«Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքում փոփո­խու­թյուն  կատարելու մասին»  Հա­­յաս­­տա­նի  Հան­րա­պե­­տու­թյան  օրենք­ի նա­խա­գծի (Պ-120-30.08.2017-ՏՀ-011/0) վե­րա­բերյալ Հայաստանի  Հան­րապետու­թյան կառավարության ԱՌԱՋԱՐԿՈՒԹՅՈՒՆԸ 

Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունն առաջարկում է ներկայացված նա­խագ­ծով քննարկվող գործող օրենքի հոդվածները թողնել անփոփոխ` նկատի ունենալով հետևյալ հանգամանքները՝

1. Շրջանառության հարկի համակարգի ներդրումից ի վեր փոքր և միջին տնտե­ս­վա­րող սուբյեկտների մոտ իրացման շրջանառության իրական ծավալները թերհայ­տա­րա­րա­գրելու միտում է նկատվում, քանի որ մտավախություն ունեն, որ կարող են իրացման շրջա­նա­­ռու­թյան ցուցանիշով մոտենալ շրջանառության հարկի շեմին, գերա­զանցել այն և հայտ­նվել հարկ­ման ընդհանուր համակարգում: 2015 թվականին էլ այս մտավախությունն առկա էր, և դա էր նաև այն հիմնական հիմնավորումներից մեկը, որի պատճառով կատար­ված օրենս­­դրա­կան փոփոխությամբ շրջա­նա­ռության հարկի շեմը շուրջ 2 անգամ բարձ­րաց­վեց՝ ակն­կալելով, որ ՓՄՁ-ի սուբյեկտները կփոխեն իրենց վարքագիծը և կսկսեն հայտարա­րա­գրել իրենց իրացման իրական շրջանառությունները: Արդյունքը, սակայն, եղավ այն, որ փոքր և միջին տնտեսվարող սուբյեկտներն այդպես էլ չփոխեցին իրացման շրջա­նա­ռու­թյան իրա­կան ծավալները: Կարծում ենք նշվածը կարող է ունենալ երկու պատճառ՝

          1) մինչև ԱԱՀ-ով չհարկվող շեմի փոխությունները հայտարարագրվող իրացման շրջա­նառությունները համապատասխանում էին իրականությանը, հետևաբար ԱԱՀ-ով չհարկվող շեմի փոփո­խությունը տնտեսվարող սուբյեկտների համար որևէ էական խնդիր չի լուծել.

          2) տնտեսվարող սուբյետները շարունակում են ակն­հայտորեն թեր­հայ­տա­րա­րագրել իրենց իրացման շրջանառությունները՝ անգամ շրջա­նառության հարկի շեմին մոտե­նալու և շեմը գերազանցելու որևէ ռիսկ չունենալու պարա­գայում:

          Գտնում ենք, որ երկրորդ դիտար­կումն իրականությանն առավել մոտ է, քանի որ մեր կողմից կատարված ուսում­նասիրությունները ցույց են տալիս, որ, օրինակ, տոնա­վաճառ­նե­րում առևտրական գործու­նեություն իրականացնող տնտե­ս­վա­րող սուբյեկտների իրաց­ման շրջա­նառության միջին ցուցանիշը 2016 թվականի տարեկան արդյունքներով կազմել է ընդա­­մենը 3.7 մլն դրամ: Հետևաբար, նույնիսկ 58.35 մլն դրամ շեմի դեպքում ՓՄՁ-ի սուբ­յեկտներն իրենց իրաց­ման շրջա­նառության իրական ծավալները հայ­տա­րարագր­ելու դեպ­քում չեն հայտնվի ընդ­հանուր հարկման դաշտում, քանի որ մեր կողմից ուսում­նասիրված՝ համեմա­տաբար խոշոր տոնավաճառներում առևտ­­րական գործունեությամբ զբաղ­վող 785 տնտես­վարող սուբ­­յեկտ­ներից 770-ը կամ որ նույնն է՝ 98 տոկոսը, կարող են իրենց իրաց­ման շրջա­նա­ռու­թյուններն ավե­լաց­­նել շուրջ 25-28 անգամ և, այդուհանդերձ, շարու­նա­կել գործել շրջա­նա­ռության հարկի համա­­կար­գում: Վերոգրյալը հաշվի առնելով` կարելի է փաստել, որ շրջա­նա­ռու­­թյան հարկի շեմի բարձ­րաց­ման առաջարկությունն ընդամենը հսկիչ-դրամ­արկ­ղա­յին մեքե­­­նայի կտրոն չտրա­մադրելու վարքագիծն արդարացնելու միջոց է, որը որևէ հիմնա­վո­րում ունենալ չի կարող:

2. Շրջանառության հարկի շեմի բարձրացումն ի սկզբանե հանդիսացել է որպես ժամա­նակավոր քայլ` հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ, եթե կարճաժամկետ հեռան­կա­րում կամ անցումային որևէ ժամա­նա­կա­հատվածում շրջանառության հարկի բարձր շեմը կարող է որոշակիորեն հիմնավորված լինել, ապա երկարաժամկետ հեռանկարում այսպիսի բարձր շեմի կիրառությունը որևէ կերպ արդարացված չէ, ինչը հիմնավորվում է հետևյալ նկատա­ռումներով՝

• պետությունը չի կարող երկարաժամկետ հեռանկարում հարկային եկամուտների ապա­հովման ռազմավարությունը կապել շրջանառության հարկի համակարգում գործող հարկ վճարողների հետ.
• շրջանառության հարկի բարձր շեմի կիրառության պարագայում, ըստ էության, կիմաս­տազրկվեն հարկային օրենսգրքով ամրագրված այն բոլոր բարելավումները, որոնք առա­վելապես նախատեսված են հարկման ընդհանուր համակարգում գործող հարկ վճա­րող­ների համար.
• շրջանառության հարկի շեմը, ըստ էության, պետք է ծառայի միայն միկրո­ձեռ­նար­կա­տիրության սուբյեկտների համար, և միայն այս խմբի հարկ վճարողները պետք է գործեն հարկ­ման արտոնյալ պայմաններում, իսկ ՓՄՁ-ի սուբյեկտները և մնացած ավելի խոշոր հարկ վճա­րողները պետք է գտնվեն հարկման հավասար ու միատեսակ պայմաններում, քանի որ հար­կային համակարգում անհավասարությունն ստեղծում է բարդ ու անլուծելի խնդիրներ, այդ թվում՝ կապված հարկումից խուսափելու ռիսկերի առաջացման հետ:

3. Շրջանառության հարկի ներկայումս գործող շեմն անփոփոխ թողնելու դեպքում ավելի կխորանա առանց այդ էլ լայնորեն տարածված` արտադրողներից ու ներ­մու­ծող­ներից կատարվող ձեռքբերումների դիմաց դուրս գրվող հաշվարկային փաստաթղթերից հրա­ժար­վելու խնդիրը` հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ շրջանառության հարկի շեմի բարձ­րա­ցումը իր առջև դրված նպատակին չի ծառայել: Մասնավորապես, եթե մինչև շրջա­նա­ռու­թյան հարկի շեմի բարձրացումը փաստաթղթերից հրաժարվում էին առավե­լա­պես այն հարկ վճա­րողները, որոնք գտնվում էին մինչև 58.35 մլն դրամի միջակայքում, ապա շրջանա­ռու­թյան հարկի շեմի բարձրացման պարագայում այդպիսի վարքագիծ են սկսել դրսևորել արդեն նոր` 58.35 մլն դրամից մինչև 115 մլն դրամ միջակայքում գտնվող ու մի քանի անգամ ավելի խոշոր տնտեսվարող սուբյեկտները:
4. Շրջանառության հարկի ներկայումս գործող շեմն անփոփոխ թողնելու պարագայում կտրուկ կընդլայնվեն նաև խոշոր տնտեսվարող սուբյեկտների` արհեստականորեն տրոհ­վելու և շրջա­նա­ռության հարկի համակարգից անհարկի ձևով օգտվելու հնարա­վո­րու­թյուն­ները: Մաս­նա­վո­րապես, եթե շրջանառության հարկի ներկայումս գործող շեմի պայ­ման­ներում, օրի­նակ, տարեկան կտրվածքով 200 մլն դրամ շրջանառություն ունե­ցող տնտե­ս­վարող սուբ­յեկտը շրջանառության հարկի համակարգից օգտվելու համար կարող է պարզա­պես բաժանվել 2 առանձին տնտեսվարող սուբյեկտների, ապա շրջանառության հարկի 58.35 մլն դրամ շեմի պայմաններում, նշվածը 200 մլն դրամ շրջանառություն ունեցող տնտե­ս­վարող սուբյեկտի տրոհվելու հնարավորությունները գործնականում շատ սահ­­մանափակ են դառ­նում, քանի որ շրջանառության հարկի համակարգից օգտվելու համար այդ տնտե­ս­վարող սուբյեկտը պետք է բաժանվի 4-5 տնտեսվարող սուբ­յեկտ­ների:
5. Շրջանառության հարկի ներկայումս գործող շեմի անփոփոխ թողնելը չի հիմնա­վոր­վում նաև միջազգային փորձի տեսանկյունից: Մասնավորապես, շրջանառության հարկի շեմի վերանայման` նախ­կի­նում ներկայացված առաջարկությունների կապակցությամբ բազմիցս հայտնել ենք, որ Հայաս­­տանի Հանրապետությունում կիրառվող շեմն աննա­խա­դեպ բարձր է ոչ միայն տարա­­­­ծաշրջանային, այլ նաև եվրոպական երկրներում կիրառվող նմա­նատիպ շեմերի համե­­­­մա­տությամբ:
6. Ինչ վերաբերում է նախագծի ընդունման հիմնավորման մեջ նշված այն տեսա­կե­տին, ըստ որի հարկային օրենսգրքով սահմանված շրջանառության հարկի 58.35 մլն դրամ շեմը նույնիսկ չի համապատասխանում «Փոքր և միջին ձեռնարկատիրության պետա­կան աջակ­ցու­թյան մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով սահմանված գերփոքր տնտես­վարող սուբյեկտ­նե­րին, ապա այդ կապակցությամբ պետք է նկատի ունենալ այն, որ նշված օրենքով սահ­ման­ված չափորոշիչները կիրառելի են առավելապես ՓՄՁ-ի սուբյեկտներին պետական աջակ­ցու­թյան գործիքակազմի ընտրության ու հասցեականության ապահովման առումով տնտե­ս­վա­րող սուբյեկտներին տարբերակելու և խմբավորելու համար, ինչը հարկ­ման համա­կար­գերի մշակման ու ներդրման հետ որևէ ուղղակի կապ չունի:
7. Վարձա­կա­լա­կան վճարների մասով լրացուցիչ եկա­մտային հարկ վճարելու շեմը 115 մլն դրամը սահմանելու առաջարկության կապակցությամբ հայտ­նում ենք, որ առհասարակ առա­ջարկությունը հասկանալի չէ՝ հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ նախա­գծի հիմ­նա­վոր­մամբ ներկայացված` նախագծի նպատակադրումները որևէ առնչու­թյուն չունեն նշված առա­­ջարկության հետ: Բացի դրանից, հարկ ենք համարում նշել, որ վարձա­կա­լա­կան վճարների մասով 58.35 դրամը գերազանցող գումարներից լրացուցիչ եկա­մտա­յին հարկ հաշվարկելու դրույթը բխում է հարկման ուղղահայաց արդարության սկզբունքից և բարձր եկամուտները համարժեք հարկելու նպատակադրումից:

          Ամփոփելով նշվածը` հայտնում ենք, որ նախագծի ընդունումը ոչ միայն չի նպաստի նախագծի առջև դրված նպատակների իրականացմանը, այլև կհակադրվի ստվերային շրջանա­ռու­թյուն­ների դեմ պայքարի իրականացվող քաղաքա­կա­նու­­թյանը, կնպաստի ստվերի խորացմանը, կհանգեցնի Հայաստանի Հանրապետության պետական բյուջեի հարկային եկա­մուտների չարդարացված կորուստ­­ների, կստեղծի գործունեության անհավասար պայ­ման­ներ և միջազգային փորձով չհիմ­նա­վորված տնտե­սական իրավիճակ, պետությանը կզրկի իրա­կան ՓՄՁ ձևավորելու և նրանց հասցեական աջակ­ցու­թյուն ցուցա­բերելու հնա­րա­վորությունից:

8. Առաջարկում ենք նկատի ունենալ, որ նախագծում օրենսդրական տեխնիկայի կանոն­ները մասամբ պահպանված չեն: Այսպես՝

• նախագծի 1-ին և 4-րդ հոդվածներում անհրաժեշտ է «կետի» և «ենթակետում» բառերը համապատասխանաբար փոխարինել «մասի» և «կետում» բառերով՝ համաձայն Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքի 59-րդ, 255-րդ հոդվածների և «Իրավական ակտերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 41-րդ հոդվածի պահանջների.
• նախագծի 2-րդ, 3-րդ և 5-րդ հոդվածներում «կետում», «կետի» և «կետն» բառերն անհրաժեշտ է համապատասխանաբար փոխարինել «մասում», «մասի» և «մասն» բառերով՝ համաձայն Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքի 150-րդ, 254-րդ, 455-րդ հոդվածների և «Իրավական ակտերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 41-րդ հոդվածի պահանջների.
• նախագծի 1-ին հոդվածի 3-րդ կետի կապակցությամբ հայտնում ենք, որ անհրա­ժեշտ է հստակ նշել, թե օրենսգրքի 59-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ կետի կոնկրետ որ բառերից հետո նախատեսված «58.35» թիվն է նախատեսվում փոխարինել «115.0» թվով, իսկ «թվերը» և «թվերով» բառերը համապատասխանաբար փոխարինել «թիվը» և «թվով» բառերով՝ համա­ձայն «Իրավական ակտերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 36-րդ հոդվածի պահանջ­ների.
• նախագծի 6-րդ հոդվածով նախատեսված օրենքի ուժի մեջ մտնելու ժամկետն անհրա­ժեշտ է վերանայել՝ նկատի ունենալով Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքի 444-րդ հոդվածով սահմանված օրենսգրքի ուժի մեջ մտնելու ժամկետը:

Եզրակացություն 

Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենս­գրքում փոփոխություն կատարելու մասին Հայաս­տա­նի Հան­րա­­պե­­տու­թյան օրենքի նա­խագծի ընդունման կապակցությամբ Հայաստանի Հանրապետության պետական բյուջեի եկամուտների էական նվազեցման  կամ ծախսերի ավելացման մասին 

Նախագծով առաջարկվում է՝

• շրջանառության հարկ վճարող համարվելու շեմը 58.35 մլն դրամից բարձ­րաց­նել մինչև 115 մլն դրամ.
• սահմանել, որ հարկային տարվա ընթացքում ստացված վարձակալական վճարների հանրագումարը 115 մլն դրամը գերազանցելու դեպքում է գերազանցող մասի համար հաշ­վարկվում լրացուցիչ եկամտային հարկ` 10 տոկոս դրույքաչափով ներկայումս սահ­ման­ված 58.35 մլն դրամի փոխա­րեն:

          Հաշվի առնելով նշվածը` հայտնում ենք, որ նախագծի ընդունման հետևանքով  Հա­յաստանի Հանրապետության պետական բյուջեի եկամուտները կարող են նվազել 15-20 մլրդ դրամով: