ԲԱԺԻՆ I.

ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԴՐՈՒՅԹՆԵՐ

ԳԼՈՒԽ 1. ՀԻՄՆԱԿԱՆ ԴՐՈՒՅԹՆԵՐ

ՀՈԴՎԱԾ 1. ՍՈՒՅՆ ՕՐԵՆՍԳՐՔԻ ԳՈՐԾՈՂՈՒԹՅԱՆ ՈԼՈՐՏԸ

Սույն օրենսգիրքը սահմանում է վարչական դատարանում եւ վճռաբեկ դատարանում պետական եւ տեղական ինքնակառավարման մարմինների ու դրանց պաշտոնատար անձանց իրավական ակտերի, գործողություն՟ների կամ ան՟գործության դեմ ֆիզիկական եւ իրավաբանական անձանց դատական պաշտ՟պանության իրավունքի իրականացման կարգը, ինչպես նաեւ ֆիզիկական եւ իրավաբանական անձանց դեմ վարչական մարմինների եւ պաշտոնատար անձանց հայցերի եւ դիմումների քննության կարգը:

ՀՈԴՎԱԾ 2. ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԴԱՏԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆ ՕՐԵՆՍԴՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

1. ՀՀ վարչական դատարանում վարչական գործերով դատավարության կարգը սահմանվում է սույն օրենսգրքով, ՀՀ դատական օրենսգրքով, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենգրքով, այնքանով, որքանով դրա նորմերը իրենց էությամբ կիրառելի են վարչական դատավարության նկատմամբ  եւ չեն հակասում սույն օրենսգրքին եւ վարչական դատավարության էությանը:

2. ՀՀ դատական օրենսգրքում եւ այլ oրենքներում (բացառությամբ uնանկության վարույթը կարգավորող oրենքների) պարունակվող վարչական դատավարական նորմերը պետք է համապատաuխանեն uույն oրենuգրքին, իuկ հակաuության դեպքում կիրառվում են uույն oրենuգրքի նորմերը:

3. Եթե Հայաuտանի Հանրապետության միջազգային պայմանագրով uահմանված են դատավարական այլ նորմեր, քան նախատեuված են Հայաuտանի Հանրապետության վարչական դատավարության oրենuգրքով, ապա կիրառվում են միջազգային պայմանագրի նորմերը:

4. Վարչական գործերով դատավարությունն իրականացվում է գործի քննության ժամանակ գործող oրենքով:

ՀՈԴՎԱԾ 3. ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԴԱՏԱՐԱՆ ԴԻՄԵԼՈՒ ԻՐԱՎՈՒՆՔԸ

1. Յուրաքանչյուր ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձ` սույն օրենսգրքով սահմանված կարգով, իրավունք ունի դիմելու վարչական դատարան, եթե համարում է, որ ՀՀ պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմինների կամ դրանց պաշտոնատար անձանց իրավական ակտերով, գործողություններով կամ անգործությամբ`

1) խախտվել են կամ անմիջականորեն կարող են խախտվել նրա՝ Սահմանադրությամբ, միջազգային պայմանագրերով, օրենքներով եւ այլ իրավական ակտերով ամրագրված իրավունքները,   ազատությունները կամ օրինական շահերը, այդ թվում եթե`

ա) խոչընդոտներ են հարուցվել այդ իրավունքների, ազա՟տությունների կամ օրինական շահերի իրականացման համար,

բ) չեն ապահովվել անհրաժեշտ պայմաններ՝ այդ իրավունքների իրականացման համար, սակայն դրանք պետք է ապահովվեին՝ Սահմանադրության, միջազգային պայմանագրի, օրենքի կամ այլ իրավական ակտերի ուժով,

2) նրա վրա ոչ իրավաչափ կերպով դրվել է որեւէ պարտա՟կանություն,

3) նա վարչական կարգով ոչ իրավաչափորեն ենթարկվել է վարչական պատասխա՟նա՟տվու՟թյան:

2. Պետական եւ տեղական ինքնակառավարման մարմին՟ների ու դրանց պաշտոնատար անձանց նորմատիվ ակտերի դեմ վարչական դատարան կարող է դիմել նաեւ Մարդու իրավունքների պաշտպանը:

3. Սույն օրենսգրքով նախատեսված դեպքերում վարչական դատարան կարող են դիմել նաեւ վարչական մարմինները կամ պաշտոնատար անձինք՝

1) ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձին վարչական պատասխանատվության ենթարկելու պահանջով, եթե օրենքով նախատեսված է, որ վարչական պատասխանատվության կարող է ենթարկել միայն դատարանը,

2) ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձանց որոշակի իրավունքներից զրկելու կամ նրանց վրա որոշակի պարտականություններ դնելու պահանջով, եթե օրենքով դա վերապահված է դատարանին,

3) վարչական ակտի հիման վրա ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձից բռնագանձում իրականացնելու պահանջով,

