Հոդված 1. «Սահմանադրական դատարանի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքը շարադրել հետեւյալ խմբագրությամբ.

«ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ
ՕՐԵՆՔԸ

Սահմանադրական դատարանի մասին

ԳԼՈՒԽ 1

ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ  ԴՐՈՒՅԹՆԵՐ

Հոդված 1. Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրական դատարանը

1. ՀՀ սահմանադրական դատարանը Հայաստանի Հանրապետությունում սահմա՟նադրական արդարադատու՟թյան բարձրագույն մարմինն է, որն ապահովում է ՀՀ իրավակարգում Սահմա՟նադրու՟թյան գերակայությունը եւ անմիջական գործողու՟թյունը:

2. Արդարադատություն իրականացնելիս սահմանադրական դատարանն անկախ է եւ ենթարկվում է միայն Սահմանադրությանը:

Հոդված 2. Սահմանադրական դատարանի լիազորությունները, կազմավորման եւ գործունեության կարգը

Սահմանադրական դատարանի լիազորությունները  եւ կազմավորման կարգը սահման՟վում են Սահ՟մա՟նադրությամբ, իսկ գործունեության կարգը` Սահմանադրությամբ եւ սույն օրենքով:

Հոդված 3. Սահմանադրական դատարանի անդամին ներկայացվող պահանջները

1. Սահմանադրական դատարանի անդամ կարող է լինել 35 տարին լրացած, Հայաստանի Հանրապետության ընտրական իրավունք ունեցող այն քաղաքացին, որը չունի այլ պետության քաղաքացիություն, ունի բարձրագույն իրավաբանական կրթություն, կամ սահմանադրական իրավունքի ոլորտում գիտական աստիճան, ,իրավաբանի մասնագիտությամբ առնվազն տասը տարվա աշխատանքային ստաժ եւ տիրապետում է հայերենին։

2. Սահմանադրական դատարանի անդամ նշանակելիս Ազգային ժողովը եւ Հանրապետության Նախագահը պետք է հաշվի առնեն նաեւ սահմանադրական դատարանի անդամի թեկնածուի բարոյական հատկանիշները:

3. Սահմանադրական դատարանի անդամը չի կարող զբաղվել ձեռնարկատիրական գործունեությամբ, զբաղեցնել իր պարտականությունների հետ չկապված պաշ՟տոն պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմիններում, պաշտոն առեւտրային կազմակերպություններում, կատարել այլ վճարովի աշխատանք, բացի գիտական, մանկա՟վարժական եւ ստեղ՟ծագործական աշխատանքից, որը չպետք է  խոչընդոտի սահմանադրական դատարանի անդամի լիազորությունների իրականացմանը եւ չի կարող  հարգելի պատճառ համարվել սահմանադրական դատարանի նիստերից բացակայելու համար։

4. Սահմանադրական դատարանի անդամը չի կարող լինել որեւէ կուսակցության անդամ կամ զբաղվել քաղաքական գործունեությամբ։

Հոդված 4. Սահմանադրական դատարանի անդամի երդումը

Սահմանադրական դատարանի անդամը պաշտոնն ստանձնում է Ազգային ժողովի նիստում տրված հետեւյալ երդմամբ՝ «Ստանձնելով սահմանադրական դատարանի անդամի պաշտոնը, Հայաստանի Հանրապետության ժողովրդի առջեւ երդվում եմ.. ապահովել Սահմանադրության գերակայությունը, լինել անաչառ, հավատարիմ մնալ սահմանադրական դատարանի անդամի կոչմանը»:

Հոդված 5. Սահմանադրական դատարանում գործերի քննության հիմնական սկզբունքները

Սահմանադրական դատարանում գործերի քննության հիմնական սկզբունքներն են՝

ա) անկա՟խությունը.

բ) գործի հանգամանքների ի պաշտոնե պարզումը.

գ)կողմերի իրավահա՟վասարությունն ու մրցակցությունը.

դ)կոլեգիալությունը.

ե) հրապարակայնությունը։

Հոդված 6. Սահմանադրական դատարանի գործունեության երաշխիքները

1. Սահմանադրական դատարանի ֆինանսավորումն իրականացվում է պետա՟կան  բյուջեի միջոցների հաշվին, որը պետք է ապահովի  սահմանադրական դատա՟րանի բնականոն գործունեությունը:

 2. Սահմանադրական դատարանի նախագահը, սահմանադրական դատարանի կա՟նո՟նակարգով սահմանված կարգով, բյուջետային համակարգի մասին օրենքով սահմանված ժամկետում սահմանադրական դատարանի ծախսերի նախա՟հաշիվը (բյուջետային հայտ) ներկայացնում է կառավարություն՝ պետական բյուջեի նախագծում ընդգրկելու համար:

3. Սահմանադրական դատարանի բյուջեն պետական բյուջեի մաս է:

4. Սահմանադրական դատարանի բյուջետային հայտը կառավարության կողմից ընդունվելու դեպքում ընդգրկվում է պետական բյուջեի նախագծում, իսկ առարկության դեպքում պետական բյուջեի նախագծի հետ միասին ներկայացվում է Ազգային Ժողով:

Կառավարությունն Ազգային Ժողով եւ սահմանադրական դատարան է ներկայացնում բյուջետային հայտի վերաբերյալ առարկության  հիմնավորումը:

5. Սահմանադրական դատարանի բնականոն գործունեության ապահովման համար չկանխատեսված ծախսերի ֆինանսավորման նպատակով նախատեսվում է սահմա՟նադրական դատարանի պահուստային ֆոնդ, որը ներկայացվում է բյուջեի առանձին տողով: Պահուստային ֆոնդի մեծությունը հավասար է տվյալ տարվա պետական բյուջեի մասին օրենքով սահմանադրական դատարանի համար նախատեսված բյուջեի երկու տոկոսին:

6. Սահմանադրական դատարանն ինքնուրույն է ձեւավորում իր աշխատակազմը եւ տնօրինում իր ֆինանսական միջոցները:

 7. Կառավարությունը սահմանադրական դատարանին՝ նրա բնականոն գործունեության ապահովման համար, հատկացնում է առանձին շենք եւ անհրաժեշտ գույք:

8. Սահմանադրական դատարանի զբաղեցրած շենքների, շինությունների անվտանգու՟թյունն ապահովվում է օրենքով սահմանված կարգով:

9. Սահմանադրական դատարանի անդամի, նրա ընտանիքի անդամների, նրա զբաղեցրած բնակելի եւ ծառայողական տարածքների անձեռնմխելիության նկատմամբ ոչ իրավաչափ ներգործության կամ ներգործության սպառնալիքի դեպքում սահմա՟նադրա՟կան դատարանի պահան՟ջով իրավասու պետա՟կան մարմինները պար՟տավոր են անհապաղ ձեռնարկել բոլոր անհրաժեշտ միջոցները` սահմա՟նադրա՟կան դատարանի անդամի, նրա ընտանիքի անդամների եւ նրա զբաղեցրած բնակելի եւ ծառայողական շինությունների անվտանգությունն ապահովելու ուղղությամբ:

10. Սահմանադրական դատարանի անդամներից եւ աշխատակազմի աշխատակիցներից բացի, այլ անձինք սահմանադրական դատարանի շենք կարող են մուտք գործել սահմա՟նադրական դատարանի կանոնակարգով սահմանված կարգով:

Հոդված 7. Սահմանադրական դատարանի նստավայրը

1. Սահմանադրական դատարանի նիստերն անցկացվում են  իր նստավայրում` Երեւան քաղաքում:

2. Սահմանադրական դատարանն անդամների ընդհանուր թվի ձայների առնվազն երկու երրորդով ընդունված աշխատակարգային որոշմամբ սահմանադրական դատարանի նիստեր կարող է անցկացնել նաեւ այլ վայրում:

Հոդված 8. Պետական խորհրդանիշների օգտագործումը սահմանադրական դատա՟րանում: Սահմանադրական դատարանի կնիքը

1. Սահմանադրական դատարանի նստավայրի վրա բարձրացվում է Հայաստանի Հանրապետության դրոշը:

2. Սահմանադրական դատարանի նիստերի դահլիճում տեղադրվում են Հայաստանի Հանրապետության զինանշանի պատկերը եւ Հայաստանի Հանրա՟պետու՟թյան դրոշը:

3. Սահմանադրական դատարանն ունի Հայաստանի Հանրապետության զինանշանի պատկերով եւ իր անվանումով կնիք:

ԳԼՈՒԽ 2

ՍԱՀՄԱՆԱԴՐԱԿԱՆ ԴԱՏԱՐԱՆԻ ԱՆԴԱՄԸ

Հոդված 9. Սահմանադրական դատարանի անդամի անկախությունը

1. Արդարադատություն իրականացնելիս սահմանադրական դատարանի անդամն անկախ է եւ ենթարկվում է միայն Սահմանադրությանը:

2. Սահմանադրական դատարանի անդամն իրավունք չունի իր գործունեության կապակցությամբ հայցել կամ ստանալ որեւէ ցուցում:

3. Սահմանադրական դատարանի անդամի գործունեության կապակցությամբ նրա նկատմամբ որեւէ ներգործություն անթույլատրելի է եւ հետապնդվում է օրենքով։

4. Սահմանադրական դատարանի անդամի գործունեությանը միջամտության կամ նրա նկատմամբ այլ ներգործության յուրաքանչյուր փաստի մասին սահմանադրական դատարանի անդամն անհապաղ իրազեկում է սահմա՟նադրական դատարանին, որն իր որոշմամբ կարող է  իրավասու մարմիններից պահանջել անհապաղ պատասխանատվության ենթարկել միջամ՟տություն թույլ տված  եւ (կամ) այն կազմակերպած անձին:

Հոդված 10. Սահմանադրական դատարանի անդամի անփոփոխելիությունը

1. Սահմանադրական դատարանի անդամն անփոփոխելի է:

2. Սահմանադրական դատարանի անդամի լիազորությունները դադարում են սույն օրենքի 14 հոդվածով նախատեսված  հիմքերով եւ կարգով:

Հոդված 11. Սահմանադրական դատարանի անդամի անձեռնմխելիությունը

1. Սահմանադրական դատարանի անդամն անձեռնմխելի է։

2. Սահմանադրական դատարանի անդամը չի կարող կալանավորվել, ներգրավվել որպես մեղադրյալ, ինչպես նաեւ նրա նկատմամբ չի կարող դատական կարգով վարչական պատասխա՟նատվու՟թյան ենթարկելու հարց հարուցվել` առանց սահմանադրական դատարանի եւ իրեն նշանակող մարմնի` Ազգային Ժողովի կամ Հանրապետության Նախագահի  համա՟ձայնության: Սահմանադրական դատարանի համաձայնությունը տրվում է եզրակացությամբ, Ազգային Ժողովի համաձայնությունը` ԱԺ որոշմամբ, իսկ Հանրապետության Նախագահի համաձայնությունը` հրամանագրով:

3. Սահմանադրական դատարանի անդամը չի կարող ձերբակալվել, բացա՟ռությամբ այն դեպքերի, երբ ձերբակալումն իրականացվում է հանցագործության կատարման պահին կամ անմիջապես դրանից հետո: Սահմանադրական դատարանի անդամի ձերբա՟կալման մասին անհապաղ տեղեկացվում են Հանրապետության Նախագահը եւ սահմա՟նադրական դատարանի նախագահը: Ձերբակալման մասին որոշումը ոչ ուշ, քան ձերբակալման պահից 24 ժամ հետո ուղարկվում է Հանրապետության Նախա՟գահին եւ սահմանադրական դա՟տարան:

Ձերբակալումը կատարած մարմինները եւ պաշտոնատար անձինք պարտավոր են ապահովել սահմանադրական դատարանի նախագահի կամ նրա լիա՟զորած այլ անձի անարգել մուտքը այն վայր, որտեղ պահվում է սահմա՟նադրական դատարանի ձերբակալված անդամը եւ ապահովել նրա տեսակ՟ցությունը սահմանադրական դատարանի անդամի հետ:

4. Սահմանադրական դատարանի անդամը չի կարող բերման ենթարկվել: Իրավասու մարմին առանց փաստաթղթերի բերման ենթարկված սահմա՟նադրական դատարանի անդամը պետք է անմիջապես ազատ արձակվի նրա ինքնությունը պարզելուց հետո:

5. Ծառայողական շինությունները, որտեղ սահմանադրական դատարանի անդամն աշխատում է, անձեռնմխելի են: Այդ շինություններ մուտք գործելը, դրանցում խուզարկությունը կամ զննումը կամ դրանցից փաստաթղթերի կամ իրերի առգրավումը իրականացվում են օրենքով սահմանված կարգով` սահմանադրական դատարանի նախագահի իրազեկմամբ:

6. Սահմանադրական դատարանի անդամի նկատմամբ քրեական գործ կարող է հարուցել միայն գլխավոր դատախազը:

7. Սահմանադրական դատարանի անդամը չի կարող հետապնդվել եւ պատաu՟խանատվության ենթարկվել իր կարգավիճակից բխող գործողությունների համար:

8. Ռազմական կամ հատուկ դրության հայտարարումը չի վերացնում սույն հոդվածում ամրագրված անձեռնմխելիության երաշխիքները:

9. Սահմանադրական դատարանի անդամին տրամադրվում է դիվանագիտական անձնագիր:

Հոդված 12. Սահմանադրական դատարանի նախագահի եւ անդամների նյութական ապահովությունը

1. Սահմանադրական դատարանի անդամի գործունեությունը երաշխավորելու նպատակով պետությունը նրա համար ապահովում է կյանքի եւ աշխատանքի արժանավայել պայմաններ։

2. Սահմանադրական դատարանի նախագահի եւ անդամների վարձատրության չափը սահմանվում է օրենքով։ Սահմանադրական դատարանի նախագահին եւ անդամներին վճարվում է նաեւ հավելավճար` սահմանադրական դատարանի անդամի, դատա՟վորի պաշտոնում աշխատանքի ստաժից ելնելով` դատավորների համար նախատեսված կարգով:

3. Սույն օրենքի 14 հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով, 3-րդ մասի 2-րդ եւ 5 -րդ կետերով նախատեսված հիմքերով, ինչպես նաեւ դատարանի օրինական ուժի մեջ մտած վճռով անգործունակ ճանաչվելու հիմքով սահմանադրական դատարանի անդամի լիազորությունների դադարման դեպքերում նրանց տրվում է կենսաթոշակ՝  իրենց զբաղեցրած պաշտոնում ստացած պաշտոնային դրույքաչափի ու հավե՟լավճա՟րի ընդհանուր գումարի 75 տոկոսի չափով: Սահմանադրական դատարանի նախագահի եւ անդամի պաշտոնային դրույքաչափի կամ հավելավճարի ավելացման դեպքում կենսաթոշակները համամասնորեն վերահաշվարկվում են:

4. Սահմանադրական դատարանի նախագահն ու անդամներն ունեն ամենամյա հերթական վճարովի արձակուրդի իրավունք՝ 30 աշխատանքային օր տեւողությամբ։

5. Սահմանադրական դատարանի ծանրաբեռնվածությունից ելնելով՝ սահմանադրական դատարանի նախագահը կարող է սահմանադրական դատարանի անդամներին արձակուրդից հետ կանչել:

Արձակուրդից հետ կանչվելու դեպքում սահմանադրական դատարանի անդամը պահպանում է  արձակուրդի չօգտագործված օրերն  օգտագործելու իրավունքը:

Հոդված 13.  Սահմանադրական դատարանի անդամների համազգեստը

Սահմանադրական դատարանի անդամները նիստի ժամանակ կրում են հատուկ համազգեստ, որի նկարագրությունը սահմանվում է սահմանադրական դատարանի կանոնակարգով:

ԳԼՈՒԽ 3

ՍԱՀՄԱՆԱԴՐԱԿԱՆ ԴԱՏԱՐԱՆԻ ԱՆԴԱՄԻ ԼԻԱԶՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԴԱԴԱՐՈՒՄԸ

Հոդված 14. Սահմանադրական դատարանի անդամի լիազորությունների դադարման, դադարեցման եւ կասեցման հիմքերը

1. Սահմանադրական դատարանի անդամի լիազորությունները դադարում են, եթե՝

1) լրացել է նրա 65 տարին.

2) նա մահացել է.

3) նա հրաժարվել է Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիությունից կամ ձեռք է բերել այլ պետության քաղաքացիություն.

4) նա իրեն նշանակած պետական մարմին հրաժարական ներկայացնելուց եւ միա՟ժամանակ այդ մասին սահմանադրական դատարանին տեղեկացնելուց ոչ ուշ, քան 10 օր հետո կրկնում է իր հրաժարականը.

5) դատարանի օրինական ուժի մեջ մտած վճռով նա ճանաչվել է անգործունակ, անհայտ բացակայող կամ մահացած.

6) նրա նկատմամբ կա դատարանի օրինական ուժի մեջ մտած մեղադրական դատավճիռ.

7) դատարանի օրինական ուժի մեջ մտած վճռով ապացուցվել է, որ նա պաշտոնում նշանակվել է  օրենքի խախտմամբ:

2. Սույն հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով նախատեսված դեպքում, եթե սահմանադրական դատարանի անդամն իր պաշտո՟նավարման տարիքը լրանալու պահին մասնակցում է մեկ կամ մեկից ավելի գործերի դատաքննությանը, ապա նրա լիազորությունները դադարում են այդ գործի (գործերի) ավարտման օրը,  բայց ոչ ուշ, քան պաշտո՟նավարման տարիքը լրանալու օրվանից վեց ամիս հետո:

3. Սահմանադրական դատարանի եզրակացության հիման վրա սահմանադրական դատարանի անդամի լիազորությունները կարող են դադարեցվել նրան նշանակած մարմնի կողմից, եթե նա ՝

1) մեկ տարվա ընթացքում երեք օր անհարգելի պատճառով չի մասնակցել սահմա՟նադրական դատարանի նիստերին.

2) ժամանակավոր անաշխատունակության կամ այլ հարգելի պատճառով վեց ամիս շարունակ ի վիճակի չի եղել կատարել սահմանադրական դատարանի անդամի պարտականությունները.

3) խախտել է սահմանադրական դատարանի անդամին վերաբերող` սույն օրենքով սահմանված անհամատե՟ղելիության կանոնները.

4) նախապես կարծիք է հայտնել սահմանադրական դատարանում քննվելիք գործի վերաբերյալ կամ այլ գործողություններով կասկածի տակ է դրել իր անա՟չառությունը, կամ տեղեկություններ է հայտնել դռնփակ խորհրդակցության ըն՟թացքի մասին կամ դրժել է սահմանադրական դատարանի անդամի իր երդումը.

5) նշանակումից հետո  ձեռք է բերել այնպիսի ֆիզիկական արատ կամ հիվան՟դություն, որի արդյունքում այլեւս ի վիճակի չէ կատարելու սահմանադրական դատա՟րանի անդամի լիազորությունները:

4. Սույն հոդվածի 3-րդ մասով նախատեսված դեպքերում Ազգային ժողովի կողմից նշանակված սահմանադրական դատարանի անդամի լիազորությունները դադարեցվում են Ազգային ժողովի կանոնակարգ օրենքով սահմանված կարգով:

5. Սույն հոդվածի 3-րդ մասով նախատեսված դեպքերում Հանրապետության Նախագահի կողմից նշանակված սահմանադրական դատարանի անդամի լիազո՟րությունների դադարեցման հարցի մաuին եզրակացություն  uտանալու համար Հանրպե՟տության Նախագահը դիմում է uահմանադրական դատարան: Uահմա՟նադրական դատարանի անդամի լիազորությունների դադարեցման հիմքերի առկա՟յության մասին սահմանադրական դատարանի եզրակացության հիման վրա Հանրապե՟տության Նախագահն իր հրամանագրով  կարող է դադարեցնել սահմանադրական դատարանի անդամի լիազորությունները:

Եզրակացությունն ընդունվելուց հետո եռօրյա ժամկետում սահմանադրական դատարանի անդամի լիազորությունները չդադարեցվելու դեպքում նույն հիմքով սահմանադրական դատարանի անդամի լիազորությունները չեն կարող դադարեցվել:

6. Սահմանադրական դատարանի անդամին որպես մեղադրյալ ներգրավելու համաձայնություն տալու դեպքում նրա լիազորությունները կասեցվում են դատավորների լիազորությունների կասեցման համար նախատեսված կարգով:

7. Սույն հոդվածով նախատեսված հիմքերով սահմանադրական դատարանի անդամի լիազորությունները դադարելու դեպքերում՝ սահմանադրական դատարանի նախագահը երկօրյա ժամկետում դիմում է համապատասխանաբար Հանրա՟պետության Նախագահին կամ Ազգային ժողով՝ սահմանադրական դատարանի նոր անդամ նշանակելու համար։

Հոդված 15. Սահմանադրական դատարանի անդամի եւ նախագահի թափուր տեղերը համալրելու կարգը

1. Սահմանադրական դատարանի անդամի լիազորությունները դադարելուց հետո թափուր տեղում նոր անդամի նշանակումը կատարվում է երկամսյա ժամկետում՝ սահմանադրական դատարանի անդամի նշանակման համար Սահմանադրությամբ եւ սույն օրենքով սահմանված կարգով։

2. Սահմանադրական դատարանի նախագահի պաշտոնը թափուր մնալու դեպքում սահմանադրական դատարանի նախագահ նշանակվում  է Սահմանադրությամբ սահմանված կարգով:

ԳԼՈՒԽ 4

ՍԱՀՄԱՆԱԴՐԱԿԱՆ ԴԱՏԱՐԱՆԻ ԳՈՐԾՈՒՆԵՈՒԹՅԱՆ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈՒՄԸ

Հոդված 16. Սահմանադրական դատարանի գործունեության ապահովումը

1. Սահմանադրական դատարանի բնականոն  գործու՟նեությունն ապահովում է   սահմանադրական դատարանի նախագահը:

2. Սահմանադրական դատարանի նախագահը սահմանադրական դատարանի անդամներից մեկի վրա նախապես դնում է իր բացակայության ժամանակ իրեն փոխարինելու պարտականությունը, իսկ փոխարինողի բացակայությամբ սահմանադրական դատարանի նախագահին փոխարինում է  սահմանադրական դատարանի տարիքով ավագ անդամը:

Հոդված 17. Սահմանադրական դատարանի նախագահը

1. Սահմանադրական դատարանի նախագահը սույն հոդվածի 2-րդ մասին համապատասխան կազմակերպում եւ ղեկավարում է սահմանադրական դատարանի գործու՟նեությունը:

2. Սահմանադրական դատարանի նախագահը՝

1) գործով զեկուցողի (զեկուցողների) հետ համատեղ նախապատրաստում է սահմանադրական դատարանի նիստերը.

2) սահմանադրական դատարանի նիստերում հարցերի քննարկումները նախապատ՟րաստելու համար հանձնարարություններ է տալիս սահմանադրական դատարանի անդամներին.

3) հրավիրում եւ նախագահում  է սահմանադրական դատարանի նիստերը.

4) սահմանադրական դատարանին է ներկայացնում նիստերում քննարկման ենթակա հարցերը.

5) սահմանադրական դատարանում գործերի քննության կանոնների պահպանման վերաբերյալ դիտողություններ է անում, պահանջներ ներկայացնում դատավարության մասնակիցներին, հրավիրված անձանց, նիստին ներկաներին, որոնք պարտադիր են կատարման.

6) ներկայացնում է սահմանադրական դատարանն այլ մարմինների եւ կազմակեր՟պությունների հետ փոխհարաբերություններում.

7) իրականացնում է սահմանադրական դատարանի աշխատակազմի ընդհանուր ղեկա՟վարումը՝ նշանակում եւ ազատում է աշխատակազմի ղեկավարին, հաստատում է աշխատակազմի կանոնադրությունը եւ հաստիքացուցակը.

8) տնօրինում է սահմանադրական դատարանի ֆինանսական միջոցները եւ ապա՟հովում նրա բնականոն գործունեությունը.

9) իրականացնում է սույն օրենքով իրեն վերապահված այլ լիազորություններ:

Հոդված 18. Սահմանադրական դատարանի աշխատակազմը

1. Սահմանադրական դատարանի գործունեությունն ապահովում է նրա աշխա՟տակազմը:

2. Ծառայությունը սահմանադրական դատարանի աշխատակազմում Հայաս՟տանի Հանրապետությունում նախատեսված պետական ծառայության հատուկ տեսակ է` դատական ծառայություն, որի առանձնահատկությունները սահմանվում են սույն օրենքով եւ սահմանադրական դատարանի կանոնակարգով:

3. Սահմանադրական դատարանի դատական ծառայողներին դասային աստիճաններ շնորհվում են սույն օրենքով սահմանված կարգով:

ԳԼՈՒԽ 5

ՍԱՀՄԱՆԱԴՐԱԿԱՆ ԴԱՏԱՐԱՆՈՒՄ ԳՈՐԾԵՐԻ ՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ՍԿԶԲՈՒՆՔՆԵՐԸ

Հոդված 19. Գործի հանգամանքների ի պաշտոնե պարզումը

Գործի բոլոր հանգամանքները  սահմանադրական դատարանը պարզում է ի պաշտոնե՝ չսահմանափակվելով սահմանադրական դատավարության մասնա՟կիցների միջնոր՟դություններով,  առաջարկություններով,  նրանց ներկայացրած ապա՟ցույցներով եւ գոր՟ծում առկա այլ նյութերով։

Հոդված 20. Կոլեգիալությունը

1. Սահմանադրական դատարանը գործերը քննում եւ դրանց վերաբերյալ որոշումներն  ու եզրակացություններն  ընդունում  է կոլեգիալ:

2. Սահմանադրական դատարանի որոշում կամ եզրակացություն ընդունելիս` սահմանադրական դատարանի անդամն ունի մեկ ձայնի իրավունք։

Հոդված 21. Սահմանադրական դատավարության իրականացումը կողմերի մրցակ՟ցության եւ իրավահավասարության հիման վրա

Սահմանադրական դատարանը պարտավոր է անաչառ կերպով ապահովել, որպեսզի  կողմերն ունենան հավասար հնարավորություններ՝ գործի քննության ամբողջ ընթացքում, այդ  թվում  յուրաքանչյուր կողմին ընձեռել քննվող գործի  վերա՟բերյալ իր դիրքորոշումը ներկայացնելու լիարժեք հնարավորու՟թյուն:

Հոդված  22. Ապացուցման բեռի բաշխումը կողմերի միջեւ

Եթե սահմանադրական դատարանն սպառել է գործով որոշում ընդունելու համար անհրաժեշտ ապացույցներ ձեռք բերելու բոլոր հնարավորությունները եւ, այդուհանդերձ, մնացել են վիճահարույց եւ չապացուցված փաստեր, ապա դրանք մեկնաբանվում են ի վնաս սահմանադրական դատավարության այն կողմի, որը, սույն օրենքի 10-րդ գլխի դրույթներին համապատասխան, կրում է ապացույցներ ներկայացնելու պարտակա՟նությունը, եւ արդյունքում դատավարության մյուս կողմի պնդումներն այդ փաստերի վերաբերյալ կարող են գնահատվել որպես հավաստի, իսկ այդ փաստերը` որպես այդ հիմքով ապացուցված, եթե դրանք չեն հակասում տվյալ գործով ձեռք բերված մյուս ապացույցներին:

Հոդված 23. Հրապարակայնությունը

1. Գործի դատաքննությունը դռնբաց է, բացառությամբ սույն հոդվածի 3-րդ մասով նախատեսված դեպքերի:

2. Դատաքննության ընթացքը կարող է գրառվել,  ձայնագրվել:

Դատաքննությունը կարող է տեսագրվել եւ հեռարձակվել սահմանադրական դատարանի որոշմամբ:

3. Հանրության բարքերի, հասարակական կարգի, պետական անվտանգության, դատավարության մասնակիցների անձնական կյանքի կամ արդարադատության շահերի պաշտպանության նկատառումներով՝ լրատվության միջոցների եւ հասարակության ներկայացուցիչների մասնակցությունը սահմանադրական դատարանի նիստերին կամ դրանց մի մասին կարող է արգելվել սահմանադրական դատարանի որոշմամբ՝ սահմանադրական դատարանի անդամների ընդհանուր թվի ձայների մեծամասնությամբ:

4. Սահմանադրական դատարանի նախաձեռնությամբ կամ դատավարության  որեւէ կողմի միջնորդությամբ գործի դատաքննությունը դռնփակ  նիստում անցկացնելու հարցը նույնպես քննվում եւ լուծվում է  դռնփակ նիստում:

5. Դռնփակ նիստում ներկա գտնվելու իրավունք ունեն դատա՟վարության կողմերը, նրանց ներկայացուցիչները, իսկ անհրաժեշտության դեպքում՝ նաեւ վկաները, փորձագետները եւ թարգմանիչները:

Դռնփակ նիստին ներկա անձինք սահմանադրական դատարանի կողմից նախազգուշացվում են դռնփակ նիստում իրենց հայտնի դարձած տեղեկությունների հրապարակման համար պատասխանատվության մասին:

6. Սահմանադրական դատարանի ըստ էության որոշման եւ եզրակացության եզրափակիչ մասը բոլոր դեպքերում հրապարակվում է դռնբաց նիստում:

Հոդված 24. Անընդհատությունը

1. Սահմանադրական դատարանի՝ յուրաքանչյուր գործով նիստը շարունակվում է անընդհատ, բացի հանգստի եւ սահմանադրական դատարանի որոշմամբ ընդմիջման համար նախատեսված ժամանակից։

2. Մինչեւ գործի քննության ավարտը կամ քննության հետաձգումն այլ գործեր քննելն արգելվում է: Գործի քննությունը հետաձգելուց հետո սահմանադրական դատա՟րանը առանձին նիստում կարող է  սկսել այլ գործի քննություն կամ շարունակել հետաձգված գործի քննությունը:

Հոդված 25. Գործերի քննության լեզուն

1. Սահմանադրական դատարանում գործի քննությունը տարվում է հայերենով։

2. Դատավարության մասնակիցներն իրավունք ունեն դատարանում հանդես գալու իրենց նախընտրած լեզվով, եթե ապահովում են հայերեն թարգմանությունը:

Հայերենին չտիրապետող դատավարության մասնակիցներին սահմանադրական դատարանը Հայաստանի Հանրապետության հաշվին ապահովում է անվճար թարգմանչի ծառայություններով, եթե նրանք ապացուցում են, որ բավարար միջոցներ չունեն վճարովի թարգմանություն ապահովելու համար:

3. Թարգմանիչների վարձատրության կարգը սահմանվում է օրենքով:

ԳԼՈՒԽ 6

ՍԱՀՄԱՆԱԴՐԱԿԱՆ ԴԱՏԱՐԱՆ ԴԻՄԵԼԸ

Հոդված 26. Սահմանադրական դատարան դիմելու իրավունքը

Սահմանադրությամբ եւ սույն օրենքով սահմանված կարգով սահմանադրական դատարան կարող են դիմել Սահմանադրության 101 հոդվածով նախատեսված մարմինները եւ անձինք, ընդ որում, Սահմանադրության 101 հոդվածի 6-րդ կետում նշված դեպքում սահմանադրական դատարան կարող են դիմել նաեւ իրավաբանական անձինք` Սահմանադրության 42.1. հոդվածին համապատասխան:

Հոդված 27. Սահմանադրական դատարանում գործի քննության առիթը

Սահմանադրական դատարանը գործը քննում է միայն համապատասխան դիմումի առկայության դեպքում:

Հոդված 28. Դիմումին ներկայացվող ընդհանուր պահանջները

1. Դիմումը սահմանադրական դատարան է ներկայացվում գրավոր՝ իրավասու անձի, անձանց կամ մարմնի կողմից ստորագրված։

2. Դիմումում պետք է նշվեն՝

1) սահմանադրական դատարանի անվանումը.

2) դիմողի անունը (անվանումը), հասցեն (իրավաբանական հասցեն).

3) դիմողի ներկայացուցչի մասին անհրաժեշտ տվյալներ, եթե կան այդպիսիք.

4) Սահմանադրության այն հոդվածը, որը սահմանադրական դատարան դիմելու իրավունք է տալիս.

5) սահմանադրական դատարան ներկայացվող խնդրանքը եւ դիմողի փաստարկները` Սահմանադրության համապատաս՟խան նորմերին կատարված հղումներով.

6) դիմումին կցվող նյութերի  ցանկը։

2. Սույն օրենքի 70 հոդվածում նշված գործերով դիմողը պարտավոր է սահմա՟նադրական դատարան ներկայացնել նաեւ օրենքով սահմանված չափով պետական տուրք վճարելու վերաբերյալ անդորրագիրը:

Ֆիզիկական անձինք սահմանադրական դատարան դիմելու համար վճարում են բազային պետական տուրքի հնգապատիկի չափով, իսկ իրավաբանական անձինք` քսանապատիկի չափով:

Հոդված 29. Դիմումին կցվող նյութերը

1. Սահմանադրական դատարան ներկայացվող դիմումին կցվում են՝

1) լիազորագիրը կամ ներկայացուցչի լիազորությունները հաստատող այլ փաս՟տաթուղթ.

2) օտար լեզվով շարադրված բոլոր փաստաթղթերի եւ այլ նյութերի՝ օրենքով սահմանված կարգով վավերացված հայերեն թարգմանությունը.

3) վիճարկվող ակտի պաշտոնական տեքստը՝ Սահմանադրության 100 հոդվածի 1-ին եւ 2-րդ կետերով նախատեսված հարցերով:

2. Դիմումին կարող են կցվել նաեւ այն վկաների եւ փորձագետների անվանացանկը, որոնց միջնորդվում է հրավիրել սահմանադրական դատարանի նիստին, ինչպես նաեւ այլ նյութեր։

3. Դիմումն ընդունվելուց հետո դիմող կողմը նոր նյութեր կարող է ներկայացնել միայն սահմանադրական դատարանի որոշմամբ։

ԳԼՈՒԽ 7

ԴԻՄՈՒՄԻ ՆԱԽՆԱԿԱՆ ՔՆՆԱՐԿՈՒՄԸ

Հոդված 30. Դիմումի ընդունումը սահմանադրական դատարանի կողմից

1.Սահմանադրական դատարան ներկայացված դիմումը ենթակա է պարտադիր գրանցման: Մուտքագրված դիմումը ներկայացվում է սահմանադրական դատարանի նախագահին:

2. Սահմանադրության 101 հոդվածի 6-րդ կետին համապատասխան  ներկայացված դիմումների ընդունման կարգը սահմանվում է սահմանադրական դատարանի կանոնակարգով:

3. Եթե դիմումում բարձրացված հարցն ակնհայտորեն ընդդատյա չէ սահմա՟նադրական դատարանին կամ այն ներկայացված է սահմանադրական դատարան դիմելու իրա՟վունք չունեցող մարմնի, անձի (անձանց) կողմից, ապա սահմանադրական դատարանը հնգօրյա ժամկետում վերադարձնում է դիմումը:

4. Եթե դիմումն ըստ ձեւի չի համապատասխանում սույն օրենքի 28 եւ 29 հոդվածների պահանջներին, ապա դիմողը եռօրյա ժամկետում, իսկ Սահմանադրության 100 հոդվածի 3-րդ, 3.1.-րդ եւ 4-րդ կետերով նախատեսված դեպքերում` 24 ժամվա ընթացքում տեղեկացվում է այդ մասին եւ դիմումին հետագա ընթացք է տրվում երկօրյա ժամկետում` այն հիշյալ պահանջներին համապատասխանեցնելուց հետո:

Նշված ժամկետում դիմումի համապատասխանությունը սույն օրենքի 28 եւ 29 հոդվածների պահանջներին չապահովելու դեպքում այն  վերադարձվում է դիմողին:

Հոդված 31. Դիմումի նախնական ուսումնասիրումը

Սույն օրենքի 30 հոդվածի 3-րդ մասով եւ 4-րդ մասի երկրորդ պարբերությամբ նախատեսված հիմքերի բացակայության դեպքում սահմանադրական դատարանի նախագահը սահմանադրական դատարանի մեկ կամ մի քանի անդամների հանձ՟նարարում է դիմումի նախնական ուսումնասիրումը:

Հոդված 32. Գործը քննության ընդունելը

1. Դիմումի նախնական ուսումնասիրման արդյունքներով սահմանադրական դատա՟րանի անդամը (անդամները) սահմանադրական դատարանի նախագահին զեկուցում է (զեկուցում են) դիմումի ուսումնասիրման արդյունքների մասին:

2. Զեկուցումից հետո, սահմանադրական դատարանի կանոնակարգով նախատեսված  ժամկետում, սահմանադրական դատարանի նախագահը հրավիրում է սահմա՟նադրական դատարանի նիստ՝ գործը քննության ընդունելու հարցը լուծելու համար:

3. Գործն ընդունվում է քննության, եթե առկա չեն սույն օրենքի 33 հոդվածում նախա՟տեսված գործի քննությունը մերժելու հիմքերը:

4. Անհատական դիմումներով գործը քննության ընդունելու կամ գործի քննությունը մերժելու կարգը սահմանվում է սույն օրենքի 70. հոդվածի 6-8-րդ մասերով:

5. Գործը քննության ընդունելու մասին որոշմամբ սահմանադրական դատարանը լուծում է նաեւ գործի դատաքննությունն սկսելու ժամանակի, գործով զեկուցող նշա՟նակելու, գործի քննության ընթացակարգի հարցերը, ինչպես նաեւ գործը դատաքն՟նության նախապատրաստելու հետ կապված այլ հարցեր:

6. Սահմանադրական դատարանի ընդունած որոշման մասին կողմերը, ինչպես նաեւ շահագրգիռ անձինք եւ մարմինները տեղեկացվում են եռօրյա ժամկետում:

Հոդված 33. Գործի քննությունը մերժելը

Սահմանադրական դատարանը գործի քննությունը ամբողջությամբ կամ մասամբ մերժելու մասին որոշում է ընդունում`

1) եթե դիմումում առաջադրված հարցերն ընդդատյա չեն սահմանադրական դատարանին.

2)  եթե դիմողն իրավասու չէ դիմելու սահմանադրական դատարան.

3) եթե սույն օրենքի 69-76 եւ 78 հոդվածներում նշված գործերով ներկայացված որեւէ դիմումում առաջադրված հարցի վերաբերյալ առկա է սահմանադրական դատարանի որոշումը.

4) եթե սույն օրենքի 77, 79-81 հոդվածներում նշված գործերով ներկայացված որեւէ դիմումում  առաջադրված հարցի վերաբերյալ առկա է սահմանադրական դատարանի որոշումը եւ այդ հարցով ներկայացված նոր դիմումում չեն արծարծվում այնպիսի նոր փաստական.հանգամանքներ, որոնք դիմողից անկախ պատճառներով հայտնի չէին եղել իրեն մինչեւ սահմանադրական դատարանի որոշումն ընդունելը եւ ի հայտ չեն եկել գործի քննության ընթացքում.

5) եթե դիմումի առարկայի վերաբերյալ այլ դիմումի (դիմումների) հիման վրա սահմա՟նադրական դատարանում իրականացվում է գործի դատաքննություն.

6) սույն օրենքի 70 հոդվածով նախատեսված այլ դեպքերում:

Հոդված 34. Դիմումը հետ վերցնելը

1. Սահմանադրական դատարան ներկայացված դիմումը կարող է դիմողի կողմից հետ վերցվել մինչեւ գործի դատաքննությունն սկսվելը:

2. Այն դիմումը հետ վերցնելը, որի հիման վրա գործ է ընդունվել քննության, կարող է մերժվել սահմանադրական դատարանի կողմից, եթե  սահմանադրական դատարանը գտնում է, որ դիմումի առարկայի վերաբերյալ գործի քննությունը բխում է հանրության կամ պետության շահերից, բացառությամբ սույն օրենքով նախատեսված այն դեպքերի, երբ դիմումից հրաժարվելը հանգեցնում է գործի քննության կարճմանը:

Հոդված 35. Դիմումի ապահովումը սահմանադրական դատարանի որոշմամբ

1. Գործը քննության ընդունելուց հետո սահմանադրական դատարանը` դիմող կողմի միջնորդությամբ կամ իր նախաձեռնությամբ` մինչեւ գործի դատաքննության ավարտը կարող է կասեցնել այն իրավական ակտի գործողությունը, որի սահմանադրականությունը վիճարկվում է, եթե կասեցման մասին որոշում չընդունելը կարող է հանգեցնել անդառնալի կամ ծանր հետեւանքների դիմող կողմի կամ հանրության համար:

2. Վիճարկվող իրավական ակտի գործողության կասեցման մասին որոշումն ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից: Այդ մասին հանրությունն անհապաղ իրազեկվում է զանգվածային լրատվության միջոցներով, իսկ համապատասխան տեղեկատվությունը հաղորդվում է հանրային հեռուս՟տատե՟սությամբ եւ ռադիոյով:

ԳԼՈՒԽ 8

ՍԱՀՄԱՆԱԴՐԱԿԱՆ ԴԱՏԱՐԱՆՈՒՄ ԳՈՐԾԵՐԻ ՔՆՆՈԻԹՅԱՆ ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԿԱՆՈՆՆԵՐԸ

Հոդված 36. Սահմանադրական դատարանի նիստը

1. Սահմանադրական դատարանում գործերի դատաքննությունն իրականացվում է սահմանադրական դատարանի նիստերում:

2. Նիստն իրավազոր է, եթե ապահովված է տվյալ գործով որոշում կայացնելու համար սույն օրենքի 63 եւ 81 հոդվածներով նախատեսված քվորումը:

Հոդված 37. Նիստի հրավիրումը

Սահմանադրական դատարանի նիստը հրավիրում եւ նախագահում է սահմա՟նադրա՟կան դատարանի նախագահը,  իսկ  վերջինիս բացակայության  ժամանակ`  սույն օրենքի 16 հոդվածով նախատեսված փոխարինողը:

Հոդված 38. Սահմանադրական դատարանում գործերի քննության ընթացակարգը

1. Սահմանադրական դատարանում գործերը քննվում են ինչպես բանավոր, այնպես էլ գրավոր ընթացակարգով` սույն օրենքին համապատասխան:

2. Գրավոր ընթացակարգով գործերի քննության կանոնները սահմանում է սահմա՟նադրական դատարանը` իր կանոնակարգով, հիմք ընդունելով սույն օրենքի ընդհանուր պահանջները:

Հոդված 39. Գործը քննության նախապատրաստելը

1. Սահմանադրական դատարանի նախագահը եւ զեկուցողը (զեկուցողները) որոշում են դատարանի նիստին հրավիրվող անձանց շրջանակը։

2. Սահմանադրական դատարանի նիստի մասին ծանուցումը, դիմումների եւ գործը դատաքննության նախապատրաստելու ժամանակ ձեռք բերված փաստաթղթերի պատ՟ճենները սահմանադրական դատարանի անդամներին, կողմերին, իսկ անհրա՟ժեշ՟տու՟թյան դեպքում՝ սահմանադրական դատարանի նախագահի որոշմամբ, հրավիրյալներին են ուղարկվում նիստից առնվազն հինգ օր առաջ:

Հանրապետության Նախագահի ընտրությունների արդյունքներով ընդունված որո՟շումների վիճարկման վերաբերյալ գործերով, ինչպես նաեւ սույն օրենքի 76 հոդվածում նշված գործերով սահմանադրական դատարանն իր կանոնակարգով կարող է սահմանել սույն մասի առաջին պարբերությամբ նախատեսված նյութերն ուղարկելու ավելի սեղմ ժամկետներ:

3. Սահմանադրական դատարանի նիստի օրվա եւ ժամի մասին դատավարության մասնակիցներին ու հրավիրյալներին ծանուցում է սահմանադրական դատարանի աշխատակազմը։

Հոդված 40. Սահմանադրական դատարանում գործերը միավորելը

1. Սահմանադրական դատարանում յուրաքանչյուր գործ քննվում է դատարանի առանձին նիստում:

2. Մինչեւ դատաքննությունն սկսվելը սահմանադրական դատարանի որոշմամբ կարող են միավորվել եւ դատարանի նույն նիստում քննվել միայն նույն հարցին վերաբերող գործերը:

Հոդված 41. Սահմանադրական  դատարանի պահանջները

1. Սահմանադրական դատարանը, իսկ դիմումն ուսումնասիրելու եւ գործը դատաքն՟նության նախապատրաստելու կապակցությամբ նաեւ սահմա՟նադրական դատարանի կողմից որպես տվյալ գործով զեկուցող նշանակված սահմանադրական դատարանի անդամը (անդամները)` սահմանադրական դատարանի նախագահի գիտությամբ, իրավասու է (են) պետական եւ տեղական ինքանակառավարման մարմիններից, դրանց պաշտոնատար անձանցից պահանջել փաստաթղթեր, եզրակացություններ եւ այլ նյութեր, հանձնարարել կատարելու ստու՟գումներ, ուսումնասիրություններ, փորձաքննություններ,  հետազոտություններ, իսկ ֆիզիկական եւ իրավաբանական անձանցից` նրանց տրամադրության տակ գտնվող նյութեր:

2. Սահմանադրական դատարանի եւ զեկուցողի պահանջները եւ հանձնարարականները (այսուհետ` պահանջ) պետք է կատարվեն սահմանադրական դատարանի կամ զեկուցողի սահմանած ժամկետում:

Եթե այդ ժամկետում սահմանադրական դատարանի կամ զեկուցողի պահանջների կատարումն անհնարին է, ապա պահանջի հասցեատերը պարտավոր է պահանջի կա՟տարման ժամկետը լրանալուց ոչ ուշ, քան երեք օր առաջ սահմանադրական դատա՟րանին կամ զեկուցողին գրավոր իրազեկել ժամկետը երկարաձգելու անհրաժեշտության մասին: Սահմանադրական դատարանը եւ զեկուցողը կարող են երկարաձգել պահանջի կատարման ժամկետը կամ պահանջները վերահասցեագրել մեկ այլ մարմնի (անձի): Հակառակ դեպքում ուժի մեջ է մնում սահմանադրական դատարանի կամ զեկուցողի արդեն իսկ սահմանած ժամկետը:

3. Պետական եւ տեղական ինքնակառավարման մարմինների կողմից սահմանադրական դատարանի պահանջները չկատարելու կամ ոչ պատշաճ կատարելու, դրանց կատա՟րումից խուսափելու կամ կատարման ժամկետները խախտելու դեպքում սահմա՟նադրական դատարանն այդ մարմինների պաշտոնատար անձանց նկատմամբ կարող է նշանակել օրենքով սահմանված պատասխանատվության միջոց:

Պատասխանատվության միջոցի նշանակումը չի ազատում սահմանադրական դատա՟րանի պահանջների կատարումից:

Սույն մասում նշված գործողությունների կամ անգործության համար ֆիզիկական անձինք կամ իրավաբանական անձի ղեկավարը կարող են միայն տուգանվել` օրենքով սահմանված չափով:

4. Պատասխանատվության միջոց նշանակվելուց հետո սահմանադրական դատարանի պահանջները վերստին չկատարելը կամ ոչ պատշաճ կատարելը կամ դրանց կատա՟րումից խուսափելը կամ կատարման ժամկետները խախտելն առաջացնում են քրեական պատասխանատվություն:

Հոդված 42. Ապացույցները սահմանադրական դատարանում

1. Գործով ապացույցներ են օրենքով սահմանված կարգով ձեռք բերված տեղեկու՟թյունները, որոնց հիման վրա սահմանադրական դատարանը պարզում է դատավարության կողմերի պահանջները եւ առարկությունները հիմնավորող հան՟գամանքների առկայությունը կամ բացակայությունը, ինչպես նաեւ գործով որո՟շում ընդունելու համար նշանակություն ունեցող այլ հանգամանքները:

Այդ տեղեկությունները` սույն օրենքին համապատասխան, կարող են ձեռք բերվել.

1) վկաների բացատրությունների միջոցով,

2) փորձագետի եզրակացության միջոցով,

3) գրավոր փաստաթղթերի, նյութերի եւ իրերի (գրավոր եւ իրեղեն ապա՟ցույցներ), այդ թվում` պետական եւ տեղական ինքնակառավարման մարմիններից ստացված պաշտոնական տեղեկանքների եւ այլ տեղեկությունների միջոցով,

4) զննման միջոցով,

5) դատավարության կողմերի հարցաքննության միջոցով:

2. Կողմերն իրավունք չունեն ոչնչացնել կամ թաքցնել որեւէ ապացույց կամ այլ եղանակով խոչընդոտել դրա հետազոտմանը եւ գնահատմանը՝ ապացույցներ ներկայացնելու պարտականությունը կրող կամ ապացույցներ ներկայացնելու իր իրավունքից օգտվող դատավարության մյուս կողմի համար անհնարին կամ դժվարին դարձնելով ապացույցներ հավաքելը եւ ներկայացնելը։

3. Սույն  հոդվածի  2-րդ  մասում նշված  դեպքերում  դատարանը՝ հաշվի առնելով կոնկրետ գործի բոլոր հանգամանքները, կարող է որոշում ընդունել ապացույցներ ներկայացնելու պարտականությունը պատասխանողից` դիմողին, իսկ սույն օրեն՟քով նախատեսված այն դեպքերում, երբ ապացույցներ ներկայացնելու պարտականությունը կրում է (նաեւ) դիմողը` դիմողից պատասխանողին վերահասցեագրելու մասին, եթե գտնի, որ համապատասխանաբար դիմողը կամ պատասխանողն են մեղավոր ապացույցները թաքցնելու մեջ, կամ կարող է հիմք ընդունել մյուս կողմի բացատրությունները։

4. Սույն օրենքի 77 եւ 79-81 հոդվածներում նշված գործերով ապացույցներ ներկայացնելու պարտականությունը չի կարող վերահասցեաgրվել:

Հոդված 43. Սահմանադրական դատարանի անդամի իրավունքները

Սահմանադրական դատարանի անդամն իրավունք ունի՝

1) ծանոթանալ գործի նյութերին.

2) նիստում քննվող հարցերի առնչությամբ հարցեր տալ, պատասխաններ, պարզաբանումներ ստանալ.

3) աշխատակարգային հարցերի վերաբերյալ արտահայտել իր կարծիքը.

4) առաջարկություններ անել, միջնորդություններ հարուցել:

Հոդված 44. Սահմանադրական դատարանի անդամի պարտականությունները

Սահմանադրական դատարանի անդամը պարտավոր է՝

1) կատարել սահմանադրական դատարանի նախագահի հանձնարարությունները դատարանի նիստերում քննարկ՟վելիք հարցերի նախապատրաստման վերաբերյալ.

2) մասնակցել  դատարանի նիստերին եւ քվեարկություններին.

3) պահպանել դռնփակ խորհրդակցություններում անցկացված քննարկումների եւ քվեարկությունների գաղտնիությունը:

Հոդված 45. Սահմանադրական դատավարության մասնակիցները

Սահմանադրական դատավարության մասնակիցներն  են`

1) դատավարության կողմերը`

ա) դիմողը` սույն օրենքի 26 հոդվածին համապատասխան սահմանադրական դատարան դիմելու իրավունք ունեցող մարմինները եւ անձինք.

բ) պատասխանողը` սույն օրենքով նախատեսված մարմիններն ու անձինք.

2) վկան, փորձագետը եւ թարգմանիչը.

3) սույն օրենքով սահմանված դեպքերում` երրորդ անձինք, ինչպես նաեւ այլ անձինք, որոնք սույն օրենքով նախատեսված կարգով օգտվում են կողմի իրավունքներից:

Հոդված 46. Որպես պատասխանող կողմ ներգրավելը

Եթե դիմողը սահ՟մանադրական դատարան ներկայացրած դիմումում չի նշել պատաս՟խանող կողմին կամ նշել է ոչ պատշաճ կողմի, ապա սահմանադրական դատարանը գործը քննության ընդու՟նելու մասին որոշմամբ դատավարությանը որպես կողմ  ներգրավում է պատաս՟խանողին կամ պատշաճ պա՟տասխանողին, իսկ սույն օրենքով նախա՟տեսված դեպ՟քերում` նաեւ հարակից պատասխանողների:

Հոդված 47. Ներկայացուցչությունը դատարանում

1. Կողմերը սահմանադրական դատարանում կարող են հանդես գալ անձամբ եւ (կամ)  ներկայացուցիչների միջոցով:

2. Կողմի ի պաշտոնե ներկայացուցիչ կարող է հանդես գալ սահմանադրական դատարան դիմում ներկայացրած մարմնի ղեկավարը, վիճարկվող ակտն ընդունած մարմնի ղեկավարը, պատգամավորների առնվազն մեկ հինգերորդը ներկայացնող որեւէ պատգամավոր` ԱԺ կանոնակարգ օրենքով սահմանված կարգով:

3. Սահմանադրական դատարանում որպես կողմի ներկայացուցիչ կարող են հանդես գալ նրա լիազորած անձինք` պաշտոնատար անձը կամ այն փաստաբանը կամ բարձրագույն իրավաբանական կրթություն ունեցող կամ սահմանադրական  իրավունքի  ոլորտում գիտական աստիճան ունեցող անձը, որի լիազորու՟թյուն՟ները հավաստված են նոտարական կարգով:

4. Յուրաքանչյուր կողմ սահմանադրական դատարանում կարող է ունենալ ոչ ավելի, քան երեք ներկայացուցիչ:

5. Հանրապետության Նախագահի, Ազգային ժողովի, կառավարության, վճռաբեկ դատարանի, մարդու իրավունքների պաշտպանի, գլխավոր դատախազի ներկայացուցիչները, որոնք ցանկանում են մասնակցել սահմանադրական դատարանի նիստի, կարող են դիմել սահմանադրական դատարան եւ նախա՟պես ստանալ քննվող գործին առնչվող նյութերը, իսկ դատաքննության ընթացքում  կարող են հրավիրյալների կարգավիճակով պարզաբանումներ տալ սահմանադրական դատարանի հարցերին:

Հոդված 48. Կողմերի իրավունքները

Կողմերն իրավունք ունեն՝

1) ծանոթանալ գործի նյութերին, անել քաղվածքներ.

