«ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՀԱՐԿԱՅԻՆ ՕՐԵՆՍ­ԳՐՔՈՒՄ ՓՈՓՈ­ԽՈՒԹՅՈՒՆ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ»  ՀԱՅԱՍ­ՏԱ­ՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ
ՕՐԵՆՔԻ ՆԱԽԱԳԾԻ (Պ-321-18.05.2018-ՏՀ-011/0) ՎԵՐԱ­ԲԵՐ­ՅԱԼ ՀԱ­­­ՅԱՍ­­­ՏԱ­ՆԻ
ՀԱ­Ն­ՐԱ­ՊԵ­­­ՏՈՒ­ԹՅԱՆ ԿԱՌԱ­ՎԱ­­ՐՈՒ­­ԹՅԱՆ ԱՌԱ­ՋԱՐ­­ԿՈՒ­ԹՅՈՒՆԸ

Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունն առաջարկում է ներկայացված նա­խագ­ծով քննարկվող գործող օրենքի հոդվածները թողնել անփոփոխ` նկատի ունենա­լով հետևյալ հանգամանքները՝

1. Շրջանառության հարկի համակարգի ներդրումից ի վեր փոքր և միջին տնտե­ս­վա­րող սուբյեկտների մոտ իրացման շրջանառության իրական ծավալները թերհայ­տա­րա­րա­գրելու միտում է նկատվում, քանի որ մտավախություն ունեն, որ կարող են իրաց­ման շրջա­նա­­ռու­թյան ցուցանիշով մոտենալ շրջանառության հարկի շեմին, գերա­զանցել այն և հայտ­նվել հարկ­ման ընդհանուր համակարգում: 2015 թվականին էլ այս մտա­վա­խու­թյունն առկա էր, և դա էր նաև այն հիմնական հիմնավորումներից մեկը, որի պատճառով կատար­ված օրենս­­դրա­կան փոփոխությամբ շրջա­նա­ռության հարկի շեմը մոտա­վորապես 2 անգամ բարձ­րաց­վեց՝ ակն­կալելով, որ ՓՄՁ-ի սուբյեկտները կփոխեն իրենց վարքա­գի­ծը և կսկսեն հայտարա­րա­գրել իրենց իրացման իրական շրջանա­ռու­թյուն­ները: Արդյունքը, սակայն, եղավ այն, որ փոքր և միջին տնտեսվարող սուբյեկտներն այդպես էլ չփոխեցին իրացման շրջա­նա­ռու­թյան իրա­կան ծավալները: Կարծում ենք նշվածը կարող է ունենալ երկու պատճառ՝

1) մինչև ԱԱՀ-ով չհարկվող շեմի փոխությունները հայտարարագրվող իրացման շրջա­­նառությունները համապատասխանում էին իրականությանը, հետևաբար ԱԱՀ-ով չհարկվող շեմի փոփո­խությունը տնտեսվարող սուբյեկտների համար որևէ էական խնդիր չի լուծել.

 2) տնտեսվարող սուբյետները շարունակում են ակն­հայտորեն թեր­հայ­տա­րա­րա­գր­ել իրենց իրացման շրջանառությունները՝ անգամ շրջա­նառության հարկի շեմին մոտե­նալու և շեմը գերազանցելու որևէ ռիսկ չունենալու պարա­գայում:

Գտնում ենք, որ երկրորդ դիտար­կումն իրականությանն առավել մոտ է, քանի որ մեր կողմից կատարված ուսում­նասիրությունները ցույց են տալիս, որ, օրինակ, տոնա­վաճառ­նե­րում առևտրական գործու­նեություն իրականացնող տնտե­ս­վա­րող սուբյեկտ­նե­րի իրաց­ման շրջա­նառության միջին ցուցանիշը 2016 թվականի տարեկան արդյունքներով կազմել է ընդա­­մենը 3.7 մլն դրամ: Հետևաբար, նույնիսկ 58.35 մլն դրամ շեմի դեպքում ՓՄՁ-ի սուբ­յեկտներն իրենց իրաց­ման շրջա­նառության իրական ծավալները հայ­տա­րարագր­ելու դեպ­քում չեն հայտնվի ընդ­հանուր հարկման դաշտում, քանի որ մեր կողմից ուսում­նասիրված՝ համեմա­տաբար խոշոր տոնավաճառներում առևտ­­րական գործունեու­թյամբ զբաղ­վող 785 տնտես­վարող սուբ­­յեկտ­ներից 770-ը կամ որ նույնն է՝ 98 տոկոսը, կարող են իրենց իրաց­ման շրջա­նա­ռու­թյուններն ավե­լաց­­նել մոտա­վորապես 25-28 անգամ և, այդուհանդերձ, շարու­նա­կել գործել շրջա­նա­ռության հարկի համա­­կար­գում: Նշվածը հաշվի առնելով` կարելի է փաստել, որ շրջա­նա­ռու­­թյան հարկի շեմի բարձ­րաց­ման առաջարկությունն ընդամենը հսկիչ-դրամ­արկ­ղա­յին մեքե­­­նայի կտրոն չտրա­մադրելու վարքագիծն արդարացնելու միջոց է, որը որևէ հիմնա­վո­րում ունենալ չի կարող:

2. Շրջանառության հարկի շեմի բարձրացումն ի սկզբանե հանդիսացել է որպես ժամա­­նակավոր քայլ` հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ, եթե կարճաժամկետ հեռան­կա­րում կամ անցումային որևէ ժամա­նա­կա­հատվածում շրջանառության հարկի բարձր շեմը կարող է որոշակիորեն հիմնավորված լինել, ապա երկարաժամկետ հեռա­ն­կ­ա­րում այսպիսի բարձր շեմի կիրառությունը որևէ կերպ արդարացված չէ, ինչը հիմնա­վոր­վում է հետևյալ նկատա­ռումներով՝

1) պետությունը չի կարող երկարաժամկետ հեռանկարում հարկային եկամուտների ապա­հովման ռազմավարությունը կապել շրջանառության հարկի համակարգում գործող հարկ վճարողների հետ.

2) շրջանառության հարկի բարձր շեմի կիրառության պարագայում, ըստ էության, կիմաս­տազրկվեն հարկային օրենսգրքով ամրագրված այն բոլոր բարելավումները, որոնք առա­վելապես նախատեսված են հարկման ընդհանուր համակարգում գործող հարկ վճա­րող­ների համար.

3) շրջանառության հարկի շեմը, ըստ էության, պետք է ծառայի միայն միկրո­ձեռ­նար­կա­տիրության սուբյեկտների համար, և միայն այս խմբի հարկ վճարողները պետք է գործեն հարկ­ման արտոնյալ պայմաններում, իսկ ՓՄՁ-ի սուբյեկտները և մնացած ավելի խոշոր հարկ վճա­րողները պետք է գտնվեն հարկման հավասար ու միատեսակ պայմաններում, քանի որ հար­կային համակարգում անհավասարությունն ստեղծում է բարդ ու անլուծելի խնդիրներ, այդ թվում՝ կապված հարկումից խուսափելու ռիսկերի առաջացման հետ:

3. Շրջանառության հարկի ներկայումս գործող շեմն անփոփոխ թողնելու դեպքում ավելի կխորանա առանց այդ էլ լայնորեն տարածված` արտադրողներից ու ներ­մու­ծող­ներից կատարվող ձեռքբերումների դիմաց դուրս գրվող հաշվարկային փաստաթղթերից հրա­ժար­վելու խնդիրը` հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ շրջանառության հարկի շեմի բարձ­րա­ցումը իր առջև դրված նպատակին չի ծառայել: Մասնավորապես, եթե մինչև շրջա­նա­ռու­թյան հարկի շեմի բարձրացումը փաստաթղթերից հրաժարվում էին առավե­լա­պես այն հարկ վճա­րողները, որոնք գտնվում էին մինչև 58.35 մլն դրամի միջակայքում, ապա շրջանա­ռու­թյան հարկի շեմի բարձրացման պարագայում այդպիսի վարքագիծ են սկսել դրսևորել արդեն նոր` 58.35 մլն դրամից մինչև 115 մլն դրամ միջակայքում գտնվող ու մի քանի անգամ ավելի խոշոր տնտեսվարող սուբյեկտները:

4. Շրջանառության հարկի ներկայումս գործող շեմն անփոփոխ թողնելու պարա­գա­յում կտրուկ կընդլայնվեն նաև խոշոր տնտեսվարող սուբյեկտների` արհեստա­կա­նորեն տրոհ­վելու և շրջա­նա­ռության հարկի համակարգից անհարկի ձևով օգտվելու հնա­րա­­վո­րու­թյուն­ները: Մաս­նա­վո­րապես, եթե շրջանառության հարկի ներկայումս գոր­ծող շեմի պայ­ման­ներում, օրի­նակ, տարեկան կտրվածքով 200 մլն դրամ շրջանառություն ունե­ցող տնտե­ս­վարող սուբ­յեկտը շրջանառության հարկի համակարգից օգտվելու համա­ր կարող է պարզա­պես բաժանվել 2 առանձին տնտեսվարող սուբյեկտների, ապա շրջանառության հարկի 58.35 մլն դրամ շեմի պայմաններում, նշվածը 200 մլն դրամ շրջա­նա­ռություն ունեցող տնտե­ս­վարող սուբյեկտի տրոհվելու հնարավորությունները գործնա­կանում շատ սահ­­մանափակ են դառ­նում, քանի որ շրջանառության հարկի համա­կարգից օգտվելու համար այդ տնտե­ս­վարող սուբյեկտը պետք է բաժանվի 4-5 տնտեսվարող սուբ­յեկտ­ների:

5. Շրջանառության հարկի ներկայումս գործող շեմի անփոփոխ թողնելը չի հիմնա­վոր­վում նաև միջազգային փորձի տեսանկյունից: Մասնավորապես, շրջանառության հարկի շեմի վերանայման` նախ­կի­նում ներկայացված առաջարկությունների կապակ­ցու­թյամբ բազմիցս հայտնել ենք, որ Հայաս­­տանի Հանրապետությունում կիրառվող շեմն աննա­խա­դեպ բարձր է ոչ միայն տարա­­­­ծաշրջանային, այլ նաև եվրոպական երկրներում կիրառվող նմա­նատիպ շեմերի համե­­­­մա­տությամբ:

6. Վարձա­կա­լա­կան վճարների մասով լրացուցիչ եկա­մտային հարկ վճարելու շեմը 115 մլն դրամը սահմանելու առաջարկության կապակցությամբ հայտ­նում ենք, որ նախա­գծի հիմ­նա­վոր­մամբ ներկայացված` նախագծի նպատակադրումներն առնչու­թյուն չունեն նշված առա­­ջարկության հետ: Բացի դրանից, հարկ ենք համարում նշել, որ վարձա­կա­լա­կան վճարների մասով 58.35 դրամը գերազանցող գումարներից լրացուցիչ եկա­մտա­յին հարկ հաշվարկելու դրույթը բխում է հարկման ուղղահայաց արդարության սկզբունքից և բարձր եկամուտները համարժեք հարկելու նպատակադրումից:

Ամփոփելով նշվածը` կարծում ենք, որ նախագծի ընդունումը կարող է հակադրվել ստվերային շրջանա­ռու­թյուն­ների դեմ պայքարի շրջանակներում իրականացվող քաղա­քա­­­կա­նու­­թյանը, ինչպես նաև կարող է հանգեցնել Հայաստանի Հանրապետության պետա­կան բյուջեի հարկային եկա­մուտների չարդարացված կորուստ­­ների: Բացի դրանից, կարծում ենք, որ նախագծի ընդունումը կարող է ստեղծել գործունեության անհավասար պայ­ման­ներ և միջազգային փորձով չհիմ­նա­վորված տնտե­սական իրավիճակ:

Հարկ ենք համարում տեղեկացնել, որ ներկա փուլում կառավարությունն իրա­կա­նաց­նում է ընդհանուր հարկային համակարգի վերլուծություն՝ գնահատելու համար հար­­կային քաղաքականության և վարչարարության համարժեքությունն առկա տնտե­սա­կան իրավի­ճա­կին: Այս առումով, գտնում ենք, որ հարկային համակարգում հնա­րա­վոր փոփո­խությունները պետք է կատարվեն համապարփակ ձևով և առան­ձին ուղղություն­ներով տեղային փոփո­խու­թյուն­ներ կատարելը նպատակահար­մար չէ:

Հաշվի առնելով նշվածը՝ օրենսդրական նախաձեռնության հեղինակներին առա­­­ջարկում ենք ներկա փուլում ձեռնպահ մնալ առաջարկվող օրենսդրական փոփո­խու­թյան կատարումից և խնդրո առարկա հարցի քննարկմանն անդրադառնալ նշ­ած վերլուծու­թյուն­ներն ավարտվելուց և արդյունքներն ամփոփելուց հետո՝ կառավա­րու­թյան կողմից ընդ­հանուր հարկային համակարգի վերանայմանն ուղղված առաջար­կու­թյունների քննարկ­ման համատեքստում:

 ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆ 

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ  ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՀԱՐԿԱՅԻՆ ՕՐԵՆՍ­ԳՐՔՈՒՄ  ՓՈՓՈ­ԽՈՒԹՅՈՒՆ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ ՀԱՅԱՍ­ՏԱ­ՆԻ ՀԱՆ­ՐԱ­­ՊԵ­­ՏՈՒ­ԹՅԱՆ ՕՐԵՆՔԻ ՆԱ­ԽԱԳԾԻ ԸՆԴՈՒՆՄԱՆ ԿԱՊԱԿՑՈՒԹՅԱՄԲ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ  ԲՅՈՒՋԵԻ ԵԿԱՄՈՒՏՆԵՐԻ ԷԱԿԱՆ ՆՎԱԶԵՑՄԱՆ ԿԱՄ ԾԱԽՍԵՐԻ ԱՎԵԼԱՑՄԱՆ ՄԱՍԻՆ

Նախագծով առաջարկվում է՝

1) շրջանառության հարկ վճարող համարվելու շեմը 58.35 մլն դրամից բարձ­րաց­նել մինչև 115 մլն դրամի.

2) սահմանել, որ հարկային տարվա ընթացքում ստացված վարձակալական վճար­նե­րի հանրագումարը 115 մլն դրամը գերազանցելու դեպքում է գերազանցող մասի համար հաշ­վարկվում լրացուցիչ եկամտային հարկ` 10 տոկոս դրույքաչափով ներկա­յու­մս սահ­ման­ված 58.35 մլն դրամի փոխա­րեն:

Հաշվի առնելով նշվածը` հայտնում ենք, որ նախագծի ընդունման հետևանքով  Հա­յաս­տանի Հանրապետության պետական բյուջեի եկամուտները կարող են նվազել մոտ 11 մլրդ դրամով: