներում արձանագրել է, որ որեւէ իրավական նորմ չի կարող համարվել «օրենք» եթե ձեւակերպված չէ բավարար աստիճանի հստակությամբ, որը թույլ կտա քաղաքացուն դրա հետ համատեղելու իր վարքագիծը (ՍԴՈ-630), վերջինս պետք է լինի բավականաչափ մատչելի՝ իրավունքի սուբյեկտները պետք է համապատասխան հանգամանքներում հնարավորություն ունենան կողմնորոշվելու՝ թե տվյալ դեպքում ինչ իրավական նորմեր են կիրառվում: Օրենքի կանխատեսելիությունը գնահատելու համար կարեւոր գործոն է նաեւ տվյալ հարաբերությունները կանոնակարգող տարբեր կարգավորումների միջեւ հակասությունների առկայության կամ բացակայության հանգամանքը (ՍԴՈ-753): Ըստ Սահմանադրական դատարանի՝ իրավական որոշակիության ապահովման տեսանկյունից օրենսդրության մեջ օգտագործվող հասկացությունները պետք է լինեն հստակ, որոշակի եւ չհանգեցնեն տարաբնույթ մեկնաբանությունների կամ շփոթության (տե՛ս Սահմանադրական դատարանի 02.12.2014 թվականի թիվ ՍԴՈ-1176 որոշումը): Բացի դրանից, իրավական որոշակիության սկզբունքը, լինելով իրավական պետության հիմնարար սկզբունքներից մեկը, ենթադրում է նաեւ, որ իրավահարաբերությունների բոլոր սուբյեկտների, այդ թվում՝ իշխանության կրողի գործողությունները պետք է լինեն կանխատեսելի ու իրավաչափ (տե՛ս Սահմանադրական դատարանի 09.06.2015 թվականի թիվ ՍԴՈ-1213 որոշումը): Մեջբերված դիտարկումների համատեքստում անհրաժեշտ ենք համարում անդրադառնալու Նախագծում առկա որոշ կարգավորումների. Նախագծի 10-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսվում է կարգավորում նրա վերաբերյալ, որ նույն հոդվածի 1-ին մասում նշված երաշխիքները չեն տարածվում Հայաստանի Հանրապետության իրավական ակտերում կատարվող փոփոխությունների եւ լրացումների վրա, որոնք բխում են ազգային անվտանգության, բնապահպանական, քաղաքացիների կյանքի եւ առողջության պաշտպանության նկատառումներից: Հարկ է նկատել, որ քննարկվող կարագավորումից հնարավոր չէ հստակեցնել, թե որն է բացառություն կազմող իրավահարաբերությունների որոշակի շրջանակը: Նախագծի 22-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետով նախատեսվում է, որ ներդրումային արտոնությունների տրամադրման մասին հայտը ընդունվում եւ գրանցվում է Լիազորված մարմնի կողմից սահմանված կարգով՝ կից ներկայացվող հետեւյալ փաստաթղթերի առկայության դեպքում, եթե ներդրումային արտոնությունների տրամադրման մասին դիմումը նախատեսում է Հայաստանի Հանրապետության իրավաբանական անձի կողմից հայցվող պետական բնաիրային դրամաշնորհի տրամադրում, ապա դրա չափը (արժեքը) հիմնավորող փաստաթղթերը: Հարկ է նկատել, որ քննարկվող կարգավորմամբ պահպանված չէ նախադասության շարադասությունը, միաժմանակ նշենք, որ քննարկվող կարգավորումից հնարավոր չէ հստակեցնել, թե որն է այն փաստաթղթերի շրջանակը, որոնցով հիմնավորվում է հայցվող պետական բնաիրային դրամաշնորհի չափը (արժեքը), որի առկայության դեպքում միայն համապատասխան սուբյեկտների կողմից ներկայացված հայտը կընդունվի Լիազորված մարմնի կողմից: Նախագծի 25-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսվում է հետեւյալ կարգավորումը. «1. Ներդրումային պայմանագրերի իրականացման նկատմամբ հսկողությունն իրականացնում է Գործակալությունը` հետեւյալ կարգով. ( ) 2) անհրաժեշտության դեպքում՝ այց ներդրումային գործունեության օբյեկտ` ներառյալ աշխատանքային ծրագրի կատարման վերաբերյալ փաստաթղթերի եւ ներդրումային պայմանագրի պայմանների ընթացիկ հսկողություն՝ առանց խոչընդոտելու ներդրողի բնականոն գործունեությանը,»: Մեջբերված կարգավորմամբ նշում է կատարվում հսկողության ձեւ համարվող «ներդրումային գործունեության օբյեկտ այց»-ի վերաբերյալ, սակայն, հարկ է նկատել, որ Նախագծով նախատեսվող կարգավորումների շրջանակից հնարավոր չէ հստակեցնել, թե ինչ է իրենից ենթադրում հսկողություն համարվող այցը, որի մեջ ներառվում է նաեւ աշխատանքային ծրագրի կատարման վերաբերյալ փաստաթղթերի եւ ներդրումային պայմանագրի պայմանների ընթացիկ հսկողությունը, մասնավորապես՝ Նախագծով հստակ եւ որոշակի նախատեսված չեն ներդրումային գործակալության լիազորությունները կատարվող այցի շրջանակում, ինչը խնդրահարույց է իրավական որոշակիության տեսանկյունից՝ հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ ներդրումային գործակալության հսկողության իրականացման պայմանների ապահովումը անձանց համար ենթադրում է որոշակի պարտականություններ: Նախագծի 26-րդ հոդվածի 2-րդ եւ 3-րդ մասերով նախատեսվում է, որ «2. Ներդրողի կողմից ներդրումային պայմանագրով ստանձնած պարտավորությունների չկատարման կամ ոչ պատշաճ կատարման դեպքում Լիազորված մարմինը ներդրողին գրավոր ծանուցում է ներդրումային պայմանագրով ստանձնած պարտավորությունների չիրականացումը հիմնավորող փաստաթղթեր ներկայացնելու անհրաժեշտության մասին: 3. Եթե գրավոր ծանուցումը ստանալուց հետո մեկ ամսվա ընթացքում ներդրողի կողմից համապատասխան փաստաթղթեր չեն ներկայացվում, ապա Լիազորված մարմինը տասնօրյա ժամկետում ծանուցում է ուղարկում ներդրողին՝ պայմանագիրը միակողմանիորեն վաղաժամկետ դադարեցնելու մասին:»: Հարկ է նկատել, որ Նախագծի 26-րդ հոդվածի 2-րդ մասի կարգավորումից հնարավոր չէ հստակեցնել, թե ինչի վերաբերյալ տեղեկատվություն պետք է պարունակեն պարտավորությունների չիրականացումը հիմնավորող փաստաթղթերը, միաժամանակ հարկ է նկատել, որ Նախագծի 26-րդ հոդվածի 3-րդ մասով նշում է կատարվում համապատասխան փաստաթղթերի չներկայացման արդյունքում ծագող բացասական հետեւանքի մասին, ուստի հիմք ընդունելով նշվածն՝ առաջարկում ենք հստակեցնել Նախագծի 23-րդ հոդվածի 2-րդ մասի կարգավորումը: Նախագծի 26-րդ հոդվածի 8-րդ մասի 1-ին կետով նախատեսվում է հետեւյալ կարգավորումը՝ «Լիազորված մարմինը ներդրումային պայմանագրի դադարեցման մասին տեղեկատվությունն անհապաղ ուղարկում է. 1) Հայաստանի Հանրապետության ԿԱ պետական եկամուտների կոմիտեին եւ, անհրաժեշտության դեպքում, այլ պետական մարմիններին՝ համապատասխան միջոցներ ձեռնարկելու նպատակով.»: Կարծում ենք՝ սույն կարգավորմամբ հնարավոր չէ որոշակիորեն հստակեցնել անհրաժեշտության դեպքերը եւ համապատասխան միջոցները: Իրավական որոշակիության սկզբունքի քննարկման համատեքստում հարկ ենք համարում անդրադառնալու նաեւ նորմատիվ իրավական ակտերում կիրառվող հղումներին. «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի՝ նորմատիվ իրավական ակտում հղումների կիրառմանը վերաբերող 17-րդ հոդվածով նախատեսվում է հետեւյալը. «1. Նույն մարմնի ընդունած նույն տեսակի նորմատիվ իրավական ակտերում չպետք է անհիմն կրկնվեն գործող նորմատիվ իրավական ակտերով սահմանված նորմերը: 2. Նորմատիվ իրավական ակտերով սահմանված նորմերի անհիմն կրկնություններից խուսափելու նպատակով իրավական ակտում կիրառվում են հղումներ: Հղումները նորմատիվ իրավական ակտի հոդվածներում, մասերում, կետերում, ենթակետերում, պարբերություններում նորմատիվ իրավական այլ ակտի հոդվածներին, մասերին, կետերին, ենթակետերին, պարբերություններին, ինչպես նաեւ նորմատիվ իրավական այլ ակտերին կամ դրանց առանձին դրույթներին կիրառվում են նաեւ, երբ անհրաժեշտ է ընդգծել այդ դրույթների փոխադարձ կապը: 3. Հղումները կատարվում են միայն հիմնական ակտին կամ հիմնական ակտի մասերին: ( ): 4. Հղումները կատարվում են հստակ եւ ուղղակի: 5. Արգելվում է կատարել` 1) անորոշ հղումներ, մասնավորապես միեւնույն ակտի այլ մասերին հղումներ կատարելիս չեն կարող առանձին կիրառվել «վերոհիշյալ», «վերոգրյալ», «նախկինում նշված», «նման», «սրանով», «նշված», «սույնում», «սույնով» բառերը. 2) շրջանաձեւ հղումներ, երբ նորմը, որին հղում է կատարվում, իր հերթին հղում է կատարում նախորդ նորմին. 3) շարունակական հղումներ, երբ նորմը, որին հղում է կատարվում, իր հերթին հղում է կատարում մեկ այլ նորմի: 6. Օրենսդրական ակտերի մասերին հղում կատարելիս նշվում են օրենսդրական ակտի կրճատ անվանումը, ակտի հոդվածի հերթական համարը, իսկ անհրաժեշտության դեպքում` նաեւ հոդվածի մասի համարը, հոդվածի մասի կետի կամ ենթակետի համարը: ( ) 9. Եթե օրենսդրական ակտով սահմանվում է, որ դրանում նշված առանձին հարաբերություններ կարգավորվում են կամ պետք է կարգավորվեն ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտով, ապա ընդունվող օրենսդրական ակտում կոնկրետ նշվում է դրանում չկարգավորված հարաբերությունները կարգավորելու լիազորություն ունեցող իրավաստեղծ մարմնի անվանումը:»: Հարկ է նկատել, որ նորմատիվ իրավական ակտի կարգավորման առարկայի մեջ ներառվող իրավահարաբերությունների որոշակի եւ ամբողջական կարգավորումները պետք է նախատեսվեն հենց այդ իրավական ակտով, հղումները այլ իրավական ակտերին թույլատրելի են միայն այն դեպքում, երբ այլ նորմատիվ իրավական ակտերով ամբողջական կարգավորված են նորմատիվ իրավական ակտի կարգավորման առարկայի մեջ ներառվող որոշակի շրջանակի իրավահարաբերությոնները, բացի այդ նորմատիվ իրավական ակտում այլ նորմատիվ իրավական ակտերին հղում կատարող կարգավորումները պետք է բավարարեն իրավական որոշակիության սկզբունքի պահանջներին, մասնավորապես՝ կարգավորումից պետք է լիարժեքորեն հստակեցվի, թե իրավահարաբերությունների որ շրջանակն է կարգավորվելու հղումով նախատեսված իրավական դրույթներով: Հիմք ընդունելով նշվածն՝ կարող ենք եզրակացնել, որ նորմատիվ իրավական ակտերում հղումները պետք է կատարվեն հստակ եւ ուղղակի: Հիմք ընդունելով վերոգրյալն՝ անհրաժեշտ ենք համարում անդրադառնալու Նախագծում առկա մի շարք կարգավորումների. Նախագծի 7-րդ հոդվածի 4-րդ մասով նախատեսվում է հետեւյալ կարգավորումը՝ ներդրողների գործունեության նկատմամբ վերահսկողության իրականացնելու կարգն ու ժամկետները սահմանվում են Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ: Նախագծի 8-րդ հոդվածի 2-4-րդ մասորով նախատեսվում են հետեւյալը կարգավորումները. «2.Պետական կարիքների համար ներդրողների գույքի, այդ թվում՝ ոչ նյութական ակտիվների նկատմամբ իրավունքների հարկադիր առգրավումը (ազգայնացում, բռնագանձում) թույլատրվում է բացառիկ դեպքերում, որոնք սահմանված են Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ: 3. Ներդրողի գույքի ազգայնացումը կամ բռնագանձումը չի կարող կատարվել առանց ներդրողին համարժեք փոխհատուցում վճարելու: 4. Ազգայնացման կամ բռնագանձման մասին որոշումները ընդունվում են Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված կարգով:»: Նախագծի 11-րդ հոդվածի 3-րդ կետով նախատեսվում է, որ ներդրողները իրավունք ունեն իրենց օրինական կարգով ստացած միջոցները վերաներդնել Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված կարգով, օգտագործել Հայաստանի Հանրապետության ներքին շուկայում կամ ապրանքներ ձեռք բերելու նպատակով:  Նախագծի 12-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսվում է, որ Հայաստանի Հանրապետության պետական մարմինների՝ ներդրողների շահերին առնչվող կարգավորող իրավական ակտերը եւ պաշտոնական հաղորդագրությունները հրապարակվում են Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված կարգով: Նախագծի 15-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ ներդրումային Օմբուդսմենի գործունեության կարգը սահմանվում է Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ: Նախագծի 20-րդ հոդվածի 3-րդ մասով նախատեսվում է, որ պետական բնաիրային դրամաշնորհների գնահատումն իրականացվում է դրանց շուկայական արժեքով` Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված կարգով:  Նախագծի 21-րդ հոդվածի 3-րդ մասով նախատեսվում է հետեւյալը. «3.Ներդրումային արտոնությունների կիրառման ժամկետը սահմանվում է սույն օրենքով, ինչպես նաեւ Հայաստանի Հանրապետության այլ իրավական ակտերով եւ ներդրումային պայմանագրով՝ ներդրումային յուրաքանչյուր տեսակի արտոնության համար: Ընդ որում, ներդրումային պայմանագրով սահմանվող յուրաքանչյուր հարկատեսակի արտոնության վավերականության ժամկետը չի կարող լինել ավելի, քան Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքով սահմանված դրանց կիրառման վերջնաժամկետները:»: Նախագծից մեջբերված կարգավորումներում կատարված հղումները չեն հանդիսանում հստակ, որոշակի եւ ուղղակի հղումներ, քանի որ դրանցով նախատեսված կարգավորումներից հնարավոր չէ հստաակեցնել, թե ինչ դրույթներով են կարգավորվելու մատնանշված իրավահարաբերությունները: Միաժամանակ՝ հարկ է նկատել, որ եզրակացության սույն կետում մեջբերված կարգավորումներով չեն սահմանափակվում՝ Նախագծում առկա անորոշ հղումներ պարունակող կարգավորումները: Բացի այդ, հարկ է նկատել, որ Նախագծում առկա են նաեւ այլ՝ իրավական որոշակիության սկզբունքի տեսանկյունից խնդրահարույց իրավական կարգավորումներ: Սահմանադրական դատարանի արտահայտած դիրքորոշոմների համաձայն՝ օրինաստեղծ գործունեության խնդիրն է ապահովել Սահմանադրությամբ նախատեսված իրավունքների ու ազատությունների երաշխավորված եւ համալիր իրացումը` որպես իրավունքի գերակայության, իրավական պետության կայացման ու զարգացման անհրաժեշտ նախապայման: Որեւէ ինստիտուտի ոչ ամբողջական իրավակարգավորման հաղթահարումը Ազգային ժողովի իրավասության հարցն է։ Իրավունքի բացը հաղթահարելու հարցում օրենսդիր մարմնի եւ սահմանադրական դատարանի իրավասությունները դիտարկելով իշխանությունների տարանջատման սկզբունքի համատեքստում` սահմանադրական դատարանը արձանագրել է, որ բոլոր դեպքերում, երբ իրավունքի բացը պայմանավորված է իրավակարգավորման ոլորտում գտնվող կոնկրետ հանգամանքների առնչությամբ նորմատիվ պատվիրանի բացակայությամբ, ապա նման բացի հաղթահարումն օրենսդիր մարմնի իրավասության շրջանակներում է։  Ազգային ժողովի խնդիրն է լրացնել իրավունքի բացը` ապահովելով օրենքի իրացման գործուն կառուցակարգ (ՍԴՈ-864, 5 փետրվարի, 2010 թ.):  Սահմանադրական դատարանն իր առանձին որոշումներում անդրադառնալով «օրենքի բաց» հասկացության բովանդակությանը` նշել է, որ օրենքի բացն իրավակարգավորման ոլորտում գտնվող կոնկրետ հանգամանքների առնչությամբ նորմատիվ պատվիրանի բացակայությունն է (ՍԴՈ-922, 2 նոյեմբերի, 2010 թ.): Օրենսդրական բացն առկա է այն պարագայում, երբ իրավակարգավորման լիարժեքություն ապահովող տարրի բացակայության կամ այդ տարրի թերի կանոնակարգման հետեւանքով խաթարվում է օրենսդրորեն կարգավորված իրավահարաբերությունների ամբողջական եւ բնականոն իրագործումը (ՍԴՈ–1143, 8 ապրիլի, 2014 թ.)։  Հիմք ընդունելով նշվածն՝ անհրաժեշտ ենք համարում ընդգծել, որ Նախագծով անորոշ կարագովորումների, ոչ հստակ հղումների նախատեսման, ինչպես նաեւ օրենքի կարգավորման առարկայից բխող՝ մի շարք իրավահարաբերությունների վերաբերյալ՝ Նախագծում ներառման ենթակա կարգավորումների չնախատեսման արդյունքում եւս հանգում ենք Նախագծով նախատեսվող կարգավորումների՝ սահմանադրականության տեսանկյունից խնդրահարույց լինելուն: Հարկ է նկատել, որ Նախագծում բացակայում են նաեւ պետական մարմինների, ինչպես նաեւ ներդրումային իրավահարաբերություններում՝ Նախագծով նախատեսվող, որոշակի գործառույթներ ունեցող սուբյեկտների կարգավիճակի եւ լիազորությունների վերաբերյալ ամբողջական կարգավորումները, ինչը եւս խնդրահարույց է Սահմանադրության օրինականության եւ իրավական որոշակիության սկզբունքների տեսանկյունից (սույն դիտարկմանը առավել մանրամասն կանդրադառնանք եզրակացության հաջորդող կետերում): Եզրակացության սույն կետում անհրաժեշտ ենք համարում ընդգծել Նախագծի հետեւյալ կարգավորումները. Նախագծի 8-րդ հոդվածի 8-րդ մասով նախատեսվում է, որ ազգայնացում կամ բռնագանձում իրականացնելու իրավական հիմքերի վերացման դեպքում ներդրողն իրավունք ունի պահանջել իրեն վերադարձնելու պահպանված գույքը՝ դրա դիմաց ստացած փոխհատուցման գումարը հետ վերադարձնելու պայմանով` հաշվանցելով գույքի արժեքի բնական կորստից կամ նվազումից առաջացած վնասի գումարը: Վնասի չափը գնահատվում է անկախ փորձագետի կողմից: Հարկ է նկատել, որ Նախագծում՝ փորձագետի կողմից վնասի չափի գնահատման, փորձագետի ներգրավվման հետ կապված կարգավորումները բացակայում են: Նախագծի 23-րդ հոդվածի 1-ին մասում նախատեսվում է, որ ներդրումային արտոնությունների տրամադրման հայտը Լիազորված մարմինը քննարկում է սույն օրենքի եւ այլ իրավական ակտերի պահանջներին համապատասխան եւ որոշում է կայացնում ներդրումային արտոնությունների տրամադրման կամ դրա հիմնավորված մերժման մասին՝ այդ մասին գրավոր տեղեկացնելով հայտատուին՝ հայտի ստացման օրվանից հաշված տասը աշխատանքային օրվա ընթացքում: Հարկ է նկատել, որ ներդրումային արտոնությունների տրամադրման հայտի քննարկման պահանջներին վերաբերող կարգավորումները Նախագծում բացակայում են: Նախագծի 24-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ ներդրումային պայմանագիրը Գործակալության կողմից ստորագրվելուց հետո հինգ աշխատանքային օրվա ընթացքում ներկայացվում է Լիազորված մարմնին՝ ներդրումային պայմանագրերի միասնական գրանցամատյանում գրանցման համար: Նախագծում ներդրումային պայմանագրերի միասնական գրանցամատյանի վերաբերյալ կարգավորումները բացակայում են: Նախագծի 25-րդ հոդվածի 5-րդ մասով նախատեսվում է հետեւյալ կարգավորումը. «5.Ներդրումային պայմանագրով հաստատված աշխատանքային ծրագրի չկատարման կամ ոչ պատշաճ կատարման դեպքում Գործակալությունը երեք աշխատանքային օրվա ընթացքում գրավոր ծանուցում է իրավաբանական անձի ղեկավարին արձանագրված խախտումների մասին` սահմանելով ողջամիտ ժամկետ արձանագրված խախտումները վերացնելու համար: Գործակալությունը միաժամանակ գրության պատճենն ուղարկում է Լիազորված մարմնին:»: Հարկ է նկատել, որ Նախագծի 25-րդ հոդվածի 5-րդ մասով նախատեսվում է, որ իրավաբանական անձին տրամադրվում է ողջամիտ ժամկետ արձանագրված խախտումները վերացնելու համար, սակայն նախատեսված ժամկետում արձանագրված խախտումները չվերացնելու դեպքի, այդ թվում՝ պարտականության չկատարումից բխող հետեւանքների վերաբերյալ կարգավորումները Նախագծում բացակայում են: Վերոգրյալից բացի անհրաժեշտ ենք համարում նշել, որ Նախագծում բացակայում են պետական տուրքից ազատման ներդրումային արտոնության վերաբերյալ, ներդրումային գործակալության կողմից կնքված ներդրումային պայմանագրերի գործողության կասեցման դեպքերի վերաբերյալ կարգավորումները եւ այլն: Միաժամանակ նշենք, որ Նախագծի 28-րդ հոդվածի 3-րդ մասով նախատեսվում է, որ օրենքն ուժի մեջ մտնելու պահից ուժը կորցրած  է ճանաչվելու «Oտարերկրյա ներդրումների մասին» 1994 թվականի հուլիսի 31-ի ՀՕ-115 օրենքը: «Oտարերկրյա ներդրումների մասին» օրենքի ուժը կորցրած ճանաչվելու եւ Նախագծով վերաբերելի կարգավորումների չնախատեսման արդյունքում հանգում ենք իրավիճակի, երբ Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ չեն կարգավորվում օտարերկրյա ներդրումներին վերաբերող մի շարք հարցեր, մասնավորապես՝ բացակայում են «օտարերկրյա ներդրող»-ի հասկացությունը, օտարերկրյա ներդրումներով իրավաբանական անձանց վերաբերելի կարգավորումները եւ այլն: 3. Սահմանադրության`օրինականության սկզբունքին վերաբերող 6-րդ հոդվածի համաձայն` պետական եւ տեղական ինքնակառավարման մարմիններն ու պաշտոնատար անձինք իրավասու են կատարելու միայն այնպիսի գործողություններ, որոնց համար լիազորված են Սահմանադրությամբ կամ օրենքներով, Սահմանադրության եւ օրենքների հիման վրա եւ դրանց իրականացումն ապահովելու նպատակով Սահմանադրությամբ նախատեսված մարմինները կարող են օրենքով լիազորվել ընդունելու ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտեր, լիազորող նորմերը պետք է համապատասխանեն իրավական որոշակիության սկզբունքին: Հիմնական իրավունքները եւ ազատությունները կարգավորելիս օրենքները սահմանում են այդ իրավունքների եւ ազատությունների արդյունավետ իրականացման համար անհրաժեշտ կազմակերպական կառուցակարգեր եւ ընթացակարգեր: Հիմնական իրավունքները եւ ազատությունները տարածվում են նաեւ իրավաբանական անձանց վրա այնքանով, որքանով այդ իրավունքները եւ ազատություններն իրենց էությամբ կիրառելի են դրանց նկատմամբ:  Օրենքները որոշակիացնում են սահմանադրական իրավունքների իրականացման կարգը, սահմանում են լրացուցիչ երաշխիքներ դրանց համար: Ընդ որում, որպես կանոն, բացառապես օրենքներով են սահմանվում մարդու իրավունքներն իրականացնելու, պաշտպանելու պայմանները եւ կարգը, իրավունքների սահմանափակումները: Այս համատեքստում Սահմանադրությունը ամրագրում է հանրային իշխանության պարտականությունը, որը առաջին հերթին վերաբերում է օրենսդիր մարմնին. հիմնական իրավունքները եւ ազատությունները կարգավորելիս օրենքները պետք է սահմանեն դրանց արդյունավետ իրականացման համար անհրաժեշտ կազմակերպական կառուցակարգեր եւ ընթացակարգեր:  Որպեսզի նորմատիվ կարգավորումը լինի արդյունավետ եւ ծառայի սահմանադրական հիմնական իրավունքների ամրագրմամբ հետապնդվող նպատակներին, այն պետք է ներառի մարդու հիմնական իրավունքների ու ազատությունների՝  1) իրականացման սահմաններն ու եղանակները որոշելը,  2) սահմանափակման կանոնները,  3) իրացման տարբերակված ռեժիմները,  4) պաշտպանության եւ պահպանության ընթացակարգերը,  5) խախտման համար պատասխանատվության եւ հարկադրանքի այլ միջոցները,  6) խախտումների վերականգնման եւ պատճառված վնասի հատուցման ձեւերի ու չափերի սահմանումը,  7) հնարավոր խախտումների կանխման եւ նախականխման միջոցների թվարկումը: Սահմանադրության՝ մարդու եւ քաղաքացու հիմնական իրավունքներին եւ ազատություններին վերաբերող 2-րդ գլխի` «Տնտեսական գործունեության ազատությունը եւ տնտեսական մրցակցության երաշխավորումը» վերտառությամբ 59-րդ հոդվածով նախատեսվում է հետեւյալը.  «1. Յուրաքանչյուր ոք ունի տնտեսական, ներառյալ ձեռնարկատիրական գործունեությամբ զբաղվելու իրավունք: Այս իրավունքի իրականացման պայմանները եւ կարգը սահմանվում են օրենքով: 2. Մրցակցության սահմանափակումը, մենաշնորհի հնարավոր տեսակները եւ դրանց թույլատրելի չափերը կարող են սահմանվել միայն օրենքով՝ հանրային շահերի պաշտպանության նպատակով:(…)»:  Այսպիսով` ինչպես բխում է Սահամանադրության 59-րդ հոդվածից` Հայաստանի Հանրապետությունում երաշխավորվում է տնտեսական գործունեության ազատությունն ու ազատ տնտեսական մրցակցությունը։ Այն իրավաբանորեն երաշխավորված հնարավորություն է ապահովում անձանց (տնտեսավարող սուբյեկտների) համար՝ ազատորեն օգտագործելու սեփական ընդունակություններն ու գույքը օրենքով չարգելված տնտեսական գործունեություն իրականացնելու համար։ Միաժամանակ, այդ ազատության սկզբունքը բացարձակ չէ եւ ինչպես պետության, այնպես էլ տնտեսավարող սուբյեկտների առջեւ դնում է կոնկրետ պարտականություններ։  Տնտեսական գործունեության ազատությունը բացարձակ ազատություն չէ եւ միջազգային իրավունքի նորմերին ու սկզբունքներին համապատասխան այն կարող է սահմանափակվել: Հիմնական իրավունքների եւ ազատությունների սահմանափակումը, Սահմանադրությամբ ամրագրված եւ սահմանադրված կոնկրետ իրավունքի կամ ազատության բովանդակության նեղացումը, նվազեցումը, բացառումն է պետության կողմից՝ ինչ-ինչ կարեւոր շահերից ելնելով: Ընդ որում, սահմանափակման բնույթը հիմնավորում է օրենսդիրը՝ հաշվի առնելով, որ դա հնարավոր է միայն այլ անձանց իրավունքների եւ ազատությունների պատշաճ ճանաչում ու հարգանք ապահովելու, բարոյականության, հասարակական կարգուկանոնի ու ընդհանուր բարեկեցության արդարացի պահանջները ժողովրդավարական հասարակարգում բավարարելու համար (Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրի 29-րդ հոդվածի երկրորդ մաս, Քաղաքացիական եւ քաղաքական իրավունքների մասին միջազգային դաշնագրի 12–րդ հոդվածի 3–րդ կետ): Միայն օրենսդիր իշխանությունն է իրավասու որոշել այդ սահմանափակումների շրջանակներն ու բնույթը` որպես համընդհանուր պարտադիր վարքագծի կանոններ (ՍԴՈ–677, 7 փետրվարի, 2007 թ.):  Հիմք ընդունելով վերոգրյալը՝ կարող ենք եզրակացնել, որ ներդրումներին եւ ներդրումային գործունեությանը վերաբերող օրենքով պետք է հստակ եւ որոշակի նախատեսվեն համապատասխան իրավահարաբերությունների արդյունավետ կարգավորման համար անհրաժեշտ կազմակերպական կառուցակարգերը եւ ընթացակարգերը: Մինչդեռ՝ Նախագծում առկա ոչ որոշակի կարգավորումների, անորոշ հղումների եւ օրեսդրական բացերի արդյունքում հանգում ենք իրավիճակի, երբ ներդրումներին եւ ներդրումային գործունեությանը վերաբերող անհրաժեշտ եւ բավարար կառուցակարգերը օրենքում նախատեսված չեն, ինչի պարագայում հանգում ենք նաեւ Սահմանադրության 6-րդ հոդվածի՝ ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտերի ընդունումը լիազորող նորմերի իրավական որոշակիության սկզբունքին համապատասխանելու պահանջի խախտման: Պետաիշխանական լիազորություններով օժտված յուրաքանչյուր մարմին, յուրաքանչյուր պաշտոնատար անձ պետք է գործի Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված լիազորությունների շրջանակներում։ Հիշյալ սուբյեկտների հանրային-իրավական վարքագծի իրավական հիմք հանդես են գալիս Սահմանադրությունը, ինչպես նաեւ Հայաստանի Հանրապետության կողմից վավերացված միջազգային պայմանագրերը, Հայաստանի Հանրապետության օրենքները եւ այլ նորմատիվ իրավական ակտերը։ Սահմանադրության 79-րդ հոդվածի համաձայն` հիմնական իրավունքները եւ ազատությունները սահմանափակելիս օրենքները պետք է սահմանեն այդ սահմանափակումների հիմքերը եւ ծավալը, լինեն բավարար չափով որոշակի, որպեսզի այդ իրավունքների եւ ազատությունների կրողները եւ հասցեատերերն ի վիճակի լինեն դրսեւորելու համապատասխան վարքագիծ: Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի կողմից ձեւավորված նախադեպային իրավունքի համաձայն՝ օրենքը պետք է ձեւակերպված լինի բավարար հստակությամբ, ինչը հնարավորություն կտա ֆիզիկական եւ իրավաբանական անձանց ողջամտորեն կանխատեսել իր վարքագծի իրավական հետեւանքները: Օրենքը պետք է օժտված լինի իրավունքի գերակայությունից բխող այնպիսի որակական հատկանիշներով, ինչպիսիք են հասանելիությունը եւ կանխատեսելիությունը (տե՛ս Olsson v. Sweden (No. 1), (10465/83) գործով Եվրոպական դատարանի 24.03.1988 թվականի վճիռը, կետ 61): Նախագծի 1-ին հոդվածի 5-րդ կետով նախատեվում է հետեւյալը. «5) Ներդրումային գործակալություն՝ լիազորված մարմնի կողմից հիմնադրված պետական հիմնարկ, որն իրավասու է կնքել ներդրումային պայմանագրեր եւ իրականացնել դրանց կատարման նկատմամբ հսկողություն.»: Նախագծի՝ ներդրումային գործակալությանը վերաբեող 6-րդ հոդվածով նախատեսվում է հետեւյալը. «1. Ներդրողների հետ ներդրումային արտոնությունների տրամադրման նպատակով պայմանագրերի նախապատրաստման, կնքման եւ դրանց կատարման նկատմամբ հսկողության գործառույթները Լիազորված մարմնի անունից իրականացնում է Ներդրումային գործակալությունը /այսուհետ՝ Գործակալություն/: 2. Գործակալության կազմավորման եւ գործունեության կարգը սահմանում է Հայաստանի Հանրապետության Կառավարությունը՝ սույն օրենքին համապատասխան:»: Սահմանադրության 159-րդ հոդվածի համաձայն՝ պետական կառավարման համակարգի մարմիններն են նախարարությունները, ինչպես նաեւ Կառավարությանը, վարչապետին եւ նախարարություններին ենթակա այլ մարմիններ, որոնց կազմավորման կարգը եւ լիազորությունները սահմանվում են օրենքով: «Պետական կառավարման համակարգի մարմինների» մասին օրենքի 7-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ պետական կառավարման համակարգի մարմինը ստեղծվում, վերակազմակերպվում, եւ դրա գործունեությունը դադարեցվում է օրենքով: Պետական կառավարման համակարգի մարմինը պետք է ունենա կանոնադրություն: «Պետական կառավարման համակարգի մարմինների» մասին օրենքի 7-րդ հոդվածի 15-րդ մասի համաձայն՝ «15. Պետական կառավարման համակարգի մարմնի կանոնադրությունը, ի թիվս այլնի, ներառում է պետական կառավարման համակարգի մարմնի՝ 1) անվանումը եւ գտնվելու վայրը, 2) կառավարման եւ ղեկավարման կազմակերպումը, 3) կառուցվածքը:»: «Պետական ոչ առեւտրային կազմակերպությունների մասին» օրենքի 9-րդ հոդվածով նախատեսվում են հետեւյալ կարգավորումները. «1. Պետական կազմակերպությունն ստեղծվում է հիմնադրման, ինչպես նաեւ պետական հիմնարկի կամ հարյուր տոկոս պետական մասնակցությամբ ընկերությունների վերակազմակերպման միջոցով: 2. Պետական կազմակերպության հիմնադիր (այսուհետ` հիմնադիր) կարող է հանդիսանալ միայն Հայաստանի Հանրապետությունը` ի դեմս կառավարության: 3. Պետական կազմակերպությունն ստեղծվում է հիմնադրի որոշմամբ: Պետական կազմակերպության հիմնադրման մասին հիմնադրի որոշմամբ սահմանվում են պետական կազմակերպության անվանումը, նրա գործունեության առարկան եւ նպատակները, այդ թվում` նրա կողմից իրականացվող ձեռնարկատիրական գործունեության տեսակները, պետական կազմակերպությանը սեփականության իրավունքով հանձնվող եւ (կամ) ամրացվող գույքի կազմն ու արժեքը, պետական կազմակերպության կառավարումն իրականացնող այն լիազորված պետական մարմինը, որի ենթակայությանը հանձնվում է պետական կազմակերպությունը, լիազորված պետական մարմնի լիազորությունները, ինչպես նաեւ օրենքին չհակասող այլ դրույթներ:  (…):»: Հիմք ընդունելով մեջբերված կարգավորումներն՝ առաջարկում ենք հստակեցնել ներդրումային գործակալության կարգավիճակին, կազմավորմանը, լիազորություններին եւ դրա գործառույթներին առնչվող այլ՝ Նախագծում նախատեսված կարգավորումները: Մասնավորապես՝ ի թիվս այլնի՝ հստակեցման անհրաժեշտություն ունի «պետական հիմնարկ» եզրույթի կիրառումը, Լիազորված մարմնի անունից հսկողության իրականացման վերաբերյալ կարգավորման նախատեսումը, նախարարության կողմից հիմնադրվելու վերաբերյալ կարգավորումը եւ այլն: Միաժամանակ՝ հարկ է նկատել, որ ըստ Նախագծի կարգավորումների ներդրումային գործակալության կազմավորման եւ գործունեության կարգը սահմանում է Կառավարությունը, այսպիսով՝ օրենսդրական մակարդակում կարգավորման ենթակա հարցերի շրջանակի կարգավորումը՝ Նախագծով թողնվել է ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտի կարգավորմանը: Ըստ Սահմանադրական դատարանի՝ իրավական որոշակիության ապահովման տեսանկյունից օրենսդրության մեջ օգտագործվող հասկացությունները պետք է լինեն հստակ, որոշակի եւ չհանգեցնեն տարաբնույթ մեկնաբանությունների կամ շփոթության (տե՛ս Սահմանադրական դատարանի 02.12.2014 թվականի թիվ ՍԴՈ-1176 որոշումը): Հարկ է նկատել, որ Նախագծի 1-ին հոդվածի 10-րդ կետով նախատեսվում է «Ներդրումային օմբուդսմեն» հասկացությունը՝ Հայաստանի Հանրապետության կառավարության կողմից առաջադրվող եւ Հայաստանի Հանրապետության Ազգային Ժողովի կողմից ընտրվող պաշտոնատար անձ, որին վերապահվում է ներդրողների իրավունքների եւ օրինական շահերի պաշտպանության գործառույթներ: Նախագծի՝ ներդրումային օմբուդսմենին վերաբերող 15-րդ հոդվածով նախատեսվում է հետեւյալը. «1. Ներդրումային օմբուդսմենը Հայաստանի Հանրապետության կառավարության կողմից ներկայացվող եւ Հայաստանի Հանրապետության Ազգային Ժողովի կողմից ընտրվող՝ ներդրողների շահերի պաշտպանության ոլորտում անհատույց աջակցություն ցուցաբերող պաշտոնատար անձ է: (…) 2. Ներդրումային Օմբուդսմենի գործունեության կարգը սահմանվում է Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ:»: Այսպիսով՝ Նախագծի 1-ին հոդվածի 10-րդ կետում նախատեսված հասկացությամբ կիրառվում է «օբուդսմեն» եզրույթը, որի կիրառումը խնդրահարույց է իրավական որոշակիության սկզբունքի տեսանկյունից՝ հաշվի առնելով նաեւ այն հանգամանքը, որ Նախագծով «Ներդրումային օմբուդսմեն» հանդիսացող պաշտոնատար անձի վերաբերյալ նախատեսված կարգավորումները չեն բացհայտում պաշտոնատար անձի կարգավիճակը, գործառույթների ամբողջ ծավալը եւ իրավասությունները, միաժամանակ Նախագծում առկա է Ներդրումային Օմբուդսմենի գործունեության կարգի վերաբերյալ անորոշ հղում Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությանը: Բացի այդ հարկ է նկատել, որ Նախագծում բացակայում են պաշտոնատար անձի ընտրության հստակեցմանը վերաբերող կարգավորումները, ինչպես նաեւ Նախագծին կից ներկայացված չեն այլ օրենքների նախագծեր, որոնցով համապատասխան փոփոխություններ կնախատեսվեն Կառավարության եւ Ազգային ժողովի համապատասխան գործառույթներում եւ դրանց իրականացման ընթացակարգերում, «Հանրային ծառայությունների մասին» օրենքի հանրային պաշտոնների դասակարգմանը վերաբերող 2-րդ գլխում եւ այլն: Նշվածի համատեքստում հարկ են համարում նշել, որ օրենսդրական նախաձեռնության շրջանակում պետք է ներկայացված լինի համապատասխան փոփոխություններ եւ լրացումներ նախատեսող իրավական դրույթների ամբողջական շրջանակը: Հիմք ընդունելով վերոգրյալն՝ կարող ենք եզրակացնել, որ Նախագծով «Ներդրումային օմբուդսմեն»-ի վերաբերյալ ամբողջական կարգավորումների բացակայությամբ պայմանավորված՝ նախատեսված կարգավորումները խնդրահարույց են Սահմանադրության իրավական որոշակիության սկզբունքի տեսանկյունից: Վերոգրյալից զատ անհրաժեշտ են համարում նաեւ նշել, որ Սահմանադրության՝ վերը նշված դրույթների ուսումնասիրությունից բխում է, որ բոլոր դեպքերում ֆիզիկական եւ իրավաբանական անձանց իրավունքը կամ իրավունքի սահմանափակումը կարող է նախատեսված լինել կամ Սահմանադրությամբ, կամ օրենքով, կամ միջազգային պայմանագրով, այլ ոչ թե այլ իրավական ակտով: Այլ նորմատիվ, ինչպես նաեւ անհատական իրավական ակտերով չեն կարող ամրագրվել կամ սահմանվել իրավունքներ կամ իրավունքի սահմանափակումներ (ՍԴՈ–1137, 4 փետրվարի, 2014 թ.): Միաժամանակ՝ ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտերի ընդունումը լիազորող նորմերը պետք է համապատասխանեն իրավական որոշակիության սկզբունքին։ Մինչդեռ՝ Նախագծում՝ օրենսդրական մակարդակում անհրաժեշտ կարգավորումնրի բացակայության պայմաններում՝ առկա են մի շարք լիազորող նորմեր, որոնցով նախատեսված ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտերը առնչվում են ֆիզիկական եւ իրավաբանական անձանց իրավունքին կամ իրավունքի սահմանափակմանը, ինչը պայմանավորված է նաեւ այդ նորմերի իրավական որոշակիության սկզբունքին չհամապատասխանելու հանգամանքով: Օրինակ՝ Նախագծի 5-րդ հոդվածի 3-րդ մասով Նախատեսվում է հետեւյալը կարգավորումը. «3.