2) ներկայացնել գործի լուծման համար նշանակություն ունեցող նյութեր.

3) գործի առնչությամբ ներկայացնել իրենց դիրքորոշումը.

4) հարցեր տալ մյուս կողմին, նրա ներկայացուցչին, փորձագետին, վկային.

5) միջնորդություններ հարուցել, առաջարկություններ անել։

Հոդված 49. Կողմերի պարտականությունները

Կողմերը պարտավոր են՝

1) ներկայանալ սահմանադրական դատարանի հրավերով.

2) բացատրություններ տալ եւ պատասխանել հարցերին.

3) սահմանադրական դատարանի պահանջով ներկայացնել գործին առնչվող նյութեր.

4) ենթարկվել սահմանադրական դատարանում գործերի քննության կանոններին եւ սույն օրենքի այլ պահանջներին:

Հոդված 50. Նիստի ընթացակարգը

1. Դատական նիստերի դահլիճ սահմանադրական դատարանի անդամների մտնելու պահին դահլիճում ներկա գտնվողները ոտքի են կանգնում, այնուհետեւ՝ նիստը նախագահողի հրավերով զբաղեցնում իրենց տեղերը:

2. Նախագահողը` նշանակված ժամին, հավաստիանալով, որ նիստն իրավազոր է, բացում է այն եւ հայտարարում դատաքննության ենթակա գործը։

3. Նախագահողը պարզում է դատավարության մասնակիցների եւ հրավիրված անձանց ներ՟կայությունը եւ ստուգում կողմերի ներկայացուցիչների լիազորությունները, այնու՟հետեւ քննարկման է դնում գործի քննությունն սկսելու հարցը։ Եթե դատարանը հնա՟րավոր չի համարում սկսել գործի քննությունը, որոշում է կայացնում այն հե՟տաձգելու մասին։

4. Նախագահողը նիստին ներկա դատավարության մասնակիցներին պարզաբանում է նրանց իրավունքներն ու պարտականությունները։

5. Դատավարության մասնակիցները եւ  հրավիրյալները դատարանին դիմում են «Բարձր դատարան» արտահայտությամբ եւ իրենց բացատրությունները,  պարզա՟բանումները կամ պատասխանները տալիս են կանգնած: Այլ կերպ դատարանին բացատ՟րու՟թյուններ, պարզաբանումներ կամ պատասխաններո տալը կատարվում  է միայն դատարանի թույլտվությամբ:

6. Գործի դատաքննությունն սկսվում է զեկուցողի հաղորդմամբ։ Զեկուցողին կարող են հարցեր տալ սահմանադրական դատարանի անդամները։

7. Զեկուցման ավարտից հետո սահմանադրական դատարանը լսում է գործի նյութերի հետազոտման կարգի մասին դատարանի անդամների կարծիքը, կողմերի առաջարկությունները եւ այդ կապակցությամբ ընդունում է որոշում։ Սահմանադրական դատարանի որոշմամբ գործի նյութերի հետազոտման համար սահմանված կարգը կարող է փոփոխվել։ Գործի քննության ընթացքում նյութերի հետազոտման կարգի վերաբերյալ սահմանադրական դատարանի անդամների առաջարկությունները քննարկվում են անհապաղ։

Հոդված 51. Դատական նիստում կարգը խախտողների նկատմամբ կիրառվող հարկադրանքի միջոցները

1. Դատական նիստում կարգը խախտելու դեպքում նիստը նախագահողն իրավունք ունի խախտում թույլ տված անձին նախազգուշացնել, իսկ սահմանադրական դատարանը, անհրաժեշտության դեպքում՝ նշանակել տուգանք` օրենքով սահ՟մանված կարգով եւ չափով, կամ կարգը խախտողին հեռացնել նիստերի դահլիճից:

 2. Եթե դատավարության մասնակիցը եւ այլ անձինք չեն ենթարկվում նիստը նախագահողի կարգադրություններին նաեւ տուգանք նշանակելուց հետո կամ չեն հնազանդվում նիստերի դահլիճից հեռանալու կարգադրությանը եւ (կամ) թույլ են տալիս դատական նիստի կարգի այնպիսի խախտում, որը խանգարում է կամ կարող է խանգարել դատական նիստի բնականոն ընթացքը, կամ դրսեւորում են այլ ակնհայտ անհարգալից վերաբերմունք սահմանադրական դատարանի հան՟դեպ, ապա նախագահողը կարող է ընդմիջել գործի քննությունը եւ դատարանի քննարկմանը դնել կարգազանց անձի (անձանց) հանդեպ օրենքով սահմանված  այլ դատական սանկցիա կիրառելու հարցը, որի վերաբերյալ սահմանադրական դա՟տարանը կայացնում է որոշում: Այն հասցեագրվում է իրավասու պետական մարմնին` կատարման համար:

Հոդված 52. Սահմանադրական դատարանի նիստի արձանագրությունը

1. Սահմանադրական դատարանի նիստերն արձանագրվում են:

2. Նիստի արձանագրությունն ստորագրում են նախագահողը եւ արձանագրողը:

3. Կողմերն իրավունք ունեն ծանոթանալ նիստի արձանագրությանը եւ ներկայացնել իրենց դիտողությունները, որոնք կցվում են արձանագրությանը:

Հոդված 53. Կողմերի բացատրությունները

1. Նախագահողը կողմերին առաջարկում է բացատրություններ տալ քննվող գործի հանգամանքների մասին եւ ներկայացնել իրենց դիրքորոշումները հիմնավորող փաստարկներ:

2. Սահմանադրական դատարանը կողմերի բացատրությունները լսում է ամբողջ ծավալով:

3. Կողմի բացատրություններից հետո նրան կարող են հարցեր տալ սահմանադրական դատարանի անդամները, մյուս կողմը, իսկ դատարանի թույլտվությամբ՝ նաեւ փորձագետը:

4. Կողմերն իրավունք չունեն իրենց ելույթներն օգտագործել քաղաքական հայտարարությունների համար:

5. Կողմերի բացատրություններում ներկայացվող փաստերը կարող են ապացուցո՟ղական նշանակություն ձեռք բերել միայն սույն օրենքի 54. հոդվածով նախատեսված ընթացակարգով հաստատվելուց հետո, եթե դրանք այլ կերպ չեն հաստատվում գործի դատաքննությամբ, այդ թվում` եթե սույն օրենքով նախատեսված դեպքերում սահմանադրական դատարանի կողմից չեն գնահատվում որպես ապացուցված:

6. Կողմերն իրենց բացատրություն՟ների գրավոր տեքստը, բացատրություններ տալուց հետո, տրամադրում են սահմանադրական դատարանին:

Հոդված 54. Կողմերի հարցաքննությունը

1. Բանավոր դատաքննության ժամանակ կողմերից մեկը` մյուս կողմի միջնորդությամբ, սահմանադրական դատարանի եւ (կամ) մյուս կողմի կողմից կարող է հարցաքննվել գործի փաստական հանգամանքների մասին իր վիճահարույց պնդումների, ինչպես նաեւ դատավարության մյուս կողմին ներկայացվող իր վիճահարույց պահանջների վերաբերյալ, եթե, չնայած սահմանադրական դատարանի կողմից ապացույցներ ձեռք բերելու համար ձեռնարկված բոլոր միջոցներին, այդպիսիք ձեռք բերելը հնարավոր չի եղել կամ ձեռք բերված ապացույցները բավարար չեն գործով որոշում ընդունելու համար:

2. Հարցաքննվող կողմը պարտավոր է տալ ճշմարիտ պատասխաններ իրեն ներկայացվող հարցերին, որի մասին նախազգուշացվում է նիստը նախագահողի կողմից:

3. Սույն հոդվածով նախատեսված հարցաքննության ընթացքում կեղծ պատասխաններ տալը կամ պատասխաններ տալուց հրաժարվելն առաջացնում է օրենքով սահմանված պատասխանատվություն:

Հոդված 55. Փորձագետի եզրակացությունը, իրավունքներն ու պարտա՟կանությունները

1. Սահմանադրական դատավարությանն իր համաձայնությամբ որպես փորձագետ կարող է ներգրավվել այն անձը, որը քննվող գործին առնչվող հարցերով օժտված է հատուկ գիտելիքներով եւ շահագրգռված չէ գործի արդյունքով:

2. Եթե փորձագետն անհարգելի պատճառով չի ներկայացել սահմանադրական դատա՟րա՟նի նիստին, ապա նա, նիստը նախագահողի կարգադրությամբ, կարող է բերման ենթարկվել սահմանադրական դատարան` օրենքով սահմանված կարգով:

 3. Փորձագետը նիստը նախագահողի կողմից նախազգուշացվում է ակնհայտ կեղծ եզրակացություն տալու եւ եզրակացություն տալուց հրաժարվելու համար օրենքով սահմանված պատասխանատվության մասին:

4. Սահմանադրական դատարանը որոշում է փորձագետի եզրակացություն պահանջող հարցերի շրջանակը:

 5. Փորձագետն իրավունք ունի՝

1) սահմանադրական դատարանի թույլտվությամբ ծանոթանալ գործի նյութերին.

2) սահմանադրական դատարանի թույլտվությամբ հարցեր տալ կողմերին եւ վկաներին, ինչպես նաեւ դատական նիստում իր եզրակացությունը ներկայացրած այլ փորձագետի.

3) իրեն լրացուցիչ նյութեր տրամադրելու միջնորդություններ հարուցել:

6. Եզրակացության շարադրումից հետո  փորձագետը պարտավոր է պատասխանել դատարանի անդամների եւ կողմերի հարցերին:

7. Եզրակացությունը գրավոր ներկայացվում է սահմանադրական դատարան՝ փորձագետի ստորագրությամբ:

Հոդված 56. Վկաների բացատրությունները

1. Սահմանադրական դատարանը, անհրաժեշտության դեպքում, նիստին հրավիրում եւ որպես վկա լսում է այն անձանց բացատրությունները, որոնց կարող է հայտնի լինել տվյալ գործով պարզելու ենթակա որեւէ հանգամանք:

2. Եթե վկան անհարգելի պատճառով չի ներկայացել սահմանադրական դատա՟րա՟նի նիստին, ապա նա, նիստը նախագահողի կարգադրությամբ, կարող է բերման ենթարկվել սահմանադրական դատարան` օրենքով սահմանված կարգով:

3. Վկան նիստը նախագահողի կողմից նախազգուշացվում է ակնհայտ կեղծ բացատրություն տալու եւ բացատրություն տալուց հրաժարվելու համար օրենքով սահմանված պատասխանատվության մասին:

4. Վկան պարտավոր է դատարանին հայտնել քննվող գործի էությանն առնչվող այն հանգամանքները, որոնք հայտնի են անձամբ իրեն, պատասխանել դատարանի անդամների եւ կողմերի հարցերին:

5. Դատական  նիստին ներկայացած վկաները  մինչեւ իրենց հարցաքննությունն սկսվե՟լը դուրս են հրավիրվում դատական նիստի դահլիճից: Նիստը նախա՟գահողը միջոցներ է ձեռնարկում, որպեսզի հարցաքննված վկաները չհաղոր՟դակցվեն չհարցաքննված վկաների հետ:

Հոդված 57. Փորձագետի եւ վկայի պատասխանատվությունը

Սահմանադրական դատարանում ակնհայտ կեղծ եզրակացություն կամ ակնհայտ կեղծ բացատրություն տալը, ինչպես նաեւ եզրակացություն եւ բացատրություն տալուց հրաժարվելն առաջացնում են օրենքով սահմանված պատասխանատվություն:

Հոդված 58. Գործի քննությունը կասեցնելը

1. Սահմանադրական դատարանը կարող է կասեցնել գործի քննությունը`

1) եթե նշանակել է փորձաքննություն,

2) եթե տվել է դատական հանձնարարություններ,

3) եթե այլ մարմիններից կամ անձանցից անհրաժեշտ ապացույցներ է պահանջել,

4) եթե դատավարության կողմերից մեկն իր  հիվանդության կամ այլ հարգելի պատճառներով խնդրել է կասեցնել գործի քննությունը.

5) սահմանադրական դատարանի պատճառաբանված որոշմամբ նախա՟տեսված այլ դեպքերում:

2. Գործի քննությունը կասեցնելը հանգեցնում է սույն օրենքով, սահմանադրական դա՟տա՟րանի կանոնակարգով եւ սահմանադրական դատարանի որոշումներով սահմանված դատավարական ժամկետների ընթացքի կասեցմանը:

Հոդված 59. Գործի քննության վերսկսումը

1. Գործի քննությունը վերսկսվում է դրա կասեցման հիմքերը վերանալուց հետո, կամ մինչեւ այդ հիմքերը վերանալը` սահմանադրական դատարանի պատճառաբանված որոշմամբ:

2. Սահմանադրական դատարանը կողմերի եզրափակիչ ելույթներից հետո որոշում է կայացնում գործի դատաքննությունը վերսկսելու մասին, եթե անհրաժեշտ է համարում պարզել գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող հանգամանքներ կամ հետա՟զոտել նոր նյութեր:

3.Վերսկսված դատաքննությունից հետո կողմերը եզրափակիչ ելույթ՟ների իրավունք ունեն՝ հետազոտված նոր հանգամանքների եւ նյութերի առնչությամբ:

4. Կողմերի եզրափակիչ ելույթներից հետո նախագահողը հայտարարում է գործի քննության ավարտի մասին:

Հոդված 60. Գործով որոշումների կամ եզրակացությունների ընդունումը

1. Սահմանադրական դատարանը գործով որոշում կամ եզրակացություն է ընդունում դատարանի դռնփակ խորհրդակցությունում, որին կարող են ներկա գտնվել միայն սահմանադրական դատարանի անդամները։

2. Խորհրդակցությունում դատարանի անդամն իրավունք ունի արտահայտել իր կարծիքը` քննարկվող հարցերի, ինչպես նաեւ շարադրել իր դիրքորոշումը՝ գործի լուծման վերաբերյալ։

3. Խորհրդակցությունում ելույթների թիվը եւ տեւողությունը չեն սահմանափակվում։

4. Խորհրդակցության արդյունքներն արձանագրում է սահմանադրական դատարանի անդամներից որեւէ մեկը՝ սահմանադրական դատարանի նախագահի հանձնա՟րա՟րությամբ։ Արձանագրության մեջ նշվում են քվեարկության դրված հարցերը եւ քվեարկության արդյունքները։

5. Արձանագրությունն ստորագրում են խորհրդակցությանը մասնակցած սահմանադրա՟կան դատարանի անդամները։

6. Քվեարկության անվանական արդյունքները հրապարակման ենթակա չեն։

7. Խորհրդակցությունը  շարունակվում է մինչեւ դատարանի կողմից որոշում կամ եզրակացություն ընդունելը, բացառությամբ ընդմիջումների եւ հանգստի համար նախատեսված ժամանակի:

8. Խորհրդակցության ավարտից հետո խորհրդակցական սենյակ է հրավիրվում դատարանի աշխատակազմի իրավասու աշխատակիցը, որը գրառում է դատարանի որոշումը եւ այն փոխանցում համակարգիչ:

9. Մինչեւ որոշման հրապարակումը սահմանադրական դատարանի նիստում դատարանի անդամները եւ աշխատակազմի աշխատակիցը պարտավոր են ձեռնպահ մնալ որոշման մասին որեւէ տեղեկություն հայտնելուց:

Հոդված 61. Գործի  քննությունը կարճելը

Սահմանադրական դատարանը կարճում է գործի քննությունը՝

1) գործի քննության ցանկացած փուլում  եթե   բացահայտվել են սույն օրենքի 33 հոդվածով նախատեսված` գործի քննությունը մերժելու հիմքեր.

2) եթե ակտը կամ դրա դրույթը, որի համապատասխանությունը Սահմանադրությանը վիճարկվում է, վերացվել է կամ ուժը կորցրել  գործի դատաքննությունից առաջ կամ դրա ընթացքում եւ չի կիրառվել.

3)  սույն օրենքի 77, 79-81  հոդվածներով  նախատեսված դեպքերում.

4) սույն օրենքի 58 հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետով նախատեսված այն դեպքերում, երբ կասեցման հիմք հանդիսացած հանգամանքները չեն վերացել գործի քննությունը կասեցնելու մասին որոշում ընդունելուց հետո մեկ տարվա ընթացքում եւ գործի քննությունն այդ պայմաններում վերսկսելն անհնարին է:

ԳԼՈՒԽ  9

ՍԱՀՄԱՆԱԴՐԱԿԱՆ ԴԱՏԱՐԱՆԻ ԱԿՏԵՐԸ, ԴՐԱՆՑ ԸՆԴՈՒՆՄԱՆ ԿԱՐԳԸ ԵՎ ԱՅԴ ԱԿՏԵՐԻՆ ՆԵՐԿԱՅԱՑՎՈՂ ՊԱՀԱՆՋՆԵՐԸ

Հոդված 62. Սահմանադրական դատարանի ակտերը

1. Սահմանադրական դատարանը Սահմանադրության 100 հոդվածի 1-4-րդ եւ 9-րդ կետերում թվարկված հարցերի վերաբերյալ ընդունում է որոշումներ:

2. Սահմանադրական դատարանը Սահմանադրության 100 հոդվածի 5-8-րդ կետերում թվարկված հարցերի վերաբերյալ ընդունում է եզրակացություններ:

3. Սահմանադրական դատարանը գործերի քննության նախապատրաստման եւ քննության հարցերով, ինչպես նաեւ իր գործունեության կազմակերպման հետ կապված այլ հարցերով ընդունում է աշխատակարգային որոշումներ՝ սահմանադրական դատարանի անդամների ձայների մեծամասնությամբ,  բացառությամբ սույն օրենքով նախատեսված դեպքերի:

4. Սահմանադրական դատարանի որոշումները եւ եզրակացությունները վերջնական են եւ ուժի մեջ են մտնում հրապարակման պահից։

5. Սահմանադրական դատարանի գործով ըստ էության ընդունված որոշումները պարտադիր են բոլոր պե՟տական եւ տեղական ինքնակառավարման մարմինների,  դրանց պաշտոնատար անձանց, ինչպես նաեւ ֆիզիկական եւ իրավաբանական անձանց համար` Հայաս՟տանի Հանրապետության ամբողջ տարածքում։

6. Սահմանադրական դատարանի աշխատակարգային որոշումները պարտադիր են դատավարության մասնակիցների եւ դրանց այլ հասցեատերերի համար:

7. Եթե սույն օրենքով նախատեսված դեպքերում սահմանադրական դատարանի որոշմամբ նշանակվել է տուգանք եւ այդ որոշումը կամովին չի կատարվել, ապա այն ենթակա է կատարման դատական ակտերի հարկադիր կատարման ծառայության կողմից` օրենքով սահմանված կարգով:

8. Եթե սահմանադրական դատարանի եզրակացությունը բացասական է, ապա հարցը դուրս է գալիս իրավասու մարմնի քննարկումից:

Հոդված 63. Որոշումների եւ եզրակացությունների ընդունման կարգը

1. Սահմանադրական դատարանի որոշումները եւ եզրակացություններն ընդունվում են բաց քվեարկությամբ՝ անդամների անվանական հարցման միջոցով:

2. Նախագահողը քվեարկում է վերջում:

3.Սահմանադրական դատարանն ընդունում է որոշումներ՝ անդամների ընդհանուր թվի ձայների մեծամասնությամբ,  բացառությամբ սույն օրենքի 81 հոդվածով նախատեսված դեպքի:

4. Սահմանադրական դատարանն ընդունում է եզրակացություններ՝ անդամների ընդհանուր թվի ձայների առնվազն երկու երրորդով:

5. Սահմանադրական դատարանի անդամն իրավունք չունի ձեռնպահ մնալ կամ հրաժարվել քվեարկությունից:

6. Եթե սահմանադրական դատարանը դռնփակ խորհրդակցությունում քննարկվող հարցի վերաբերյալ որոշում եւ եզրակացություն չի ընդունում, դիմումը համարվում է մերժված:

7. Սահմանադրության 100 հոդվածի 1-ին եւ 2-րդ կետերով նախատեսված գործերով որոշում ընդունելիս` սահմանադրական դատարանի անդամը կարող է ներ՟կայացնել հատուկ կարծիք` որոշման ինչպես եզրափակիչ, այնպես էլ պատճառաբանական մասի վերաբերյալ, որը, դատարանի որոշման հետ մեկտեղ, հրապա՟րակվում է Սահ՟մանադրական դատարանի տեղեկագրում:

Հոդված 64. Որոշումներին եւ եզրակացություններին ներկայացվող պահանջները

1. Իրավական ակտի սահմանադրականությունը որոշելիս սահմանադրական դատարանը գնահատում է ինչպես այդ ակտը, այնպես էլ ձեւավորված իրավակիրառական պրակտիկան։

2. Սահմանադրական դատարանը որոշումներ եւ եզրակացություններ ընդունում է միայն դիմումում նշված առարկայի վերաբերյալ։

3. Սահմանադրական դատարանի որոշման եւ եզրակացության հիմքում չեն կարող դրվել դատաքննության  ընթացքում չհետազոտված  փաստեր:

4. Սահմանադրական դատարանի որոշումները եւ եզրակացությունները հրապա՟րակվում են նիստում եւ կցվում գործին։

Հոդված 65. Որոշման կամ եզրակացության շարադրանքը

Սահմանադրական դատարանի որոշումը կամ եզրակացությունը, կախված գործի բնույթից, պարունակում է հետեւյալ տեղեկությունները՝

1) որոշման կամ եզրակացության անվանումը, ընդունման տարին, ամիսը, ամսաթիվը եւ վայրը.

2) կողմերի եւ դատավարության այլ մասնակիցների մասին անհրաժեշտ տվյալներ.

3) քննվող հարցը, առիթները եւ հիմքերը.

4) Սահմանադրության այն հոդվածը, որի համաձայն դատարանն իրավասու է քննել տվյալ գործը.

5) դիմումի համառոտ բովանդակությունը.

6) փաստական եւ իրավական հանգամանքներ, որոնք հետազոտվել են դատարանի կողմից.

7) Սահմանադրության եւ սույն օրենքի այն հոդվածները, որոնցով ղեկավարվել է դատարանը որոշում կամ եզրակացություն ընդունելիս.

8) դատարանի կողմից ընդունված որոշումը կամ եզրակացությունը հիմնավորող փաստարկները, այդ թվում նաեւ այն փաստարկները, որոնք հաստատում կամ հերքում են կողմերի պնդումները.

9) որոշման կամ եզրակացության ձեւակերպումը` սույն օրենքով նախատեսված դեպքերում նշելով նաեւ անվավեր ճանաչված իրավական ակտի կամ դրա դրույթ՟ների հետ փոխկապակցված այլ դրույթների կամ ակտերի անվավերության փաստի մասին.

10) որոշման կամ եզրակացության վերջնական լինելու մասին նշումը.

11) որոշման՝ հրապարակման պահից ուժի մեջ մտնելու մասին կամ սահմա՟նադրական դատարանի կողմից Սահմանադրությանը չհամապատասխանող նորմատիվ ակտի կամ դրա մի մասի իրավական ուժը կորցնելու ավելի ուշ ժամկետ սահ՟մանելու մասին   նշումը:

2. Սահմանադրական դատարանի` գործով ըստ էության ընդունված որոշումը կամ եզրակացությունն ստորագրում է նիստը նախագահողը:

Հոդված 66. Որոշման կամ եզրակացության առաքումը եւ հրատարակումը

1. Սահմանադրական դատարանի որոշումներն ու եզրակացությունները, դրանց ընդունման օրվանից եռօրյա ժամկետում, առաքվում են՝

1) կողմերին.

2) Հանրապետության Նախագահին, Ազգային ժողով, կառավարություն, վճռաբեկ դատարան, մարդու իրավունքների պաշտպանին  եւ գլխավոր դատախազին:

2. Սահմանադրական դատարանի որոշումներն ու եզրակացությունները հրատա՟րակվում են Հայաստանի Հանրապետության պաշտոնական տեղեկագրում` օրենքով սահմանված կարգով, ինչպես նաեւ Սահմանադրական դատարանի տեղեկագրում:

Հոդված 67. Որոշումը չկատարելու հետեւանքները

Սահմանադրական դատարանի որոշումը չկատարելը, ոչ պատշաճ կատարելը կամ կատարմանն արգելք հանդիսանալն առաջացնում է օրենքով սահմանված պատաս՟խանատվություն:

Հոդված 68. Որոշումների կատարման վիճակի ամփոփումը

Սահմանադրական դատարանը յուրաքանչյուր տարվա ավարտից հետո մեկ ամսվա ընթացքում հաղորդում է հրապարակում իր որոշումների կատարման վիճակի վերա՟բերյալ: Այն ուղարկվում է պետական եւ տեղական ինքնակա՟ռա՟վարման համա՟պատասխան մարմիններին:

ԳԼՈՒԽ 10

ՍԱՀՄԱՆԱԴՐԱԿԱՆ ԴԱՏԱՐԱՆՈՒՄ ԳՈՐԾԵՐԻ ՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ԼՈՒԾՄԱՆ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ

Հոդված 69. Սահմանադրության 100 հոդվածի 1-ին կետով նախատեսված գործերի քննությունը Սահմանադրության 101 հոդվածի 1-ին, 3-րդ, 4-րդ եւ 8-րդ կետերում նշված մարմինների եւ անձանց դիմումների հիման վրա (իրավական նորմերի սահմա՟նադրա՟՟կանու՟թյան վերացա՟կան վերահսկողություն)

1. Սահմանադրության 100 հոդվածի 1-ին կետով նախատեսված գործերով կարող են վիճարկվել այդ կետում նշված ինչպես նորմատիվ, այնպես էլ անհատական բնույթ ունեցող իրավական ակտերը, բացառությամբ մարդու իրավունքների պաշտպանի կողմից դիմում ներկայացնելու դեպքերի:

Մարդու իրավունքների պաշտպանը  կարող է վիճարկել միայն նորմատիվ ակտերի սահմանադրականությունը:

2. ՀՀ միջազգային պայմանագրերի վավերացման վերաբերյալ Ազգային ժո՟ղովի որոշումների սահմանադրականությունը կարող է վիճարկվել միայն տվյալ որոշման ընդունման համար Սահմանադրությամբ նախատեսված պահանջների պահպանման տեսանկյունից:

3. Հանրապետության Նախագահը Սահմանադրության 86 հոդվածի 4-րդ մասին համապատասխան կառավարության որոշումների սահմանադրականությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերով սահմանադրական դատարան դիմելուց առաջ կասեցնում է տվյալ որոշման գործողությունը` մեկ ամիս ժամկետով: Տվյալ գործով Հանրապետության Նախագահը սահմանադրական դատարան կարող է դիմել կասեցման վերաբերյալ հրամանագիրն ուժի մեջ մտնելու օրը:

4. . Սույն հոդվածի 1-ին մասում նշված գործերով որպես պատասխանող կողմ դատավարությանը ներգրավ՟վում է վիճարկվող ակտն ընդունած պետական կամ տեղական ինքնակառա՟վարման մարմինը:

Հանրաքվեով ընդունված օրենքների դրույթների վիճարկման վերաբերյալ գոր՟ծերով որպես պատասխանող կողմ ներգրավվում է Ազգային ժողովը, իսկ որպես հարակից պատասխանող` սահմա՟նադրական դատարանի որոշմամբ կարող է ներգրավվել կառավարությունը, եթե նա է ներկայացրել տվյալ օրենքը հանրաքվեի դնելու առաջարկը:

5. Սույն հոդվածի 1-ին մասում նշված գործերով ապացույցներ ներկայացնելու պարտականությունը կրում է դատավարության յուրաքանչյուր կողմ` իր պնդումների վերաբերյալ:

6. Սույն հոդվածի 1-ին մասում նշված գործերով սահմանադրական դատարանը որոշում է ընդունում դիմումը մուտքագրելուց ոչ ուշ, քան վեց ամիս հետո:

Սահմանադրական դատարանի պատճառաբանված  որոշմամբ գործի քննության ժամկետը կարող է երկարաձգվել, բայց ոչ ավելի, քան երեք ամսով:

Սույն հոդվածի 3-րդ մասում նշված գործերով սահմանադրական դա՟տա՟րանը որոշում է ընդունում ոչ ուշ, քան դիմումը մուտքագրելուց մեկ ամիս հետո:

7. Սույն հոդվածի 1-ին մասում նշված գործերը սահմանադրական դատարանը քննում է գրավոր ընթացակարգով, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ տվյալ գործը, սահմանադրական դատարանի գնահատմամբ, ձեռք է բերել հասա՟րակական մեծ հնչեղություն կամ դրա բանավոր քննությունը կնպաստի գործի հանգամանքների առավել արագ բացահայտմանը:

8. Սույն հոդվածի 1-ին մասում նշված գործերով որոշում ընդունելիս` սահմանադրական դատարանը պարզում է վիճարկվող ակտի կամ վերջինիս առանձին դրույթների համապատաս՟խանությունը Սահմանադրությանը, մասնավորապես հաշվի առնելով.

1)  իրավական ակտի պահանջվող տեսակը եւ ձեւը.

2) իրավական ակտն ընդունելու եւ գործողության մեջ  դնելու Սահմանադրությամբ նախատեսված կարգի պահպանվածությունը.

3) մարդու եւ քաղաքացու՝ Սահմանադրությամբ ամրագրված իրավունքների ու ազա՟տությունների ապահովման եւ  պաշտպանության, ազատ իրականացման անհրաժեշ՟տությունը, դրանց սահմանափակումների թույլատրելիությունը.

4) Սահմանադրությամբ նախատեսված՝ իշխանությունների բաժանման եւ հավա՟սարակշռման ապահովվածությունը.

5) պետական եւ տեղական ինքնակառավարման մարմինների եւ դրանց պաշտո՟նատար անձանց լիազորությունների թույլատրելի սահմանները.

6) Սահմանադրության անմիջական գործողության ապահովման անհրաժեշտությունը։

9. Սույն հոդվածի 1-ին մասում նշված գործերով սահմանադրական դատարանը կարող է ընդունել հետեւյալ որոշումներից որեւէ մեկը.

1) վիճարկվող ակտը Սահմանադրությանը համապատասխանող ճանաչելու մասին.

2) վիճարկվող ակտն ամբողջությամբ կամ մասամբ Սահմանադրությանը հակասող եւ անվավեր ճանաչելու մասին:

10. Սահմանադրության 100 հոդվածի 1-ին կետում նշված որեւէ նորմա՟տիվ ակտի սահմանադրականությունը որոշելիս սահմանադրական դատարանը պարզում է նաեւ այդ ակտի վիճարկվող դրույթի հետ համակարգային առումով փոխկապակցված տվյալ ակտի այլ դրույթների սահմանադրականությունը: Հավաս՟տիանալով վիճարկվող դրույթների հետ փոխկա՟պակցված տվյալ նորմատիվ ակտի այլ դրույթների` Սահմանադրությանը հակասելու մեջ, սահմանադրական դատարանը կարող է Սահմանադրությանը հակասող եւ անվավեր ճանաչել նաեւ այդ դրույթները:

11. Վիճարկվող ակտն ամբողջությամբ կամ մասամբ Սահմանադրությանը հակասող եւ անվավեր ճանաչելու մասին որոշում ընդունվելու դեպքում այն իրավաբանական ուժը կորցնում է սահմանադրական դատարանի որոշումն ուժի մեջ մտնելու պահից, բացառությամբ սույն հոդվածի 13 եւ 14 մասերով սահմանված դեպքերի:

Այդ ակտերի վրա հիմնված` սահմանադրական դատարանի որոշման ընդունմանը նախորդող ժամանակահատվածում ընդունված եւ կատարված վարչական կամ դատական ակտերը վերանայման ենթա՟կա չեն:

Չկատարված վարչական եւ դատական ակտերի կատարումը սահմա՟նադրա՟կան դատարանի որոշումը հրապարակելուց հետո անհապաղ դադարեցվում է` իրավասու վարչական մարմնի կամ դատարանի որոշմամբ:

12. Անվավեր ճանաչված նորմատիվ ակտի կատարումն ապահոված այլ նորմատիվ ակտերի համապատասխան դրույթները կորցնում են իրենց իրավաբանական ուժը` վիճարկվող ակտի ուժը կորցնելու հետ միաժամանակ:

13. Սույն հոդվածի 9-րդ մասի 2-րդ կետում նշված որոշումը սահմանադրական դատարանն իրավասու է տարածել նաեւ այդ որոշման ուժի մեջ մտնելուն նախորդող իրավահարաբերությունների վրա, եթե այդպիսի որոշում չընդունելը կարող է հանգեցնել էական վնասի առաջացմանը կամ առաջացնել անդառնալի ծանր հետեւանքներ:

Անվավեր ճանաչված նորմատիվ ակտի, ինչպես նաեւ այդ ակտի կատարումն ապահոված այլ նորմատիվ ակտերի վրա հիմնված` սահմանադրական դատարանի որոշման ընդունմանը նախորդող երեք տարիների ընթացքում ընդունված եւ կատարված վարչական կամ դատական ակտերը ենթա՟կա են վերանայման վարչական կամ դատական ակտն ընդունած մարմնի կողմից` օրենքով սահմանված կարգով:

14. Քրեական օրենսգրքի կամ վարչական պատասխանատվության վերաբերյալ օրենքի վիճարկվող դրույթը Սահմանադրությանը հակասող եւ անվավեր ճանաչելու մասին որոշում ընդունվելու դեպքում այդ դրույթն իրավաբանական ուժը կորցնում է իր ուժի մեջ մտնելու պահից:

Այդ դրույթների կիրառման վերաբերյալ սահմանադրական դատարանի որոշման ընդունմանը նախորդող ժամանակահատվածում ընդունված դատական եւ վարչական ակտերը ենթակա են վերանայման` օրենքով սահմանաված կարգով:

15. Սահմանադրական դատարանը` սույն հոդվածի առաջին մասում նշված որեւէ գործով ընդունված ըստ էության որոշումից առնվազն 7 տարի հետո` սույն օրենքով սահմանված կարգով ներկայացված համապատասխան դիմումի հիման վրա կարող է վերանայել իր հիշյալ որոշումը, եթե`

ա) փոփոխվել է Սահմանդրության` տվյալ գործով կիրառված դրույթը.

բ) ի հայտ է եկել տվյալ գործով կիրառված Սահմանադրության դրույթի այնպիսի նոր ընկալում, որի առկայությամբ նույն հարցի վերաբերյալ կարող է ընդունվել սահմանադրական դատարանի այլ որոշում եւ եթե տվյալ հարցն ունի սկզբունքային սահմանադրաիրավական նշանակություն:

Սույն մասի առաջին պարբերությունում նշված դիմումը չի կարող վերաբերել այն իրավական ակտերին (դրանց առանձին դրույթներին), որոնք սահմանադրական դատարանի որոշմամբ ճանաչվել են Սահմանադրությանը հակասող եւ անվավեր:

Սույն մասի առաջին պարբերությունում  նշված դիմումների հիման վրա գործը քննության ընդունելու վերաբերյալ սահմանադրական դատարանի որոշումն ընդունվում է սահմանադրական դատարանի անդամների 7 ձայնով:

Սույն մասում նշված գործերի քննությունը չի կարող մերժվել սույն օրենքի 32 հոդվածի 3-րդ կետի հիման վրա, եթե առկա են սահմնադրական դատարանի որոշումը վերանայելու` սույն մասի առաջին եւ երկրորդ պարբերություններով նախատեսված հիմքերը:

16. Սահմանադրության 102 հոդվածի 3-րդ մասին համապատասխան, եթե սահմանադրական դատարանը գտնում է, որ վիճարկվող նորմատիվ իրավական ակտի կամ դրա որեւէ դրույթի` սահմանադրական դատարանի որոշման հրապարակման պահին սույն հոդվածի 9-րդ մասի 2-րդ  կետին համապատասխան անվավեր ճանաչելն անխուսափելիորեն կառաջացնի այնպիսի ծանր հետեւանք՟ներ հանրության եւ պետության համար, որոնք կխաթարեն այդ պահին տվյալ նորմատիվ ակտի վերացմամբ հաստատ՟վելիք իրավական անվտանգությունը, ապա սահմանադրական դատարանը կարող է, տվյալ ակտը ճանաչելով Սահ՟մանադրությանը հակասող, իր որոշման մեջ հետաձգել այդ ակտի իրա՟վաբանական ուժը կորցնելը:

Այդ դեպքում մինչեւ ակտի իրավաբանական ուժը կորցնելը ակտը համարվում է Սահմանադրությանը համապատասխանող:

17. Նորմատիվ իրավական ակտի ուժը կորցնելու հետաձգումը պետք է հա՟մար՟ժեք լինի այն ժամանակահատվածին, որի ընթացքում հնարավոր եւ ան՟հրաժեշտ է ձեռնարկել սույն հոդվածի 16-րդ մասի առաջին պարբերությունում նշված հետեւանքները կանխելուն ուղղված միջոցառումները եւ անհապաղ վերացվի սահմանադրական դատարանի կողմից` նման միջոցա՟ռում՟ներն ավարտին հասցնելու պահին:

18. Հետաձգման մասին որոշումը պետք է ընդունվի այն հաշվարկով, որպեսզի դրանով իրապես կանխվեն անխուսափելի եւ ծանր հետեւանքները հանրության եւ պետության համար եւ առավել էական կամ անդառնալի վնաս չպատճառվի մարդու եւ քաղաքացու հիմնական իրավունքներին եւ ազատություններին:

Հոդված 70. Կոնկրետ գործերով վերջնական դատական ակտով կիրառված օրենք՟ների` Սահմանադրությանը համապատասխանությունը որոշելու վերա՟բերյալ գործերի քննությունը ֆիզիկական եւ իրավաբանական անձանց դիմում՟ների հիման վրա (անհատական դիմումների քննություն)

1. Սույն հոդվածում նշված գործերով դիմում (այսուհետ` անհատական դիմում) կարող է ներկա՟յացվել ընդհանուր իրավասության եւ մասնագիտացված դատարաններում դա՟տա՟վարության մասնակից հանդիսացած այն ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձի կողմից, որի նկատմամբ գործը լուծող վերջնական դատական ակտով կիրառվել է որեւէ օրենքի դրույթ, որը սպառել է դատական պաշտպանության բոլոր միջոցները, եւ որը գտնում է, որ տվյալ գործով կիրառված օրենքի դրույթը հակասում է Սահմանադրությանը:

2. Անհատական դիմումները կարող են ներկայացվել ինչպես Ազգային Ժողովի ընդունած, այնպես էլ հանրաքվեով ընդունված օրենքների դրույթների սահմա՟նադրականության վերաբերյալ:

3. Սույն hոդվածում նշված գործերով որպես պատասխանող կողմ դատավարությանը ներգրավվում է Ազգային Ժո՟ղովը` իր ընդունած օրենքների առնչությամբ:

Հանրաքվեով ընդունված օրենքների դրույթների վիճարկման վերաբերյալ գոր՟ծերով որպես պատաս՟խանող կողմ նույնպես ներգրավվում է Ազգային ժողովը, իսկ որպես հարակից պատասխանող` սահմա՟նադրական դատարանի որոշմամբ կարող է ներգրավվել կառավարությունը, եթե նա է ներկայացրել տվյալ օրենքը հանրաքվեի դնելու առաջարկը:

4. Անհատական դիմումը պետք է հղումներ պարունակի օրենքի այն դրույթներին, որոնց սահմանադրականությունը վիճարկվում է, եւ Սահմանադրության այն դրույթներին, որոնց, դիմողի գնահատմամբ, հակա՟սում են տվյալ օրենքի դրույթները, ինչպես նաեւ պետք է պարունակի Սահմա՟նադրությանը հակասելու հիմնավորումներ:

5. Սույն  հոդվածում նշված գործերով դիմումները կարող են սահմանադրական դատա՟րան ներկա՟յացվել ֆիզիկական կամ իրավաբանա՟կան անձի կողմից` իր հանդեպ կիրառված դատական ակտի վիճարկման հնարավորություն՟ներն սպառելու պահից ոչ ուշ, քան վեց ամիս հետո:

6. Անհատական դիմումներով գործը քննության ընդունելու կամ դիմումի քննությունը մերժելու վերաբերյալ որոշումը, բացառությամբ սույն օրենքի 69 հոդվածի 15. մասի առաջին պարբերությամբ նախատեսված դեպքերի, կայացվում է սահմանադրական դատարանի երեք անդամի կազմով, որոնք որոշում են ընդունում սահմանադրական դատարանի անունից: Դա՟տական կազմերը ձեւավորվում են վիճակահանությամբ, որի անցկացման կարգը սահմանվում է սահմանադրական դատարանի կանո՟նա՟կարգով:

7. Անհատական դիմումների քննությունը, ի լրումն սույն օրենքի 33 հոդվածով նախատեսված դեպքերի, կարող է մերժվել նաեւ այն դեպքերում, երբ անհատական դիմումն ակնհայտ անհիմն է կամ դիմողը չի սպառել դատական պաշտպանության բոլոր միջոցները:

8. Անհատական դիմումների քննությունը մերժելու մասին սույն հոդվածի 6-րդ  մասով նախատեսված կարգով ընդունված որոշումը պետք է լինի պատճառաբանված: Այն պետք է ընդունվի միաձայն, հակառակ դեպքում դիմումը քննության ընդունելու հարցը սահմանադրական դատարանը վերստին քննում եւ լուծում է ամբողջ կազմով, իսկ այդ հարցով որոշումն ընդու՟նվում է անհատական դիմումը մուտքագրելու օրվանից  ոչ ուշ, քան երեք ամիս հետո:

9. Սույն հոդվածում նշված գործերով ապացույցներ ներկայացնելու պարտականությունը կրում են. պատասխանող կողմը` դիմողի` իր համար վիճահարույց պնդումները հերքելու մասով, եւ դիմող կողմը` սույն հոդվածի 1-ին մասում նշված պահանջների` մինչեւ գործը քննության ընդունելն իր կողմից պահպանված լինելու հանգամանքների մասով:

10. Սույն հոդվածում նշված գործերով սահմանադրական դատարանը որոշում է ընդունում սույն օրենքի 69 հոդվածի 6-րդ մասի առաջին եւ երկրորդ պարբերու՟թյուններով նախատեսված ժամկետներում:

11. Անհատական դիմումների ընդունման եւ նախնական ուսումնասիրման ընթացա՟կարգը սահմանվում է սահմանադրական դատարանի կանոնակարգով, իսկ դրանց հիման վրա գործերը քննության ընդունելու կամ գործերի քննությունը մերժելու հատուկ կանոնները` սույն օրենքով:

12. Սույն հոդվածում նշված գործերին առնչվող բոլոր այլ հանգամանքների քննության եւ այդ գործերով որոշումներ ընդունելու ժամանակ կիրառվում են սույն օրենքի 69 հոդվածի 7-18-րդ մասերի կանոնները:

Հոդված 71. Նորմատիվ իրավական ակտերի` Սահմանադրությանը համա՟պա՟տաս՟խանությունը որոշելու վերաբերյալ գործերի քննությունը տեղական ինքնակա՟ռավարման մարմինների դիմումների հիման վրա

1. Սույն հոդվածում նշված գործերով սահմանադրական դատարան կարող են դիմել տեղական ինքնակառավարման այն մարմինները, որոնց Սահմանադրությամբ նախա՟տեսված իրավունքներն   խախտվում են    Սահմանադրության 100 հոդվածի 1-ին կետով սահմանադրական դատա՟րանի ընդդատությանը վերապահված այն իրավական ակտով, որն ունի նորմատիվ բնույթ, կամ դրա որեւէ դրույթով:

2. Սույն հոդվածում նշված գործերով դիմումները սահմանադրական դատարան կարող են ներկայացվել այն պահից սկսած, երբ տեղական ինքնակառավարման մարմինն իմացել է կամ պարտավոր էր իմանալ իր իրավունքների խախտման կամ դրանց խախտման իրական հնարավորության մասին, բայց ոչ ուշ, քան համապատասխան իրավական ակտն ուժի մեջ մտնելուց 1 տարի հետո:

3. Սույն հոդվածում նշված գործերով տեղական ինքնակառավարման մար՟մինների դիմումները պետք է համապատասխանեն դիմումին ներկայացվող` սույն օրենքով նախա՟տեսված ընդհանուր, ինչպես նաեւ սույն օրենքի 70 հոդվածի 4-րդ մասով նախատեսված պահանջներին:

4. Սույն հոդվածում նշված գործերով որպես պատասխանող կողմ ներգրավվում է վիճարկվող նորմատիվ ակտն ընդունած պետական մարմինը, իսկ օրենքների վիճարկման դեպքում պատասխանող կողմի ներգրավման հարցը պետք է լուծվի սույն օրենքի 70. հոդվածի 3-րդ մասով նախատեսված կանոններին համապատասխան:

5. Սույն հոդվածում նշված գործերով ապացույցներ ներկայացնելու պարտա՟կանությունը կրում է տեղական ինքնակառավարման մարմնի կողմից վիճարկվող նորմատիվ իրավական ակտն ընդունած պետական մարմինը:

6. Սույն հոդվածում նշված գործերով սահմանադրական դատարանը որոշում է ընդունում սույն օրենքի 69 հոդվածի 6-րդ մասի առաջին եւ երկրորդ պարբերու՟թյուններով նախատեսված ժամկետներում:

7. Սույն հոդվածում նշված գործերին առնչվող բոլոր այլ հանգամանքների քննության եւ այդ գործերով որոշումներ ընդունելու ժամանակ կիրառվում են սույն օրենքի 69 հոդվածի 7-18-րդ մասերով նախատեսված կանոնները:

Հոդված 72. Նորմատիվ իրավական ակտերի` Սահմանադրությանը համա՟պա՟տասխանությունը որոշելու վերաբերյալ գործերի քննությունը դատարան՟ների եւ գլխա՟վոր դատախազի դիմումների հիման վրա (իրավական նորմերի կոնկրետ վերահսկո՟ղություն)

1. Սույն հոդվածում նշված գործերով սահմանադրական դատարան դիմում են դատարանները, ինչպես նաեւ գլխավոր դատախազը, եթե գտնում են, որ Սահմանադրության 100 հոդվածի 1-ին կետով սահմանադրական դատարանի ընդդատությանը վերա՟պահված որեւէ իրավական ակտի, որն ունի նորմատիվ բնույթ, դրույթը կամ դրույթները, որոնք ենթակա են կիրառման իրենց վարույթում գտնվող կոնկրետ գործով, հակասում են Սահմանադրությանը:

2. Դատարանները սահմանադրական դատարան դիմե՟լուց առաջ պարտավոր են, իսկ գլխավոր դատախազը` կարող է կասեցնել կոնկրետ գործի վարույթը` մինչեւ սահմա՟նադրական դատարանի կողմից ընդունված որոշումն ուժի մեջ մտնելը:

3. Դատարանները կարող են դիմել սահմանադրական դատարան կոնկրետ գործը քննության ընդունելուց հետո մինչեւ տվյալ գործով ըստ էության որոշում ընդունելու պահը, իսկ գլխավոր դատախազը` տվյալ գործն իր վարույթ ընդունելուց հետո մինչեւ այն օրենքով սահմանված կարգով իրավասու դատարան ուղարկելը:

4. Դատարանները եւ գլխավոր դատախազը` վարույթը կասեցնելու դեպքում, սույն հոդվածով նախատեսված դիմումները կարող են ներկայացնել իրենց վարույթում գտնվող կոնկրետ գործով վարույթը կասեցնելու  մասին որոշում ընդունելուց հետո եռօրյա ժամկետում:

Սահմանադրական դատարան դիմելը ձեւակերպվում է համապա՟տասխան դատարանի կամ գլխավոր դատախազի որոշմամբ:

5. Սույն հոդվածի 1-ին մասում նշված դիմումներում դատարանը եւ գլխավոր դատա՟խազը պետք է հիմնավորեն իրենց դիրքորոշումը նորմատիվ ակտի վի՟ճարկվող դրույթի` Սահմանադրությանը հակասելու հանգամանքի առնչու՟թյամբ, ինչպես նաեւ այն հանգամանքը, որ այդ գործի լուծումը կարող է իրականացվել միայն վիճարկվող դրույթի կիրառ՟մամբ:

6. Դիմումին կցվում է դիմողի վարույթում գտնվող գործը, որը դիմողին է վերա՟դարձվում սահմանադրական դատարանի որոշումն ընդունելուց հետո:

7. Սույն հոդվածում նշված գործերով որպես պատասխանող կողմ ներգրավվում է վիճարկվող նոր՟մատիվ ակտն ընդունած պետական մարմինը, իսկ օրենքների վիճարկման դեպքում պատասխանող կողմի ներգրավման հարցը պետք է լուծվի սույն օրենքի 70. հոդվածի 3-րդ մասով նախատեսված կանոններին համապատասխան:

8. Սույն հոդվածում նշված գործերով քննությունն իրականացվում է միայն գրավոր ընթացակարգով: Դատավարության կողմերը, մինչեւ դատաքննությունն սկսվելը, սահմանադրական դատարանին են ներկայացնում իրենց դիրքորոշումն արտահայտող  գրավոր բացատրություններ:

9. Սույն հոդվածում նշված գործերով սահմանադրական դատարանը որոշում է ընդունում սույն օրենքի 69 հոդվածի 6-րդ մասի առաջին եւ երկրորդ պարբերու՟թյուններով նախատեսված ժամկետներում:

10. Սույն հոդվածում նշված գործերին առնչվող բոլոր այլ հանգամանքների քննության եւ այդ գործերով որոշումներ ընդունելու ժամանակ կիրառվում են սույն օրենքի 69 հոդվածի 8-18-րդ մասերով նախատեսված կանոնները:

Հոդված 73. Սահմանադրության 100 հոդվածի 2-րդ կետով նախատեսված գոր՟ծերի քննությունը (միջազգային պայմանագրում ամրագրված պարտավո՟րու՟թյունների՝ Սահ՟մանադրությանը համապատասխանության որոշումը)

1. Մինչեւ Ազգային ժողովի կողմից միջազգային պայմանագրի վավերացումը, դրանում ամրագրված պարտավորությունների՝ Սահմանադրությանը համապատասխանության հարցով սահմանադրական դատարան դիմում է Հանրապետության Նախագահը:

2. Սույն հոդվածում նշված գործերով իր ծանրաբեռնվածությունից ելնելով, սահմանադրական դատարանը կարող է որոշում կայացնել հիշյալ գործերը միմյանց  հաջորդող դատական նիստերում քննելու մասին, այդ գործերից յուրաքանչյուրի քննության ավարտից հետո հետաձգելով դրանով ըստ էության որոշման ընդունումը` մինչեւ բոլոր հիշյալ գործերի քննության ավարտը:

Այդ գործերից յուրաքանչյուրով ըստ էության որոշումն ընդունվում է միեւնույն դռնփակ խորհրդակցության արդյունքում, եւ բոլոր որոշումները դատական նիստում հրապարակվում են հաջորդաբար` ըստ քննված գործերի հաջորդականության:

3. Սույն հոդվածում նշված գործերով սահմանադրական դատարանը որոշում է ընդունում դիմումը մուտքագրելուց հետո երեք ամսվա ընթացքում:

4. Միջազգային պայմանագրում ամրագրված պարտավորությունների՝ Սահմանադրու՟թյանը համապատասխանությունը որոշելու վերաբերյալ գործերով սահմանադրական դատարանը կարող է ընդունել հետեւյալ որոշումներից որեւէ մեկը.

1) միջազգային պայմանագրում ամրագրված պարտավորությունները ճանաչել Սահմա՟նադրությանը համապատասխանող  ճանաչելու մասին.

2) միջազգային պայմանագրում ամրագրված պարտավորություններն ամբողջությամբ կամ մասամբ Սահմանադրությանը չհամապատասխանող ճանաչելու մասին։

Հոդված 74. Սահմանադրության 100 հոդվածի 3-րդ կետով նախատեսված գործերի քննությունը (hանրաքվեների արդյունքների հետ կապված վեճերի լուծումը)

1. Սահմանադրության 100 հոդվածի 3-րդ կետով նախատեսված գործերով որպես պատասխանող կողմ ներգրավվում է հանրաքվեների արդյունքներն ամփոփող պետական մարմինը։

2.  Սույն հոդվածի 1-ին մասում նշված գործերով սահմանադրական դատարանն իրավասու է իր որոշումն ըն՟դու՟՟նելու համար անհրաժեշտ փաստերի ձեռքբերումը  հանձնարարել պետական կամ տեղական ինքնա՟կա՟ռավարման մարմինների,  դատարաններին կամ դատախազության մարմին՟ներին, անհրա՟ժեշտության դեպքում նաեւ իր աշխատակազմի աշխատողներին: Այդ կապակ՟ցությամբ սահմանադրական դատարանն իրավասու է ձեւավորել հանձնախմբեր, ներգրավելով սահմանադրական դատարանի անդամներից մեկին (որպես հանձնախմբի կամ հանձնախմբերի ղեկավար) եւ տարբեր կամ միեւնույն մարմինների աշխատա՟կիցների, ինչպես նաեւ` իրենց համաձայնությամբ` ԱԺ պատգամավորների, տեղական եւ միջազ՟գային դիտորդների:

3. Հանրաքվեների արդյունքների հետ կապված վեճերով սահմանադրական դատարան կարելի է դիմել արդյունքների պաշտոնական հրապարակման պահից յոթնօրյա ժամ՟կետում։

4. Սույն հոդվածի 1-ին մասում նշված գործերի քննությունը իրականացվում է բանավոր ընթացակարգով:

5. Սույն հոդվածի 1-ին մասում նշված գործերով սահմանադրական դատա՟րանի որոշումը պետք է ընդունվի դիմումը մուտքագրելու պահից 50 օրվա ընթացքում:

6. Սահմանադրական դատարանի որոշմամբ գործի քննության ժամկետը կարող է երկարաձգվել, բայց ոչ ավելի, քան մեկ ամսով:

7. Հանրաքվեի  արդյունքների հետ կապված վեճերով սահմանադրական դատա՟րանն ընդունում է հետեւյալ որոշումներից որեւէ մեկը.

1) հանրաքվեի  արդյունքների ամփոփման վերաբերյալ որոշումը թողնել ուժի մեջ,

2) անվավեր ճանաչել հանրաքվեի արդյունքների  ամփոփման վերաբերյալ որոշումը եւ հանրաքվեի դրված նախագիծը համարել ընդունված կամ չընդունված կամ անվավեր ճանաչել հանրաքվեի արդյունքները:

Հոդված 75.  Սահմանադրության 100 հոդվածի 3.1-րդ կետով նախատեսված գործերի քննությունը (Հանրապետության Նախագահի եւ պատգամավորների ընտրությունների արդյունքներով ընդունված որոշումների հետ կապված վեճերի լուծումը )

1. Հանրապետության Նախագահի ընտրությունների արդյունքներով ընդունված որո՟շում՟ների վիճարկման մասին դիմումներով սահմանադրական դատարան կարող են դիմել Հանրապետության Նախագահի թեկնածուները:

2. Պատգամավորների ընտրությունների (համամասնական եւ մեծամաս՟նական ընտրակարգով) արդյունքներով ընդունված որոշումների վիճարկման մասին դիմումներով սահմանադրական դատարան կարող են դիմել պատգա՟մավորության թեկնածուները` մեծամասնական ընտրակարգով անցկացված ընտրությունների ար՟դյունքներով ընդունված որոշումների հետ կապված վեճե՟րով, ինչպես նաեւ կուսակ՟ցությունները  կամ դաշինքները` համամասնական ընտ՟րա՟կարգով անցկացված ընտրությունների արդյունքներով ընդունված որոշում՟ների հետ կապված վեճերով:

3. Ընտրությունների արդյունքներով ընդունված որոշումների  հետ կապված վեճե՟րով սահմանադրական դատարան կարելի է դիմել արդյունքների պաշտոնական հրապա՟րակման օրվանից  հետո յոթերորդ օրը։

 4. Որպես պատասխանող կողմ դատավարությանը ներգրավվում է ընտրությունների արդյունք՟ներն ամփոփող պետական մարմինը։

Անհրաժեշտության դեպքում կողմի միջնորդությամբ կամ իր նախաձեռնությամբ, որպես հարակից պատասխանող (պատասխանողներ) սահմանադրական դա՟տա՟րանը կարող է ներգրավել այն պետական կամ տեղական ինքնա՟կառա՟վարման մարմիններին, որոնց որոշումները կամ գործողությունները կարող էին ներգործել ընտրությունների արդյունքների վրա, կամ որոնք պարտավոր էին (պարտավոր են) օրենքով սահմանված կարգով ապահովել եւ պաշտպանել ընտրական  իրավունքները, բացառությամբ դատարանների:

5. Այն թեկնածուները կամ կուսակցությունները (դաշինքները), որոնց իրավունք՟ները շոշափվում են կամ կարող են շոշափվել գործի քննության ընթացքում կամ դրա արդյունքում ընդունվելիք որոշմամբ, կարող են սահմանադրական դատարանի որոշմամբ որպես երրորդ անձինք ներգրավվել դատավարության մեջ` իրենց դիմումի հիման վրա, իսկ այն դեպքերում, երբ սահմանադրական դատարանի որոշումը պար՟տադիր կերպով տարածվելու է նաեւ երրորդ անձանց վրա, ապա  սահմանադրական դատարանն ինքն է պարտավոր այդ անձանց ներգրավել դատավարության մեջ:

6. Երրորդ անձինք դատավարության մեջ կարող են ներգրավվել մինչեւ  գործի քննու՟թյան ավարտը:

7. Երրորդ անձինք օգտվում են կողմի բոլոր իրավունքներից եւ կրում նրա բոլոր պար՟տա՟կանությունները, բացառությամբ այն իրավունքների եւ պարտակա՟նությունների, որոնք իրենց էությամբ տարածելի չեն երրորդ անձանց վրա:

8. Սահմանադրական դատարանում քննվող գործով որոշում ըն՟դու՟՟նելու համար անհրաժեշտ փաստերի ձեռքբերման առնչությամբ  կիրառվում են սույն օրենքի 74 հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված կանոնները:

9.  Ընտրությունների արդյունքներով ընդունված որոշումների  հետ կապված վեճերով ապացույցներ ներկայացնելու պարտականությունը կրում է պատասխանող կողմը (պատասխանողները):

10. Սույն հոդվածի 1-ին մասում նշված գործերի, ինչպես նաեւ պատգամավորների ընտրությունների արդյունքներով ընդունված որոշումների վիճարկման վերաբերյալ գործերի քննությունն իրականացվում է բանավոր ընթացակարգով:  Մեծամասնական ընտրակարգով   պատգամավորների ընտրությունների արդյունքներով ընդունված որոշումների վիճարկման վերաբերյալ գործերի քննությունը` սահմանադրական դատարանը` իր ծանրաբեռնվածությունից ելնելով,   կարող է իրականացվել գրավոր ընթացակարգով:

11. Դիմող կողմի ներկայացրած փաստերը համարվում են անվիճելի, եթե պատաս՟խանող կողմը խուսափում է դրանց վերաբերյալ իր դիրքորոշումն արտահայ՟տելուց, եւ ապացուցված, եթե չեն հակասում սահմա՟նադրական դատարանի կողմից ձեռք բերված, տվյալ գործով որոշում ընդունելու համար էական նշանակություն ունեցող այլ ապացույցների:

12. Դիմող կողմը պարտավոր է աջակցել սահմանադրական դատարանին գործին վերաբերող փաստական հանգամանքները պարզելու հարցում, դատարան ներկայացնելով իր տրամադրության տակ գտնվող բոլոր ապացույցները եւ հիմ՟նա՟վորելով իր պնդումները գործի փաստական հանգամանքների վերաբերյալ:

13. Եթե պատասխանող կողմն ընդունում է այն հանգամանքները, որոնցով դիմող կողմը հիմնավորում է իր պահանջներն ու առարկությունները, ապա վերջինս ազատվում է այդ հանգամանքների վերաբերյալ հետագայում ապացույցներ ներկայացնելու անհրա՟ժեշտությունից:

14. Եթե կողմը հրաժարվում է (խուսափում է) պատասխանել դատարանի եւ դատա՟վարության մասնակիցների հարցերին կամ բացատրություններ տալ դատարանին, ապա դատարանը մյուս կողմի միջնորդությամբ կամ իր նա՟խաձեռնությամբ կարող է անհիմն համարել կողմի հրաժարվելը (խուսափելը)  բացատրություններից եւ պատաս՟խանից, իսկ գործի այն հանգամանքները, որոնց վերաբերյալ կողմը հրաժարվում (խուսափում) է   բացատրություն կամ պատաս՟խան տալուց, համարել ապացուցված։ Ամեն դեպքում պատասխանից կամ բա՟ցատ՟րությունից դատարանի կողմից որպես անհիմն գնահատված հրաժարումը (խուսափումը) մեկնաբանվում է ի վնաս խուսա՟փողի (հրաժարվողի)։

15. Հանրապետության Նախագահի ընտրությունների արդյունքներով ընդունված որո՟շումների վիճարկման վերաբերյալ գործերով քննությունը կարող է  կասեցվել միայն այն դեպքերում, երբ կասեցումը չի խոչընդոտի տվյալ գործի քննությունը Սահմա՟նադրությամբ եւ սույն հոդվածի 19-րդ մասով նախատեսված ժամկետում ավարտելուն:

16. Սույն հոդվածում նշված գործերով սահմանադրական դատարանը պարզում է իրավասու ընտրա՟կան հանձնաժողովի կամ դատարանի կողմից ընտրությունների վերաբերյալ օրենքով սահմանված կարգով ներկայացված բողոքների քննարկումը (քննու՟թյունը) անհիմն մերժելու, նման բողոքները սահմանված ժամկետներում չքննար՟կելու (չքննելու) եւ քննարկումից (քննությունից) հրաժարվելու կամ խուսափելու հանգամանքները, եւ իրա՟վասու է նման դեպքերում բողոքներում արծարծվող փաստերը գնահատել որպես հավաստի եւ անվիճելի, անկախ պատասխանող կողմի պնդումներից, եթե այդպիսի գնահատումը չի հակասում գործի քննության ընթացքում ձեռք բերված այլ ապացույցների:

17. Ընտրությունների արդյունքներով ընդունված որոշումների  հետ կապված վեճերով սահմանադրական դատարանն ընդունում է հետեւյալ որոշումներից որեւէ մեկը.

1) ընտրական հանձնաժողովի որոշումը թողնել ուժի մեջ,

2) անվավեր ճանաչել ընտրական հանձնաժողովի որոշումը եւ`

ա) անվավեր ճանաչել ընտրությունների արդյունքները.

բ) ընտրված ճանաչել համապատասխան թեկնածուին կամ կուսակցության (դաշինքի) ընտրական ցուցակում ընդգրկված համապատասխան թվով թեկնածուների.

գ) ընտրությունները ճանաչել չկայացած.

դ) նշանակել քվեարկության երկրորդ փուլ:

18. Եթե գործի քննության արդյունքում սահմանադրական դատարանը, սպառելով ապացույցներ ձեռք բերելու համար սույն օրենքով նախատեսված բոլոր միջոցները, այդուհանդերձ, հնարավորություն չի ունեցել պարզելու ընտրության իրական արդ՟յունքները, սակայն սահմանադրական դատարանի կողմից որպես ապացուցված գնահատված ընտրախախտումներից ակնհայտ է դարձել, որ վերջիններս ունեցել են կազմակերպված, զանգվածային, կրկնվող կամ պարբերական բնույթ, եւ դրանց համադրումը վկայում է դրանց միջեւ համակարգային այնպիսի փոխկապակցվածության մասին, որի պայմաններում խախտվում են Սահմանադրության 4 հոդվածում ամ՟րագրված ընտրական իրավունքի սկզբունքները, ապա որոշում ընդունելիս` սահմա՟նադրական դատարանն իրավասու է  նաեւ այդ հիմքով անվավեր ճանաչել ընտրու՟թյունների արդյունքները:

19. Հանրապետության Նախագահի ընտրության արդյունքներով ընդունված որո՟շումների հետ կապված վեճերով սահմանադրական դատարանը պետք է որոշում ընդունի  դիմումի մուտքագրման օրվանից հետո տասնօրյա ժամկետում:

20. Պատգամավորների` համամասնական ընտ՟րա՟կարգով անցկացված ընտրությունների արդյունքներով ընդունված որոշում՟ների հետ կապված վեճերով սահմանադրական դատարանը պետք է որոշում ընդունի դիմումի մուտքագրման օրվանից ոչ ուշ, քան 15 օր հետո:

21. Պատգամավորների` մեծամասնական ընտ՟րա՟կարգով անցկացված ընտրությունների արդյունքներով ընդունված որոշում՟ների հետ կապված վեճերով սահմանադրական դատարանը պետք է որոշում ընդունի դիմումի մուտքագրման օրվանից ոչ ուշ, քան մեկ ամիս հետո:

22. Սույն հոդվածի 21-րդ մասում նշված գործերով, սահմանադրական դատարանի ծանրաբեռնվածությունից ելնելով,  սահմանադրական դատարանի որոշմամբ  գործերի քննության ժամկետը կարող է երկարաձգվել, բայց ոչ ավելի, քան 50 օրով:

Հոդված 76. Սահմանադրության 100 հոդվածի 4-րդ կետով նախատեսված  գործերի քննությունը (Հանրապետության Նախագահի թեկնածուի համար առաջա՟ցած խոչըն՟դոտներն անհաղթահարելի կամ վերացած ճանաչելու վերաբերյալ գոր՟ծերի քննությունը)

1. Սահմանադրության 100 հոդվածի 4-րդ կետով նախատեսված` իրենց առնչվող հարցերով սահմանադրական դատարան կարող են դիմել Հանրապետության Նախա՟գահի  թեկնածուները:

2. Հանրապետության Նախագահի թեկնածուի համար առաջացած խոչընդոտներն անհաղ՟թահարելի ճանաչելու հարցով սահմանադրական դատարան կարելի է դիմել ոչ ուշ, քան Հանրապետության Նախագահի ընտրության օրվանից ութ օր առաջ։

3. Սույն հոդվածում նշված գործերի քննությունն իրականացվում է բանավոր ընթացակարգով:

4. Սահմանադրական դատարանը գործն ընդունում է քննության, գործը քննում եւ գործով որոշում է կայացնում դիմումն ստանալուց հետո չորսօրյա ժամկետում։

5. Սահմանադրական դատարանը կարող է անհաղթահարելի ճանաչել այն խոչըն՟դոտները, որոնք արդեն իսկ առաջացել են եւ տվյալ թեկնածուից անկախ պատ՟ճառներով անհնարին են դարձնում նրա հետագա մասնակցությունն ընտրական գործընթացներին:

Հոդված 77. Սահմանադրության 100 հոդվածի 5-րդ կետով նախատեսված  գործերի քննությունը (Հանրապետության Նախագահին պաշտոնանկ անելու հիմ՟քերի առկա՟յության մասին եզրակացություն տալու վերաբերյալ գործերի քննությունը)

1. Սույն հոդվածում նշված գործերով Ազգային Ժողովը Սահմանադրության 74-րդ հոդվածի 2-րդ մա՟սին համապատասխան ընդունած իր որոշման մեջ պետք է մատնանշի Հանրապետության Նախագահի այն որոշումը, գործողությունը կամ անգոր՟ծու՟թյունը, որի ընդունումը կամ իրականացումն իր մեջ պարունակում է պետա՟կան դավաճանության կամ քրեական օրենսգրքով նախատեսված այլ ծանր հան՟ցագործության հատկանիշներ, ինչպես նաեւ սահմանադրական դատարան ներ՟կայացնի այդ հանցագործությունը (հանցագործությունները) կատարելուն վերա՟բերող ապա՟ցույցներ:

2. Սույն հոդվածում նշված գործերով ապացույցներ ներկայացնելու պարտակա՟նությունը կրում է դիմող կողմը:

3.Սույն հոդվածում նշված գործերով դատավարությանը որպես դատավարության մասնակից պետք է ներգրավվի Հան՟րապետության Նախագահը, որն օգտվում է դատավարության կողմի` սույն օրենքով սահմանված իրավունքներից եւ կրում է նրա պարտականությունները` այն չափով, որ չափով որ դա չի կարող վնաս պատճառել իր իրավունքներին եւ ազատու՟թյուններին:

4. Հանրապետության Նախագահի չներկայանալն արգելք չէ գործի քննության հա՟մար:

5. Սույն հոդվածում նշված գործերի քննությունը չի կարող կարճվել Հանրապետության Նախա՟գահի հրաժարականի կամ այլ հիմքով նրա լիազորությունների դադարման դեպքերում:

6. Սույն հոդվածում նշված գործերի քննությունն իրականացվում է բանավոր ընթացակարգով:

7. Սույն հոդվածում նշված գործերով սահմանադրական դատարանի եզրակացությունը պետք է ընդուն՟վի ոչ ուշ, քան դիմումի մուտքագրման օրվանից երեք  ամիս հետո:

8. Գործը քննության ընդունելուց հետո մինչեւ գործի դատաքննությունն սկսվելը դիմումը չի կարող հետ վերցվել:

9. Գործը քննության նախապատրաստելիս` սահմանադրական դատարանը կա՟րող է ձեւավորել նախաքննության մարմնի` օրենքով սահմանված լիազորու՟թյուններով օժտված հատուկ հանձնախումբ, որում ընդգրկում է վճռաբեկ դատարանի պալատներից մեկի նախագահին (որպես հանձնախմբի ղեկավար) եւ վճռաբեկ դատարանի երկու դատավորների:

10. Հատուկ հանձնախմբի ձեւավորումը պարտադիր է, եթե դիմող կողմը կամ Հան՟րապետության Նախագահը միջնորդել են դրա  ձեւավորման վերաբերյալ:

11. Սույն հոդվածում նշված գործերի քննության ընթացքում սահմանադրական դատա՟րանը կամ հատուկ հանձնախումբը, մասնավորապես, իրա՟վասու է՝

1) դատական, դատախազական, քննչական մարմիններից, պետական այլ մարմիններից, ինչպես նաեւ տեղական ինքնակառավարման մարմիններից պահանջել նյութեր, քրեական, քաղաքացիական, վարչական գործեր, դատավճիռներ, վճիռներ, որոշումներ, փորձագիտական եզրակացություններ,  տեղեկանքներ եւ այլ նյութեր.

2) հրավիրել եւ լսել այն պաշտոնատար եւ ֆիզիկական անձանց, որոնց բացատրությունները կարող են նշանակություն ունենալ գործով կայացվելիք եզրա՟կացության համար:

12. Դատական նիստը բացվելուց հետո Ազգային Ժողովի ներկայացուցիչը (ներ՟կայացուցիչները) ներկայացնում է (են) դիմող կողմի դիրքորոշումը, որից հետո ներկայացված փաստերի առնչությամբ իր դիրքորոշումն է հայտնում Հանրապետության Նախագահը եւ (կամ) նրա ներկայացուցիչը: Դրանից հետո կատարվում է ապացույցների հետազոտում: Նիստի վերջում եզրափակիչ խոսքով հանդես է գալիս դիմող կողմը, որը կարող է պնդել իր դիմումը կամ հրաժարվել դրանից, եւ Հանրապետության Նախագահը եւ (կամ) նրա ներկայացուցիչը, որին (որոնց) տրամադրվում է  պաշտպանությամբ հանդես գալու հնարավորություն: Այնուհետեւ սահմանադրական դատարանը լսում է տվյալ գործով ձեւավորված հանձնախմբի դիրքորոշումը գործի վերա՟բերյալ: Հանրապետության Նախագահը եւ (կամ) նրա ներկայացուցիչն ունեն վերջին ելույթի իրավունք: Վերջին ելույթից հետո սահմանադրական դատարանը կարող է  սույն օրենքով նախատեսված կարգով որոշում կայացնել գործի քննությունը վերսկսելու վերաբերյալ, իսկ այդպիսի որոշում չկայացվելու դեպքում նիստը նախագահողը հայտատարում է գործի քննության ավարտի մասին:

13. Եթե գործի դատաքննության ժամանակ դիմող կողմը հրաժարվում է դիմումից եւ Հանրապետության Նախագահը եռօրյա ժամկետում չի առարկում դրա դեմ,  ապա գործի քննությունը ենթակա է կարճման:

Դիմումից հրաժարվելը կատարվում է Ազգային ժողովի կանոնակարգ օրենքով սահմանված կարգով:

14. Սույն հոդվածում նշված գործերով սահմանադրական դատարանը կարող է ընդունել հետեւյալ եզրա՟կացություններից որեւէ մեկը.

1) եզրակացություն Հանրապետության Նախագահին պաշտոնանկ անելու հիմքերի բացակայության մասին.

2) եզրակացություն Հանրապետության Նախագահին պաշտոնանկ անելու հիմքերի առկայության մասին:

15. Սույն հոդվածի 14-րդ մասի 2-րդ կետով նախատեսված եզրակացության մեջ սահմանադրական դատարանը պետք է նշի.

1) Հանրապետության Նախագահի այն որոշումները, գործողությունները կամ անգործությունը, որոնցում առկա են ծանր հանցագործության հատկա՟նիշներ եւ այդ հանցագործության ճշգրիտ որակավորումը.

2) սույն մասի 1-ին կետում նշված արարքներում Հանրապետության Նա՟խագահի մեղավորությունը հաստատող ապացույցները եւ դատարանի պատճա՟ռաբանված դիրքորոշումը դրանց հետազոտման վերաբերյալ:

16. Եզրակացությունն ընդունվելուց ոչ ուշ, քան հաջորդ օրն ուղարկվում է Ազգային ժողով եւ հայտարարվում հանրային հեռուստատեսությամբ:

Հոդված 78. Սահմանադրության 100 հոդվածի 6-րդ կետով նախատեսված  գործերի քննությունը (Հանրապետության Նախագահի լիազորությունների կատար՟ման անհնա՟րինության մասին եզրակացություն տալու վերաբերյալ գործերի քննությունը)

1. Սույն հոդվածում նշված գործերով դիմում է կառավարությունը` Հանրապետության Նախագահի լիազորությունների կատար՟ման անհնա՟րինության մասին տեղեկություններին իրազեկ դառնալուց ոչ ուշ, քան 5 օր հետո:

2. Սույն հոդվածում նշված գործերի քննությունն իրականացվում է բանավոր ընթացակարգով:

3. Սույն հոդվածում նշված գործերով սահմանադրական դատարանն իրավասու է`

1) պետական եւ տեղական ինքնակառավարման մարմիններից, ինչպես նաեւ բժշկական հաստատություններից պահանջել նյութեր, որոշումներ, փորձագիտական եզրակացություններ, տեղեկանքներ եւ այլ նյութեր.

2) կանչել եւ լսել այն պաշտոնատար եւ ֆիզիկական անձանց, որոնց բացատրությունները կարող են նշանակություն ունենալ գործով եզրա՟կացություն ընդունելու համար:

4. Սույն հոդվածում նշված գործերով սահմանադրական դատարանի եզրակացությունը պետք է ընդուն՟վի ոչ ուշ, քան դիմումի մուտքագրման օրվանից 5 օր հետո:

5. Եզրակացությունն ընդունվելուց ոչ ուշ, քան հաջորդ օրն ուղարկվում է կառավարություն, Ազգային Ժողով եւ հայտարարվում է հանրային հեռուստատեսությամբ:

Հոդված 79. Սահմանադրության 100 հոդվածի 7-րդ կետով նախատեսված  գործերի քննությունը (Սահմանադրական դատարանի անդամի լիազորությունները դադարեց՟նելու, նրան կալանավորելու, որպես մեղադրյալ ներգրավելու, ինչպես նաեւ նրա նկատմամբ  դատական կարգով վարչական պատասխանատվության են՟թար՟կելու հարց հարուցելու մասին եզրակացություն տալու վերաբերյալ գործերի քննությունը)

1. Սույն  հոդվածում նշված գործերով դատարանի այն անդամը, որի լիազորությունների դադարեցման, նրան կալանավորելու, որպես մեղադրյալ ներգրավելու, ինչպես նաեւ նրա նկատմամբ  դատական կարգով վարչական պատասխանատվության ենթարկելու  հարց հարուցելու մասին եզրակացություն է տրվելու, դատավարությանը պետք է ներգրավվի որպես դատավարության մասնակից, որն օգտվում է դատավարության կողմի` սույն օրենքով սահմանված իրավունքներից եւ կրում է նրա պարտա՟կա՟նությունները` այն չափով, որ չափով որ դա չի կարող վնաս պատճառել իր իրավունքներին եւ ազատություններին:

2. Սույն  հոդվածում նշված գործերով ապացույցներ ներկայացնելու պարտականությունը կրում է դիմող կողմը:

3. Սույն հոդվածում նշված գործերի քննությունն իրականացվում է բանավոր ընթացակարգով:

4. Մինչեւ գործի դատաքննությունն սկսվելը դիմումը կարող է հետ վերցվել դիմողի  կողմից, եթե սահմանադրական դատարանի անդամը տասնօրյա ժամկետում չի առարկում դրա դեմ:

5. Եթե գործի դատաքննության ժամանակ դիմող կողմը հրաժարվում է դիմումից, եւ սահմանադրական դատարանի անդամը եռօրյա ժամկետում չի առարկում դրա դեմ,  ապա գործի քննությունը ենթակա է կարճման:

6. Սույն հոդվածում նշված գործերով սահմանադրական դատարանն իրականացնում  է սույն օրենքի 77 հոդվածով նախատեսված իրավազորությունները:

7. Սույն հոդվածում նշված գործերով սահմանադրական դատարանի եզրակացությունը պետք է ընդուն՟վի ոչ ուշ, քան դիմումի մուտքագրման օրվանից 30 օր հետո:

8. Սահմանադրական դատարանի պատճառաբանված որոշմամբ սույն հոդվածի 7-րդ մասում նշված ժամկետը կարող է երկարաձգվել, բայց ոչ ավել, քան 50 օրով:

Հոդված 80. Սահմանադրության 100 հոդվածի 8-րդ կետով նախատեսված  գործերի քննությունը (համայնքի ղեկավարին պաշտոնանկ անելու հիմքերի մասին եզրա՟կացություն տալու վերաբերյալ գործերի քննությունը)

1. Սույն  հոդվածում նշված գործերով որպես դատավարության մասնակից պետք է ներգրավվի այն համայնքի ղեկավարը, որին պաշտոնանկ անելու հիմքերի մասին եզրակացություն է տրվելու: Նա օգտվում է դատավարության կողմի` սույն օրենքով սահմանված իրավունքներից եւ կրում է նրա պարտականությունները` այն չափով, որ չափով որ դա չի կարող վնաս պատճառել իր իրավունքներին եւ ազատություններին:

2. Սույն հոդվածում նշված գործերով ապացույցներ ներկայացնելու պարտակա՟նությունը կրում է դիմող կողմը:

3. Սույն հոդվածում նշված գործերի քննությունն իրականացվում է բանավոր ընթացակարգով:

4. Մինչեւ գործի դատաքննությունն սկսվելը դիմումը կարող է հետ վերցվել դիմողի  կողմից, եթե համայնքի ղեկավարը տասնօրյա ժամկետում չի առարկում դրա դեմ:

5. Եթե գործի դատաքննության ժամանակ դիմող կողմը հրաժարվում է դիմումից, եւ համայնքի ղեկավարը եռօրյա ժամկետում չի առարկում դրա դեմ,  ապա գործի քննությունը ենթակա է կարճման:

6. Սույն հոդվածում նշված գործերով սահմանադրական դատարանն իրականացնում է սույն օրենքի  77  հոդվածով նախատեսված իրավազորությունները:

7. Սույն հոդվածում նշված գործերով սահմանադրական դատարանի եզրակացությունը պետք է ընդուն՟վի ոչ ուշ, քան դիմումի մուտքագրման օրվանից 30 օր հետո:

8. Սահմանադրական դատարանի պատճառաբանված որոշմամբ սույն հոդվածի 7-րդ մասում նշված ժամկետը կարող է երկարաձգվել, բայց ոչ ավել, քան 30 օրով:

Հոդված 81. Սահմանադրության 100 հոդվածի 9-րդ կետով նախատեսված  գոր՟ծերի քննությունը (կուսակցության գործունեության կասեցման կամ արգելման վերաբերյալ գործերի քննությունը)

1. Սահմանադրական դատարանը  կուսակցության գործունեությունը կասեցնելու կամ ար՟գե՟լելու մասին որոշում կարող է ընդունել նրա գործունեության մեջ Սահմա՟նադրության կամ կուսակցությունների մասին համապատասխան օրենքի պահանջների խախտման հատկանիշներ բացահայտելու դեպքում։

2. Այն կուսակցությունը, որի գործունեությունը կասեցնելու կամ արգելելու վերա՟բե՟ր՟յալ դիմում է ներկայացվել, սահմանադրական դատավարությունում ներգրավ՟վում է որպես դատավարության մասնակից, որն օգտվում է դատավարության կողմի` սույն օրենքով սահմանված իրավունքներից եւ կրում է նրա պարտականությունները:

3. Այն անձինք, ովքեր պետք է ի պաշտոնե ներկայացնեն տվյալ կուսակցությունը սահմանադրական դատարանում, պարզվում են համապատասխան օրենքի հիման վրա, հաշվի առնելով նաեւ տվյալ կուսակցության կանոնադրությունը: Եթե այդ անձանց հնարավոր չէ պարզել կամ նրանք բացակայում են, կամ եթե սահմանադրական դատարանում դիմումը մուտքագրելուց հետո նրանք փոխա՟րինվել են, ապա սահմանադրական դատարանում տվյալ կուսակցության ի պաշ՟տոնե ներկայացուցիչ են ճանաչվում այն անձինք, ովքեր փաստացի իրա՟կանացրել են տվյալ կուսակցության գործունեությունն այն ժամանա՟կա՟հատ՟վա՟ծում, որում ի հայտ են եկել դիմումի ներկայացման հիմքերը:

4. Սույն հոդվածում նշված գործերով ապացույցներ ներկայացնելու պարտակա՟նությունը կրում է դիմող կողմը:

5. Սույն հոդվածում նշված գործերի քննությունն իրականացվում է բանավոր ընթացակարգով:

6. Սույն հոդվածում նշված գործերով սահմանադրական դատարանն իրականացնում է սույն օրենքի 77 հոդվածով նախատեսված իրավազորությունները։

7. Սահմանադրական դատարանն իրավասու է նաեւ որպես դիմումի ապահով՟ման միջոց արգելք դնել տվյալ կուսակցության գույքի վրա:

8. Սույն հոդվածում նշված գործերով սահմանադրական դատարանի որոշումը պետք է ընդուն՟վի ոչ ուշ, քան դիմումի մուտքագրման օրվանից երեք ամիս հետո:

9. Կուսակցությունների մասին օրենքի` սույն հոդվածի 9-րդ մասում նշված դրույթները Սահմանադրությանը հակասող եւ անվավեր ճանաչելու մա՟սին որոշում ընդունելու դեպքում սահմանադրական դատարանը մերժում է դիմումը եւ կարճում է գործի քննությունը:

Գործի քննությունը կարճվում է նաեւ այն դեպքերում, եթե գործի դատաքննության ժամանակ դիմող կողմը հրաժարվում է դիմումից եւ տվյալ կուսակցությունը եռօրյա ժամկետում չի առարկում դրա դեմ:

10. Սույն հոդվածում նշված գործերով սահմանադրական դատարանն ընդունում է հետեւյալ որոշումներից մեկը.

1) կուսակցության գործունեությունը որոշակի ժամկետով կասեցնելու մասին, եւ կարող է այդ ժամկետում կուսակցության վրա դնել կասեցման համար հիմք հանդիսացած խախտումները վերացնելու պարտականություններ.

2) կուսակցության գործունեությունն արգելելու մասին:

11. Որոշումն ընդունվում է սահմանադրական դատարանի անդամների ընդհանուր թվի ձայների առնվազն երկու երրորդով։

ԳԼՈՒԽ 11

ԴԱՏԱԿԱՆ ԾԱՌԱՅՈՒԹՈՒՆԸ ՍԱՀՄԱՆԱԴՐԱԿԱՆ ԴԱՏԱՐԱՆՈՒՄ

Հոդված 82. Դատական ծառայությունը եւ դատական ծառայողները

1. Սահմանադրական դատարանի աշխատակազմում մասնագիտական գործունեությունը, բացառությամբ տեխնիկական սպասարկման գործառույթների հետ կապված աշխատանքային գործունեության, դատական ծառույություն է, իսկ աշխատակազմում համապատասխան հաստիքներ զբաղեցնող աշխատողները` դատական ծառայողներ:
2. Սահմանադրական դատարանում դատական ծառայության վրա տարածվում են դատական ծառայության հարաբերությունները կարգավորող օրենքները` այնքանով, որքանով որ դրանք չեն հակասում սույն օրենքին:
3. Սահմանադրական դատարանում դատական ծառայության առանձնահատկությունները սահմանվում են սահմանադրական դատարանի կանոնակարգով` սույն օրենքի եւ դատական ծառայության հարաբերությունները կարգավորող այլ օրենքների հիման վրա:

Հոդված 83. Դատական ծառայության պաշտոնների դասակարգումը

1. Դատական ծառայության պաշտոնները սահմանադրական դատարանում դասակարգվում են հետեւյալ խմբերի.

1) դատական ծառայության բարձրագույն պաշտոններ.
2) դատական ծառայության գլխավոր պաշտոններ.
3) դատական ծառայության առաջատար պաշտոններ.
4) դատական ծառայության կրտսեր պաշտոններ:

2. Յուրաքանչյուր խմբի դատական ծառայության պաշտոնները դասակարգվում են 1-ին եւ 2-րդ ենթախմբերի:

Հոդված 84. Դատական ծառայողների դասային աստիճանները

1. Սահմանադրական դատարանի դատական ծառայողներին շնորհվում են հետեւյալ դասային աստիճանները.

1) դատական ծառայության բարձրագույն պաշտոններ զբաղեցնող դատական ծառայողներին` արդարադատության բարձրագույն պետական խորհրդականի, արդարադատության 1-ին կամ 2-րդ դասի պետական խորհրդականի դասային աստիճաններ.

2) դատական ծառայության գլխավոր պաշտոններ զբաղեցնող դատական ծառայողներին` արդարադատության 1-ին կամ 2-րդ դասի խորհրդականի դասային աստիճաններ, կամ արդարադատության 2-րդ դասի  պետական խորհրդականի դասային աստիճան.

3) դատական ծառայության առաջատար պաշտոններ զբաղեցնող դատական ծառայողներին` դատական ծառայության 1-ին կամ 2-րդ դասի առաջատար ծառայողի դասային աստիճաններ, կամ արդարադատության 2-րդ դասի խորհրդականի դասային աստիճան.

4) դատական ծառայության կրտսեր պաշտոններ զբաղեցնող դատական ծառայողներին` դատական ծառայության 1-ին կամ 2-րդ դասի ծառայողի դասային աստիճաններ, կամ 2-րդ դասի առաջատար ծառայողի դասային աստիճան:

2. Սույն հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետում նշված դասային աստիճանները շնորհում է սահմանադրական դատարանի նախագահը, իսկ մյուս դասային աստիճանները` սահմանադրական դատարանի աշխատակազմի ղեկավարը:

3. Դատական ծառայության դասային աստիճանները հավասար են քաղաքացիական ծառայության համար նախատեսված դասային աստիճաններին:

4. Սահմանադրական դատարանի աշխատակազմում սույն օրենքի 83 հոդվածով նախատեսված պաշտոնի նշանակվելու հետ միաժամանակ դատական ծառայողին շնորհվում է դատական ծառայության համապատասխան դասային աստիճան, եթե նա չունի դատական կամ պետական ծառայության ավելի բարձր դասային աստիճան: Տվյալ դեպքում անձը պահպանում է իր ավելի բարձր դասային աստիճանը:

5. Դատական ծառայողին իր զբաղեցրած պաշտոնի ենթախմբին համապատասխանող դասային աստիճանից ավելի բարձր դասային աստիճան շնորհվում է օրենքով եւ սահմանադրական դատարանի կանոնակարգով սահմանված կարգով նրա գործունեության գնահատման արդյունքում:

6. Դատական ծառայության պաշտոն առաջին անգամ զբաղեցնող անձին դատական ծառայության համապատասխան դասային աստիճան շնորհվում է փորձաշրջանի ավարտից հետո:

7. Դատական ծառայողների դասային աստիճանները պահպանվում են աշխատանքից ազատվելու, ինչպես նաեւ պետական ծառայության այլ պաշտոնի տեղափոխվելու, այդ թվում նաեւ դատական ծառայության համակարգում:»:

Հոդված 2. Սույն օրենքի ուժի մեջ մտնելը

1.Սույն օրենքն ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից:

2. Սահմանադրական դատարանի նոր կանոնակարգն ընդունվում է սույն օրենքն ուժի մեջ մտնելուց հետո մեկ ամսվա ընթացքում:

3. Սահմանադրական դատարանի կանոնակարգի` Սահմանադրական դատարանի մասին օրենքի 82 հոդվածի 3-րդ մասով նախատեսված հարցերին վերաբերող դրույթներն ուժի մեջ են մտնում դատական ծառայության հարաբերությունները կարգավորող օրենքների ուժի մեջ մտնելու հետ միաժամանակ:

4. Սահմանադրական դատարանի դատական ծառայողներին դասային աստիճաններ շնորհվում են սույն օրենքն ուժի մեջ մտնելուց հետո վեց ամսվա ընթացքում: