ԱԶԳԱՅԻՆ ԺՈՂՈՎԻ ԱՇԽԱՏԱԿԱԶՄԻ ՂԵԿԱՎԱՐ-ԳԼԽԱՎՈՐ ՔԱՐՏՈՒՂԱՐ
ՏԻԳՐԱՆ ԳԱԼՍՏՅԱՆԻՆ

 Հարգելի պարոն Գալստյան

Ձեզ ենք ներկայացնում Հայաստանի Հանրապետության կառավարության առաջարկությունը Հայաստանի Հանրապետության Ազգային ժողովում առաջին ընթերցմամբ ընդունված «Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքում լրացում կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (Խ-021-25.02.2019-ՏՀ-011/1) վերաբերյալ:

Նախագծով առաջարկվում է սահմանել, որ տվյալ տարվա համար անշարժ գույքի հարկից ազատվում են գյուղատնտեսական նշանակության հողերը, տնամերձ և այգեգործական հողամասերը բնակլիմայական աղետների հետևանքով (կարկուտ, երաշտ, ցրտահարություն և այլն) մշակաբույսերի, պտղատու այգիների առնվազն 50 տոկոս վնասվելու դեպքում։

Նախագծի հիմնավորման համաձայն՝ առաջարկվող կարգավորման նպատակը բնակլիմայական աղետներից վնաս կրած գյուղացիական տնտեսությունների բեռը թեթևացնելն է:

Այդ կապակցությամբ, հայտնում ենք, որ կարևորելով բնակլիմայական աղետների հետևանքով կորուստներ կրած գյուղացիական տնտեսություններին աջակցությունը՝ այնու-ամենայնիվ, գտնում ենք, որ նախագծի հիմնավորման մեջ նշված նպատակին անհրաժեշտ է հասնել այլ՝ առավել արդյունավետ և հասցեական ուղիներով, քանի որ առաջարկվող նախագծի ընդունումը խնդրի լուծման լավագույն ճանապարհը չէ: Նշված դիրքորոշումը հիմնավորվում է հետևյալ հիմնական նկատառումներով՝

1. ՀՀ հարկային օրենսգրքի 224-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` անշարժ գույքի հարկը հարկ վճարողներին սեփականության իրավունքով պատկանող հարկման օբյեկտ համարվող անշարժ գույքի համար նույն բաժնով սահմանված կարգով ՀՀ համայնքների բյուջեներ վճարվող տեղական հարկ է, որը կախված չէ հարկ վճարողների տնտեսական գործունեության արդյունքներից:

Այս առումով, հայտնում ենք, որ թեև անվիճելի է այն հանգամանքը, որ բնակլիմայական աղետները հարկ վճարողի կամքից ու գործողություններից անկախ են, այդուհանդերձ նախագծով ներկայացված առաջարկությունը հակադրվում է սեփականության հարկման՝ վերոնշյալ տրամաբանությանը, որը հարկի գծով պարտավորության ծագման տեսանկյունից կարևորում է միայն հարկման օբյեկտի և դրա նկատմամբ սեփականության իրավունքի առկայությունը:

2. ՀՀ Սահմանադրության 186-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ համայնքի պարտադիր խնդիրների լուծման նպատակով օրենքով սահմանվում են հարկային և ոչ հարկային այնպիսի աղբյուրներ, որոնք անհրաժեշտ են այդ խնդիրների իրականացումն ապահովելու համար: Մասնավորապես, ՀՀ հարկային օրենսգրքի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով հարկային այդպիսի աղբյուրներ են համարվում անշարժ գույքի հարկն ու փոխադրամիջոցների գույքահարկը:

Միաժամանակ, Տեղական ինքնակառավարման մասին ՀՀ օրենքի 93-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ Հայաստանի Հանրապետության օրենքներով համայնքների եկամուտների նվազեցումը և ծախսերի ավելացումը պետք է օրենքով սահմանված կարգով փոխհատուցի պետությունը, բացառությամբ հարկային եկամուտների գծով օրենքով սահմանված դեպքերում հարկային պարտավորությունների դադարեցման (բացի հարկային արտոնությունների տրամադրումից և հարկի վերացումից) և օրենքով սահմանված այլ դեպքերի: Երևան քաղաքում տեղական ինքնակառավարման մասին ՀՀ օրենքի 81-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ ՀՀ Ազգային ժողովի ընդունած օրենքներով Երևանի եկամուտների նվազեցումը և ծախսերի ավելացումը պետք է փոխհատուցի պետությունը, բացառությամբ հարկային եկամուտների գծով օրենքով սահմանված դեպքերում հարկային պարտավորությունների դադարեցման (բացի հարկային արտոնությունների տրամադրումից և հարկի վերացումից) և օրենքով սահմանված այլ դեպքերի:

Հետևաբար, ներկայացված առաջարկության ընդունման արդյունքում համայնքի բյուջեների եկամուտների կորուստները ենթակա են ֆինանսավորման պետական բյուջեի միջոցների հաշվին:

Բացի այդ, համայնքների սեփական եկամուտների նվազեցումը մի կողմից հակասում է «Տեղական ինքնակառավարման եվրոպական խարտիայի» նախաբանին, որտեղ խարտիան վավերացրած երկրները, այդ թվում՝ Հայաստանի Հանրապետությունը, համակարծիք են, որ խարտիային միացած երկրներում տեղական ինքնակառավարման պաշտպանությունն ու ամրապնդումն իրենցից ներկայացնում են նշանակալից ներդրում ժողովրդավարական սկզբունքների և ապակենտրոնացված իշխանության վրա հիմնված պետության կառուցման գործում, մյուս կողմից էլ ավելի է մեծացնում պետական բյուջեի ծախսերի վրա ճնշումը: Վերջինս, մասնավորապես, պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ պետա-կան բյուջեն՝ բացի համայնքների սեփական եկամուտների կորուստների փոխհատուցմամբ պայմանավորված ծախսերի աճից, պետք է ավելացնի ֆինանսական համահարթեցման նպատակով տրամադրվող դոտացիաները, քանի որ «Ֆինանսական համահարթեցման մասին» ՀՀ օրենքի համաձայն՝ ֆինանսական համահարթեցումը, ի թիվս այլ գործոնների, հակադարձ կախվածության մեջ է համայնքների սեփական եկամուտների հետ: Արդյունքում, նախագծով առաջարկվող արտոնությունը կունենա կրկնակի բացասական ազդեցություն պետական բյուջեի ծախսերի վրա:

3. ՀՀ ազգային վիճակագրական ծառայության (այսուհետ՝ ԱՎԾ) «Հայաստանի Հանրապետության 2014 թվականի գյուղատնտեսական համատարած հաշվառման հիմնական արդյունքները» ժողովածուի 1-ին բաժնի 1-ին աղյուսակում նշված է, որ ֆիզիկական անձ գյուղացիական տնտեսությունները կազմում են 360,611 միավոր, որոնց պատկանող գյուղատնտեսական նշանակության հողերը կազմում են 513,000 հեկտար: Ստացվում է, որ մեկ գյուղացիական տնտեսությանը միջինում բաժին է ընկնում 1.42 հեկտար գյուղատնտեսական հող: Հաշվի առնելով, որ գյուղատնտեսական հողերի համար հողի հարկի հաշվարկային մեծությունը 2018 թվականին կազմել է 2.7 մլրդ դրամ՝ ստացվում է, որ գյուղացիական տնտեսությունների հողի հարկի տարեկան պարտավորությունը միջինում կազմել է շուրջ 7400 դրամ (1.42 հեկտար հողի համար) կամ 1 հեկտարի դիմաց 5263 դրամ: Մյուս կողմից, ՀՀ անշարժ գույքի կադաստրի կոմիտեից ստացված տեղեկատվության համաձայն՝ ամենաբարձր հաշվարկային զուտ եկամտաբերություն ունեցող գյուղատնտեսական նշանակության հողը Մերձ Արաքսյան գոտում գտնվող խաղողի պտղատու այգին է, որի 1 հեկտարի հաշվարկային զուտ եկամուտը կազմում է 423,300 դրամ, իսկ անշարժ գույքի հարկը ՀՀ հարկային օրենսգրքի 229-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի համաձայն՝ կազմում է տարեկան 63,495 դրամ: Ելնելով ԱՎԾ հրապարակած տվյալներից, որոնց համաձայն՝ 2018 թվականի 1 կգ խաղողի գինը կազմում է 185 դրամ, իսկ 1 հեկտար խա-ղողի այգու միջին պտղատվությունը՝ 150 ցենտներ (15,000 կգ), ստացվում է, որ ամենաթանկ գյուղատնտեսական հողի 1 հեկտարի հաշվով անշարժ գույքի հարկը կազմում է այդ հողի միջին եկամտաբերության 2.3 տոկոսը (63,495*100/185*15,000): Վերոհիշյալ հաշվարկների հիման վրա անկհայտորեն կարելի է եզրակացնել, որ անշարժ գույքի հարկի գումարը կարող է բնակլիմայական աղետների հետևանքով գյուղացիական տնտեսու-թյունների կրած վնասի աննշան տոկոսը կազմել: Այլ կերպ ասած՝ առաջարկվող հարկային արտոնության տրամադրումը տուժած տնտեսություններին օժանդակելու հարցում որևէ էական նշանակություն չի կարող ունենալ:

4. Նախագծով ներկայացված առաջարկությունը խնդրահարույց է նաև տնամերձ հողերի մասով, քանի որ եթե գյուղատնտեսական հողերի դեպքում նախագծի հեղինակների մտահոգությունը ինչ-որ առումով հասկանալի է, ապա տնամերձ հողերի համար պարզ չէ, թե արտոնության նախատեսումն ինչ նպատակ ունի:

5. Ներկայացված առաջարկությունը չարաշահումների ռիսկեր է ստեղծում: Մասնա-վորապես, առաջարկությունը ենթադրում է, որ այն դեպքում, երբ, օրինակ, 10 հեկտար գյուղատնտեսական հողից միայն 1 հեկտար տարածքն է օգտագործվել բերք ստանալու համար և աղետի հետևանքով այդ հողօգտագործողը ունեցել է բերքի 100 տոկոս կորուստ, հողի հարկից կազատվի ամբողջ 10 հեկտար գյուղատնտեսական հողը, ինչը տրամաբանական չէ:

6. Հասկանալի չէ, թե ինչպիսի հաշվարկների հիման վրա է առաջարկվում առնվազն 50 տոկոս վնասվելու շեմը: Մասնավորապես, հասկանալի չէ, թե ինչպիսի հաշվարկներ են կատարվել, որոնց համաձայն՝ գյուղացիական տնտեսությունների ծախսերը կազմում են ակնկալվող եկամտի 50-60 տոկոսը: Ավելին, նույն խմբակցության կողմից ՀՀ կառավարության քննարկմանը ներկայացված մեկ այլ նախագծով առաջարկվում է նշյալ շեմը սահմանել 40 տոկոս:

7. Առաջարկությունը խնդրահարույց է նաև արդյունավետ վարչարարության իրականացման առումով, և հատկապես՝ տնամերձ հողերի մասով: Մասնավորապես, անհասկանալի է, թե ՀՀ հարկային օրենսգրքի 11-րդ բաժնի իմաստով լիազոր մարմին համարվող մարմիններից (անշարժ գույքի կադաստր վարող մարմին և հաշվառող մարմինները՝ տեղական ինքնակառավարման մարմիններ) որն է համարվելու նշյալ վնասները գնահատող մարմինը: Այս առումով, անհրաժեշտ է նշել, որ միայն Երևան քաղաքում առկա է ավելի քան 80 հազար բնակելի տուն, որոնցից գրեթե բոլորն ունեն տնամերձ հողատարածք և պարզ չէ, թե ինչ ընթացակարգերով և ինչ կարողությունների հաշվին է իրականացվելու վնասի գնահատումը:

8. ՀՀ հարկային օրենսգրքի 230-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ համայնքի ավագանին համայնքի ղեկավարի ներկայացմամբ և համայնքի ավագանու սահմանած կարգով կարող է սահմանել անշարժ գույքի հարկի գծով արտոնություններ և դրանց մասով կայացնել անշարժ գույքի հարկ վճարողի փոխարեն համայնքի բյուջեից վճարում կատարելու որոշումներ: Հետևաբար, եթե խնդիրը վնաս կրած գյուղացիական տնտեսություն-ներին օժանդակելն է, ապա կարծում ենք, որ առավել նպատակահարմար է քննարկել համայնքների ավագանիների կողմից խնդրո առարկա դեպքերում հասցեական արտոնություններ տրամադրելու հնարավորությունների հարցը:

9. Հայաստանի Հանրապետության գյուղատնտեսությունը բնակլիմայական տարբեր աղետների հետևանքով կրում է վնասներ (կարկտահարություն, ցրտահարություն, երաշտ, խորշակ և այլն), որոնց հաճախականությունը և տևողությունը վերջին տասնամյակներում կլիմայի փոփոխությամբ պայմանավորված՝ աճման միտում ունի: Վերջին տարիներին աղետների հասցրած ամենամյա վնասը գնահատվում է 12-15 մլրդ. դրամ (բացառությամբ 2016 թվականի, երբ վնասը կազմեց 33.6 մլրդ դրամ): Ընդ որում, վնասի զգալի մասը բաժին է ընկնում կարկտահարությանը: Հաշվի առնելով վերոնշյալը՝ անհրաժեշտ է բնակլիմայական աղետների ռիսկերի նվազեցման ուղղությամբ իրականացնել համակարգված քաղաքականություն:

Այս առումով, գյուղատնտեսությանը բնակլիմայական աղետներից հասցվող վնասների կանխարգելման և տնտեսավարողներին աղետների հետևանքով պատճառված վնասների մեղմման նպատակով 2018 թվականից մեկնարկել է կարկտապաշտպան ցանցերի ներդրման համար վարկային տոկոսադրույքների սուբսիդավորման ծրագիրը, իսկ 2019 թվականին կմեկնարկի «Գյուղատնտեսության ոլորտում ապահովագրական համա-կարգի ներդրման փորձնական ծրագրի իրականացման համար պետական աջակցություն» ծրագիրը:

Բացի այդ, վերջին տարիներին ՀՀ կառավարության համապատասխան որոշումներով կատարվել է բնակլիմայական աղետների հետևանքով պատճառված վնասների մասնակի փոխհատուցում հողի հարկի զիջման, ոռոգման ջրի վարձի մասնակի փոխհատուցման կամ սերմացուների տրամադրման ձևով: Նշված ձևաչափով փոխհատուցման չափը կազմել է վնասի 1.2-1.6 տոկոսը, իսկ 2018 թվականին՝ 50 տոկոսից ավել վնասված 8479 հեկտար հողատարածքի համար ուղղակի հասցեական փոխհատուցում է տրվել տուժած հողօգտագործողներին: Այդ նպատակով ՀՀ կառավարության 2018 թվականի նոյեմբերի 29-ի թիվ 1405-Ն և 2018 թվականի դեկտեմբերի 7-ի թիվ 1422-Ն որոշումներով հատկացվել է 507.8 մլն. դրամ, որը կազմում է վնասի շուրջ 5 տոկոսը:

Նախագծով ներկայացված առաջարկության ընդունման պարագայում նշված 8479 հեկտարը հողի հարկից ազատելու համար կպահանջվի շուրջ 117.3 մլն. դրամ, որը մոտ 4 անգամ պակաս է պետության կողմից 2018 թվականին ցուցաբերած աջակցությունից: Բացի այդ, շատ կարևոր է նաև այն, որ հողի հարկի փոխհատուցումը հնարավորություն չի ստեղծում հաջորդ տարի ևս զբաղվել գյուղատնտեսությամբ, մինչդեռ ուղղակի աջակցությունը վնաս կրած տնտեսավարողին հնարավորություն է տալիս հաջորդ սեզոնին ներդրում կատարել գյուղատնտեսության մեջ և շահույթ ստանալով՝ մարել պարտավորությունները:

Հաշվի առնելով վերոգրյալը՝ ՀՀ կառավարությունը առաջարկում է գործող օրենքի հոդվածը թողնել անփոփոխ:

 

 

          ԷԴՈՒԱՐԴ ԱՂԱՋԱՆՅԱՆ