Լիազորված մարմնի գործունեության կարգը հաստատում է Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը:»: Նախագծի 16-րդ 2-րդ՝ ըստ հաջորդականության 3-րդ մասով նախատեսվում է հետեւյալը. «2. Ներդրողների համար «մեկ պատուհան»-ի գործունեության կազմակերպման կարգը հաստատում է Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը, որով պետք է առնվազն նախատեսվեն՝ (…) 4) Լիազորված մարմնի կողմից ներդրողներին պետական մարմիններում ուղեկցության կարգը, 5) ներդրողների համար պետական ծառայությունների մատուցման գործընթացի մշտադիտարկման իրականացման կարգը:»: 4. Նախագծի 10-րդ հոդվածի համաձայն՝  «Ներդրումային պայմանագրերի կայունության երաշխիքները 1.Հայաստանի Հանրապետությունը երաշխավորում է Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրության մեջ ներդրողների համար վատթարացնող փոփոխությունների դեպքում ներդրումային պայմանագրերի, ինչպես նաեւ ներդրողների եւ Հայաստանի Հանրապետության պետական մարմինների միջեւ կնքված այլ պայմանագրերի պայմանների կայունությունը, բացառությամբ կողմերի համաձայնությամբ կատարվող փոփոխությունների: Սույն երաշխիքները չեն տարածվում. 1) Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրության մեջ փոփոխությունների եւ (կամ) Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագրերի ուժի մեջ մտնելու եւ (կամ) փոփոխվելու դեպքերի վրա, որոնցով նախատեսվում է փոփոխել ակցիզային ապրանքների ներմուծման, արտադրության, իրացման կարգը եւ պայմանները. 2) Հայաստանի Հանրապետության իրավական ակտերում կատարվող փոփոխությունների եւ լրացումների վրա, որոնք բխում են ազգային անվտանգության, բնապահպանական, քաղաքացիների կյանքի եւ առողջության պաշտպանության նկատառումներից:»: Վերոնշվածի կապակցությամբ մեջբերենք Սահմանադրության 73-րդ հոդվածը, որի համաձայն` անձի իրավական վիճակը վատթարացնող օրենքները եւ այլ իրավական ակտերը հետադարձ ուժ չունեն, անձի իրավական վիճակը բարելավող օրենքները եւ այլ իրավական ակտերը հետադարձ ուժ ունեն, եթե դա նախատեսված է այդ ակտերով: «Նորմատիվ իրավական ակերի մասին» օրենքի 28-րդ հոդվածի համաձայն`  «1.Նորմատիվ իրավական ակտի գործողությունը տարածվում է դրա ուժի մեջ մտնելուց հետո գործող հարաբերությունների վրա, եթե այլ բան նախատեսված չէ Սահմանադրությամբ, օրենքով կամ տվյալ նորմատիվ իրավական ակտով: 2. Սահմանադրության 73-րդ հոդվածին համապատասխան` անձի իրավական վիճակը վատթարացնող օրենքները եւ այլ իրավական ակտերը հետադարձ ուժ չունեն, իսկ անձի իրավական վիճակը բարելավող օրենքները եւ այլ իրավական ակտերը հետադարձ ուժ ունեն, եթե դա նախատեսված է այդ ակտերով:(…)»: Սահմանադրությամբ` ժամանակի մեջ իրավական ակտերի գործողության կանոնակարգումը հիմնվում է այն տրամաբանության վրա, որ իրավական ակտերի հետադարձ ուժով գործողության մերժումն ընդհանուր կանոն է, իսկ այդ ակտերի հետադարձ ուժով գործողության հնարավորությունը`բացառություն ընդհանուր կանոնից։ Այս մոտեցումը բխում է իրավական որոշակիության, օրենսդրության նկատմամբ լեգիտիմ ակնկալիքների, մարդու իրավունքների երաշխավորման, իրավակիրառ մարմինների կողմից կամայականությունների կանխարգելման նկատառումներից (ՍԴՈ–1000, 29 նոյեմբերի, 2011 թ.)։ Անձի իրավական վիճակը վատթարացնող նորմերի հետադարձ ուժի մերժման սկզբունքը հանդիսանում է պետական իշխանության նկատմամբ վստահության եւ իրավական պետության սկզբունքների կարեւոր բաղադրատարրերից մեկը։ Այդ սկզբունքը միաժամանակ հանդես է գալիս որպես իրավական որոշակիության սկզբունքի ապահովման կարեւոր երաշխիք։ Օրենքի հետադարձ ուժի մերժման սկզբունքից բխում է այն արգելքը, համաձայն որի՝ անթույլատրելի է այն իրավունքների սահմանափակումը կամ վերացումը, որոնք ամրագրվել են նախկինում գործող նորմերի հիման վրա։ Նման պարտավորություն է նաեւ ստանձնել Հայաստանի Հանրապետությունը մի շարք միջազգային պայմանագրերով (ՍԴՈ–723, 15 հունվարի, 2008 թ.)։ Օրենքի դրույթների հետադարձ կիրառման առնչությամբ սահմանադրական դատարանն արձանագրել է, որ հետադարձ ուժի արգելման սկզբունքը վերաբերելի է միմիայն այն դեպքերին, երբ օրենքի փոփոխման պատճառով անձի, ով գտնվում է արդեն իսկ օրենքով կարգավորված հարաբերությունների մեջ, ունի որոշակի իրավունքներ եւ պարտականություններ, իրավական վիճակը վատթարանում է, նա զրկվում է իրավունքներից կամ սահմանափակվում է այդ իրավահարաբերությունների ուժով նրա իրավունքի իրացումը (ՍԴՈ–1224, 7 հուլիսի, 2015 թ.)։ Վերոգրյալի լույսի ներքո շեշտենք, որ Սահմանադրությամբ արդեն իսկ երաշխավորված է անձի վիճակը վատթարացնող դրույթների հետադարձ ուժի արգելքը, քանի որ այն պետական իշխանության նկատմամբ վստահության եւ իրավական պետության սկզբունքների կարեւոր բաղադրատարրերից մեկն է: Հետեւաբար՝ օրենսդրական այնպիսի փոփոխությունները, որոնք պարունակում են վատթարացնող դրույթներ, չեն կարող հետադարձ ուժ ունենալ ներկայացված սահմանադրական սկզբունքի ուժով: Այդպիսով՝ Նախագծի 10-րդ հոդվածի սահմանման անհրաժեշտությունը բացակայում է:  Միաժամանակ ընդգծենք՝ սահմանադրական՝ հետադարձ ուժի արգելքի սկզբունքն անբեկանելի է: Այդ դրույթից բացառություններ կատարել հնարավոր չէ, քանի որ այն ամիջականորեն բխում է նաեւ իրավական որոշակիության պահանջից: Նախագծի 10-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին եւ 2-րդ կետերով սահմանված բացառությունների սահմանման մոտիվն անհասկանալի է, քանի որ օրենսդրական փոփոխությունների արդյունքում վատթարացնող նորմեր պարունակող ակտերի հետադարձ ուժի երաշխիքը, ինչպես վերը նշել ենք բացարձակ է եւ շեղումներ չունի:  Միաժամանակ՝ նշենք՝ Նախագծի 10-րդ հոդվածի 1-ին մասում ակցիզային հարկի առնչությամբ սահմանված դրույթի տրամաբանությունն ընկալելի չէ հետեւյալ պատճառաբանությամբ. Հարկի դրույքաչափի, հարկման բազայի, հաշվարկման կարգի եւ այլ պայմանների առնչությամբ Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքով (այսուհետ նաեւ՝ Օրենսգիրք) կարող են սահմանվել նոր կարգավորումներ, որոնք, կախված համապատասխան փոփոխությունը նախատեսող ակտի բովանդակությունից՝ ուժի մեջ են մտնելու Օրենսգրքով սահմանված ժամկետների պահպանմամբ: Հետեւապես՝ հարկատեսակի առնչությամբ որոշակի պայմանների փոփոխությունն ինքնին անձի վիճակի վատթարացում ենթադրող դրույթ չէ, այլ՝ նոր կարգ, որն ուժի մեջ է մտնելու եւ գործելու է Օրենսգրքով սահմանված ժամկետների հաշվառմամբ:  Բացի այդ, հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 15-րդ հոդվածի 1-ին մասը՝ առաջարկում ենք վերանայել «ակզիցային ապրանք» ձեւակերպումը, քանի որ Օրենսգրքում նման արտահայտություն չկա: Կարծում ենք՝ միտումը ակցիզային հարկով հարկման ենթակա ապրանքների առնչությամբ կարգավորում սահմանելն է եղել, ինչի անհրաժեշտությունը եզրակացության սույն կետում ներկայացված դիտարկման հաշվառմամբ, ինչպես նշեցինք, բացակայում է: 5.Նախագծի նախաբանում սահմանված է՝ «Սույն օրենքը կարգավորում է Հայաստանի Հանրապետությունում ներդրումների հետ կապված հարաբերությունները, սահմանում է ներդրումների խթանման իրավական եւ տնտեսական հիմքերը, Հայաստանի Հանրապետությունում ներդրողների իրավունքների պաշտպանության երաշխիքները, ներդրողների մասնակցությամբ վեճերի լուծման կարգը:»: «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 13-րդ հոդվածի 1-ին մասում սահմանված կանոնի համաձայն՝ «Նորմատիվ իրավական ակտը կարող է պարունակել նախաբան, որը սահմանում է իրավական ակտի ընդունման նպատակներն ու պատճառները:»: Հարկ ենք համարում նշել, որ Նախագծի նախաբանում նախատեսված է օրենքի կարգավորման ոլորտում ներառված հարցերի շրջանակը, որը ըստ էության կազմում է օրենքի կարգավորման առարկան: Միեւնույն ժամանակ՝ Նախագծի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասում սահմանված է օրենքի նպատակը, որի համաձայն՝ «Սույն օրենքի նպատակն է՝ Հայաստանի Հանրապետությունում ներդրումային գործունեության համար ապահովել համահավասար, կանխատեսելի, թափանցիկ եւ բարենպաստ պայմաններ:»: Հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքում նախատեսված նորմատիվ իրավական ակտի նախաբանում սահմանվող հարցերի շրջանակը, այն է՝ իրավական ակտի ընդունման նպատակներն ու պատճառները, առաջարկում ենք Նախագծի նախաբանում օրենքի կարգավորման առարկայի փոխարեն սահմանել օրենքի ընդունման նպատակները եւ պատճառները: 6. Նախագծի 1-ին, 2-րդ եւ 6-րդ գլուխների համարները գլուխների տեքստից բաժանված են միջակետերով, միաժամանակ՝ Նախագծի մյուս գլուխների համարակալումից հետո միջակետերը բացակայում են: Հիմք ընդունելով վերոգրյալը, ինչպես նաեւ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքում գլուխների համարակալման մեջ որեւէ կետադրական նշանի կիրառության վերաբերյալ կանոնի բացակայությունը՝ առաջարկում ենք ապահովել Նախագծի գլուխների համարակալման միասնական մոտեցում: 7. Նախագծի 1-ին, 11-րդ եւ 19-րդ հոդվածները բաղկացած են մեկ մասից, որոնք չեն համարակալվել: Մինչդեռ Նախագծի 9-րդ, 10-րդ եւ 22-րդ հոդվածները, որոնք բաղկացած են մեկ մասից համարակալված են: Հիմք ընդունելով նշվածը՝ առաջարկում ենք Նախագծում մեկ մասից բաղկացած հոդվածների համարակալման նկատմամբ դրսեւորել միասնական մոտեցում: 8. Նախագծի 1-ին հոդվածի 1-ին կետում սահմանված է «ներդրում» հասկացությունը, որի համաձայն՝ «ներդրում՝ գույքի ցանկացած տեսակ (բացառությամբ անձնական սպառման համար նախատեսված ապրանքների), ներառյալ` ֆինանսական լիզինգի պայմանագրով ձեռքբերվող գույք, ոչ նյութական ակտիվներ, ինչպես նաեւ գույքային իրավունքներ, որոնք ներդրողի կողմից ներդրվում են իրավաբանական անձի կանոնադրական կապիտալում կամ ձեռնարկատիրական գործունեության իրականացման համար, այդ թվում՝ պետական-մասնավոր գործընկերության, ներառյալ` կոնցեսիոն ծրագրի շրջանակում օգտագործվող հիմնական միջոցների հավելաճի տեսքով.»: Վերոնշյալ իրավակարգավորման վերաբերյալ հարկ ենք համարում նշել, որ «ներդրում» եզրույթը բացահայտվում է որպես ցանկացած տեսակի գույք, մինչդեռ անհասկանալի է գույքի որոշ տեսակների առանձին թվարկման անհրաժեշտությունը: Կարծում ենք՝ Նախագծում սահմանվող «ներդրում» եզրույթը բացահայտող «ցանկացած գույք» հասկացության նշման դեպքում գույքի որոշ տեսակների թվարկման անհրաժեշտությունը բացակայում է: Հիմք ընդունելով վերոգրյալը՝ առաջարկում ենք վերանայել Նախագծի 1-ին հոդվածի 1-ին կետում սահմանված հասկացությունը քննարկվող հատվածով: Նույն դիտարկումը վերաբերելի է նաեւ Նախագծի 2-րդ հոդվածի 4-րդ մասի 2-րդ կետում ոչ առեւտրային կազմակերպություններում ներդրումներ կատարելու հետ կապված հարաբերությունների մասին նշումից հետո թվարկված նպատակներին: 9. Նախագծում կիրառված մի շարք հասկացություններ, կարծում ենք՝ կարող են խնդրահարույց լինել իրավական որոշակիության տեսանկյունից: Մասնավորապես՝ Նախագծի 1-ին հոդվածի 1-ին կետում կիրառվում է «Կոնցենսիոն ծրագիր», Նախագծի 1-ին հոդվածի 8-րդ կետում՝ «ներդրումային ծրագիր», Նախագծի 22-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետում՝ «ներդրումային նախագծի բիզնես պլան» եզրույթները: Առաջարկում ենք Նախագծում սահմանել մեջբերված հասկացությունները՝ համապատասխան իրավական դրույթների որոշակիության ապահովման նպատակով, որպեսզի հասցեատեր սուբյեկտները կարողանան դրսեւորել համապատասխան վարքագիծ: 10. Նախագծի ամբողջ տեքստում միեւնույն միտքն արտահայտելիս միեւնույն բառերը՝ որոշակի հերթականությամբ, կիրառելու անհարժեշտությունից ելնելով՝ «Հայաստանի Հանրապետության կառավարություն», «Հայաստանի Հանրապետության Կառավարություն» եւ «կառավարություն» ձեւակերպումները՝ համապատասխան հոլովաձեւերով, առաջարկում ենք փոխարինել «Կառավարություն» ձեւակերպմամբ՝ համապատասխան հոլովաձեւերով, հիմք ընդունելով Սահմանադրությամբ սահմանված հասկացությունը, ինչպես նաեւ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 15-րդ հոդվածի 1-ին եւ 2-րդ մասերը՝ «1. Նորմատիվ իրավական ակտում կիրառվում են նորմատիվ իրավական ակտերով սահմանված կամ հանրածանոթ հասկացություններ կամ տերմիններ: 2. Նորմատիվ իրավական ակտում միեւնույն միտքն արտահայտելիս կիրառվում են միեւնույն բառերը, տերմինները կամ բառակապակցությունները` որոշակի հերթականությամբ:»:  11. Նախագծի 1-ին հոդվածի 3-րդ կետին հաջորդում է 3-րդ կետ: Առաջարկում ենք ապահովել Նախագծի 1-ին հոդվածի կետերի համարակալման հաջորդականությունը:  12. Նախագծի մի շարք հոդվածներում Նախագծի 1-ին հոդվածով սահմանված հասկացությունները կիրառվում են տարբեր կերպ: Օրինակ՝ 1) Նախագծի 1-ին հոդվածի 4-րդ կետում սահմանված է «Լիազորված մարմին» հասկացությունը, միչդեռ Նախագծի 1-ին հոդվածի 5-րդ կետում կիրառվում է «լիազորված մարմին», իսկ Նախագծի 5-րդ հոդվածի 1-ին մասում՝ «Հայաստանի Հանրապետության կառավարության կողմից լիազորված մարմին» հասկացությունները: 2) Նախագծի 1-ին հոդվածի 5-րդ կետում սահմանված է «Ներդրումային գործակալություն» հասկացությունը, մինչդեռ Նախագծի 5-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 9-րդ կետում կիրառվում է «Գործակալություն» հասկացությունը, Նախագծի 6-րդ հոդվածում «Ներդրումային գործակալություն» հասկացության համար սահմանվում է կրճատ տարբերակ, այն է՝ «(այսուհետ՝ Գործակալություն)», սակայն Նախագծի 7-րդ հոդվածի 1-ին մասում եւ 27-րդ հոդվածի 1-ին մասում շարունակվում է կիրառվել «Ներդրումային գործակալություն» ձեւակերպումը: Հարկ է նկատել, որ նորմատիվ իրավական ակտում հաճախակի կիրառվող երկար արտահայտության համար կրճատ տարբերակն անհրաժեշտ է սահմանել առաջին իսկ կիառումից հետո: Նշված պնդումը բխում է «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 21-րդ հոդվածի 4-րդ մասում սահմանված իրավադրույթից, այն է՝ «Նորմատիվ իրավական ակտում հաճախակի կիրառվող երկար արտահայտությունները նույն նորմատիվ իրավական ակտում կարող են սահմանվել կրճատ տարբերակով` իրավական ակտում առաջին իսկ կիրառումից հետո նախատեսելով կամ տվյալ արտահայտության սահմանումը, կամ փակագծերում նշելով կրճատ տարբերակը:» 3) Նախագծի 1-ին հոդվածի 3-րդ կետում սահմանված է «ներդրումային գործունեություն» հասկացությունը, մինչդեռ Նախագծի 7-րդ հոդվածում կիրառվում է «Ներդրողների գործունեություն» ձեւակերպումը: 4) Նախագծի 1-ին հոդվածի 7-րդ կետում սահմանված է «Ներդրումային արտոնություններ» հասկացությունը, մինչդեռ Նախագծի հետագա տեքստում կիրառվում են նաեւ «ներդրումային արտոնություններ», «արտոնություններ», «ներդրման արտոնություն» եւ «ներդրումների արտոնություններ» ձեւակերպումները: Հիմք ընդունելով վերոգրյալը՝ առաջարկում ենք Նախագծի ամբողջ տեքստում Նախագծով սահմանված հասկացությունները կիրառել Նախագծի 1-ին հոդվածով սահմանված ձեւով: Սույն առաջարկը բխում է «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 15-րդ հոդվածի 1-ին մասում սահմանված պահանջից: 13. Նախագծի ամբողջ տեքստում «Հայաստանի Հանրապետության Ազգային ժողով» բառերը՝ համապատասխան հոլովաձեւերով, առաջարկում ենք փոխարինել «Ազգային ժողով» բառերով՝ համապատասխան հոլովաձեւերով, հիմք ընդունելով Սահամանդրությամբ սահմանված հասկացությունը եւ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 15-րդ հոդվածի 1-ին մասում սահմանված պահանջը: 14. Նախագծի 2-րդ հոդվածում առաջարկում ենք հոդվածի համարը հոդվածի վերնագրից բաժանել միջակետով՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 7-րդ մասում սահմանված պահանջը, այն է՝ «Հոդվածների եւ մասերի համարները տեքստից բաժանվում են միջակետերով, իսկ հոդվածների կետերի համարները` փակագծերով:»: 15. Նախագծի 2-րդ հոդվածի 4-րդ մասի կետերն առաջարկում ենք տեքստից բաժանել «)» փակագծով՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 7-րդ մասը: 16. Նախագծի ամբողջ տեքստում միեւնույն միտքն արտահայտվում է տարբեր բառերով: Մասնավորապես՝  1) Նախագծի ամբողջ տեքստում կիրառվում է «սույն օրենք», իսկ Նախագծի 3-րդ հոդվածի 1-ին մասում՝ «սույն Օրենք» ձեւակերպումը: 2) Նախագծի ամբողջ տեքստում կիրառվում է «Հայաստանի Հանրապետություն», իսկ Նախագծի 8-րդ հոդվածի 1-ին մասում՝ «Հանրապետություն» ձեւակերպումը: 3) Նախագծի 8-րդ հոդվածի 2-րդ մասում կիրառվում է «առգրավում (ազգայնացում, բռնագանձում)», իսկ Նախագծի 8-րդ հոդվածի 3-րդ եւ 4-րդ մասերում «ազգայնացում կամ բռնագանձում» ձեւակերպումը: 4) Նախագծի 11-րդ հոդվածի 1-ին կետում կիրառվում է «ստացված եկամուտներ», նույն հոդվածի 3-րդ կետում՝ «ստացված միջոցներ», իսկ 4-րդ կետում՝ «ստացված շահույթ (եկամուտ) եւ այլ միջոցներ» ձեւակերպումները: 5) Նախագծի ամբողջ տեքստում կիրառվում են «Հայաստանի Հանրապետության պետական եւ տեղական ինքնակառավարման մարմիններ», «կենտրոնական եւ տեղական ինքնակառավարման մարմիններ», «պետական կառավարման եւ տեղական ինքնակառավարման մարմնիններ», «պետական մարմիններ կամ տեղական ինքնակառավարման մարմիններ» եւ «տարածքային կառավարման եւ ինքնակառավարման մարմիններ» ձեւակերպումնները: 6) Նախագծի ամբողջ տեքստում կիրառվում են «տեխնոլոգիական սարքավորումներ, բաղադրիչներ եւ պահեստամասեր, հումք եւ (կամ) նյութեր», «տեխնոլոգիական սարքավորումներ եւ դրա բաղադրիչներ», «տեխնոլոգիական սարքավորումների պահեստամասեր, հումք եւ (կամ) նյութեր», «տեխնոլոգիաներ, դրանց բաղադրիչ մասեր, պահեստամասեր, հումք եւ (կամ) նյութեր», «տեխնոլոգիական սարքավորումներ, հումք եւ (կամ) նյութերի պահեստամասեր» եւ «սարքավորումներ, բաղադրիչներ, պահեստամասեր, հումք եւ (կամ) նյութեր» ձեւակերպումները: 7) Նախագծի 18-րդ հոդվածի 4-րդ մասում կիրառվում է «պետական եկամուտների հավաքագրման գծով լիազորված պետական մարմին», իսկ Նախագծի 26-րդ հոդվածի 8-րդ մասի 1-ին կետում «Հայաստանի Հանրապետության ԿԱ պետական եկամուտների կոմիտե» ձեւակերպումը: 8) Նախագծում կիրառվում են «պետական բնաիրային դրամաշնորհ», «պետական բնական դրամաշնորհ», «դրամաշնորհ» եւ «բնաիրային դրամաշնորհ» ձեւակերպումները: 9) Նախագծում կիրառվում են «պետական բնաիրային դրամաշնորհի առավելագույն չափ» եւ «պետական բնական դրամաշնորհի գնահատված արժեքի առավաելագույն չափ» եզրույթները: 10) Նախագծում կիրառվում են «ներդրման արտոնություն ստանալու հայտ» եւ «ներդրումային արտոնությունների տրամադրման մասին դիմում» ձեւակերպումները: 11) Նախագծում կիրառվում են «ներդրումային արտոնությունների դադարեցում» եւ «ներդրումային արտոնությունների կիրառման չեղարկում» ձեւակերպումները: Հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 15-րդ հոդվածի 2-րդ մասում սահմանված պահանջը՝ առաջարկում ենք Նախագծում միեւնույն միտքն արտահայտելիս կիրառել միեւնույն բառերը՝ որոշակի հերթականությամբ: 17. Նախագծի 3-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝  «2. Ներդրումների հետ կապված Հայաստանի Հանրապետության այլ օրենքների շրջանակներում կարգավորվող իրավահարաբերությունների մասով սույն օրենքի դրույթները կիրառվում են այնքանով, որքանով դրանք չեն հակասում այդ օրենքներին:»: «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 40-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ «Նորմատիվ իրավական ակտերի նորմերի միջեւ կոլիզիաների դեպքում, ըստ հերթականության, կիրառվում են հետեւյալ կանոնները, ընդ որում, յուրաքանչյուր հաջորդ կանոնը կիրառվում է, եթե կիրառելի չէ նախորդ կանոնը՝ 1) ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող նորմատիվ իրավական ակտի նորմը. 2) ընդհանուր նորմի եւ հատուկ նորմի միջեւ կոլիզիաների դեպքում գործում է հատուկ նորմը, սակայն եթե նորմատիվ իրավական ակտն ունի ընդհանուր եւ հատուկ մասեր, ապա այդ մասերի նորմերի միջեւ կոլիզիայի դեպքում գործում են ընդհանուր մասի նորմերը.»: Կարգավորումից բխում է, որ ներդրումների առնչությամբ այլ օրենքներում հատուկ նորմեր սահմանված լինելու դեպքում «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 40-րդ հոդվածի ուժով գործելու է համապատասխան հատուկ նորմը: Հետեւապես՝ Նախագծի 3-րդ հոդվածի 2-րդ մասի սահմանման անհրաժեշտությունը բացակայում է: 18. Նախագծի 4-րդ հոդվածը վերնագրված է «Ներդրումային գործունեության օբյեկտները», որի համաձայն՝ «1. Ներդրողներն իրավունք ունեն ներդրումներ իրականացնել ձեռնարկատիրական գործունեության ցանկացած օբյեկտներում եւ տեսակներում, բացառությամբ Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ նախատեսված դեպքերի: 2. Ձեռնարկատիրական գործունեության օբյեկտների եւ տեսակների նկատմամբ ներդրողների իրավունքներն ու պարտականությունները սահմանվում են սույն օրենքով, Հայաստանի Հանրապետության այլ իրավական ակտերով եւ համապատասխան պայմանագրերով: 3. Ելնելով ազգային անվտանգության ապահովման անհրաժեշտությունից՝ Հայաստանի Հանրապետության իրավական ակտերով կարող են սահմանվել գործունեության տեսակներ եւ (կամ) տարածքներ, որոնցում ներդրումային գործունեությունը սահմանափակվում կամ արգելվում է:»: Նախագծի 4-րդ հոդվածը, կարծում ենք՝ կարող է խնդրահարույց լինել իրավական որոշակիության տեսանկյունից: Մասնավորապես՝ Նախագծի 4-րդ հոդվածը վերնագրված է «Ներդրումային գործունեության օբյեկտները», մինչդեռ հոդվածի բովանդակությունից հնարավոր չէ որոշակիացնել՝ որոնք են ներդրումային գործունեության օբյեկտները: Բացի այդ իրավական որոշակիության տեսանկյունից խնդրահարույց կարող է լինել նաեւ «ձեռնարկատիրական գործունեության օբյեկտներ» եզրույթը, քանի որ օրենսդրությամբ բացակայում է ձեռնարկատիրական գործունեության օբյեկտները բացահայտող շրջանակը: Հարկ է նկատել, որ Նախագծի 4-րդ հոդվածի 3-րդ մասում կիրառվում է նաեւ «գործունեության տարածքներ» եզրույթը: Հիմք ընդունելով վերոգրյալը՝ նշենք, որ Նախագծի 4-րդ հոդվածի բովանդակությունից հասկանալի չէ՝ ինչպես է բացահայտվում «ներդրումային գործունեության օբյեկտներ» եզրույթը, արդյոք նույնացվում է ձեռնարկատիրական գործունեության օբյեկտների, տեսակների  կամ գործունեության տարածքների հետ: Հետեւաբար առաջարկում ենք Նախագծի 4-րդ հոդվածը վերանայել իրավական որոշակիության տեսանկյունից, սահմանել «ներդրումային գործունեության օբյեկտներ» հասկացությունը, որպեսզի հասցեատեր սուբյեկտները կարողանան դրսեւորել համապատասխան վարքագիծ: 19. Հարկ ենք համարում նկատել, որ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 16-րդ հոդվածի բովանդակությունից բխում է, որ նորմատիվ իրավական ակտում կարող է կիրառվել կա՛մ «եւ», կա՛մ «կամ» շաղկապը, միչդեռ «եւ (կամ)» գրելաձեւը կիրառելի չէ: Նշվածով պայմանավորված՝ առաջարկում ենք Նախագծի ամբողջ տեքստում վերանայել քննարկվող շաղկապների կիրառությունը: 20. Նախագծի 5-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ «Ներդրումային գործունեության պետական կարգավորումը եւ համակարգումն իրականացնում է Հայաստանի Հանրապետության կառավարության կողմից լիազորված մարմինը: Լիազորված մարմինը ղեկավարվում է օրենսդրությամբ, ինչպես նաեւ, Կառավարության եւ Վարչապետի որոշումներով:»: Վերոնշյալ իրավակարգավորման վերաբերյալ հարկ ենք համարում նշել հետեւյալը. «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի 7-րդ կետում սահմանված է «օրենսդրություն» հասկացությունը, այն է՝ «օրենսդրություն՝ օրենսդրական եւ ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտերի ամբողջություն.»: Նույն հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ մասում սահմանված է «ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտ» հասկացությունը, որի համաձայն՝ «ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտ` Սահմանադրության եւ օրենքների հիման վրա եւ դրանց իրականացումն ապահովելու նպատակով օրենքով լիազորված լինելու դեպքում Սահմանադրությամբ նախատեսված մարմինների ընդունած նորմատիվ իրավական ակտ.»: Հիմք ընդունելով վերոգրյալը՝ նշենք, որ «օրենսդրություն» եզրույթն իր մեջ ներառում է ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտերի ամբողջությունը, այդ թվում նաեւ Կառավարության եւ Վարչապետի որոշումները: Հետեւաբար Նախագծի 5-րդ հոդվածի 1-ին մասում Կառավարության եւ Վարչապետի որոշումների մասին առանձին նշման անհրաժեշտությունը, կարծում ենք՝ բացակայում է: 21. Նախագծի 5-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 10-րդ կետի համաձայն՝ «Օրենսդրությամբ նախատեսված դեպքերում եւ կարգով Լիազորված մարմինը՝  ( ) 10) յուրաքանչյուր եռամսյակի կտրվածքով Հայաստանի Հանրապետության Ազգային ժողովի գլխադասային հանձնաժողովին ամփոփ հաշվետվություն է ներկայացնում Հայաստանի Հանրապետությունում կատարված ներդրումների վերաբերյալ:»: Վերոնշյալ իրավակարգավորման վերաբերյալ հարկ ենք համարում նշել հետեւյալը. «Ազգային ժողովի կանոնակարգ» սահմանադրական օրենքի 5-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ կետի համաձյան՝ «Ազգային ժողովի նախագահը՝  ( ) 3) շրջանառության մեջ է դնում Ազգային ժողովի քննարկմանը ներկայացված հարցերը եւ նշանակում է գլխադասային հանձնաժողով.  ( )»: Հարկ է նկատել, որ գլխադասային հանձնաժողովը նշանակվում է Ազգային ժողովի նախագահի կողմից Ազգային ժողովի քննարկմանը ներկայացված հարցերի վերաբերյալ: Լիազորված մարմնի կողմից Հայաստանի Հանրապետությունում կատարված ներդրումների վերաբերյալ Ազգային ժողովի գլխադասային հանձնաժողովին հաշվետվություն ներկայացնելն Ազգային ժողովի քննարկմանը ներկայացվող հարցերի շրջանակից դուրս է: Ուստի Ազգային ժողովի նախագահը չի կարող Լիազորված մարմնի կողմից Հայաստանի Հանրապետությունում կատարված ներդրումների վերաբերյալ Ազգային ժողովի գլխադասային հանձնաժողովին հաշվետվություն ներկայացնելու հարցի վերաբերյալ նշանակել գլխադասային հանձնաժողով: Հիմք ընդունելով վերոգրյալը՝ առաջարկում ենք վերանայել Նախագծի 5-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 10-րդ կետում Լիազորված մարմնի սահմանված իրավասությունը: 22. Նախագծի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասում սահմանված է՝ «Ներդրողների հետ ներդրումային արտոնությունների տրամադրման նպատակով պայմանագրերի նախապատրաստման, կնքման եւ դրանց կատարման նկատմամբ հսկողության գործառույթները Լիազորված մարմնի անունից իրականացնում է Ներդրումային գործակալությունը /այսուհետ՝ Գործակալություն/:»: Նախագծի 7-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ «Ներդրումային պայմանագրի շրջանակում ներդրողների գործունեության նկատմամբ հսկողությունն իրականացնում է Ներդրումային Գործակալությունը` սույն օրենքին եւ ներդրումային պայմանագրի պայմաններին համապատասխան:»: Հարկ է նկատել, որ Նախագծի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասում եւ 7-րդ հոդվածի 1-ին մասում նախատեսված են ներդրումային պայմանագրի նկատմամբ հսկողություն իրականացնող մարմնի վերաբերյալ իրավակարգորումներ: Առաջարկում ենք Նախագծում բացառել անհիմն կրկնությունները՝ ՍԴՈ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 13-րդ հոդվածի 8-րդ մասում սահմանված պահանջը, այն է՝ «Նորմատիվ իրավական ակտերում բացառվում են իրավական նորմերի անհիմն կրկնությունները եւ ներքին հակասությունները:»: 23. Նախագծի 3-րդ գլուխը վերնագրված է «ՆԵՐԴՐՈՒՄՆԵՐԻ ԻՐԱՎԱԿԱՆ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ԵՐԱՇԽԻՔՆԵՐԸ»:  Նախագծի 1-ին հոդվածի 1-ին կետում «ներդրում» եզրույթը բացահայտվում է որպես ցանկացած տեսակի գույք: Նույն հոդվածի 3-րդ կետում սահմանված է «ներդրումային գործունեություն» հասկացությունը, որի համաձայն՝ «ներդրումային գործունեություն՝ ֆիզիկական եւ իրավաբանական անձանց գործունեություն՝ առեւտրային կազմակերպությունների կանոնադրական կապիտալում ձեռնակատիրական գործունեության կամ պետական-մասնավոր գործընկերության, այդ թվում՝ կոնցեսիոն ծրագրի իրականացման նպատակով օգտագործվող ակտիվների ձեւավորման կամ ընդլայնման նպատակով,»: Հիմք ընդունելով Նախագծի 1-ին հոդվածում սահմանված «ներդրում» եւ «ներդրումային գործունեություն» հասկացությունները՝ առաջարկում ենք Նախագծի ամբողջ տեքստում ներդրումների հետ կապված գործընթացի առնչությամբ կիրառել «ներդրումային գործունեություն» հասկացությունը: 24. Նախագծի 7-րդ հոդվածի 2-րդ եւ 3-րդ մասերի համաձայն՝ «2. Ներդրումային պայմանագրի շրջանակում ներդրողների գործունեության նկատմամբ վերահսկողությունն իրականացնում է Լիազորված մարմինը՝ սույն օրենքին համապատասխան: 3. Ներդրողների գործունեության նկատմամբ վերահսկողություն իրականացնում են Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ նախատեսված Լիազորված պետական մարմինները՝ Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությանը համապատասխան:»: Հարկ է նկատել, որ Նախագծի 7-րդ հոդվածի 2-րդ մասում սահմանված է ներդրողների գործունեության նկատմամբ վերահսկողության վերաբերյալ իրավադրույթ, իսկ Նախագծի 7-րդ հոդվածի 3-րդ մասում սահմանված իրավադրույթը վերաբերում է ներդրողների գործունեության նկատմամբ Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ նախատեսված Լիազորված պետական մարմինների, այդ թվում՝ ներդրողների գործունեության նկատմամբ Նախագծով սահմանված Լիազորված մարմնի վերահսկողությանը: Նախագծում առաջարկում ենք բացառել անհիմն կրկնությունները՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 13-րդ հոդվածի 8-րդ մասում սահմանված պահանջը: 25. Նախագծի 7-րդ հոդվածի 3-րդ մասում կիրառվում է «Լիազորված պետական մարմիններ» հասկացությունը: Հարկ ենք համարում նշել, որ «Լիազորված պետական մարմիններ» հասկացությունը սահմանված չէ: Հետեւաբար առաջարկում ենք Նախագծում կիրառել միայն սահմանված հասկացությունները՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 15-րդ հոդվածի 1-ին մասը: 26. Նախագծի 8-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ «Հայաստանի Հանրապետությունում ներդրողի համար ապահովվում է իրավունքների եւ շահերի լիարժեք եւ անվերապահ պաշտպանություն՝ Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությամբ, սույն օրենքով եւ Հանրապետության այլ իրավական ակտերով, ինչպես նաեւ Հայաստանի Հանրապետության կողմից վավերացված միջազգային պայմանագրերով սահմանված կարգով:»: Վերոնշյալ իրավակարգավորումը չի պարունակում կոնկրետ սուբյեկտի համար վարքագծի պարտադիր կանոն: Կարծում ենք՝ Նախագծի 8-րդ հոդվածի 1-ին մասում ըստ էության ամրագրված է օրինականության սկզբունքը: Առաջարկում ենք Նախագծում բովանդակությամբ իրավական սկզբունք ենթադրող նորմերն առանձնացնել առանձին հոդածում:  27. Նախագծի 8-րդ հոդվածի 5-8-րդ մասերի համաձայն՝ «5. Հայաստանի Հանրապետության պետական մարմինների եւ պաշտոնատար անձանց կողմից Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ եւ միջազգային իրավունքի նորմերին հակասող որոշումների ընդունման եւ գործողությունների (անգործության) հետեւանքով պատճառված վնասի դիմաց ներդրողն իրավունք ունի պահանջել պատճառված վնասների փոխհատուցում: 6.Ազգայնացման կամ բռնագանձման դեպքում ներդրողին ամբողջովին փոխհատուցվում է նրա կրած բոլոր վնասները, այդ թվում՝ գույքի շուկայական արժեքը: Գույքի շուկայական արժեքը որոշվում է Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությանը համապատասխան: 7. Փոխհատուցման գնի չափի, վճարման ժամկետների եւ այլ պայմանների վերաբերյալ երկկողմանի համաձայնության չգալու դեպքում ներդրողն իրավունք ունի այն վիճարկել դատական կարգով: 8.Ազգայնացում կամ բռնագանձում իրականացնելու իրավական հիմքերի վերացման դեպքում ներդրողն իրավունք ունի պահանջել իրեն վերադարձնելու պահպանված գույքը՝ դրա դիմաց ստացած փոխհատուցման գումարը հետ վերադարձնելու պայմանով` հաշվանցելով գույքի արժեքի բնական կորստից կամ նվազումից առաջացած վնասի գումարը: Վնասի չափը գնահատվում է անկախ փորձագետի կողմից:»: Նախագծի 8-րդ հոդվածի 5-8-րդ մասերում սահմանված են վնասի փոխատուցման վերաբերյալ իրավակարգավորումներ: Հարկ ենք համարում նշել, որ Նախագծի 9-րդ հոդվածը վերնագրված է «Ներդրողների վնասի փոխատուցման երաշխիքները:», որի համաձայն՝ «1. Ներդրողն իրավունք ունի վնասի փոխհատուցման, որը նրան պատճառվել է պետական մարմինների կողմից Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությանը չհամապատասխանող ակտերի ընդունման, ներդրումային պայմանագրի խախտման, ինչպես նաեւ այդ մարմինների պաշտոնատար անձանց ապօրինի գործողությունների (անգործության) արդյունքում՝ Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված կարգով:»: Նախագծի 9-րդ հոդվածի կարգավորման առարկայի շրջանակից ելնելով՝ առաջարկում ենք Նախագծի 8-րդ հոդվածի 5-8-րդ մասերում սահմանված իրավադրույթները նախատեսել Նախագծի համապատասխան վերտառությամբ հոդվածում: Բացի այդ, կարծում ենք՝ Նախագծի 8-րդ հոդվածի 5-րդ մասում եւ Նախագծի 9-րդ հոդվածի 1-ին մասում սահմանված իրավակարգավորումներում առկա է անհիմն կրկնություն: Հետաբար առաջարկում ենք Նախագծում բացառել անհիմն կրկնությունները՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 13-րդ հոդվածի 8-րդ մասը: Հարկ ենք համարում նշել նաեւ, որ Նախագծի 8-րդ հոդվածի 7-րդ մասում սահմանված իրավադրույթը կարող է խնդրահարույց լինել իրավական որոշակիության տեսանկյունից: Մասնավորապես՝ Նախագծի 8-րդ հոդվածի 7-րդ մասում նախատեսվում է ներդրողի կողմից փոխատուցման գնի չափը, վճարման ժամկետները եւ այլ պայմանները դատական կարգով բողոքարկելու հնարավորություն: Մինչդեռ հասկանալի չէ՝ փոխատուցման գնի չափի, վճարման ժամկետների եւ այլ պայմանների վերաբերյալ համաձայնության չգալու դեպքում ինչպես են կարգավորվում քննարկվող իրավահարաբերությունները, որ սուբյեկտի կողմից եւ ինչ փաստաթուղթ է կազմվում, որը կարող է ներդրողի կողմից բողոքարկվել դատական կարգով: Հիմք ընդունելով վերոգրյալը՝ առաջարկում ենք վերանայել Նախագծի 8-րդ հոդվածի 7-րդ մասում սահմանված իրավադրույթն իրավական որոշակիության ապահովման տեսանկյունից: 28. Նախագծի 11-րդ հոդվածի 1-ին եւ 3-րդ կետերի համաձայն՝ «Ներդրողներն իրավունք ունեն. 1) իրենց հայեցողությամբ ազատորեն տնօրինել ստացված եկամուտները՝ Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ նախատեսված հարկերը եւ այլ պարտադիր վճարները վճարելուց հետո,  (...) 3) իրենց օրինական կարգով ստացած միջոցները վերաներդնել Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված կարգով, օգտագործել Հայաստանի Հանրապետության ներքին շուկայում կամ ապրանքներ ձեռք բերելու նպատակով:»: Առաջարկում ենք Նախագծի 11-րդ հոդվածի 1-ին մասում անհիմն կրկնությունը եւ ներքին հակասությունը բացառելու, ինչպես նաեւ իրավական որոշակիության ապահովման նպատակով Նախագծի 11-րդ հոդվածի 1-ին կետում Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ նախատեսված հարկերը եւ այլ պարտադիր վճարները վճարելուց հետո եկամուտների տնօրինման մասին նշում կատարելիս հղում կատարել Նախագծի 11-րդ հոդվածի 3-րդ կետին: Սույն առաջարկը բխում է «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 13-րդ հոդվածի 8-րդ մասում սահմանված պահանջից:  Միաժամանակ առաջարկում ենք Նախագծի 11-րդ հոդվածի 4-րդ կետում ապահովել նախադասության ճիշտ շարադասությունը:  29. Նախագծի 13-րդ հոդվածի 2-րդ մասում հղում է կատարվում նույն հոդվածի 1-ին կետին, մինչդեռ Նախագծի 13-րդ հոդվածը չունի 1-ին կետ, այն բաղկացած է երեք մասերից: Հետեւաբար առաջարկում ենք հստակեցնել Նախագծի 13-րդ հոդվածի 2-րդ մասում կատարված հղումը՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 17-րդ հոդվածի 4-րդ մասը, այն է՝ «Հղումները կատարվում են հստակ եւ ուղղակի:»: Հարկ ենք համարում մեջբերել «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 3-րդ մասը, որի համաձայն՝ «Օրենսդրական ակտերում հոդվածները բաժանվում են «մասեր» կոչվող միայն համարակալված պարբերությունների: Հոդվածների մասերը կարող են բաժանվել միայն համարակալված կետերի, կետերը` միայն համարակալված ենթակետերի:»: Նույն դիտարկումը վերաբերելի է նաեւ Նախագծի 18-րդ հոդվածի 4-րդ մասում նույն հոդվածի 2-րդ կետին, ինչպես նաեւ 25-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետում նույն հոդվածի 2-րդ կետին կատարված հղումներին: 30. Նախագծի 13-րդ հոդվածը վերնագրված է «Վեճերի լուծումը», որի 3-րդ մասի համաձայն՝ «Ներդրումների հետ չառնչվող վեճերը լուծվում են Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված կարգով:»: Կարծում ենք՝ ներդրումների հետ չառնչվող վեճերի լուծման վերաբերյալ իրավադրույթի  Նախագծում սահմանման անհրաժեշտությունը բացակայում է: Բացի այդ քննարկվող իրավադրույթի սահմանումը ներդրումային վեճերի վերաբերյալ կարգավորումներ նախատեսող հոդվածում կարող է հանգեցնել հոդվածի վերնագրի եւ բովանդակության անհամապատասխանության: Նշվածով պայմանավորված առաջարկում ենք ապահովել Նախագծի 13-րդ հոդվածի վերնագրի եւ բովանդակության համապատասխանությունը՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 8-րդ մասում սահմանված պահանջը, այն է՝ «Հոդվածների վերնագրերը համապատասխանում են հոդվածների բովանդակությանը:»:  31. Նախագծի 14-րդ հոդվածը վերնագրված է «Ներդրումների պետական աջակցության նպատակը», որի 2-րդ մասի համաձայն՝ «Ներդրումների պետական աջակցության համակարգումն իրականացնում է Լիազորված մարմինը՝ սույն օրենքին համապատասխան:»: Ներդրումների պետական աջակցության համակրագումն իրականացնող սուբյեկտի վերաբերյալ իրավադրույթի սահմանումը «Ներդրումների պետական աջակցության նպատակը» վերտառությամբ հոդվածում հանգեցնում է հոդվածի վերնագրի եւ բովանդակության անհամապատասխանության: Հետեւաբար առաջարկում ենք ապահովել Նախագծի 14-րդ հոդվածի վերնագրի եւ բովանդակության համապատասխանություը՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 8-րդ մասը: 32. Նախագծի 16-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ «Ներդրողների համար «մեկ պատուհան»-ի գործարկման նպատակով Լիազորված մարմնի կողմից սահմանվում է հատուկ նշանակված վայր՝ պետական ծառայություններ մատուցելու համար հայտեր ստանալու եւ ներդրողներին կամ նրանց օրինական ներկայացուցիչներին դրանց արդյունքները տրամադրելու, ինչպես նաեւ Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությանը համապատասխան էլեկտրոնային եղանակով պետական ծառայություններ մատուցելու համար՝ առցանց տեղեկատվական համակարգերից համապատասխան տեղեկատվություն ստանալու եղանակով:»: «Հանրային ծառայության մասին» օրենքի 3-րդ հոդվածի 2-րդ մասում սահմանված է «պետական ծառայությունը», որի համաձայն՝ «Պետական ծառայությունը մասնագիտական գործունեություն է, որն ուղղված է Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ պետական մարմիններին վերապահված լիազորությունների իրականացմանը։»: Հարկ ենք համարում նշել, որ օրենդրությամբ «պետական ծառայություն» եզրույթը կիրառվում է «Հանրային ծառայության մասին» օրենքում սահմանված նշանակությամբ: Հետեւաբար Նախագծի 16-րդ հոդվածի 1-ին մասում կիրառված «պետական ծառայությունների մատուցում» հասկացությունը հասկանալի չէ: Հիմք ընդունելով վերոգրյալը՝ առաջակում ենք Նախագծում վերանայել «պետական ծառայությունների մատուցում» ձեւակերման կիրառությունը:  33. Նախագծի 16-րդ հոդվածի 2-րդ մասին հաջորդում է 2-րդ մաս, ուստի առաջարկում ենք ապահովել Նախագծի 16-րդ հոդվածի մասերի համարակալման հաջորդականությունը: 34. Նախագծի 16-րդ հոդվածի 2-րդ մասում «օրինական ներկայացուցիչների» բառերն առաջարկում ենք փոխարինել «ներկայացուցիչների» բառով: Սույն առաջարկը բխում է Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքում կիրառվող հասկացություններից: 35. Նախագծի 17-րդ հոդվածում նախատեսված է՝  «1. Ներդրումներ իրականացնող Հայաստանի Հանրապետության իրավաբանական անձանց Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ կարող են տրամադրվել հետեւյալ ներդրումային արտոնությունները՝ 1) մաքսատուրքից ազատում, 2) հարկային արտոնություններ, այդ թվում՝ ա/ ԱԱՀ-ից ազատում, բ/ ԱԱՀ-ի վճարման ժամկետի հետաձգում, դ/ շահութահարկի նվազեցված դրույքաչափի կիրառում, ե/եկամտային հարկի նվազեցված դրույքաչափի կիրառում, զ/ նվազեցված գործակցի կիրառում հողի հարկի դրույքաչափի նկատմամբ, է/գույքահարկի հաշվարկ նվազեցված դրույքով` հարկային բազայի նկատմամբ: 3)պետական տուրքերից ազատում, 4) բնաիրային դրամաշնորհների տրամադրում:»: Մեջբերվածի կապակցությամբ նշենք հետեւյալը՝  1) Օրենսգրքի 19-րդ հոդվածից բխում է, որ հարկային արտոնությունները կարող են սահմանվել Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքով եւ օրենքներով: Օրենսգրքով սահմանված հարկային արտոնության օրինակ է դրա 64-րդ հոդվածում նախատեսված ավելացված արժեքի հարկից ազատված գործարքներն ու գործառնությունները: Այդ հոդվածում հստակ կերպով բացահայտված է՝ ինչ է իրենից ենթադրում գործարքների եւ գործառնությունների՝ ավելացված արժեքի հարկից ազատումը, որոշակիացված կերպով նշված է՝ գործարքների ինչ շրջանակի է վերաբերում եւ ինչ պայմանների առկայության պարագայում է այն գործում, ովքեր են այն սուբյեկտները, որոնք կարող են օգտվել հարկային այդ արտոնությունից: Օրենսգրքով նախատեսված այլ հարկային արտոնությունները եւս ձեւակերպված են վերոշարադրյալ տրամաբանությամբ: Օրենքով սահմանված հարկային արտոնության օրինակ է «Կազմակերպությունների եւ անհատ ձեռնարկատերերի կողմից ներմուծվող՝ ակցիզային հարկով հարկման ոչ ենթակա այն ապրանքների ցանկը հաստատելու մասին, որոնց ներմուծումն ազատված է ավելացված արժեքի հարկից» օրենքով ավելացված արժեքի հարկ վճարող համարվող կազմակերպությունների եւ անհատ ձեռնարկատերերի կողմից ներմուծվող` ակցիզային հարկով հարկման ոչ ենթակա որոշ ապրանքների ներմուծումը ավելացված արժեքի հարկից ազատված լինելը: Մինչդեռ՝ Նախագծի 17-րդ հոդվածով թվարկված հարկային արտոնությունների առնչությամբ ընդգծենք, որ սահմանված են ընդհանրական, ոչ որոշակի ձեւակերպումներ: Արդյունքում՝ հասկանալի չէ՝ արդյոք Նախագծով նպատակ կա սահմանելու հարկային արտոնության նոր տեսակներ՝ դրանց հիմքը, ծավալը, սուբյեկտներին, գործողության դեպքերն ու շրջանակը, որոնց վերաբերյալ կարգավորումները բացակայում են Նախագծում, թե՝ պարզապես Օրենսգրքով եւ օրենքներով սահմանված հարկային արտոնություններից իրավաբանական անձանց կողմից օգտվելու հնարավորության մասին հիշեցում է կատարված (այդ դեպքում առանց Նախագծի 17-րդ հոդվածով հարկային արտոնությունները թվարկելու, պարզ է՝ Օրենսգրքով եւ վերաբերելի օրենքներով սահմանված կարգով եւ դեպքերում իրավաբանական անձինք հնարավորություն կունենան օգտվել համապատասխան արտոնություններից): Նշվածի կապակցությամբ անդրադառնանք Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի կողմից ձեւավորված նախադեպային իրավունքին, որի համաձայն՝ օրենքը պետք է ձեւակերպված լինի բավարար հստակությամբ, ինչը հնարավորություն կտա ֆիզիկական եւ իրավաբանական անձանց ողջամտորեն կանխատեսել իրենց վարքագծի իրավական հետեւանքները: Օրենքը պետք է օժտված լինի իրավունքի գերակայությունից բխող այնպիսի որակական հատկանիշներով, ինչպիսիք են հասանելիությունը եւ կանխատեսելիությունը: Բացի այդ, օրենքը պետք է ձեւակերպվի այնպես, որ մասնավոր անձինք օժտված լինեն հանրային իշխանության կամայական միջամտությունների դեմ արդյունավետ պաշտպանության հնարավորությամբ (տե՛ս Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի Օլսսոն ընդդեմ Շվեդիայի թիվ 10465/83 գործով 24.03.1988 թվականին կայացված վճռի 61-րդ կետը): Օրենքի բավարար հստակությամբ ձեւակերպված լինելու պահանջն ինքնանպատակ չէ, այլ ուղղված է վերջինիս որոշակիության եւ կանխատեսելիության ապահովմանը: Այլ կերպ ասած, միայն տվյալ պահանջների պահպանման արդյունքում համապատասխան սուբյեկտը սահմանված նորմի հետ հնարավորություն կունենա համադրելու իր վարքագիծը: Այսպես՝ Նախագծի 17-րդ հոդվածում ոչ որոշակի կերպով նշված է՝ Հայաստանի Հանրապետության իրավաբանական անձանց կարող են տրամադրվել ներդրումային արտոնություններ  Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ: Սակայն՝ Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ՝ Օրենսգրքի որ հոդվածներով եւ որ օրենքներով սահմանված արտոնությունների մասին է խոսքը՝ հասկանալի չէ: Մասնավորապես՝ Նախագծում բացահայտված չեն՝ ինչ են իրենցից ենթադրում Նախագծի 17-րդ հոդվածով սահմանված հարկային արտոնությունները՝ դրանց բովանդակությունը, ծավալը, կիրառման շրջանակը, պայմանները:  Բացի այդ նշենք, որ եզրակացության սույն կետում ներկայացված, հարկային արտոնությանը վերաբերյալ քննարկված տվյալները (կարգավորումները) բացակայում են նաեւ պետական տուրքից ազատման հատվածով: 2) Նախագծի 17-րդ հոդվածի 1-ին մասով սահմանված հարկային արտոնությունների առնչությամբ հասկացությունները առաջարկում ենք համապատասխանեցնել Օրենսգրքով նախատեսված հասկացություններին՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 15-րդ հոդվածի 1-ին մասը, այն է՝ «Նորմատիվ իրավական ակտում կիրառվում են նորմատիվ իրավական ակտերով սահմանված կամ հանրածանոթ հասկացություններ կամ տերմիններ:»: Օրինակ՝ Օրենսգրքի 12-րդ հոդվածում տրված է՝ հարկի դրույքաչափ եզրույթը, միաժամանակ՝ Օրենսգրքի 9-րդ հոդվածից բխում է, որ հարկը եւ վճարը համարվում են սահմանված միայն այն դեպքում, երբ սահմանված են այդ հոդվածում նշված տարրերը, որոնց թվում է՝ հարկի դրույքաչափը: Հետեւաբար՝ հարկի առնչությամբ դրույք հասկացության կիրառումը վերանայման կարիք ունի: Սույն դիտարկման տրամաբանության համատեքստում առաջարկում ենք շտկել նաեւ Նախագծի 17-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետում գործածված «մաքսատուրքից ազատում» ձեւակերպումը՝ կիրառելով Եվրասիական տնտեսական միության մաքսային օրենսգրքով սահմանված «մաքսատուրքի վճարումից ազատում» ձեւակերպումն իր հոլովաձեւերով: 36. Նախագծի 17-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ «Ներդրումներ իրականացնող Հայաստանի Հանրապետության իրավաբանական անձանց Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ կարող են տրամադրվել հետեւյալ ներդրումային արտոնությունները՝  ( ):»: Վերոնշյալ իրավակարգավորման վերաբերյալ հարկ ենք համարում նշել հետեւյալը. Նախագծի 1-ին հոդվածի 7-րդ կետում նախատեսված է «Ներդրումային արտոնություններ» եզրույթը, որի համաձայն՝ «Ներդրումային արտոնություններ՝ Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությանը համապատասխան` ներդրումային ծրագիր իրականացնող ֆիզիկական եւ իրավաբանական անձանց տրամադրվող նպատակային առավելություններ.»: Այսպես՝ «Ներդրումային արտոնություններ» հասկացությունից բխում է, որ ներդրումային արտոնությունները կարող են տրամադրվել եւ՛ ֆիզիական, եւ՛ իրավաբանական անձանց: Մինչդեռ Նախագծի ներդրումային արտոնությունների տրամադրման վերաբերյալ 17-րդ հոդվածի 1-ին մասում սահմանված իրավակարգավորման մեջ նշում է կատարվում միայն իրավաբանական անձանց մասին: Հիմք ընդունելով վերոգրյալը՝ առաջարկում ենք Նախագծի 17-րդ հոդվածը համապատասխանեցնել Նախագծի 1-ին մասի 7-րդ կետում սահմանված հասկացությանը: Նույն դիտարկումը վերաբերելի է նաեւ Նախագծի 19-րդ հոդվածին: 37. Նախագծի 17-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետի ենթակետերի համարներն առաջարկում ենք տեսքստից բաժանել միջակետերով՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 7-րդ մասում սահմանված կանոնը, այն է՝ «Հոդվածում ենթակետի` հայերենի այբուբենի փոքրատառերով նշված համարները տեքստից բաժանվում են միջակետով:»: 38. Նախագծի 18-րդ հոդվածի 2-րդ մասում սահմանված է՝ «Տեխնոլոգիական սարքավորումներ եւ դրա բաղադրիչներ ներմուծելիս մաքսատուրքից ազատման իրավունքը տրվում է ներդրումային պայմանագրի գործողության ժամկետին համապատասխան, բայց ոչ ավելի, քան 5 տարին՝ ներդրման պայմանագրի պետական գրանցման պահից:»: Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ «Մաքսային տուրքերից ազատման իրավունքը տրվում է ներդրումային պայմանագրի գործողության ժամանակահատվածի համար՝ աշխատանքային ծրագրով հիմնական միջոցների գործարկման օրվանից ոչ ավելի, քան 5 տարի ժամկետով: Եթե աշխատանքային ծրագիրը նախատեսում է երկու կամ մի քանի հիմնական միջոցների շահագործում, ապա տեխնոլոգիական սարքավորումների պահեստամասերի, հումքի եւ (կամ) նյութերի ներմուծման վրա մաքսատուրքերից ազատման ժամկետի հաշվարկն իրականացվում է առաջին հիմնական միջոցի գործարկման օրվանից:»: Հարկ է նկատել, որ Նախագծի 18-րդ հոդվածի 2-րդ մասում եւ 3-րդ մասի 1-ին նախադասությունում սահմանված է նույնական իրավակարգավորում: Հետեւաբար առաջարկում ենք Նախագծի 18-րդ հոդվածում բացառել իրավական նորմի անհիմն կրկնությունը՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 13-րդ հոդվածի 8-րդ մասը:  39. Նախագծի 24-րդ հոդվածը վերնագրված է «Ներդրումային պայմանագրի կնքումը», որի 4-րդ մասի համաձայն՝ «Ներդրումային պայմանագրի գործողության ժամկետը որոշվում է ներդրումների արտոնությունների գործողության ժամկետով: Ներդրումային նախագծի աշխատանքային ծրագրով նախատեսված աշխատանքները պետք է ավարտվեն ներդրումային պայմանագրի ավարտից ոչ ուշ, քան երկու ամիս առաջ:»: Կարծում ենք՝ ներդրումային նախագծի աշխատանքային ծրագրով նախատեսված աշխատանքների ավարտման ժամկետի վերաբերյալ իրավակարգավորման սահմանումը «Ներդրումային պայմանագրի կնքումը» վերտառությամբ 24-րդ հոդվածում հանգեցնում է հոդվածի վերնագրի եւ բովանդակության անհամապատասխանության: Հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 8-րդ մասը՝ առաջարկում ենք ապահովել Նախագծի 24-րդ հոդվածի վերնագրի եւ բավանդակության համապատասխանությունը: 40. Նախագծի 25-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ «Ներդրողը ներդրումային պայմանագրի կնքումից հետո Գործակալությանն է ներկայացնում ներդրումային պայմանագրի կատարման կիսամյակային հաշվետվություններ: Հաշվետվությունը ներառում է աշխատանքային ծրագրով նախատեսված ծախսերի բացատրագիրը, դրան կցելով նաեւ ակտիվների ձեռքբերման եւ օգտագործման, տեխնոլոգիական սարքավորումների, հումքի եւ (կամ) նյութերի պահեստամասերի մատակարարման վերաբերյալ փաստաթղթեր:»: Վերոնշյալ իրավակարգավորման վերաբերյալ հարկ ենք համարում նշել հետեւյալը. Նախագծի 1-ին հոդվածի 8-րդ կետում սահմանված է «Աշխատանքային ծրագիր» հասկացությունը, որի համաձայն՝ «Աշխատանքային ծրագիր` ներդրումային պայմանագրի հավելված, որով սահմանվում է ներդրումային ծրագրի իրականացման աշխատանքների ժամանակացույցը՝ ընդհուպ մինչեւ արտադրությունը կամ ներդրումային օբյեկտը շահագործման հանձնելը, ինչպես նաեւ ներդրումային օբյեկտի հիմնական արտադրողական ցուցանիշները` դրանց շահագործման հանձնելուց հետո.»: Հարկ ենք համարում նշել, որ Աշխատանքային ծրագրում ծախսերի վերաբերյալ տեղեկատվություն չի սահմանվում: Հետեւաբար հասկանալի չէ՝ հաշվետվության մեջ ներառվող «աշխատանքային ծրագրով նախատեսված ծախսերի վերաբերյալ բացատրագիր» եզրույթը: Հիմք ընդունելով վերոգրյալը՝ առաջարկում ենք վերանայել Նախագծի 25-րդ հոդվածի 2-րդ մասում սահմանված իրավադրույթը քննարկվող հատվածով: 41. Նախագծի 26-րդ հոդվածի 8-րդ մասում կիրառվում են «Հայաստանի Հանրապետության ԿԱ պետական եկամուտների կոմիտե» եւ «Հայաստանի Հանրապետության ԿԱ կադաստրի պետական կոմիտե» հասկացությունները: «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 21-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ «Արգելվում են նորմատիվ իրավական ակտում կատարել բառերի կամ տերմինների անհարկի կրճատումներ, ինչպես նաեւ բառերի կամ տերմինների հապավումներ:»: Հիմք ընդունելով վերոգրյալն առաջարկում ենք Նախագծի 26-րդ հոդվածի 8-րդ մասում բացառել հապավումների կիրառումը: 42. Նախագծի 6-րդ գլխում ներառված 27-րդ եւ 28-րդ հոդվածներով նախատեսվում են հետեւյալ կարգավորումները. «Հոդված 27.Եզրափակիչ եւ անցումային դրույթներ 1.Սույն օրենքն ուժի մեջ մտնելուց հետո վեցամսյա ժամկետում Հայաստանի Հանրապետության կառավարության կողմից հաստատվում է Լիազորված մամնի եւ Ներդրումային գործակալության գործունեության կարգերը: 2. Սույն օրենքն ուժի մեջ մտնելուց հետո վեցամսյա ժամկետում Հայաստանի Հանրապետության կառավարության կողմից Հայաստանի Հանրապետության Ազգային ժողով է ներկայացվում <<Հայաստանի Հանրապետության Ներդրումային օմբուդսմենի մասին>> Հայաստանի Հանրապետության օրենքի նախագիծը: 3. Սույն օրենքն ուժի մեջ մտնելուց հետո վեցամսյա ժամկետում Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունն ապահովում է օրենքից բխող ենթաօրենսդրական ակտերի ընդունումը: Հոդված 28. Օրենքի ուժի մեջ մտնելը 1. Սույն օրենքն ուժի մեջ է մտնում պաշտոնական հրապարակման օրվանից: 2. Մինչեւ սույն օրենքի ուժի մեջ մտնելը Հայաստանի Հանրապետության կառավարության որոշումների համաձայն տրամադրված արտոնությունները վավեր են մինչեւ դրանց գործողության ավարտը, իսկ դրանց հետ կապված հարաբերությունները կարգավորվում են այդ գործարքների կնքման պահին գործող իրավական ակտերով: 3. Սույն օրենքն ուժի մեջ մտնելու պահից ուժը կորցրած ճանաչել 1994 թվականի հուլիսի 4-ին <<Oտարերկրյա ներդրումների մասին>> Հայաստանի Հանրապետության 31.07.1994թ. ՀՕ-115 օրենքը:»: Նախագծի 6-րդ գլխի եւ դրանում ներառված կարգավորումների վերաբերյալ հարկ ենք համարում նշել հետեւյալը. 1) Նախագծի 6-րդ գլուխը վերնագրված է «ԵԶՐԱՓԱԿԻՉ ԴՐՈՒՅԹՆԵՐ», մինչդեռ՝ հարկ է նկատել, որ Նախագծի 6-րդ գլխում սահմանված են նաեւ անցումային դրույթներ: Առաջարկում ենք ապահովել Նախագծի 6-րդ գլխի վերնագրի եւ բովանդակության համապատասխանությունը՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 10-րդ մասում սամանված կանոնը, այն է՝ «Բաժիններն ու գլուխները ունենում են վերնագրեր, որոնք պետք է համապատասխանեն դրանց բովանդակությանը:»: 2) Նախագծի 27-րդ հոդվածը վերնագրված է «Եզրափակիչ եւ անցումային դրույթներ»: Հարկ է նկատել, որ Նախագծի 27-րդ հոդվածում նախատեսված են միայն անցումային դրույթներ: Առաջարկում ենք ապահովել Նախագծի 27-րդ հոդվածի վերնագրի եւ բովանդակության համապատասխանությունը՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 8-րդ մասում սահմանված պահանջը, այն է՝ «Հոդվածների վերնագրերը համապատասխանում են հոդվածների բովանդակությանը:»  3) Նախագծի 28-րդ հոդվածը վերնագրված է «Օրենքի ուժի մեջ մտնելը», մինչդեռ Նախագծի 28-րդ հոդվածի 2-րդ մասում սահմանված իրավակարգավորումը «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 13-րդ հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն անցումային դրույթ է: Հետեւաբար առաջարկում ենք ապահովել Նախագծի 28-րդ հոդվածի վերնագրի եւ բովանդակության համապատասխանությունը՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 8-րդ մասը: 4) Նախագծի 28-րդ հոդվածի 3-րդ մասում «Օտարերկրյա ներդրումների մասին» օրենքի լրիվ անվանման հիշատակումն առաջարկում ենք համապատասխանեցնել «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 18-րդ հոդվածի 3-րդ մասին, այն է՝ «Օրենքի լրիվ անվանումը հիշատակելիս հետեւյալ հաջորդականությամբ ներառվում են օրենքի վերնագիրը, օրենքի ընդունման տարին, ամիսը (տառերով), ամսաթիվը, հերթական համարը եւ «օրենք» բառը: Օրենքի կրճատ անվանումը հիշատակելիս դրանում նշվում է օրենքի վերնագիրը:»: 5) Նախագծի 28-րդ հոդվածից հետո նշված «Հայաստանի Հանրապետության Նախագահ» ձեւակերպումն առաջարկում ենք հանել: 6) Նախագծի 28-րդ հոդվածին հաջորդող 2-րդ հոդվածով նախատեսված է Նախագծի ուժի մեջ մտնելու ժամկետ, մինչդեռ 28-րդ հոդվածի 1-ին մասում սահմանված է Նախագծի ուժի մեջ մտնելու այլ ժամկետ: Առաջարկում ենք Նախագծում սահմանել Նախագծի ուժի մեջ մտնելու մեկ ժամկետ: Հարկ ենք համարում նաեւ նշել, որ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 2-րդ մասում սահմանված է հետեւյալ կանոնը՝ «Օրենսդրական ակտերում նորմերը շարադրվում են հերթական համար ունեցող հոդվածների տեսքով:», ինչպես նաեւ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 8-րդ մասի համաձայն՝ օրենսդրական ակտի հոդվծները ունենում են վերնագրեր: 7) «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 13-րդ հոդվածի 5-րդ մասի համաձայն՝ «Եթե օրենսդրական ակտով (բացառությամբ Սահմանադրության) սահմանված նորմը կարող է կատարվել միայն այդ ակտով նախատեսված ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտի ընդունմամբ, կամ դրա կատարումն ուղղակիորեն պայմանավորված է ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտի ընդունմամբ, ապա օրենսդրական ակտի անցումային դրույթներով սահմանվում են նաեւ` 1) օրենսդրական ակտի այն մասերը, որոնք գործելու են ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտն ուժի մեջ մտնելու պահից. 2) ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտի ընդունման նախատեսվող ժամկետը:»: Հարկ է նկատել, որ Նախագծի մի շարք դրույթներում նախատեսվում են ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտերի ընդունման լիազորություններ, օրինակ՝ Նախագծի 5-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ կետ, 21-րդ հոդվածի 1-ին մաս, 23-րդ հոդվածի 2-րդ մաս եւ այլն: Հիմք ընդունելով նշվածն՝ առաջարկում ենք նախատեսել ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտերի ընդունման նախատեսվող ժամկետները: Միաժամանակ՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 13-րդ հոդվածի 5-րդ մասի 1-ին կետը՝ առաջարկում ենք նախատեսել նաեւ օրենսդրական ակտի այն մասերը, որոնք գործելու են ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտերի ուժի մեջ մտնելու պահից: 8) Հիմք ընդունելով իրավական որոշակիության սկզբունքն՝ առաջարկում ենք հստակեցնել  Նախագծի 27-րդ հոդվածի 3-րդ մասով նախատեսված կարգավորումը՝ «Սույն օրենքն ուժի մեջ մտնելուց հետո վեցամսյա ժամկետում Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունն ապահովում է օրենքից բխող ենթաօրենսդրական ակտերի ընդունումը:», որոշակիացնելով Կառավարության կողմից՝ Նախագծով նախատեսված ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտերի ընդունումը ապահովելու գործառույթը: 9) «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի՝ նորմատիվ իրավական ակտի կառուցվածքին վերաբերող 13-րդ հոդվածի համաձայն՝ «(…) 4. Նորմատիվ իրավական ակտն ունենում է անցումային դրույթներ, եթե` 1) նորմատիվ իրավական ակտը լրիվ գործողության մեջ դնելու համար պահանջվում են ժամկետներ կամ որոշակի պայմաններ, կամ 2) որոշակի ժամկետների (սահմանափակ ժամանակահատվածի) կամ նորմատիվ իրավական ակտի հիմնական մասով սահմանված պայմանների համար անհրաժեշտ է սահմանել իրավական ակտի հիմնական մասով սահմանված նորմերից տարբերվող այլ նորմեր, կամ 3) նորմատիվ իրավական ակտի հիմնական մասով սահմանված նորմերի ուժի մեջ մտնելուց հետո անհրաժեշտ է սահմանել ըստ որոշակի անձանց շրջանակի կամ տարածքի` ակտի հիմնական մասով սահմանված նորմերի գործողության համար այլ նորմեր: 5. Եթե օրենսդրական ակտով (բացառությամբ Սահմանադրության) սահմանված նորմը կարող է կատարվել միայն այդ ակտով նախատեսված ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտի ընդունմամբ, կամ դրա կատարումն ուղղակիորեն պայմանավորված է ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտի ընդունմամբ, ապա օրենսդրական ակտի անցումային դրույթներով սահմանվում են նաեւ` 1) օրենսդրական ակտի այն մասերը, որոնք գործելու են ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտն ուժի մեջ մտնելու պահից. 2) ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտի ընդունման նախատեսվող ժամկետը: 6. Նորմատիվ իրավական ակտը պարունակում է անցումային դրույթներ, եթե անձի իրավական վիճակը բարելավող նորմատիվ իրավական ակտին նախատեսվում է տալ հետադարձ ուժ, կամ անձի իրավական վիճակը բարելավող իրավական ակտին հետադարձ ուժ տալու համար անհրաժեշտ է սահմանել համապատասխան նորմեր: (…)»: Հիմք ընդունելով մեջբերված կարգավորումներն՝ առաջարկում ենք վերանայել Նախագծի 27-րդ հոդվածի 2-րդ մասի նախատեսումը Նախագծի անցումային դրույթներում: Միաժամանակ՝ հարկ է նկատել, որ քննարկվող կարգավորումը խնդրահարույց է նաեւ Կառավարության համար պարտականության նախատեսման իրավաչափության տեսանկյունից: 10) «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի՝ նորմատիվ իրավական ակտերի ուժի մեջ մտնելուն վերաբերող 23-րդ հոդվածով նախատեսվում է, որ նորմատիվ իրավական ակտերն ուժի մեջ են մտնում դրանցում սահմանված ժամկետներում, սակայն ոչ շուտ, քան դրանց պաշտոնական հրապարակմանը հաջորդող օրվանից, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ օրենքով սահմանված է, որ տվյալ նորմատիվ իրավական ակտն ուժի մեջ է մտնում հրապարակվելուց հետո՝ անմիջապես: Նորմատիվ իրավական ակտն ընդունելու իրավասություն ունեցող մարմինը պարտավոր է նախատեսել նորմատիվ իրավական ակտի ուժի մեջ մտնելու ավելի ուշ ողջամիտ ժամկետ, բացառությամբ սույն հոդվածի 4-րդ մասով սահմանված նորմատիվ իրավական ակտերի, եթե ակտով սահմանվում են այնպիսի իրավակարգավորումներ, որոնց համար անհրաժեշտ է հիմնավոր ժամանակահատված, որը հնարավորություն կտա հասցեատիրոջը իր վարքագիծը համապատասխանեցնելու սահմանված պահանջներին, կամ սահմանված իրավակարգավորումները վատթարացնում են անձի իրավական վիճակը: Հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 23-րդ հոդվածի պահանջը եւ հաշվի առնելով այն հանգմանքը, որ Նախագծով նախատեսվում է ներդրումների եւ ներդրումային գործունեության վերաբերյալ նոր օրենքի ընդունում եւ վերջինս պարունակում է ծավալուն իրավակարգավորումներ, որոնց համար անհրաժեշտ է հիմնավոր ժամանակահատված, որը հնարավորություն կտա հասցեատերերին իրենց վարքագիծը համապատասխանեցնելու սահմանված նոր պահանջներին, ինչպես նաեւ այն հանգամանքը, որ օրինակ՝ Նախագիծը պարունակում է «Օտարերկրյա ներդրումների մասին» օրենքի 8-րդ հոդվածով նախատեսված կարգավորումների համեմատ անձի իրավական վիճակը վատթարացնող իրավակարագավորումներ՝ առաջարկում ենք վերանայել Նախագծի 28-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված օրենքի ուժի մեջ մտնելու ժամկետը: Եզրահանգում Ամփոփելով փորձաքննության արդյունքները՝ կարող ենք նշել, որ Նախագծով սահմանված կարգավորումները կարող են խնդրահարույց լինել Սահմանադրության 6-րդ, 73-րդ եւ 79-րդ հոդվածների տեսանկյունից:  Միաժամանակ, ներկայացված առաջարկությունների հիման վրա, անհրաժեշտ է ապահովել Նախագծով սահմանված կարգավորումների համապատասխանությունը միմյանց, Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքին, ինչպես նաեւ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքին:   ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԻՐԱՎԱԿԱՆ  ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                          ԶԵՄՖԻՐԱ  ՀՈՎԱՍԱՓՅԱՆ  Կատարողներ՝ Մ. Մնացականյան (հեռ.` 011-513-248), Ն. Ներսիսյան (հեռ.` 011-513-248) 03.11.2022թ. ՏԵՂԵԿԱՆՔ Նախագծին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտության բացակայության մասին Նախագծին առնչվող այլ օրենքի կամ Ազգային ժողովի որոշման ընդունման անհրաժեշտությունը բացակայում է:     ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԻՐԱՎԱԿԱՆ  ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                          ԶԵՄՖԻՐԱ  ՀՈՎԱՍԱՓՅԱՆ  Կատարողներ՝ Մ. Մնացականյան (հեռ.` 011-513-248), Ն. Ներսիսյան (հեռ.` 011-513-248) 03.11.2022թ. Ֆինանսատնտեսագիտական փորձաքննության արդյունքները Ներկայացված Նախագծով առաջարկվում է Հայաստանի Հանրապետությունում ներդրումային գործունեության համար ապահովել համահավասար, կանխատեսելի, թափանցիկ եւ բարենպաստ պայմաններ, ինչպես նաեւ կարգավորել Հայաստանի Հանրապետության տարածքում ֆիզիկական եւ իրավաբանական անձանց կողմից իրականացվող ներդրումների հետ կապված հարաբերությունները: Ֆինանսատնտեսագիտական հիմնախնդիրների տեսանկյունից հարկ ենք համարում ներկայացնել հետեւյալ նկատառումները, դիտողություններն ու առաջարկությունները: 1. Նախագծի պրեամբուլայից առաջարկում ենք հանել «եւ տնտեսական» բառերը, քանի որ օրենքով հնարավոր չէ որեւէ երեւույթի տնտեսական հիմք սահմանել: 2.  Նախագծի 1-ին հոդվածում՝ ա) 1-ին կետով տրվում է «ներդրում» հասկացության սահմանումը, որի համաձայն ներդրում է հանդիսանում. «գույքի ցանկացած տեսակ (բացառությամբ անձնական սպառման համար նախատեսված ապրանքների), ներառյալ` ֆինանսական լիզինգի պայմանագրով ձեռքբերվող գույք, ոչ նյութական ակտիվներ, ինչպես նաեւ գույքային իրավունքներ, որոնք ներդրողի կողմից ներդրվում են իրավաբանական անձի կանոնադրական կապիտալում կամ ձեռնարկատիրական գործունեության իրականացման համար, այդ թվում՝ պետական-մասնավոր գործընկերության, ներառյալ` կոնցեսիոն ծրագրի շրջանակում օգտագործվող հիմնական միջոցների հավելաճի տեսքով.»: Այս առումով հարկ է նկատի ունենալ, որ նախ՝ տվյալ հասկացության բնորոշման հարցում շատ կարեւոր նշանակություն ունի ներդրման նպատակի, այն է՝ շահույթի ստացման շեշտադրումը, այլապես բարեգործական կամ նվիրատվության կարգով ստացված ցանկացած գույք սկզբունքորեն կարելի է ներդրում համարել: Երկրորդ՝ տվյալ սահմանման վերջում առանձնացվում է ներդրումների մասնավոր երկու դեպք՝ պետական-մասնավոր գործընկերությունը եւ կոնցեսիոն ծրագրի շրջանակում օգտագործվող հիմնական միջոցների հավելաճը, որոնց կարիքը, կարծում ենք, ուղղակի չկա: Խնդիրը կայանում է նրանում, որ շահույթի կամ այլ օգուտի ստացման նպատակի շեշտադրումն անիմաստ է դարձնում որեւէ մասնավոր դեպքի շեշտադրման անհրաժեշտությունը, քանի որ, ըստ էության, ներդրում կատարելու եւ դրա դիմաց շահույթ ակնկալելու պարագայում որեւէ նշանակություն չունի թե ո՞ր ոլորտում, սեփականության ի՞նչ ձեւերում կամ ինչպիսի ծրագրի շրջաանակում է կատարվել այդ ներդրումը եւ այլն: Ինչ վերաբերում է այն ենթադրությանը, որ առանձին ոլորտներում հնարավոր է արգելված լինեն ներդրումների կատարումը, ուստի «արդարացված» է թվում ոլորտների շեշտադրումը, ապա հարկ է նկատի ունենալ, որ այդ առումով արգելվում է ոչ թե ներդրումների կատարումը, այլ ընդհանրապես տնտեսական գործունեությունը, որի պարագայում էլ, բնականաբար, անհնար կլինի ներդրումներ կատարելը:  Այս կապակցությամբ առաջարկում ենք «ներդրում» հասկացության «, այդ թվում՝ պետական-մասնավոր գործընկերության, ներառյալ` կոնցեսիոն ծրագրի շրջանակում օգտագործվող հիմնական միջոցների հավելաճի տեսքով.» նախադասությունը փոխարինել «շահույթի (եկամտի) ստացման նպատակով.» բառերով: բ) 2-րդ կետով տրվում է «ներդրող» հասկացության սահմանումը, ըստ որի՝ այն. «Հայաստանի Հանրապետությունում ներդրումներ իրականացնող ֆիզիկական եւ իրավաբանական անձ»-ն է: Ըստ էության, այս հասկացության սահմանման անհրաժեշտությունը բացակայում է, քանի որ այն հանրահայտ եւ միանշանակ ընկալվող հասկացություն է (այն  իմաստով, որ ներդրողը ներդրում իրականացնողն է՝ անկախ այն հանգամանքից ֆիզիկական, թե՞ իրավաբանական անձ է, իրավաբանական անձի կարգավիճակ չունեցող կազմակերպություն է, թե՞ միջազգային կազմակերպություն, քաղաքացիություն չունեցող անձ է, թե՞ փախստականի կարգավիճակ ունեցող անձ եւ այլն, որոնք բոլորն էլ կարող են հանդես գալ որպես ներդրողներ): Սակայն տվյալ հանգամանքի վրա մեր կողմից ուշադրություն է հրավիրվում այն նկատառումով, որ «ֆիզիկական անձ»-ը հիշատակվում է նաեւ «ներդրումային գործունեություն»,  «ներդրումային արտոնություններ» հասկացությունների սահմանման մեջ, ինչպես նաեւ Նախագծի 2-րդ եւ 5-րդ հոդվածներում, ինչը սույն օրենքի կարգավորման ոլորտի առումով որոշակի խնդիրներ է առաջացնում, եւ որոնց մասին կնշվի ավելի ուշ:  Այս պարագայում, կարծում ենք, նպատակահարմար կլինի հանել «ներդրող» հասկացության սահմանումը (այն էական որեւէ դեր չի խաղում, սակայն խնդրահարույց է հետագա տեքստի առումով): գ) 3-րդ կետով տրվող «ներդրումային գործունեություն» հասկացության սահմանման մեջ, ըստ որի՝ ներդրումային գործունեությունը սահմանվում է որպես. «ֆիզիկական եւ իրավաբանական անձանց գործունեություն՝ առեւտրային կազմակերպությունների կանոնադրական կապիտալում ձեռնակատիրական գործունեության կամ պետական-մասնավոր գործընկերության, այդ թվում՝ կոնցեսիոն ծրագրի իրականացման նպատակով օգտագործվող ակտիվների ձեւավորման կամ ընդլայնման նպատակով», կրկին բացակայում է շահույթի ստացման նպատակի շեշտադրումը, իսկ մյուս կողմից էլ՝ իրավաբանական անձի հետ միասին եւ համահավասար նշվում է նաեւ ֆիզիկական անձի մասին, որի հետ կապված ոչ բոլոր հարաբերությունները կարող են կարգավորվել սույն օրենքով: Բացի այդ, ներդրումային գործունեությունը, իր բովանդակությամբ եւ էությամբ, ենթադրում է նաեւ մասնագիտական գործունեություն՝ ներդրումային ֆոնդերի գործունեության տեսքով, որոնց հետ կապված հարաբերությունները սույն Նախագծով չեն կարգավորվում: Հետեւաբար, հաշվի առնելով, որ սահմանումը բավականաչափ մակերեսային բնույթ ունի, այն Նախագծի հետագա տեքստում իրավական որեւէ ծանրաբեռնվածություն չի կրում, ինչպես նաեւ խնդրահարույց է օրենքի գործողության ոլորտի տեսանկյունից, առաջարկում ենք հանել այս հասկացության սահմանումը: դ) 8-րդ կետով տրվող «աշխատանքային ծրագիր» հասկացության սահմանման մեջ «արտադրողական» բառն անհրաժեշտ է փոխարինել «արտադրական» բառով: ե) 10-րդ կետով տրվում է «ներդրումային օմբուդսմեն» հասկացության սահմանումը («Հայաստանի Հանրապետության կառավարության կողմից առաջադրվող եւ Հայաստանի Հանրապետության Ազգային Ժողովի կողմից ընտրվող պաշտոնատար անձ, որին վերապահվում է ներդրողների իրավունքների եւ օրինական շահերի պաշտպանության գործառույթներ.»), իսկ Նախագծի 15-րդ հոդվածով էլ սահմանվում է նրա լիազորությունները: Համաձայն այս դրույթների, ներդրումային օմբուդսմենն ինքնավար մարմին է, որի վերաբերյալ, սակայն, սահմանադրական որեւէ կարգավորում նախատեսված չէ: Առաջարկվող ինքնավար այս մարմնի սահմանման նպատակով անհրաժեշտ է նախ եւ առաջ ՀՀ Սահմանադրության եւ «Ազգային ժողովի կանոնակարգ» սահմանադրական օրենքի մեջ կատարել համապատասխան լրացումներ, առանց որոնց տվյալ Նախագծով ներդրումային օմբուդսմենի ինստիտուտի նախատեսումն ուղղակի անիմաստ է, ուստի՝ առաջարկում ենք Նախագծից հանել ներդրումային օմբուդսմենի հետ կապված բոլոր կարգավորումները, առավել եւս, որ նրա լիազորությունները շատ քիչ են տարբերվում նույնիսկ տվյալ Նախագծով նախատեսվող՝ ներդրումային գործակալության լիազորություններից: զ) 12-րդ կետով տրվում է «պետական բնաիրային դրամաշնորհ» հասկացության սահմանումը, որի համաձայն այդ դրամաշնորհը Հայաստանի Հանրապետության սեփականություն հանդիսացող գույք է, որը. «...ժամանակավոր ազատ օգտագործման իրավունքով հանձնվում է Հայաստանի Հանրապետության իրավաբանական անձին՝ ներդրումային ծրագրի իրականացման համար, հետագայում անվճար սեփականության կամ հողօգտագործման իրավունքով վերջինիս փոխանցման հնարավորությամբ.»: Այս հասկացությունը եւ դրա հետ կապված նորմերը եւս առաջարկում ենք հանել, քանի որ՝ - ՀՀ Քաղաքացիական օրենսգրքով «ժամանակավոր ազատ օգտագործման իրավունք» սահմանված չէ, եւ այս առումով առնվազն տվյալ օրենսգրքում համապատասխան լրացման անհրաժեշտություն է առաջանում, - ներկայացված սահմանման տեքստից ակնհայտ է դառնում, որ  «պետական բնաիրային դրամաշնորհ» հասկացությունը, իր բովանդակությամբ եւ էությամբ, չի տարբերվում նվիրատվությունից, իսկ եթե կոնկրետ նպատակի համար է տրվելու՝ նվիրաբերությունից, որոնց հետ կապված բոլոր հարցերն արդեն իսկ կանոնակարգված են քաղաքացիական օրենսդրությամբ եւ նոր հասկացության սահմանման անհրաժեշտությունն ուղղակի բացակայում է: Այս կապակցությամբ առաջարկում ենք հանել նաեւ Նախագծի 20-րդ հոդվածը: 3. Նախագծի 2-րդ հոդվածում՝ ա) 1-ին մասից անհրաժեշտ է հանել «համահավասար» բառը, քանի որ առանձին ներդրողների համար արտոնությունների համակարգ նախատեսող օրենքը չի կարող համահավասար պայմաններ ապահովել բոլոր ներդրողների համար: բ) 2-րդ մասով սահմանվում է, որ. «Սույն օրենքը կարգավորում է Հայաստանի Հանրապետության տարածքում ֆիզիկական եւ իրավաբանական անձանց կողմից իրականացվող ներդրումների հետ կապված հարաբերությունները:», ինչը վերախմբագրման եւ հստակեցման կարիք է զգում: Խնդիրը կայանում է նրանում, որ նախ՝ տվյալ Նախագիծը ֆիզիկական ոչ բոլոր անձանց ներդրումների հետ կապված հարաբերություններն է կարգավորում (օրինակ՝ արժեթղթերով ներդրումները), երկրորդ՝ բացի ֆիզիկականից, ինչպես արդեն նշել ենք, կան նաեւ իրավաբանական անձ չհանդիսացող, բայց միաժամանակ՝ ֆիզիկական անձի կարգավիճակից տարբերվող կարգավիճակ ունեցող անձինք (օրինակ՝ քաղաքացիություն չունեցող անձ, փախստական), ինչպես նաեւ իրավաբանական անձի կարգավիճակից տարբերվող կարգավիճակ ունեցող եւ միաժամանակ ֆիզիկական անձ չհանդիսացող անձինք (օրինակ՝ իրավաբանական անձի կարգավիճակ չունեցող կազմակերպություն, միջազգային կազմակերպություն), որոնք բոլորն էլ կարող են հանդես գալ ներդրողների դերում, սակայն նշված ձեւակերպմանը չեն համապատասխանում: Այս պատճառով, ինչպես նաեւ ելնելով այն հանգամանքից, որ կարգավիճակի հարցը որեւէ նշանակություն չունի «ներդրում» հասկացության բովանդակության արտահայտման հետ, «ներդրում» հասկացության սահմանումներում ընդհանրապես  բացակայում է ներդրողի կարգավիճակի հիշատակումը: Ելնելով վերը նշվածից, ինչպես նաեւ հաշվի առնելով, որ Նախագծի պրեամբուլայում արդեն իսկ ներկայացված է դրա գործողության ոլորտը, առաջարկում ենք հանել Նախագծի 2-րդ հոդվածի 2-րդ մասը: գ) 3-րդ մասում օգտագործվում է «միջպետական ներդրումներ» հասկացությունը, որը սահմանման կարիք ունի, քանի որ անորոշ է մնում այդ ներդրումների սուբյեկտների շրջանակը. մասնավորապես՝ դրանք միայն պետությա՞ն կողմից կատարվող ներդրումներն են, թե՞ նաեւ այն ներդումները, որոնց կողմերը տարբեր պետությունների մասնավոր անձինք են, առավել եւս, որ նույն հոդվածի 4-րդ մասի 1-ին կետով սահմանվում է, որ սույն օրենքը չի կարգավորում. «պետական բյուջեի միջոցների հաշվին կատարվող ներդրումների հետ կապված հարաբերությունները»: դ)  Վերաիմաստավորման եւ վերաշարադրման կարիք է զգում 4-րդ մասը, ըստ որի՝ սույն օրենքը չի կարգավորում՝ «1/ պետական բյուջեի միջոցների հաշվին կատարվող ներդրումների հետ կապված հարաբերությունները. 2/ ոչ առեւտրային կազմակերպություններում ներդրումներ կատարելու հետ կապված հարաբերությունները, ներառյալ` կրթական, բարեգործական, գիտական կամ կրոնական նպատակներով:»: Այս առումով, նախ՝ անհասկանալի է մնում, թե ինչու՞ տվյալ օրենքը չպետք կարգավորի պետական բյուջեի միջոցների հաշվին կատարվող ներդրումներ, առավել եւս, որ նախորդ կետում խոսվում էր միջպետական ներդրումների կարգավորման մասին, երկրորդ՝ անհասկանալի եւ անբացատրելի է մնում նաեւ կրթական եւ գիտական ոլորտներում ներդրումների հետ կապված հարաբերությունների դուրս բերումը սույն օրենքի կարգավորման տիրույթից, այն դեպքում՝ երբ ամբողջ աշխարհում ներդրումների մի զգալի մասը ներկայումս ուղղվում է հենց կրթական եւ գիտական ոլորտներ՝ մեծ շահույթների ակնկալիքով, երրորդ՝ միանգամայն անորոշ է կրոնական նպատակներով ներդրումների հիշատակումը (հենց միայն այն պատճառով, որ խիստ անորոշ է կրոնական գործունեության ոլորտը):  Այս կապակցությամբ կցանկանայինք կրկնել այն միտքը, որ ներդրումների հետ կապված որեւէ կարեւորություն եւ նշանակություն չունի թե ո՞վ եւ ո՞ր ոլորտներում է կատարում ներդրումներ, քանի որ դրանց նպատակը ձեռնարկատիրության մեջ փողի (գույքի, գույքային իրավունքների եւ այլնի) ներդրմամբ շահույթի ստացումն է: Այս է նաեւ պատճառը, որ օրենքների կարգավորման ոլորտից բացառությունները կատարվում են ոչ թե ոլորտների, այլ ներդրումների տեսակների սահմանմամբ: Տվյալ դեպքում, ելնելով նաեւ Նախագծով առաջարկվող կարգավորումների շրջանակից, անհրաժեշտ է սույն օրենքի գործողության ոլորտից հանել արժեթղթերով կատարվող ներդրումները, որոնք կարգավորվում են «Արժեթղթերի շուկայի մասին» օրենքով, ինչպես նաեւ ներդրումային ֆոնդերի գործունեությունը, որի հետ կապված հարաբերությունները կարգավորված են «Ներդրումային ֆոնդերի մասին» օրենքով: 4. Առաջարկում ենք հանել Նախագծի 4-րդ հոդվածը, քանի որ այն վերնագրված է որպես «ներդրումային գործունեության օբյեկտները», սակայն դրանում այդ գործունեության որեւէ օբյեկտ սահմանված չէ, իսկ փոխարենը կրկնվում են այն խնդրահարույց դրույթները, որոնք վերաբերում են ներդրումների ոլորտներին եւ սուբյեկտներին, եւ որոնց մասին արդեն նշեցինք: 5. Նախագծի 5-րդ հոդվածում՝ ա) 1-ին մասից անհրաժեշտ է հանել 2-րդ նախադասությունը, ըստ որի. « Լիազորված մարմինը ղեկավարվում է օրենսդրությամբ, ինչպես նաեւ Կառավարության եւ Վարչապետի որոշումներով:», քանի որ այն ավելորդ է, շատ նեղ եւ սպառիչ (տես «Կառավարության կառուցվածքի եւ գործունեության մասին» եւ «Կառավարչական իրավահարաբերությունների կարգավորման մասին» օրենքները), բ) առաջարկում ենք հանել 2-րդ մասի 6-րդ կետը (ըստ որի՝ Լիազորված մարմինը ապահովում է ներդրումային ոլորտը կարգավորող իրավական ակտերի, ներառյալ՝ հրահանգների, կարգադրությունների եւ հրամանների պարբերական հաշվառումը), որն Արդարադատության նախարարությանը բնորոշ լիազորություն է, գ) առաջարկում ենք հանել 2-րդ մասի 8-րդ կետը (ըստ որի՝ Լիազորված մարմինը որոշում է կայացնում ներդրումային արտոնություններ տրամադրելու վերաբերյալ), քանի որ նման արտոնությունները սահմանվում են օրենքով (այս մասին ավելի կոնկրետ կնշվի Նախագծի 21-րդ հոդվածի հետ կապված), դ) 10-րդ մասի հետ կապված (ըստ որի՝ յուրաքանչյուր եռամսյակի կտրվածքով Հայաստանի Հանրապետության Ազգային ժողովի գլխադասային հանձնաժողովին ամփոփ հաշվետվություն է ներկայացնում Հայաստանի Հանրապետությունում կատարված ներդրումների վերաբերյալ) «Ազգային ժողովի կանոնակարգ» սահմանադրական օրենքում համապատասխան լրացումների կատարման անհրաժեշտություն է առաջանում, ե) առաջարկում ենք հանել 3-րդ մասը (ըստ որի՝ Լիազորված մարմնի գործունեության կարգը հաստատում է Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը), քանի որ նախարարությունների կամ պետական այլ մարմինների համար գործունեության կարգեր չեն հաստատվում, դրանք գործում են օրենքներով եւ իրենց կանոնադրություններով սահմանված կարգով: 6. Նախագծի 6-րդ հոդվածով առաջարկվում է ստեղծել ներդրումային գործակալություն, որի. «կազմավորման եւ գործունեության կարգը սահմանում է Հայաստանի Հանրապետության Կառավարությունը՝ սույն օրենքին համապատասխան:»: Այս կապակցությամբ հարկ է արձանագրել, որ ներկայումս, Հայաստանում ներդրումներ իրականացնելու մտադրություն ունեցող տեղական եւ օտարերկրյա գործարարներին մի շարք ուղղություններով համալիր աջակցություն տրամադրելու նապատակով, ՀՀ Էկոնոմիկային նախարարության կազմում գործում է «Enterprise Armenia» հիմնադրամը (Ներդրումների աջակցման կենտրոնը), որի լիազորությունները եւ մյուս կարգավորումերն արդեն իսկ սահմանված են տարբեր իրավական ակտերով: Բնականաբար, նույն նպատակով չի կարող ստեղծվել երկու կառույց, եւ եթե սույն Նախագիծն ընդունվի, ապա անհրաժեշտություն կառաջանա լուծարել նշած հիմնադրամը, իսկ հակառակ մտադրության պարագայում՝ հարկ կլինի սույն Նախագծից հանել 6-րդ հոդվածը եւ դրա հետ կապված մյուս կարգավորումները՝ համապատասխան հարցերի մասով հղում կատարելով գործող Ներդրումների աջակցման կենտրոնին: 7. Նախագծի 7-րդ հոդվածի հետ կապված (որով առաջարկվում է կարգավորել  ներդրողների գործունեության նկատմամբ հսկողության եւ վերահսկողության իրականացման լիազորությունները) անհրաժեշտություն է առաջանում համապատասխան փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարել «Կառավարության կառուցվածքի եւ գործունեության մասին» եւ «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման եւ անցկացման մասին» օրենքներում, որոնց վերաբերյալ նախագծերը ներկայացված չեն: 8. Նախագծի 8-րդ հոդվածում՝ ա) 1-ին մասով սահմանվում է, որ. «Հայաստանի Հանրապետությունում ներդրողի համար ապահովվում է իրավունքների եւ շահերի լիարժեք եւ անվերապահ պաշտպանություն՝  Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությամբ, սույն օրենքով եւ Հանրապետության այլ իրավական ակտերով, ինչպես նաեւ Հայաստանի Հանրապետության կողմից վավերացված միջազգային պայմանագրերով սահմանված կարգով:»: Խնդիրը կայանում է նրանում, որ ներդրողների շահերի «լիարժեք եւ անվերապահ պաշտպանություն»-ը զուտ տեսական (գերադրական աստիճանի հասցված) երեւույթ է եւ գործնականում անհնար է ապահովել, առավել եւս, որ հենց հաջորդ մասով նախատեսվում է, որ այդ ներդրումները կարող են ազգայնացվել, բռնագրավվել եւ այլն, ուստի՝ այս մասը վերախմբագրման կարիք ունի, բ) 2-րդ մասով սահմանվում է, որ. «Պետական կարիքների համար ներդրողների գույքի, այդ թվում՝ ոչ նյութական ակտիվների նկատմամբ իրավունքների հարկադիր առգրավումը (ազգայնացում, բռնագանձում) թույլատրվում է բացառիկ դեպքերում, որոնք սահմանված են Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ:», որի հետ կապված հարկ է նշել, որ Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ (եւ առաջին հերթին՝ ՀՀ Սահմանադրությամբ) ազգայնացման ինստիտուտ ընդհանրապես սահմանված չէ, իսկ «ազգայնացում» եւ «բռնագանձում» հասկացությունները, ըստ էության, հավասարեցվել են «առգրավում» հասկացությանը, այն դեպքում, երբ առգրավումը բռնագանձման ընդամենը սկզբնական փուլն է: Այս կապակցությամբ առաջարկում ենք հանել 2-րդ մասը: գ) 3-րդ մասով սահմանվում է, որ. «Ներդրողի գույքի ազգայնացումը կամ բռնագանձումը չի կարող կատարվել առանց ներդրողին համարժեք փոխհատուցում վճարելու:», իսկ 6-րդ մասի համաձայն. «Ազգայնացման կամ բռնագանձման դեպքում ներդրողին ամբողջովին փոխհատուցվում է նրա կրած բոլոր վնասները, այդ թվում՝ գույքի շուկայական արժեքը: Գույքի շուկայական արժեքը որոշվում է Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությանը համապատասխան:», այն դեպքում, երբ ազգայնացումը եւ բռնագանձումը պատժամիջոցներ են եւ կիրառվում են հենց փոխհատուցում չվճարելու համատեքստում (իսկ փոխհատուցում վճարելու դեպքում ազգայնացումն ու բռնագանձումն ուղղակի կկորցնեն իրենց իմաստը), ուստի առաջարկում ենք այս մասերը եւս հանել Նախագծից: 9. Առաջարկում ենք Նախագծից հանել դրա 9-րդ հոդվածը, ըստ որի. «Ներդրողն իրավունք ունի վնասի փոխհատուցման, որը նրան պատճառվել է պետական մարմինների կողմից Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությանը չհամապատասխանող ակտերի ընդունման, ներդրումային պայմանագրի խախտման, ինչպես նաեւ այդ մարմինների պաշտոնատար անձանց ապօրինի գործողությունների (անգործության) արդյունքում՝ Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված կարգով:», քանի որ նման իրավունք ունեն երկրի բոլոր սուբյեկտները՝ անկախ այն հանգամանքից ներդրողներ են նրանք, թե ոչ (իսկ համապատասխան հարաբերություններն էլ կանոնակարգված են ՀՀ Քաղաքացիական օրենսգրքով): Նույն տրամաբանությամբ առաջարկում ենք հանել նաեւ Նախագծի 11-րդ եւ 12-րդ հոդվածները, 13-րդ հոդվածի 2-րդ եւ 3-րդ մասերը եւ 14-րդ հոդվածը (վերջինիս 1-ին մասը, բացի այն, որ իրավական նոր ծանրաբեռնվածություն չի կրում, պարունակում է նաեւ բացատրության ու շտկման ենթակա արտահայտություններ, օրինակ՝ «ազգային աշխատուժ», «տնտեսության զարգացման համար բարենպաստ ներդրումային միջավայրի ձեւավորումը որպես ներդրումներին պետական աջակցության նպատակ», «շրջակա միջավայրի պահպանությունը որպես ներդրումներին պետական աջակցության նպատակ» եւ այլն): 10. Առաջարկում ենք հանել նաեւ Նախագծի 10-րդ հոդվածը, քանի որ ներդրումային պայմանագրերը երկկողմ կամ բազմակողմ փաստաթղթեր են եւ անկախ օրենքների փոփոխություններից կարող են փոփոխության ենթարկվել միայն համապատասխան կողմերի համաձայնությամբ, ուստի՝ այս հոդվածի դրույթները ավելորդ են եւ իրավական առումով խիստ խոցելի: 11. Նախագծի 17-րդ հոդվածում՝ ա) 1-ին մասով սահմանվում է, որ տվյալ մասով նախատեսված ներդրումային արտոնությունները կարող են տրամադրվել ներդրումներ իրականացնող Հայաստանի Հանրապետության իրավաբանական անձանց, այն դեպքում, երբ մինչ այժմ, որպես ներդրող կամ ներդրումային գործունեության սուբյեկտ դիտարկվում էին նաեւ ֆիզիկական անձինք, բ) որպես ներդրումային արտոնություններ սահմանվում են հարկային եւ մաքսային այն արտոնությունները եւ պետական տուրքից ազատումը, որոնք ներկայումս էլ սահմանված են հարկային, մաքսային օրենսդրությամբ եւ «Պետական տուրքի մասին» օրենքով (ինչն էլ նշանակում է, որ այս դրույթներն ընդամենը կրկնություն են իրենցից ներկայացնում, ըստ էության՝ ավելորդ են եւ չի կարելի դրանք ներդրումային արտոնություն անվանել), իսկ արտոնության միակ նոր տեսակը «բնաիրային դրամաշնորհի տրամադրումն է», որի թերությունների մասին էլ արդեն նշել ենք, գ) 3-րդ մասով սահմանվում են գործունեության այն ոլորտներն ու տեսակները, որոնց, ըստ Նախագծի, չեն կարող տրամադրվել ներդրումային (այն է՝ հիմնականում հարկային եւ մաքսային արտոնություններ), որի հետ կապված հարկ է արձանագրել, որ եթե «խաղեր եւ զվարճանքներ» անվանումով ոլորտի առումով (որի տակ, ըստ երեւույթին, նկատի է ունեցվել վիճակախաղերի եւ շահումով խաղերի բնագավառը) արտոնությունների չտրամադրումը միանգամայն հասկանալի է, ապա որեւէ հիմնավորում չի կարող լինել նշված մյուս ոլորտների (ընդերքօգտագործում, ակցիզային հարկով հարկման ենթակա ապրանքների արտադրություն, մանրածախ եւ մեծածախ առեւտուր) առումով, որոնց համար այս առաջարկվող բոլոր արտոնություններն էլ թույլատրված են գործող օրենքներով: 12. Նախագծի 18-րդ հոդվածով սահմանվում է «մաքսատուրքից ազատման կարգ»-ը, որը սկզբունքորեն չի կարող տեղ գտնել տվյալ Նախագծում (օրենքում), քանի որ, հանդիսանալով ԵԱՏՄ անդամ, ՀՀ-ի եւ ԵԱՏՄ մյուս բոլոր անդամների համար մաքսատուրքերից եւ մաքսային մյուս վճարներից ազատումները եւ բոլոր հնարավոր արտոնությունները սահմանվում են ԵԱՏՄ Մաքսային օրենսգրքով եւ Եվրասիական տնտեսական հանձնաժողովի կոլեգիայի որոշմամբ, ինչպես, օրինակ, դա կատարվել է հում նավթի, նավթի վերամշակումից ստացվող ապրանքների, պարարտանյութերի եւ այլ ապրանքների ներմուծման սահմանափակումների սահմանման դեպքում: Ալս կապակցությամբ առաջարկում ենք Նախագծից հանել 18-րդ հոդվածը: 13.  Առաջարկում ենք հանել նաեւ Նախագծի 21-րդ, 22-րդ եւ 23-րդ հոդվածները, որոնք վերաբերում են ներդրումային արտոնությունների (որոնց գերակշիռ մասը հարկային եւ մաքսային  արտոնություններ են, իսկ մեկական արտոնություն էլ վերաբերում է պետական տուրքին եւ ներդրումային դրամաշնորհին) տրամադրման կարգին եւ պայմաններին, ներդրումային արտոնությունների տրամադրման հայտին ներկայացվող պահանջներին եւ ներդրումային արտոնությունների տրամադրման հայտի քննարկման ժամկետներին, եւ որոնք հակասում են ՀՀ Հարկային օրենսգրքի պահանջներին, քանի որ համաձայն Նախագծի 21-րդ հոդվածի 2-րդ մասի. «Ներդրումային արտոնությունը տրամադրվում են Լիազորված մարմնի որոշմամբ, որն ուժի մեջ է մտնում Գործակալության եւ ներդրումային նախագիծ իրականացնող Հայաստանի Հանրապետության իրավաբանական անձի միջեւ կնքված ներդրումային պայմանագրի ստորագրման պահից, եթե այդ պայմանագրով այլ բան նախատեսված չէ», այն դեպքում, երբ ՀՀ Հարկային օրենսգրքի 1-ին հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն. «...վճարների գծով արտոնությունները սահմանվում են Օրենսգրքով կամ Հայաստանի Հանրապետության օրենքներով:», 4-րդ մասի համաձայն. «Մաքսային վճարների տեսակները, վճարողների շրջանակը, դրույքաչափերը, հաշվարկման եւ վճարման կարգն ու ժամկետները, ինչպես նաեւ արտոնությունները սահմանվում են Հայաստանի Հանրապետության մաքսային օրենսդրությամբ, եթե Օրենսգրքով այլ բան սահմանված չէ:», իսկ 19-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն էլ. «Հարկային արտոնությունները սահմանվում են բացառապես Օրենսգրքով կամ Հայաստանի Հանրապետության օրենքներով:»: Հետեւաբար, լավագույն դեպքում, Նախագծով առաջարկվող արտոնությունները պետք է կոնկրետացվեն եւ սահմանվեն ՀՀ Հարկային օրենսգրքով եւ «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքով: Եզրահանգում Նախագիծը ֆինանսատնտեսագիտական հիմնահարցերի տեսանկյունից ամբողջությամբ եւ սկզբունքորեն վերաիմաստավորման եւ վերաշարադրման կարիք ունի:   ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ  ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՖԻՆԱՆՍԱՏՆՏԵՍԱԳԻՏԱԿԱՆ ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                                              ԱՐԹՈՒՐ ԹԱՄԱԶՅԱՆ  (հեռ.` 011 513-668) 01.11.2022թ. Սոցիալական փորձաքննության արդյունքները Ազգային ժողովի պատգամավոր Սերգեյ Բագրատյանի (այսուհետ՝ Հեղինակ) կողմից ներկայացվել է «Ներդրումների եւ ներդրումային գործունեության մասին» օրենքի նախագիծը (այսուհետ՝ Նախագիծ):  Ըստ կից ներկայացված հիմնավորման՝ «Ներդրումային միջավայրի համար ազատ, առանց կախյալ կառույցի գործունեություն իրականացնելով պայմանավորված՝ անհրաժեշտություն է առաջացել «Ներդրումների եւ ներդրումային գործունեության մասին» օրենքի ընդունումը, մասնավորապես՝ օրենքում սահմանվել է ինչ է ներդրումը, ով է ներդրողը, ինչ է իրենից ներկայացնում ներդրումային պայմանագիրը եւ ինչ արտոնություններ են սահմանված, ով է ներդրումային օմբուդսմենը: Հեղինակի կարծիքով, Նախագծի ընդունումը թույլ կտա ներդնել/ստեղծել մի կառույց, որը կդառնա ներդրողների շահերի պաշտպանը եւ հնարավորություն կունենա կարգավորել ներդրողների եւ կառավարության միջեւ հարաբերությունները եւ այդ հարաբերությունների միջեւ առկա՝ բաց օրենսդրական նախաձեռնություններով հանդես գալ:  Նախագծի վերաբերյալ ներկայացնում ենք հետեւյալ առաջարկությունները/դիտարկումները. 1. Նախագծի 1-ին հոդվածի 1-ին մասում առաջարկում ենք հստակեցնել կամ հանել «ներառյալ՝ կոնցեսիոն ծրագրի շրջանակում օգտագործվող հիմնական միջոցների հավելաճի» արտահայտությունը. 2. Նախագծի 1-ին հոդվածի 1-ին կետում, 1-ին հոդվածի 3-րդ մասում, ինչպես նաեւ Նախագծի այլ հոդվածներում «կոնցեսիոն ծրագիր» հասկացությունը մնալու դեպքում, խնդրում ենք տալ այդ հասկացության մեկնաբանությունը. 3. 1-ին հոդվածի 5-րդ մասի կապակցությամբ առաջարկում ենք դիտարկել «Պետական կառավարման համակարգի մարմինների մասին» օրենքում լրացում/ներ կատարելու հարցը. 4. 1-ին հոդվածի 10-րդ մասը ենթադրում է փոփոխությունների/լրացումների կատարում «Ազգային ժողովի կանոնակարգ» սահմանադրական օրենքում. 5. 1-ին հոդվածի 12-րդ մասում, 18-րդ հոդվածի 1-ին մասում, 21-րդ հոդվածի 2-րդ մասում կիրառվում է «Հայաստանի Հանրապետության իրավաբանական անձ» արտահայտությունը, որը սխալ է: Ենթադրում ենք, պետք է նշվի «Հայաստանի Հանրապետությունում ստեղծված (պետական գրանցում ստացած, հաշվառված) իրավաբանական անձ»:  6. 5-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 10-րդ կետում առաջարկում ենք «գլխադասային հանձնաժողովին» արտահայտությունը փոխարինել «իրավասու հանձնաժողովին» արտահայտությամբ: Նշված դրույթի նախատեսումը եւս ենթադրում է «Ազգային ժողովի կանոնակարգ» սահմանադրական օրենքում լրացումների կատարում.  7. Առաջարկում ենք 10-րդ հոդվածի 1-ին մասում նշված «կայունությունը» բառը փոխարինել «անփոփոխելիությունը» բառով. 8. Ըստ էության, Նախագծի 11-րդ հոդվածի 1-ին մասը բովանդակային առումով ներառում է նաեւ 11-րդ հոդվածի 3-րդ մասը, ուստի առաջարկում ենք 3-րդ մասը հանել /թեթեւակի լրամշակում կատարելով 11-րդ հոդվածի 1-ին մասում/. 9. Նախագծի 21-րդ հոդվածի 2-րդ մասում  նշվում է՝ «ներդրումային նախագիծ իրականացնող  իրավաբանական անձ» արտահայտությունը, միաժամանակ 24-րդ հոդվածի 5-րդ մասում նշվում է՝ «ներդրումային պայմանագիր կնքած իրավաբանական անձ» արտահայտությունը: Վերոնշյալի կապակցությամբ հարց է առաջանում՝ արդյո՞ք ներդրումային նախագիծ իրականացնողը չի կարող հանդիսանալ «անհատ ձեռնարկատեր», եթե այո՝ ապա Նախագծի վերոնշյալ եւ մի շարք հոդվածներում պետք է կատարվեն համապատասխան լրացումներ/փոփոխություններ: Նշվածի համատեքստում եւս մեկ հարց է առաջանում՝ արդյո՞ք Նախագիծը չի տարածվում նաեւ օտարերկրյա իրավաբանական անձանց Հայաստանի Հանրապետության տարածքում գործող/հաշվառված մասնաճյուղերի վրա, եթե այո՝ ապա Նախագծի մի շարք հոդվածներում պետք է կատարվեն լրացումներ/փոփոխություններ. 10.  Նախագծի 26-րդ հոդվածի 5-րդ մասում առաջարկում ենք նշել՝ ի՞նչ ժամանակահատվածի համար պետք է հաշվարկվեն եւ վճարվեն բյուջե չվճարված հարկերի եւ մաքսատուրքերի գումարները. 11. «Կադաստրի պետական կոմիտեին» արտահայտության մեջ «պետական» բառը հանել:  Նախագծի կարգավորման առարկայի, 1-ին հոդվածի 1-ին, 3-րդ մասերի, 2-րդ հոդվածի 1-ին եւ 2-րդ մասերի, 14-րդ հոդվածի 1-ին մասի շարադրանքից բխում է, որ չհաշված Նախագծով սահմանված ձեռնարկատիրական գործունեության տեսակներին վերաբերող առանձին բացառությունները, գրեթե յուրաքանչյուր սուբյեկտ, ով մտադիր է զբաղվել ձեռնարկատիրական գործունեությամբ կարող է դիմել ներդրումային արտոնություններ ստանալու համար, ինչը պետական մարմիններից կպահանջի, մեղմ ասած, բավականին մեծ մարդկային եւ նյութատեխնիակական ռեսուրսներ:  Եզրահանգում Նախագիծը վերանայման եւ  լրամշակման կարիք ունի:     ՓՈՐՁԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՎ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ ՎԱՐՉՈՒԹՅԱՆ ՍՈՑԻԱԼ, ԿՐԹԱԿԱՆ, ԱՌՈՂՋԱՊԱՀԱԿԱՆ  ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱԺՆԻ ՊԵՏ                                          Լ. ՄԱՐԿՈՍՅԱՆ Հեռ. /011/513618  /ներք.1618/