Հոդված 1. «Էներգետիկայի մասին» 2001 թվականի մարտի 7-ին ընդունված N ՀՕ-148-Ն օրենքի (այսուհետ՝ Օրենք) 17-րդ հոդվածի «գ» կետում «տուժանքները» բառը փոխարինել «պատասխանատվության միջոցները» բառերով:

Հոդված 2. Օրենքի 21-րդ՝

1. հոդվածի 1-ին պարբերությունում «Սակագների» բառից առաջ լրացնել «1.» թիվը եւ կետադրական նշանը.

2. հոդվածը լրացնել հետեւյալ բովանդակությամբ 2-րդ մասով.

«2. Հայաստանի Հանրապետությունում վերականգնվող էներգետիկայի զարգացումը խթանելու, պետություն-մասնավոր գործընկերության գործարքները խրախուսելու եւ սպառողների սակագների վրա հնարավոր բացասական ազդեցություններն էներգետիկայի բնագավառի զարգացման ռազմավարական ծրագրերին համահունչ մեղմելու նպատակով լիցենզավորված անձանց համար հանձնաժողովը կարող է կիրառել հաստատուն սակագներ կամ սակագնային կարգավորման այլ ձեւեր ու մեխանիզմներ:»:

Հոդված 3. Օրենքի 26-րդ հոդվածը լրացնել հետեւյալ բովանդակությամբ 3-րդ մասով.

«3. Սույն հոդվածի 2-րդ մասով սահմանված դեպքերում հանձնաժողովի կողմից երաշխիքային գումարը (լրիվ կամ մասնակի) պետական բյուջե փոխացելու վերաբերյալ որոշման ընդունման պարագայում, եթե լիցենզավորված անձի կողմից նախկինում հանձնաժողով երաշխիք չի ներկայացվել, ներկայացված երաշխիքի գործողության ժամկետը լրացել է եւ (կամ) դրանով ամրագրված (դրա շրջանակում առկա) գումարի չափը չի բավարարում նույն որոշման պահանջի ամբողջական ապահովման համար, սույն հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված գումարի՝ Հայաստանի Հանրապետության պետական բյուջե փոխանցելու պարտավորությունն ամբողջությամբ կամ չբավարարող մասով կրում է լիցենզավորված անձը:»:

Հոդված 4. Օրենքի 27-րդ հոդվածի 3-րդ մասում «ինչպես նաեւ Հայաստանի Հանրապետության կառավարության» բառերը փոխարինել «իսկ սույն հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված գործարքների դեպքում նաեւ, եթե դրանք Հայաստանի Հանրապետության կառավարության» բառերը:

Հոդված 5. Օրենքի 28-րդ հոդվածի 1-ին մասը լրացնել հետեւյալ բովանդակությամբ «ա1» եւ «ա2» կետերով.

«ա1) արտադրության լիցենզիա ստանալու համար հանձնաժողով ներկայացված փաստաթղթերի (այդ թվում՝ դրանցով ամրագրված իրավունքների) փոփոխության դեպքում նախապես, իսկ այդ մասին վերջինիս հայտնի չլինելու դեպքում՝ այդ մասին տեղեկանալուց հետո 15-օրյա ժամկետում տեղեկացնել հանձնաժողովին՝ ներկայացնելով փոփոխության հիմնավորումները եւ փոփոխված փաստաթղթերը.

ա2) արտադրության լիցենզիա ստանալու, այդ թվում արտադրության (վերակառուցման) ժամանակահատված ամրագրելու համար անհրաժեշտ իրավունքը օրենսդրությամբ սահմանված կարգով դադարելու դեպքում (այդ թվում իրավունքը հավաստող փաստաթղթի գործունեության ժամկետը չերկարաձգվելու դեպքում)՝ այդ մասին տեղեկանալուց հետո 15-օրյա ժամկետում տեղեկացնել հանձնաժողովին.»:

Հոդված 6. Օրենքի 30.1 հոդվածի՝

1. 1-ին մասից հանել «ինչպես նաեւ» բառերը եւ «կասեցվելու դեպքում» բառերից հետո լրացնել «ինչպես նաեւ հանձնաժողովի հաստատած կարգին համապատասխան երաշխիք չներկայացնելու դեպքում» բառերը.

2. 2-րդ մասի «գ» կետը շարադրել հետեւյալ խմբագրությամբ.

«գ) արտադրության լիցենզիայով ամրագրված կառուցման (վերակառուցման) ժամանակահատվածում հանձնաժողովը կասեցրել է արտադրության լիցենզիան եւ մինչեւ կառուցման (վերակառուցման) ժամանակահատվածի ավարտը լիցենզիայի կասեցումը չի վերացվել.».

3. 2-րդ մասը լրացնել հետեւյալ բովանդակությամբ «ե» կետով.

«ե) արտադրության լիցենզիա ստանալու, այդ թվում արտադրության (վերակառուցման) ժամանակահատված ամրագրելու համար անհրաժշտ իրավունքը օրենսդրությամբ սահմանված կարգով դադարելու դեպքում` (այդ թվում իրավունքը հավաստող փաստաթղթի գործունեության ժամկետը չերկարաձգվելու դեպքում) պետական իրավասու մարմնի կամ դատարանի՝ օրինական ուժի մեջ մտած ակտի կամ համապատասխան պայմանագրի գործողության դադարեցման հիմքով:»:

Հոդված 7. Օրենքի 42-րդ՝

1. հոդվածի վերնագիրը եւ 1-ին մասը շարադրել հետեւյալ խմբագրությամբ.

«Հոդված 42. Հանձնաժողովի կողմից կիրառվող պատասխանատվությունը

«1. Գործունեության լիցենզիա ունեցող անձանց կողմից սույն օրենքի դրույթները, հանձնաժողովի ընդունած իրավական ակտերը չկատարելու կամ ոչ պատշաճ կատարելու դեպքերում հանձնաժողովն իրավասու է կիրառելու սույն օրենքով նախատեսված պատասխանատվության միջոցները, վերականգնել մինչեւ խախտումը եղած դրությունը, կատարել դրանից բխող գործողություններ (այդ թվում՝ հաշվարկ, վերահաշվարկ եւ այլն), ինչպես նաեւ տալ դրանց կամ խախտումը վերացնելու վերաբերյալ հանձնարարականներ՝ հաշվի առնելով «Հանրային ծառայությունները կարգավորող մարմնի մասին» օրենքով սահմանված առանձնահատկությունները:».

2. հոդվածը լրացնել հետեւյալ բովանդակությամբ 12-րդ մասով.

«12. Եթե գործունեության լիցենզիա ունեցող անձի կողմից չկատարված կամ ոչ պատշաճ կատարված պահանջը միաժամանակ սահմանված է եւ սույն օրենքում, եւ հանձնաժողովի իրավական ակտում, ապա գործունեության լիցենզիա ունեցող անձի նկատմամբ պատասխանատվության միջոցը կիրառվում է սույն օրենքի պահանջի չկատարման կամ ոչ պատշաճ կատարման համար:»:

Հոդված 8. Սույն օրենքն ուժի մեջ է մտնում պաշտոնական հրապարակմանը հաջորդող օրվանից:

ՀԻՄՆԱՎՈՐՈՒՄ

«ՀԱՆՐԱՅԻՆ ԾԱՌԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԿԱՐԳԱՎՈՐՈՂ ՄԱՐՄՆԻ ՄԱՍԻՆ» ՕՐԵՆՔՈՒՄ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ», «ԷՆԵՐԳԵՏԻԿԱՅԻ ՄԱՍԻՆ» ՕՐԵՆՔՈՒՄ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԵՎ ԼՐԱՑՈՒՄՆԵՐ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ», «ՀԱՆՐԱՅԻՆ ԾԱՌԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԿԱՐԳԱՎՈՐՄԱՆ ՊԱՐՏԱԴԻՐ ՎՃԱՐՆԵՐԻ ՄԱՍԻՆ», «ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՋՐԱՅԻՆ ՕՐԵՆՍԳՐՔՈՒՄ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ», «ԷԼԵԿՏՐՈՆԱՅԻՆ ՀԱՂՈՐԴԱԿՑՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆ» ՕՐԵՆՔՈՒՄ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԵՎ ԼՐԱՑՈՒՄ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ» ԵՎ «ԴԱՏԱԿԱՆ ԱԿՏԵՐԻ ՀԱՐԿԱԴԻՐ ԿԱՏԱՐՄԱՆ ՄԱՍԻՆ» ՕՐԵՆՔՈՒՄ ԼՐԱՑՈՒՄՆԵՐ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ», ՕՐԵՆՔՆԵՐԻ ՆԱԽԱԳԾԵՐԻ ԸՆԴՈՒՆՄԱՆ

• ««Հանրային ծառայությունները կարգավորող մարմնի մասին» օրենքում փոփոխություն կատարելու մասին», «Հայաստանի Հանրապետության ջրային օրենսգրքում փոփոխություններ կատարելու մասին», «Էլեկտրոնային հաղորդակցության մասին» օրենքում փոփոխություններ եւ լրացում կատարելու մասին», «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» օրենքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքների նախագծերի մասով

Ընթացիկ իրավիճակը եւ իրավական ակտի ընդունման անհրաժեշտությունը.

«Հանրային ծառայությունները կարգավորող մարմնի մասին» օրենքն (այսուհետ նաեւ` Oրենք) ընդունվել է 2003 թվականի դեկտեմբերի 25-ին, որով նախանշվել են հանրային ծառայությունների կարգավորվող ոլորտում կարգավորող մարմնի ստեղծման եւ գործունեության օրենսդրական հիմքերը: Օրենքը հետագայում ենթարկվել է մի շարք վերանայումների, որոնցից առավել ընդգրկունը 2015 թվականի Սահմանադրական բարեփոխումների արդյունքում, երբ նորովի արժեւորվեցին հանրային ծառայությունների ոլորտում կարգավորող մարմնի դերն ու նշանակությունը՝ հիմքում դնելով ինստիտուցիոնալ, քաղաքական, իրավական եւ ֆինանսական առումով անկախ մասնագիտացված կարգավորող մարմին ձեւավորելուն ուղղված միջազգային առաջավոր փորձը: Նշված փոփոխությունների արդյունքում հանձնաժողովին վերապահվեց ինքնավար մարմնի կարգավիճակ, որն ամրագրվեց նաեւ գործընթացին հաջորդած «Հանրային ծառայությունները կարգավորող մարմնի մասին» օրենքի փոփոխություններում:

Նշված փոփոխություններն, այդուհանդերձ, չամրագրեցին այն օրենսդրական երաշխիքներն ու կարգավորումները, որոնք պետք է ապահովեին ինքնավար մարմնի կողմից իր առջեւ դրված խնդիրների համակողմանի եւ արդյունավետ լուծումներ՝ միտված հանրային ծառայություններից օգտվող սպառողների եւ ոլորտի տնտեսվարող անձանց շահերի հավասարակշռմանը եւ վերջիններիս նկատմամբ խտրականության բացառմանը: Առկա օրենսդրական բացերը եւ հիմնական խնդրահարույց հարցերը ներկայացվում են ստորեւ.

1. Հանձնաժողովի կողմից ընդունվող որոշումները

Հանձնաժողովի, որպես կոլեգիալ մարմնի, գործունեության առանձնահատկություններից է դռնբաց նիստերի միջոցով որոշումների ընդունման իրավասությունը, որը հնարավորություն է տալիս բոլոր շահագրգիռ անձանց ծանուցվելու հանձնաժողովի նիստի մասին, նախապես քննարկվող հարցերի վերաբերյալ նյութերին ծանոթանալու, դռնբաց նիստում ներկայացնելու իրենց դիրքորոշումը եւ այլն: Մինչդեռ, իրականում լինում են դեպքեր, երբ պայմանավորված սպառողների եւ կարգավորվող անձանց օրինական շահերով, ըստ էության քննարկում չպահանջող եւ ընթացակարգային բնույթ կրող հարցերի վերաբերյալ հանձնաժողովի նիստի հրավիրումը եւ անցկացումը, որը պահանջում է այդ թվում՝ որոշակի ժամկետների եւ ընթացակարգի պահպանում, կրում է խիստ ձեւական եւ ֆորմալ բնույթ. միաժամանակ, բացակայում են նիստերի ընթացքում հանձնաժողովի կողմից ընթացակարգային հարցերի շուրջ կայացվող բանավոր որոշումների ընդունման իրավասությանն առնչվող օրենսդրական կարգավորումներ, ինչը հաճախ տարաբնույթ շահարկումների տեղիք է տալիս:

2. Հանձնաժողովի որոշումների կատարումը

Հաշվի առնելով Հանձնաժողովի կողմից հիմնարար նշանակություն ունեցող հանրային շահերի պաշտպանության սահմանադրաիրավական մանդատը եւ այդ առումով կայացվող որոշումների կատարման կարեւորությունը, պրակտիկայում խնդրահարույց են դառնում որոշումների բողոքարկման իրավունքի չարաշահման հետ կապված իրողությունները, ընդ որում՝ խիստ ձեւական նկատառումներով, արդյունքում վնաս հասցնելով կամ խոչընդոտելով հանրային նշանակության հիմնարար հարցերի լուծմանը: Մասնավորապես, վերջին ժամանակներում հանդիպում են դեպքեր, երբ տարաբնույթ իրավախախտումների առնչությամբ ընդունված որոշումների բողոքարկման արդյունքում դրանց գործողությունը կասեցվում է, իսկ հետագայում էլ դատարանի կողմից ճանաչվում են անվավեր բացառապես վարչական վարույթի իրականացման ընթացակարգային խախտումների պատճառաբանությամբ: Արդյունքում, ստացվում է մի իրավիճակ, երբ անձի կողմից համապատասխան խախտումը թույլ է տրվել կամ դեռ շարունակվում է, սակայն դատարանի կողմից հիշյալ հիմքով Հանձնաժողովի որոշման անվավեր ճանաչման արդյունքում իրավախախտում կատարած անձը մնում է անպատիժ եւ, որ առավել անթույլատրելի է՝ շարունակում է ոչ իրավաչափ վարքագիծը եւ այլոց իրավունքների ու օրինական շահերի խախտումը: Խնդրի կարեւորությունն առավել ընդգծելու համար հարկ է նշել, որ հաճախ խոսքը վերաբերում է հարյուր հազարավոր սպառողների օրինական շահերի խախտմանը:

Միաժամանակ, ներկայումս «Վարչարարության հիմունքների եւ վարչական վարույթի մասին» օրենքի 88-րդ հոդվածին համապատասխան՝ կատարման են ենթակա բացառապես դրամական պահանջներ նախատեսող վարչական ակտերը, մինչդեռ հանձնաժողովի կարգավորման տիրույթում ծագող իրավահարաբերությունները սոսկ դրամական չեն (օրինակ՝ արտադրող կայանի գործունեության կասեցում), եւ դրանց հարկադիր կատարման հնարավորության բացակայության հետեւանքով այդ որոշումները շատ դեպքերում չեն ծառայում իրենց նպատակին` ժամանակին չկատարվելու հետեւանքով: Ուստի, հանձնաժողովի կողմից հիմնարար նշանակություն ունեցող հանրային շահերի պաշտպանության անհրաժեշտությունից ելնելով խիստ կարեւոր է դրանց հարկադիր կատարման ապահովումը, ինչով էլ պայմանավորված է նախագծով առանձնահատուկ կարգավորման ամրագրման անհրաժեշտությունը:

3. Հանձնաժողովի (անդամների) անկախության երաշխիքները

Օրենքը չի նախատեսում սահմանադրաիրավական պահանջ համարվող՝ Հանձնաժողովի (անդամների) անկախության երաշխիքները: Մասնավորապես, ՀՀ Սահմանադրության 122-րդ հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն՝ ինքնավար մարմինների լիազորությունները, անկախության երաշխիքները, անդամներին ներկայացվող պահանջները եւ գործունեության կարգը սահմանվում են օրենքով: Նախագծի 10-րդ հոդվածի համաձայն՝ հանձնաժողովի անդամն անկախ է եւ գործում է Սահմանադրությանն ու օրենքներին համապատասխան (դրույթն ամրագրված է նաեւ գործող օրենքում):

Ինքնավար մարմնի անկախությունը էապես կախված է նաեւ մարմնի անդամների համար սահմանված օրենքով նախատեսված երաշխիքներից, որոնք զերծ են պահում մարմնի գործունեությունը կողմնակի միջամտության ռիսկերից: Հանձնաժողովի անդամների անկախության ամրագրումը, մասնավորապես՝ իր լիազորություններն իրականացնելիս բացառապես Սահմանադրությանը եւ օրենքին ենթարկվելու հիմնարար պահանջն ինքնանպատակ չէ, այն լիազորությունների իրականացման եւ որոշումների կայացման ինքնուրույնության դրսեւորման կարեւոր նախապայման է: Հանձնաժողովի անդամին եւ նրա ընտանիքի անդամին վերաբերող լրացուցիչ երաշխիքների սահմանումն ուղղված է ինքնավար մարմնի, տվյալ դեպքում՝ ազգաբնակչության համար կենսականորեն առաջնային համարվող ոլորտները կարգավորող պաշտոնյայի բնականոն գործունեության ապահովմանն ուղղված երաշխիքների սահմանմանը, ինչը, չնայած առկա սահմանադրաիրավական պահանջին՝ գործող իրավակարգավորումներով բավարար սահմանված չէ: Նման կարգավորման անհրաժեշտությունը բխում է հանձնաժողովի անդամի կողմից օրենքով իր վրա դրված գործառույթներն անկաշկանդ եւ պատշաճ իրականացնելու համար անհրաժեշտ պայմաններ ստեղծելու եւ պաշտոնեական (ծառայողական) գործունեության ընթացքում պրոֆեսիոնալ եւ անկողմնակալ գործելու համար բավարար միջավայր ձեւավորելու հանգամանքից: Նշվածն էլ, իր հերթին՝ ելնում է Հանձնաժողովի սահմանադրաիրավական կարգավորմամբ սահմանված անկախության ապահովման համար համապատասխան երաշխիքներ ամրագրելու անհրաժեշտությունից:

Գործող օրենքը չի նախատեսում նաեւ Հանձնաժողովի անդամների լիազորությունների հստակ օրենսդրական շրջանակները, Հանձնաժողովի որոշումից տարբերվող որոշում ունենալու դեպքում բացակայում է հանձնաժողովի անդամի կողմից հատուկ կարծիք ներկայացնելու հնարավորությունը, օրենքում առկա են անդամներին ներկայացվող պահանջների, վերջիններիս պաշտոնավարման եւ գործունեության դադարման հետ կապված թերի կարգավորումներ:

4. Հանձնաժողովի նիստեր

Հանձնաժողովի նիստերի հրավիրման եւ անցկացման վերաբերյալ օրենսդրական կարգավորումները չեն բխում առկա իրողություններից, մասնավորապես COVID-19 համավարակով պայմանավորված արտակարգ դրության պայմաններից, նիստերի հրավիրման եւ անցկացման վերաբերյալ կարգավորումներում առկա են անհստակություններ եւ իրավական բացեր, այդ թվում՝ նիստերի վերաբերյալ ծանուցումների, հետաձգումների, դռնփակ նիստերի անցկացման մասով:

5. Հանձնաժողովի կողմից մոնիթորինգի իրականացում եւ տարածք մուտք գործելը

Օրենքում բացակայում են հանձնաժողովի կողմից իր վերահսկողական լիազորությունների լիարժեք իրականացման համար անհրաժեշտ օրենսդրական կարգավորումները, մասնավորապես մոնիթորինգի իրականացման, կարգավորվող անձանց կամ սպառողների տարածք մուտք գործելու մասով:

6. Ծանուցում

Օրենքը չի նախատեսում շահագրգիռ եւ այլ անձանց պատշաճ ծանուցման ապահովման հետ կապված հստակ եւ որոշակի օրենսդրական կարգավորումներ, ինչը երբեմն տարաբնույթ մեկնաբանությունների տեղիք է տալիս, այդ թվում՝ նաեւ դատարանների կողմից:

7. Համագործակցությունն այլ մարմինների հետ

Օրենքում բացակայում են Հանձնաժողովի լիազորությունների իրականացման համար անհրաժեշտ պատկան մարմինների հետ համագործակցության հստակ շրջանակներ, վերջիններիս միջեւ տեղեկատվության փոխանակման վերաբերյալ կարգավորումներ, ինչը շատ հաճախ ուղղակիորեն խոչընդոտում է հանձնաժողովի կողմից իր լիազորությունների լիարժեք իրականացմանը:

8. Դիմում-բողոքների, հաղորդումների քննարկում

Հանձնաժողովը, որպես սպառողների եւ կարգավորվող անձանց շահերի հավասարակշռման երաշխավոր, կարգավորում է բնակչության կենսապահովման համար առաջնահերթ համարվող ոլորտներ (Էներգետիկա, ջրային ոլորտ, հեռահաղորդակցության բնագավառ եւ այլն), ինչով պայմանավորված սպառողների կողմից հանձնաժողով են ներկայացվում հարյուրավոր դիմում-բողոքներ, որոնց արդյունավետ եւ համակողմանի լուծումը պահանջում է առանձնահատուկ կարգավորումներ, ինչը, սակայն, գործող օրենսդրությունը չի ապահովում: Մասնավորապես, նշված դիմում-բողոքների քննարկման պատշաճ կարգ որեւէ օրենսդրական ակտով ամրագրված չէ, իսկ կարգավորվող անձանց կողմից թույլ տրված հնարավոր իրավախախտումների վերաբերյալ հաղորդումների քննության ընթացակարգ ընդհանրապես առկա չէ: Ինչ վերաբերում է «Վարչարարության հիմունքների եւ վարչական վարույթի մասին» օրենքին, ապա այն ամբողջությամբ չէ, որ կարող է կիրառվել դիմում-բողոքների, առավել եւս հաղորդումների քննության ընթացքում՝ ելնելով այդ օրենքի անկատարությունից եւ օրենսդրական բացերից:

9. Վարչարարություն եւ վարչական վարույթներ

Հանձնաժողովի կողմից վարչական վարույթներն իրականացվում են «Վարչարարության հիմունքների եւ վարչական վարույթի մասին» օրենքի համաձայն, մինչդեռ, դրանով սահմանված կարգավորումները, հաճախ, հաշվի չեն առնում Հանձնաժողովի կողմից կարգավորվող ոլորտներին բնորոշ առանձնահատկությունները, խիստ մասնագիտացված բնույթ կրող հարցերի համակողմանի քննության անհրաժեշտությունը, առաջացնում են տարաբնույթ շահարկումների տեղիք տվող խնդիրներ, խոչընդոտում հանրային ծառայություններից օգտվող սպառողների եւ կարգավորվող անձանց շահերի հավասարակշռմանը եւ այլն: Միաժամանակ, վարչական վարույթի երկարաձգման, կասեցման, վերսկման եւ կարճման օրենսդրությամբ ամրագրված հիմքերն ամբողջական չեն, ինչը խոչընդոտում է Հանձնաժողովի կողմից իրականացվող վարչական վարույթներով փաստական հանգամանքների բազմակողմանի, լրիվ եւ օբյեկտիվ քննարկմանը: Բացակայում են նաեւ վարչական վարույթների միացման կամ առանձնացման վերաբերյալ կարգավորումները:

10. Իրավախախտման հետեւանքների վերացում եւ տույժերի կիրառման ընթացքում համաչափության ապահովում

Հանձնաժողովի կողմից ճյուղային օրենքներով սահմանված պատասխանատվության միջոցների կիրառման արդյունքում, որպես կանոն, անհրաժեշտություն է առաջանում միաժամանակ, վերականգնելու մինչեւ խախտումը եղած դրությունը ու կատարելու դրանից բխող գործողություններ (այդ թվում՝ հաշվարկ, վերահաշվարկ եւ այլն) կամ տալու այդ մասին հանձնարարականներ, ինչի մասով առկա է օրենսդրական ձեւակերպումների հստակեցման անհրաժեշտություն:

Միաժամանակ, խնդրահարույց է ճյուղային տարբեր օրենքներով հանձնաժողովի կողմից պատասխանատվության միջոցների կիրառման հետ կապված սկզբունքորեն իրարից տարբերվող օրենսդրական լուծումները: Մասնավորապես, էլեկտրոնային հաղորդակցության ոլորտում համաձայն գործող օրենսդրության, միատեսակ մոտեցում է նախատեսված կարգավորվող անձանց կողմից օրենքի կամ Հանձնաժողովի իրավական ակտերի պահանջների խախտման համար սահմանվող տույժերի կիրառման մասով, ինչը չի բխում կատարած իրավախախտման նկատմամբ նախատեսված տույժի համաչափության սկզբունքից, ինչպես նաեւ՝ դրանով հաշվի չի առնվում իրավախախտման բնույթը, իրավախախտի զբաղեցրած դիրքը, գործունեության ծավալը եւ այլն: Մասնավորապես, օրինակ, գործող կարգավորումն առավել խիստ իրավախախտման համար հնարավորություն է տալիս սահմանափակվել կանխիչ միջոցառումներով, իսկ անփութության հետեւանք հանդիսացող իրավախախտման համար նախատեսում է միայն տուգանք կամ առավել խիստ պատիժ՝ լիցենզիայի կասեցում կամ դադարեցում: Ընդ որում, ներկայումս առկա չէ կարգավորվող անձի նկատմամբ նախազգուշացում կիրառելու հնարավորությունը: Ավելին, նախատեսված տուգանքների մեծությունը բոլոր իրավախախտների համար միատեսակ է՝ անկախ վերջիններիս գործունեության ծավալից: Նշված կարգավորմանն ի հակառակ, էներգետիկայի բնագավառում վերը թվարկված առանձնահատկությունները հաշվի են առնված եւ դրված են տույժերի կիրառման օրենսդրական կարգավորումների հիմքում: Էլեկտրոնային հաղորդակցության ոլորտում առկա է նաեւ կարգավորվող անձանց նկատմամբ հսկողության փոխանցման վերաբերյալ իրավակարգավորումների վերանայման անհրաժեշտություն՝ հաշվի առնելով կարգավորվող այլ ոլորտներում առկա միասնական մոտեցումը:

11. Հանձնաժողովի ֆինանսավորում

Հանձնաժողովի բյուջեն հաստատուն մեծություն է («Հանրային ծառայությունները կարգավորող մարմնի մասին» օրենքի 16-րդ հոդվածի 2-րդ մաս), որից աշխատանքի վարձատրությանն ուղղվող միջոցները հանելուց հետո մնացած շուրջ 100.0 մլն. դրամն ուղղվում է էներգետիկ, կոմունալ, կապի ծառայություններին, գործուղումների գծով ծախսերին, միջազգային կազմակերպություններին վճարվող անդամավճարներին, պարտադիր վճարներին, ապահովագրական ծախսերին, Հանձնաժողովի բնականոն գործունեության ապահովման համար անհրաժեշտ ապրանքների, ծառայությունների եւ աշխատանքների ձեռքբերմանը, իսկ տվյալ տարվա բյուջեի 1%-ի չափով նաեւ՝ հանրային ծառայությունների կարգավորվող ոլորտում սպառողների շահերը պաշտպանող, օրենսդրությանը համապատասխան գրանցված հասարակական կազմակերպություններին: Բացի թվարկված ծախսերը, Հանձնաժողովի բյուջեն հնարավորություն չի տալիս իրականացնել այլ խոշոր ծրագրեր եւ (կամ) միջոցառումներ, գործառույթներ, առանձնահատուկ դեպքերում նաեւ՝ կապիտալ ծախսեր:

Բացի այդ, ելնելով կարգավորման գործընթացների պահանջներից՝ հաճախ առաջանում է անհրաժեշտություն իրականացնելու այնպիսի նպատակային ծախսեր, որոնք ներկայիս իրավակարգավորումներով հանձնաժողովի սահմանած պահանջներով իրականացնում են լիցենզավորված անձինք, ինչը կարող է խնդրահարույց լինել եւ դառնալ շահերի բախման պատճառ: Այդպիսի նպատակային ծախսերի օրինակ կարելի է նշել «Հայաստանի էլեկտրական ցանցեր» ՓԲԸ-ի ներդրումային ծախսերի տեխնիկական աուդիտի իրականացումը անկախ աուդիտորական ընկերության կողմից (համաձայն պայմանագրի գնահատվել է 23,4 մլն դրամ), որի դրական փորձը եւ ազդեցությունը վերջնական սպառողների սակագների հաշվարկներում ներառվող ցուցանիշների վրա հաշվի առնելով, նախատեսվում է այն կիրառել նաեւ գազամատակարարման համակարգի ընկերությունների համար՝ վերջիններիս սակագների հաշվարկներում արժանահավատ ներդրումների ծավալներ ներառելու նպատակով:

Բացի այդ, նպատակային ծախսեր իրականացնելու անհրաժեշտություն կարող է առաջանալ նաեւ հաշվետու տարվա ընթացքում՝ պայմանավորված օրինակ, կարգավորման գործընթացների բարելավման եւ սպառողներին մատուցվող ծառայությունների որակի բարձրացման նպատակով միջազգային պրակտիկայում կիրառվող սակագների եւ վճարների հաշվարկման մոդելները ՀՀ-ում ներդնելու անհրաժեշտությամբ (օրինակ` հեռահաղորդակցության ոլորտում երկարաժամկետ հավելյալ ծախսերի հաշվարկման (LRIC) մեթոդով փոխկապակցման վճարների հաշվարկման համակարգի մեթոդաբանության ներդրումը (որի արժեքը գնահատվում է միջինում 300-400 հազար ԱՄՆ դոլար)):

12. Օրենքը չի համապատասխանում նաեւ օրենսդրական տեխնիկայի գործող կանոններին:

Առաջարկվող կարգավորման բնույթը

«Հանրային ծառայությունները կարգավորող մարմնի մասին» օրենքում փոփոխություն կատարելու մասին» օրենքի նախագծով եւ հարակից օրենքների նախագծերով (այսուհետ՝ Նախագիծ) մասնավորապես կարգավորվում են հետեւյալ հարցերը.

1. Հստակեցվել են հանձնաժողովի կողմից ընդունվող որոշումներին վերաբերող կարգավորումները` նախատեսելով, որ դրանք ընդունվում են Հանձնաժողովի նիստում, իսկ օրենքով նախատեսված դեպքերում՝ գրավոր քվեարկությամբ: Մասնավորապես, ըստ էության քննարկման կարիք չունեցող հարցերի պարագայում կարգավորման գործընթացի առավել օպերատիվ եւ արդյունավետ կազմակերպման նպատակով նախատեսվել է գրավոր քվեարկությամբ հանձնաժողովի որոշումների ընդունման հնարավորությունը եւ կազմակերպման ընդհանուր կարգը, որի մանրամասները կսահմանվեն Հանձնաժողովի կողմից: Ամրագրվել են նաեւ բանավոր որոշումների ընդունմանն առնչվող կարգավորումներ:

2. Ամրագրվել են հանձնաժողովի իրավական ակտերի բողոքարկման, այդ ընթացքում դրանց հետագա գործողությանն առնչվող հստակ կարգավորումներ, որոնք ուղղված են այդ ակտերի՝ ժամանակին կատարման ուժով իրենց նպատակին ծառայելուն:

3. Ամրագրվել են Հանձնաժողովի (անդամների) գործունեության անկախության երաշխիքներ (2021 թվականի մարտի 3-ին ընդունված «Տնտեսական մրցակցության պաշտպանության մասին» օրենքում փոփոխություն կատարելու մասին» N ՀՕ-92-Ն օրենքը եւս ներառում է նույնական կարգավորումներ հանձնաժողովի հետ միեւնույն իրավական կարգավիճակ ունեցող Հայաստանի Հանրապետության տնտեսական մրցակցության պաշտպանության պետական հանձնաժողովի համար), Հանձնաժողովի անդամների լիազորությունները հստակ ամրագրող կարգավորումներ, քվեարկության դրված հարցի մասով բացասական դիրքորոշում ունենալու դեպքում հանձնաժողովի անդամի կողմից հատուկ կարծիք ներկայացնելու հնարավորություն եւ պարտավորություն, հանձնաժողովի անդամներին ներկայացվող պահանջների, վերջիններիս պաշտոնավարման եւ գործունեության դադարման (դադարեցման) ու կասեցման հետ կապված հստակեցումներ,

4. Հանձնաժողովի նիստերի հրավիրման եւ անցկացման վերաբերյալ օրենսդրական կարգավորումները համապատասխանեցվել են առկա իրողություններին, մասնավորապես ամրագրվել է Հանձնաժողովի նիստին ինչպես Հանձնաժողովի անդամի, այնպես էլ այլ անձանց՝ տեսաձայնային հեռահաղորդակցության կապի միջոցով մասնակցելու հնարավորություն, հստակեցվել են նիստը դռնփակ անցկացնելու, նիստի արձանագրման եւ ձայնագրման, ծանուցումների, հետաձգումների հետ կապված հարցերը եւ այլն:

5. Հանձնաժողովի կողմից մոնիթորինգի իրականացման, ինպես նաեւ կարգավորվող անձանց կամ սպառողների տարածք մուտք գործելու վերաբերյալ կարգավորումները համապատասխանեցվել են լիազորող նորմի իրավական որոշակիության սկզբունքին:

6. Նախատեսվել են շահագրգիռ եւ այլ անձանց պատշաճ ծանուցման ապահովման հետ կապված հստակ եւ ամբողջական օրենսդրական կարգավորումներ:

7. Օրենքում ամրագրվել են իրավասու մարմինների եւ կարգավորվող անձանց կողմից Հանձնաժողովի լիազորությունների իրականացման համար անհրաժեշտ տեղեկատվության տրամադրման վերաբերյալ կարգավորումներ, այդ թվում՝ հստակ ժամկետներ: Համանման պարտավորություն նախատեսվել է նաեւ հանձնաժողովի համար:

8. Ամրագրվել է դիմում-բողոքների եւ հաղորդումների արդյունավետ եւ համակողմանի քննարկմանն ուղղված հստակ ընթացակարգ:

9. Նախատեսվել են Հանձնաժողովի կողմից իրականացվող վարչական վարույթներով փաստական հանգամանքների բազմակողմանի, լրիվ եւ օբյեկտիվ քննարկմանն ուղղված կարգավորումներ, որոնք հաշվի են առնում կարգավորվող ոլորտներին բնորոշ առանձնահատկությունները, խիստ մասնագիտացված բնույթ կրող հարցերի համակողմանի քննության անհրաժեշտությունը, հանրային ծառայություններից օգտվող սպառողների եւ կարգավորվող անձանց շահերի հավասարակշռմանը միտված մեխանիզմները եւ այլն: Այդ առումով նախատեսվել է վարչական վարույթի ժամկետի՝ գործող օրենսդրությամբ սահմանվածի համեմատությամբ ավելի երկար ժամկետ, տեխնոլոգիաների զարգացմամբ պայմանավորված թղթային մատյանների վարման աննպատակարհարմարությունից ելնելով՝ սահմանվել է վարչական գործերի եւ վարչական վարույթի արդյունքում ընդունված վարչական ակտերի էլեկտրոնային հաշվառման պահանջ, սահմանվել են Հանձնաժողովի կողմից պատասխանատվության կիրառման վաղեմության ժամկետներ, ինչպես նաեւ վարչական վարույթների միացման եւ առանձնացման հնարավորություններ: Նախագծով ամրագրվել է դրույթ, որով հնարավորություն կընձեռնվի Հանձնաժողովին՝ վարույթը վերսկսել այն դեպքում, երբ օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտով արձանագրվել է Հանձնաժողովի կողմից հայեցողական լիազորությունները ոչ իրավաչափ իրականացնելու, այդ թվում՝ վարչական վարույթի իրականացման ընթացակարգային խախտումներ թույլ տալու հանգամանքը: Հստակեցվել են վարչական վարույթի մասնակցի լսված լինելու իրավունքի ապահովմանը վերաբերող դրույթները: Նկատի ունենալով ժամանակակից տեխնոլոգիական հնարավորությունները՝ Օրենքը լրացվել է վարույթի մասնակիցների՝ լսմանը ժամանակի իրական ռեժիմում առցանց եղանակով մասնակցելու հնարավորություն սահմանող դրույթով:

Նախատեսվել է Հանձնաժողովի որոշումներով իրավախախտման վարույթի պատասխանողի գույքի վրա կիրառված տուգանքի չափով արգելանք դնելու հնարավորությունը:

Միաժամանակ, հստակեցվել են վարչական վարույթի երկարաձգման, կասեցման, վերսկման եւ կարճման օրենսդրությամբ ամրագրված հիմքերը:

10. Օրենսդրական հստակեցում են ստացել հանձնաժողովի կողմից իրավախախտման փաստի արձանագրման դեպքում մինչեւ խախտումը եղած դրությունը վերականգնելու ու դրանից բխող գործողություններ կատարելու (այդ թվում՝ հաշվարկ, վերահաշվարկ եւ այլն) կամ այդ մասին հանձնարարականներ տալու հետ կապված իրավասությունները: Հստակեցվել են էլեկտրոնային հաղորդակցության ոլորտում տույժերի կիրառման, ինչպես նաեւ կարգավորվող անձանց նկատմամբ հսկողության փոխանցման հետ կապված կարգավորումները:

11. Առաջարկվել է սահմանել Հանձնաժողովի պահպանման ծախսերի մեծությունն անհրաժեշտ չափով ավելացնելու գործընթացը, ինչի արդյունքում համապատասխանաբար կավելանան պետական բյուջե վճարվող հանրային ծառայությունների կարգավորման պարտադիր վճարները: Փոփոխությունը հնարավորություն կտա Հանձնաժողովին մրցույթի միջոցով ներգրավելու անկախ աուդիտորների, որոնք իրենց մատուցած ծառայությունների համար վճարվելով Հանձնաժողովի կողմից, հաշվետու կլինեն վերջինիս, եւ, դրանով իսկ՝ կբացառվի աուդիտի իրականացման ընթացքում կարգավորվող անձանց միջամտությունը կամ ներգործությունը: Բացի այդ, Հանձնաժողովի կողմից անհրաժեշտ է գնահատել էլեկտրոնային հաղորդակցության ոլորտում օպերատորների ցանցերի հուսալիության եւ անվտանգության ապահովման մակարդակը, ինչպես նաեւ՝ ենթակառուցվածքների զարգացման եւ ծառայությունների հասանելիության ապահովման ուղղությամբ որոշակի պարտավորություններ սահմանելու նպատակով՝ ենթակառուցվածքների զարգացման համար պահանջվող ներդրումներն ու դրանց վերադարձելիությունը, ինչի իրականացումը եւս պահանջում է նեղ մասնագիտացում ունեցող անձանց (աուդիտ, վերլուծություն) ներգրավում, եւ, չնայած «Էլեկտրոնային հաղորդկացության մասին» օրենքով Հանձնաժողովին ուսումնասիրություններ եւ աուդիտ իրականացնելու գործառույթի սահմանմանը, համապատասխան ֆինանսական միջոցների բացակայությամբ պայմանավորված՝ Հանձնաժողովն այն պատվիրակել է օպերատորներին: Հետեւաբար՝ առաջարկվող փոփոխությունը թույլ կտա ներգրավելու համապատասխան փորձառություն ունեցող միջազգային կամ տեղական փորձագետներ, ինչպես նաեւ մասնագիտացված կազմակերպություններ: Փոփոխությունը պայմանավորված է նաեւ Հանձնաժողովի շենքային պայմանները բարելավելու նպատակով կապիտալ վերանորոգման աշխատանքների իրականացման անհրաժեշտությամբ: Ընդ որում հանձնաժողովի պահպանման ծախսերն ավելացնելու առաջարկվող մեխանիզմն իրականացվելու է միայն ՀՀ կառավարության համաձայնությունը ստանալուց հետո:

12. Խմբագրական փոփոխությունների են ենթարկվել նաեւ Օրենքի մի շարք այլ դրույթներ:

Նախագծերի մշակման գործընթացում ներգրավված ինստիտուտները

Նախագիծը մշակվել է Հայաստանի Հանրապետության հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովի կողմից:

Ակնկալվող արդյունքը

Նախագծերի ընդունումն ուղղված է Հանձնաժողովի՝ հիմնարար նշանակություն ունեցող հանրային շահերի պաշտպանության սահմանադրաիրավական մանդատն իրագործելու կարողությունների բարելավմանը, եւ դրանով իսկ՝ հանրային ծառայությունների ոլորտի առավել արդյունավետ կարգավորման խթանմանը, ինչն էլ բխում է հանրային կարգավորման շահերից:

««Էներգետիկայի մասին» օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի մասով

Ընթացիկ իրավիճակը եւ առկա խնդիրները

1. Ներկայումս, ՀՀ էներգետիկայի բնագավառում ներդրումների ներգրավումը խթանելու, ներդրողների համար գործունեության որոշակի երաշխիքներ ապահովելու, կարգավորման կանխատեսելիությունը բարձրացնելու, սպառողների սակագների վրա հնարավոր բացասական ազդեցությունները բնագավառի զարգացման ռազմավարական ծրագրերին համահունչ մեղմելու, ինչպես նաեւ լիցենզավորված անձանց մոտ ծախսերի նվազեցման եւ գործունեության արդյունավետության խթաններ ստեղծելու նպատակով առանձին դեպքերում անհրաժեշտություն է առաջանում կիրառել հաստատուն (առավելագույն) սակագնային մեխանիզմներ:

2. Լինում են դեպքեր, երբ լիցենզավորված անձի կողմից, ի ապահովումն լիցենզիայով ստանձնած պարտավորությունների կատարման, հանձնաժողով նոր երաշխիք չի ներկայացվում, ներկայացված երաշխիքի գործողության ժամկետը լրանում է կամ դրանով ամրագրված (դրա շրջանակում առկա) գումարի չափը պակաս է լինում սահմանվածից, եւ նման իրավիճակներում օրենքով սահմանված դեպքերում երաշխքային գումարի՝ պետական բյուջե փոխանցման անհրաժեշտության ծագելիս, այդ փոխանցումը երաշխիքի շրջանակում հնարավոր չի լինում ապահովել: Նման իրավիճակների համար հանձնաժողովի կողմից հաստատված էներգետիկայի բնագավառում գործունեության լիցենզավորման կարգում ամրագրվել է դրույթ, որի համաձայն՝ հիշյալ դեպքերում նախատեսված գումարի՝ ՀՀ պետական բյուջե փոխանցելու պարտավորությունն ամբողջությամբ կամ չբավարարող մասով կրում է լիցենզավորված անձը: Մինչդեռ, Օրենքում բացակայում է նշված իրավիճակի դեպքում համապատասխան կարգավորում, այդ թվում՝ երաշխիք չներկայացնելու դեպքում լիցենզավորված անձի նկատմամբ կիրառվող ներգործության միջոցի մասով:

3. Օրենքի 27-րդ հոդվածի համաձայն՝ լիցենզիա ունեցող անձի բաժնեմասի (բաժնետոմսի, փայի) կամ դրա նկատմամբ իրավունքի օտարման, այլ կերպ փոխանցման կամ գրավադրման, ինչպես նաեւ լիցենզավորված գործունեության իրականացման համար անհրաժեշտ գույքի կամ դրա նկատմամբ իրավունքի օտարման, այլ կերպ փոխանցման կամ գրավադրման բոլոր գործարքներն անխտիր, նախքան դրանց առնչությամբ հանձնաժողովի համապատասխան որոշման կայացումը, ենթակա են գնահատման նաեւ Հայաստանի Հանրապետության կառավարության կողմից՝ ազգային անվտանգության կամ պետական շահերի տեսանկյունից: Մինչդեռ, քիչ չեն դեպքերը, երբ նշված գործարքները որեւէ կերպ չեն խաչվում ազգային անվտանգության կամ պետական շահերի հետ, (օրինակ՝ հողատարածքի վարձակալության տրամադրում կամ էներգատեղակայանքի դուրսգրում): Նման բոլոր դեպքերում հայտերի՝ Հայաստանի Հանրապետության կառավարություն ներկայացնելը կրում է զուտ ձեւական բնույթ եւ, ժամանակատարությունից ելնելով, լրացուցիչ բարդություններ առաջացնում այդ գործարքները կնքող լիցենզավորված անձանց համար:

4. Օրենքի 30.1 հոդվածի 2-րդ մասով սահմանված են լիցենզավորված անձի գործունեության լիցենզիայի դադարեցման դեպքերը, որի «գ» կետի համաձայն՝ լիցենզավորված անձի գործունեության լիցենզիան կարող է դադարեցվել նաեւ այն դեպքում, երբ արտադրության լիցենզիայով ամրագրված կառուցման (վերակառուցման) ժամանակահատվածում հանձնաժողովը կասեցրել է արտադրության լիցենզիան, եւ արտադրության լիցենզիա ունեցող անձը մինչեւ կառուցման (վերակառուցման) ժամանակահատվածի ավարտը չի վերացրել արտադրության լիցենզիայի կասեցման համար հիմք հանդիսացած խախտումը, հանձնաժողով չի ներկայացրել համապատասխան հիմնավորող փաստաթղթեր, եւ հանձնաժողովը չի վերացրել արտադրության լիցենզիայի կասեցումը: Գործնականում, սակայն, կան նաեւ դեպքեր, երբ լիցենզիայի կասեցումը հետեւանք չէ լիցենզավորված անձի կողմից թույլ տրված խախտման: Որպես օրինակ կարող է ծառայել Օրենքի 30.1 հոդվածի 1-ին մասով ամրագրած՝ տվյալ կայանի համար տրամադրված ջրօգտագործման թույլտվության կասեցման դեպքը: Նշված իրավիճակում առաջանում է օրենսդրական կարգավորման խնդիր:

5. Օրենքը չի նախատեսում կարգավորում, երբ արտադրության լիցենզիա ստանալու, դրանում կառուցման (վերակառուցման) ժամանակահատված ամրագրելու համար հիմք հանդիսացած անհրաժեշտ իրավունքը դադարելու դեպքում (այդ թվում՝ նշված իրավունքը հավաստող փաստաթղթի գործողության ժամկետը չերկարաձգվելու արդյունքում) հանձնաժողովն իրավասու լինի ուժը կորցրած ճանաչելու տրամադրված լիցենզիան (ներկայումս նման կարգավորում առկա է միայն ջրօգտագործման թույլտվության մասով): Ամրագրված չէ նաեւ լիցենզավորված անձի պարտավորությունը համապատասխան իրավունքից զրկվելու կամ լիցենզիա ստանալու կամ լիցենզիայում արտադրության ժամանակահատված ամրագրելու համար ներկայացված փաստաթղթերի (դրանցով ամրագրված իրավունքների) փոփոխության դեպքերում այդ մասին հանձնաժողովին տեղեկացնելու:

Առաջարկվող լուծումները

Ելնելով վերոգրյալից՝ մշակվել է «Էներգետիկայի մասին» օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագիծ, որով առաջարկվում է՝

1. Օրենքի 21-րդ հոդվածը լրացնել նոր մասով, որով կհստակեցվեն էներգետիկայի բնագավառի լիցենզավորված անձանց համար առանձին դեպքերում հաստատուն (առավելագույն) սակագնային մեխանիզմների կիրառման հետ կապված հանձնաժողովի իրավասությունները,

2. Օրենքի 26-րդ հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված երաշխիքային գումարի ՀՀ պետական բյուջե փոխանցման դեպքերից հանել արտադրության լիցենզիա ունեցող անձի կողմից Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրության պահանջներին համապատասխան փորձաքննություն անցած կայանի կառուցման նախագիծը (դրական փորձագիտական եզրակացություններով) հանձնաժողով ներկայացնելու ժամկետը երկրորդ անգամ երկարաձգվելու դեպքը.

3. Օրենքի 26-րդ հոդվածում ամրագրել դրույթ, համաձայն որի` սահմանված դեպքերում հանձնաժողովի կողմից երաշխիքային գումարը (լրիվ կամ մասնակի) պետական բյուջե փոխացելու վերաբերյալ որոշման ընդունման պարագայում, եթե լիցենզավորված անձի կողմից նախկինում հանձնաժողով երաշխիք չի ներկայացվել, ներկայացված երաշխիքի գործողության ժամկետը լրացել է եւ (կամ) դրանով ամրագրված (դրա շրջանակում առկա) գումարի չափը չի բավարարում նույն որոշման պահանջի ամբողջական ապահովման համար, նախատեսված գումարի՝ Հայաստանի Հանրապետության պետական բյուջե փոխանցելու պարտավորությունն ամբողջությամբ կամ չբավարարող մասով կրում է լիցենզավորված անձը.

4. առավել պարզեցնել Օրենքի 27-րդ հոդվածով ամրագրված գործարքների համաձայնեցման գործընթացն ու ժամկետները՝ ՀՀ կառավարություն ի կարծիք ներկայացնելով միայն լիցենզավորված անձանց համապատասխան բաժնեմասի (բաժնետոմսի, փայի) կամ դրա նկատմամբ իրավունքի օտարման, այլ կերպ փոխանցման, գրավադրման գործարքները.

5. Օրենքի 28-րդ հոդվածի 1-ին մասը լրացնել նոր կետերով, համաձայն որոնց՝ լիցենզավորված անձը պարտավոր կլինի լիցենզիա ստանալու համար հանձնաժողով ներկայացված փաստաթղթերի (այդ թվում՝ դրանցով ամրագրված իրավունքների) փոփոխության դեպքում նախապես, իսկ այդ մասին վերջինիս հայտնի չլինելու դեպքում՝ այդ մասին տեղեկանալուց հետո 15-օրյա ժամկետում տեղեկացնել հանձնաժողովին՝ ներկայացնելով փոփոխության հիմնավորումները եւ փոփոխված փաստաթղթերը, ինչպես նաեւ արտադրության լիցենզիա ստանալու, այդ թվում արտադրության (վերակառուցման) ժամանակահատված ամրագրելու համար անհրաժշտ իրավունքը օրենսդրությամբ սահմանված կարգով դադարելու դեպքում` (այդ թվում իրավունքը հավաստող փաստաթղթի գործունեության ժամկետը չերկարաձգվելու դեպքում) այդ մասին տեղեկանալուց հետո 15-օրյա ժամկետում տեղեկացնել հանձնաժողովին.

6. Օրենքում որպես լիցենզիայի գործողության կասեցման հիմք ամրագրել նաեւ հանձնաժողովի հաստատած կարգին համապատասխան անձի կողմից երաշխիք չներկայացնելու դեպքը.

7. նոր խմբագրությամբ շարադրել Օրենքի 30.1 հոդվածի 2-րդ մասի «գ» կետը՝ ամրագրելով, որ լիցենզավորված անձի գործունեության լիցենզիան կարող է դադարեցվել այն դեպքում, երբ արտադրության լիցենզիայով ամրագրված կառուցման (վերակառուցման) ժամանակահատվածում հանձնաժողովը կասեցրել է արտադրության լիցենզիան եւ մինչեւ կառուցման (վերակառուցման) ժամանակահատվածի ավարտը լիցենզիայի կասեցումը չի վերացվել.

8. Օրենքում որպես լիցենզիայի գործողության դադարեցման հիմք ամրագրել նաեւ օրինական ուժի մեջ մտած ակտի հիման վրա արտադրության լիցենզիա ստանալու, դրանում կառուցման (վերակառուցման) ժամանակահատված ամրագրելու համար հիմք հանդիսացած անհրաժեշտ իրավունքը դադարելու, այդ թվում՝ նշված իրավունքը հավաստող փաստաթղթի գործողության ժամկետը չերկարաձգվելու դեպքը:

Ակնկալվող արդյունք

Նախագծի ընդունումն էապես կնպաստի հանձնաժողովի իրավասությունների առավել արդյունավետ իրականացմանը եւ էներգետիկայի ոլորտում գործունեության դյուրինացմանն ու խթանմանը:

Իրավական ակտը մշակող մարմինը

Հայաստանի Հանրապետության հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողով:

• ««Հանրային ծառայությունների կարգավորման պարտադիր վճարների մասին» օրենքի նախագծի մասով

Ընթացիկ իրավիճակը եւ առկա խնդիրները

«Հանրային ծառայությունների կարգավորման պարտադիր վճարների մասին» օրենքն ընդունվել է 2005 թվականին եւ վերջինիս իմաստով կարգավորման պարտադիր վճար վճարողներ են համարվում հանրային ծառայությունների ոլորտում կարգավորվող գործունեություն իրականացնող եւ ծառայություն մատուցող անձինք, որոնց համար ՀՀ հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովը (այսուհետ՝ Հանձնաժողով) սահմանում է կարգավորվող սակագներ: Ընդ որում, նշված մոտեցման ամրագրումը պայմանավորված է եղել այն հանգամանքով, որ օրենքի մշակման ժամանակ Հանձնաժողովի կողմից հանրային ծառայությունների ոլորտում կարգավորվող գործունեություն իրականացնող անձանց համար հիմնականում սահմանվում էին սակագներ: Այդ ժամանակ բացառություն էր կազմում հեռահաղորդակցության բնագավառը, որը նոր էր անցել Հանձնաժողովի կարգավորման դաշտ եւ այդ ժամանակ ամրակցված կապի ծառայությունների սակագները նույնպես ենթակա էին ամբողջությամբ կարգավորման: Միայն բջջային կապի շուկայում էր ծառայությունների գները ձեւավորվող մրցակցության պայմաններում:

Այնուհետեւ, «Հանրային ծառայությունները կարգավորող մարմնի մասին» օրենքում կատարված լրացումներով հանրային ծառայությունները կարգավորող ոլորտում ներառվել են փոստային կապի բնագավառը՝ ունիվերսալ ծառայությունների սակագների մասով, տրանսպորտային միջոցների պարտադիր տեխնիկական զննության անցկացման բնագավառը` միայն սակագների մասով, երկաթուղային տրանսպորտի բնագավառը` ենթակառուցվածքի օգտագործման վճարների հաստատման մասով:

Անցած տարիների ընթացքում հանրային ծառայությունների կարգավորվող ոլորտներում տեղի են ունեցել զգալի զարգացումներ, որի արդյունքում ստեղծվել է եւ նախատեսվում է այնպիսի իրավիճակ, երբ կարգավորվող ոչ բոլոր անձանց համար է Հանձնաժողովը սահանում (սահմանելու) սակագներ եւ, արդյունքում վերջիններս դուրս են մնում կարգավորման պարտադիր վճար վճարողների ցանկից՝ չնայած նշված անձանց մասով Հանձնաժողովն իրականացնում է համապատասխան գործառույթներ: Մասնավորապես, հեռահաղորդակցության բնագավառում հանձնաժողովն իրականացնում է ամբողջական կարգավորում, սակայն նշված շուկայում առկա մրցակցության պայմաններում սակագների կարգավորման անհրաժեշտությունը բացակայում է եւ գրեթե չի իրականացվում: Բացի այդ, «Էներգետիկայի մասին» օրենքում կատարված փոփոխությունների շրջանակում առաջիկա տարիներին նախատեսվում է էլեկտրաէներգետիկական շուկայի ամբողջությամբ կարգավորվող մոդելից աստիճանական անցում կատարել մրցակցային մոդելի, որի պարագայում ի հայտ կգան չկարգավորվող գներով գործող շուկայի նոր մասնակիցներ: Արդյունքում, հանձնաժողովի ռեսուրսներն օգտագործովում են նաեւ սակագնային կարգավորումից դուրս գտնվող տնտեսվարողների մասով, մինչդեռ վերջիններս գործող օրենքի շրջանակում չեն վճարում հանրային ծառայությունների կարգավորման պարտադիր վճար:

Միեւնույն ժամանակ, կարգավորման պարտադիր վճարներ վճարողների կողմից վճարված կարգավորման պարտադիր վճարների տարեկան մեծությունը եւ դրույքաչափերը գործող օրենքով հաշվարկվում եւ սահմանվում են Հանձնաժողովի յուրաքանչյուր տարվա պահպանման ծախսերի նախահաշվի հիման վրա, որը հաստատվում է բյուջետային գործընթացի համար սահմանված կարգով եւ ժամկետներում: Արդյունքում, երբ հաշվարկային տարվա ընթացքում ի հայտ է գալիս կապիտալ ծախսեր կատարելու անհրաժեշտություն կամ կարգավորվող բնագավառներում կարգավորման գործառույթների իրագործման կամ կատարելագործման նպատակով լրացուցիչ ֆինանսավորում պահանջող աշխատանքներ կատարելու անհրաժեշտություն, Հանձնաժողովը կաշկանդված է նախորդ տարում արդեն իսկ հաստատված կարգավորման պարտադիր վճարները ընթացիկ տարում վերանայելու եւ վճարողների համար նոր դրույքաչափեր սահմանելու օրենքով գործող սահմանափակումներով:

Առաջարկվող լուծումները

Ելնելով վերոգրյալից՝ առաջարկվում է լրամշակել «Հանրային ծառայությունների կարգավորման պարտադիր վճարների մասին» օրենքը՝ այն դարձնելով համահունչ ներկայիս եւ առաջիկայում նախատեսվող հանրային ծառայությունների ոլորտներում կարգավորման քաղաքականությանը:

Մասնավորապես, լրամշակված օրենքի նախագծով հստակեցվում են կարգավորման պարտադիր վճար վճարողներ համարվելու չափանիշները եւ նրանց շրջանակը, բարելավում է Հանձնաժողովի գործունեության ֆինանսավորման մեխանիզմը, կարգավորվող անձանց միջեւ կարգավորման պարտադիր վճարների բաշխման մոտեցումները եւ հնարավորություն է ստեղծվում հաշվետու տարվա ընթացքում կարիքն առաջանալու դեպքերում համապատասխան փոփոխություններ կատարել կարգավորման պարտադիր վճար վճարողների ցանկում եւ պարտադիր վճարների դրույքաչափերում:

Կարգավորման պարտադիր վճար վճարողներ կհանդիսանան «Հանրային ծառայությունները կարգավորող մարմնի մասին» օրենքի իմաստով հանրային ծառայությունների կարգավորվող ոլորտում գործունեություն իրականացնող եւ ծառայություն մատուցող հետեւյալ անձինք, որոնց ցանկը նոր կարգավորվող անձանց մուտքով եւ որոշ կարգավորվող անձանց գործունեության դադարեցմամբ յուրաքանչյուր տարի կարող է փոփոխվել,

1) 10 ՄՎտ-ից ավել դրվածքային հզորություն ունեցող էլեկտրական էներգիա արտադրող կայանները (ներկայումս՝ «Հրազդանի էներգետիկ կազմակերպություն (ՀրազՋԷԿ)» ԲԲԸ-ի, «Հայկական ատոմային էլեկտրակայան», «Երեւանի Ջերմաէլեկտրակենտրոն», «ՔոնթուրԳլոբալ Հիդրո Կասկադ», «Միջազգային էներգետիկ կորպորացիա» ՓԲԸ-երի կայանները, «Գազպրոմ Արմենիա» ՓԲԸ-ի «Հրազդան-5» կայանը, «ՁՈՐԱԳԵՏ ՀԻԴՐՈ», «ԱՄԲԵՐԴ ՀԷԿ» ՍՊԸ-ների կայանները),

2) էլեկտրաէներգետիկական համակարգում բաշխման, երաշխավորված մատակարարման, հաղորդման, համակարգի եւ շուկայի օպերատորների ծառայություններ մատուցող լիցենզավորված անձինք (ներկայումս՝ «Հայաստանի էլեկտրական ցանցեր», «Բարձրավոլտ էլեկտրացանցեր», «Հաշվարկային կենտրոն» եւ «Էլեկտրաէներգետիկական համակարգի օպերատոր» ՓԲԸ-ներ), ինչպես նաեւ էլեկտրական էներգիայի մեծածախ առեւտի եւ մատակարարման լիցենզիաներ ունեցող անձինք, որոնց հաշվետու տարվան նախորդող 2-րդ տարվա կարգավորվող գործունեությունից հասույթը կգերազանցի 500 մլն դրամը (առանց ԱԱՀ-ի),

3) գազամատակարարման համակարգի լիցենզավորված անձինք (ներկայումս՝ «Գազպրոմ Արմենիա» ՓԲԸ եւ «Տրանսգազ» ՍՊԸ),

4) ջերմամատակարարման համակարգի լիցենզավորված անձինք, որոնց հաշվետու տարվան նախորդող 2-րդ տարվա կարգավորվող գործունեությունից հասույթը կգերազանցի 500 մլն դրամը (առանց ԱԱՀ-ի),

5) ջրային ոլորտում գործունեություն իրականացնող կարգավորվող անձինք (ներկայումս՝ «Վեոլիա Ջուր» եւ «Ջրառ» ՓԲԸ-ներ),

6) հեռահաղորդակցության բնագավառում գործունեություն իրականացնող կարգավորվող անձինք, որոնց անհրաժեշտ է տիրապետել եւ շահագործել էլեկտրոնային հաղորդակցության ցանց (ներկայումս՝ «Տելեկոմ Արմենիա», «ՄՏՍ Հայաստան», «Յուքում», «Ջի-Էն-Սի Ալֆա» ՓԲԸ-ներ եւ «Արփինետ» ՍՊԸ),

7) փոստային կապի բնագավառում գործունեություն իրականացնող կարգավորվող անձինք, որոնց հաշվետու տարվան նախորդող 2-րդ տարվա կարգավորվող գործունեությունից հասույթը գերազանցում է 500 մլն դրամը՝ առանց ԱԱՀ-ի (ներկայումս՝ «Հայփոստ» ՓԲԸ),

8) երկաթուղային տրանսպորտի բնագավառում (ենթակառուցվածքն օգտագործման տրամադրելու մասով) գործունեություն իրականացնող կարգավորվող անձինք, որոնց հաշվետու տարվան նախորդող 2-րդ տարվա կարգավորվող գործունեությունից հասույթը գերազանցում է 500 մլն դրամը՝ առանց ԱԱՀ-ի,

9) տրանսպորտային միջոցների պարտադիր տեխնիկական զննության անցկացման բնագավառում գործունեություն իրականացնող կարգավորվող անձինք, որոնց հաշվետու տարվան նախորդող 2-րդ տարվա կարգավորվող գործունեությունից հասույթը գերազանցում է 500 մլն դրամը՝ առանց ԱԱՀ-ի:

Ընդ որում, կարգավորվող սակագներով ծառայություններ մատուցող կարգավորվող անձանց կողմից վճարվող կարգավորման պարտադիր վճարների մեծությունները հաշվարկային ու փաստացի հասույթների հավասարության դեպքում կնվազեն, քանի որ մրցակցային պայմաններում չկարգավորվող գներով գործող կարգավորվող անձինք նույնպես կսկսեն վճարել կարգավորման պարտադիր վճարներ, ինչն իր հերթին դրական ազդեցություն կունենա կարգավորվող սակագներով ծառայություններ ստացող սպառողների վրա: Այսպես, 2021 թվականի համար գործող օրենքի շրջանակում հաշվարկված կարգավորման պարտադիր վճարներների մեծությունները նոր օրենքի նախագծով հաշվարկելու դեպքում կփոփոխվեին հետեւյալ կերպ (հաշվի են առնվել նաեւ հասույթների փոփոխությունները).

1) էլեկտրաէներգետիկական համակարգի ընկերությունների կողմից վճարվող կարգավորման պարտադիր վճարները կլինեին պակաս 46.5 մլն դրամով, այդ թվում՝

ա. «Հայաստանի էլեկտրական ցանցեր» ՓԲԸ-ի մասով՝ պակաս 38.8 մլն դրամով,

բ. «Բարձրավոլտ էլեկտրացանցեր» ՓԲԸ-ի մասով՝ պակաս 1.5 մլն դրամով,

գ. «Հաշվարկային կենտրոն» ՓԲԸ-ի մասով՝ պակաս 0.1 մլն դրամով,

դ. «Էլեկտրաէներգետիկական համակարգի օպերատոր» ՓԲԸ-ի մասով՝ պակաս 0.7 մլն դրամով,

ե. «Հայկական ատոմային էլեկտրակայան» ՓԲԸ-ի մասով՝ պակաս 16.4 մլն դրամով,

զ. «Երեւանի Ջերմաէլեկտրակենտրոն» ՓԲԸ-ի մասով՝ պակաս 1.5 մլն դրամով,

է. «ՔոնթուրԳլոբալ Հիդրո Կասկադ» ՓԲԸ-ի մասով՝ պակաս 7.6 մլն դրամով,

ը. «Միջազգային էներգետիկ կորպորացիա» ՓԲԸ-ի մասով՝ պակաս 0.8 մլն դրամով,

թ. «ՁՈՐԱԳԵՏ ՀԻԴՐՈ» ՍՊԸ-ի մասով՝ պակաս 0,6 մլն դրամով,

ժ. «ԱՄԲԵՐԴ ՀԷԿ» ՍՊԸ-ի մասով՝ պակաս 0,6 մլն դրամով,

ժա. «Գազպրոմ Արմենիա» ՓԲԸ-ի «Հրազդան-5» կայանի մասով՝ ավել 10.1 մլն դրամով,

ժբ. «Հրազդանի էներգետիկ կազմակերպություն (ՀրազՋԷԿ)» ԲԲԸ-ի մասով՝ ավել 12 մլն դրամով (ավելացումը պայմանավորված է փաստացի հասույթի ավել լինելով, հակառակ պարագայում կարգավորման պարտադիր վճարը կնվազեր),

2) գազամատակարարման համակարգի ընկերությունների՝ «Գազպրոմ Արմենիա» ՓԲԸ-ի եւ վերջինիս «Տրանսգազ» ՍՊԸ-ի կողմից վճարվող կարգավորման պարտադիր վճարները կլինեին պակաս 70.7 մլն դրամով,

3) ջերմամատակարարման համակարգի ընկերությունները՝ «Գազպրոմ Արմենիա», «Երեւանի Ջերմաէլեկտրակենտրոն» եւ «ՀայՌուսկոգեներացիա» ՓԲԸ-ները տվյալ ոլորտի մասով չէին վճարի 2021 թվականի համար սահմանված 11.9 մլն դրամ կարգավորման պարտադիր վճարները, քանի որ վերջիններիս 2019 թվականի փաստացի հասույթը չի գերազանցում 500 մլն դրամը,

4) ջրային ոլորտի ընկերությունների կողմից վճարվող կարգավորման պարտադիր վճարները կլինեին պակաս 5.2 մլն դրամով, այդ թվում՝ «Վեոլիա Ջուր» ՓԲԸ-ի մասով 4.4 մլն դրամով եւ «Ջրառ» ՓԲԸ-ի մասով 0.8 մլն դրամով,

5) հեռահաղորդակցության բնագավառի ընկերությունները ավել կվճարեին 131.5 մլն դրամով, այդ թվում՝ «Տելեկոմ Արմենիա» ՓԲԸ-ն՝ գործող օրենքի շրջանակում միակ կարգավորման պարտադիր վճար վճարողը (մատուցում է կարգավորվող սակագներով ֆիքսված կապի ծառայություններ) ավել կվճարեր 19 մլն դրամ, իսկ մյուս 500 մլն դրամից (առանց ԱԱՀ-ի) ավելի հասույթ ունեցող ընկերությունները՝ «ՄՏՍ Հայաստան», «Յուքում», «Ջի-Էն-Սի Ալֆա» ՓԲԸ-ները եւ «Արփինետ» ՍՊԸ-ն, որոնք ներկայումս չեն վճարում կարգավորման պարտադիր վճարներ, նոր օրենքի շրջանակում կվճարեին համապատասխանաբար՝ 61.7 մլն դրամ, 43.5 մլն դրամ, 6.2 մլն դրամ եւ 1.1 մլն դրամ,

6) փոստային կապի բնագավառում միակ կարգավորվող գործունեություն իրականացնող «Հայփոստ» ՓԲԸ-ն կվճարեր 2.8 մլն դրամ կարգավորման պարտադիր վճար,

7) երկաթուղային տրանսպորտի բնագավառում (ենթակառուցվածքն օգտագործման տրամադրելու մասով) ներկայումս կարգավորվող ոլորտում գործունեություն է իրականացնում «Հարավկովկասյան երկաթուղի» ՓԲԸ-ն, սակայն վերջինս ենթակառուցվածքի օգտագործման ծառայություն փաստացի չի մատուցում եւ նրա համար օգտագործման վճար սահմանված չէ, ուստի այդ պայմաններում ինչպես գործող օրենքի, այնպես էլ նոր օրենքի շրջանակում «Հարավկովկասյան երկաթուղի» ՓԲԸ-ն չի վճարի կարգավորման պարտադիր վճար,

8) տրանսպորտային միջոցների պարտադիր տեխնիկական զննության անցկացման բնագավառում ներկայումս կարգավորվող գործունություն իրականացնող անձանց փաստացի հասույթը չի գերազանցում 500 մլն դրամը (առանց ԱԱՀ-ի), ուստի տվյալ բնագավառի ընկերությունները ինչպես գործող օրենքի, այնպես էլ նոր օրենքի շրջանակում չեն վճարի կարգավորման պարտադիր վճարներ, քանի դեռ որեւէ մեկը չի անցել հասույթի նշված շեմը:

Նախագծերի փաթեթի մշակման գործընթացում ներգրավված ինստիտուտները եւ անձինք

Նախագիծը մշակվել է Հայաստանի Հանրապետության հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովի կողմից:

Ակնկալվող արդյունքը

Նախագծի ընդունմամբ կարգավորման պարտադիր վճար վճարողների ցանկը կձեւավորվի ներկայիս հանրային ծառայությունների ոլորտներում կարգավորման քաղաքականությանը համահունչ եւ կբարելավվի հանրային ծառայությունները կարգավորող մարմնի ֆինանսավորման մեխանիզմները:

Տեղեկանք գործող օրենքի փոփոխվող հոդվածների վերաբերյալ

Հայաստանի Հանրապետության կառավարության որոշում

Հայաստանի Հանրապետության վարչապետի որոշում

Գրություն