4) ընդդեմ մեկ այլ վարչական մարմնի, եթե այդ վեճը ենթակա չէ  լուծման վերադասության կարգով:

ՀՈԴՎԱԾ 4. ԴԱՏԱՎԱՐԱԿԱՆ ԻՐԱՎՈՒՆԱԿՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ ԴԱՏԱՎԱՐԱԿԱՆ  ԳՈՐԾՈՒՆԱԿՈՒԹՅՈՒՆԸ

1. Դատավարական իրավունքներ ունենալու եւ դատավարական պարտականություններ կրելու ունակությունը (դատավարական իրավունակություն) ճանաչվում է բոլոր ֆիզիկական եւ իրավաբանական անձանց  համար: Իրավաբանական անձանց համար սույն օրենսգրքով սահմանված դրույթները վերաբերվում են նաեւ հիմնարկներին:

2. Ֆիզիկական եւ իրավաբանական անձինք  օժտված են դատարանում իրենց գործողություններով իրենց իրավունքներն իրականացնելու եւ պարտականությունները ստանձնելու  ունակությամբ (դատավարական գործունակություն): Դատավարական գործունակությունը ֆիզիկական անձանց համար լրիվ ծավալով ծագում է՝

1) տաuնութ տարեկան դառնալու պահից,

2) էմանսիպացիայի պահից,

3) մինչեւ տասնութ տարին լրանալը օրենքով սահմանված կարգով ամուսնանալու պահից:

3.Դատավարական գործունակությունը իրավանաբանական անձանց համար ծագում է պետական գրանցման, իսկ հիմնարկների համար՝ ստեղծման պահից:

4.Տասնչորսից տասնութ տարեկան անչափահասների, ինչպես նաեւ սահմանափակ գործունակ ճանաչված քաղաքացիների իրավունքները, ազատությունները  օրինական շահերը վարչական դատավարությունում ներկայացնում են նրանց օրինական ներկայացուցիչները։ Նրանք գործի քննության ընթացքում լսվելու իրավունք ունեն: Վարչական դատարանը պարտավոր է նրանց ծանուցել գործի քննության տեղի եւ ժամանակի մասին: Նրանց չներկայանալը արգելք չէ գործի քննության համար:

5. Ընտանեկան եւ այլ հարաբերություններից ծագող գործերով տասնչորսից տասնութ տարեկան անչափահասները կարող են ինքնուրույն ներկայացնել իրենց շահերը, եթե դա նախատեսված է օրենքով։ Նման դեպքերում դատարանը կարող է մասնակից դարձնել նրանց օրինական ներկայացուցիչներին։

6. Տասնչորս տարեկան չդարձած անչափահասների, ինչպես նաեւ անգործունակ ճանաչված քաղաքացու իրավունքները, ազատությունները եւ օրինական շահերը դատավարությունում ներկայացնում են նրանց օրինական ներկայացուցիչները՝ ծնողը, խնամակալը, հոգաբարձուն եւ օրենքով նման իրավունք ունեցող այլ անձինք։

7. Վարչական դատարանը կարող է տասնչորս տարեկան չդարձած անչափահասին կամ անգործունակ ճանաչված քաղաքացուն ընձեռել գործի քննության ընթացքում լսվելու իրավունք: 

ԳԼՈՒԽ 2. ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԴԱՏԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ՍԿԶԲՈՒՆՔՆԵՐԸ

ՀՈԴՎԱԾ 5. ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԴԱՏԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ԻՐԱԿԱՆԱՑՈՒՄԸ ԿՈՂՄԵՐԻ ԻՐԱՎԱՀԱՎԱՍԱՐՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՄՐՑԱԿՑՈՒԹՅԱՆ ՀԻՄԱՆ ՎՐԱ

Վարչական դատարանը պարտավոր է ապահովել, որպեսզի կողմերն ունենան հավասար հնարավորություններ գործի քննության ամբողջ ընթացքում, այդ  թվում` յուրաքանչյուր կողմին ընձեռել քննվող գործի վերաբերյալ իր դիրքորոշումը ներկայացնելու լիարժեք հնարավորություն:

ՀՈԴՎԱԾ 6. ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԴԱՏԱՐԱՆԻ ԿՈՂՄԻՑ ՓԱՍՏԵՐԻ Ի ՊԱՇՏՈՆԵ ՊԱՐԶՈՒՄԸ

Գործի փաստերը վարչական դատարանը պարզում է ի պաշտոնե՝  չսահմանափակվելով վարչական դատավարության մասնակիցների միջնորդություններով,  նրանց ներկայացրած ապացույցներով եւ գործում առկա այլ նյութերով։  Վարչական դատարանը գործի լուծման համար անհրաժեշտ ներքին համոզմունք ձեւավորելու նպատակով ձեռնարկում է գործի փաստերը պարզելուն ուղղված ողջամիտ միջոցներ:

ՀՈԴՎԱԾ 7. ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԴԱՏԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ԼԵԶՈՒՆ

1. Վարչական դատավարությունը տարվում է հայերեն:

2. Գործին մասնակցող անձինք իրավունք ունեն դատարանում հանդեu գալու իրենց  նախընտրած լեզվով, եթե կողմն ապահովում է հայերեն թարգմանության իրականացումը: Դատավորը, կողմերը, վկաները, փորձագետները, ներկայացուցիչները իրավունք չունեն ստանձնել թարգմանչի պարտականություններ, անգամ եթե նրանք տիրապետում են թարգմանության համար անհրաժեշտ լեզվին:

3. Կողմ հանդիսացող ֆիզիկական անձին, նրա նախաձեռնությամբ նշանակած փորձագետին կամ կողմի միջնորդությամբ հրավիրած վկային Հայաuտանի Հանրապետության հաշվին  դատարանն ապահովում է թարգմանչի ծառայություններով, եթե համապատասխան անձը չի տիրապետում հայերենին  եւ կողմն ապացուցում է, որ բավարար միջոցներ չունի վճարովի թարգմանություն  ապահովելու համար:

4. Վարչական դատարանի կողմից նշանակված փորձագետին եւ դատարանի նախաձեռնությամբ հրավիրված վկային Հայաuտանի Հանրապետության հաշվին  դատարանն ապահովում է թարգմանչի ծառայություններով, եթե համապատասխան անձը չի տիրապետում հայերենին:

5. Հայաuտանի Հանրապետության հաշվին թարգմանչի ծառայություններ մատուցելու անհրաժեշտության դեպքում թարգմանիչ նշանակվում է դատական օրենսգրքով սահմանված կարգով:

6. Թարգմանիչն իրավունք ունի հարցեր տալ թարգմանության ճշգրտման համար, ծանոթանալ դատական նիստերի կամ առանձին դատավարական գործողությունների արձանագրությանը եւ դիտողություններ անել թարգմանության ճիշտ արձանագրման կապակցությամբ:

7. Թարգմանիչը նախազգուշացվում է  ակնհայտ սխալ թարգմանություն կատարելու համար նախատեսված քրեական պատասխանատվության մասին, որի վերաբերյալ դատարանը թարգմանչից ստորագրություն է վերցնում:

8. Խուլ եւ համր անձանց համար ապահովվում է գործի նյութերին ծանոթանալու, սույն օրենսգրքով սահմանված այլ իրավունքներից օգտվելու եւ պարտականություններ կրելու հնարավորությունը՝ սուրդոթարգմանչի միջոցով, սույն հոդվածի դրույթներին համապատասխան: 

ԳԼՈՒԽ 3. ԳՈՐԾԵՐԻ ԸՆԴԴԱՏՈՒԹՅՈՒՆԸ

ՀՈԴՎԱԾ 8. ԳՈՐԾԵՐԻ ԱՌԱՐԿԱՅԱԿԱՆ ԸՆԴԴԱՏՈՒԹՅՈՒՆԸ

1. Վարչական դատարանին ընդդատյա են`

1)  հանրային իրավահարաբերություններից ծագող բոլոր գործերը` բացառությամբ ՀՀ սահմանադրական դատարանի ենթակայությանը վերապահված գործերի   եւ քրեական գործերի,

2) պետական համայնքային կամ  այլընտրանքային ծառայությանն անցնելու կամ իրականացնելու հետ կապված վեճերը,

3) վարչական մարմինների միջեւ իրավասության հարցերի վերաբերյալ այն վեճերը, որոնք ենթակա չեն լուծման վերադասության կարգով,

4) իրավաբանական այնպիսի փաստերի հաստատման վերաբերյալ գործերը, որոնք նշանակություն ունեն ֆիզիկական եւ իրավաբանական անձանց հանրային սուբյեկտիվ իրավունքների ծագման, հիմնավորման, փոփոխման կամ դադարման համար,

5) հասարակական կազմակերպությունների, այդ թվում՝ արհեստակցական միությունների, ինչպես նաեւ հանրային իրավունքի բնագավառում գործող կամ գործելու նպատակ ունեցող այլ միավորումների  գործունեությունը կասեցնելու կամ դադարեցնելու վերաբերյալ վեճերով գործերը,

6) վճարման կարգադրություն արձակելու վերաբերյալ այն գործերը, որոնք բխում են հանրային իրավահարաբերություններից: 

ԳԼՈՒԽ 4. ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԴԱՏԱՐԱՆԻ ԿԱԶՄԸ ԵՎ ԻՆՔՆԱԲԱՑԱՐԿԸ

ՀՈԴՎԱԾ 9. ԳՈՐԾԵՐԻ ՄԻԱՆՁՆՅԱ ԵՎ ԿՈԼԵԳԻԱԼ ՔՆՆՈՒԹՅՈՒՆԸ

1. Գործերն առաջին անգամ ըստ էության քննվում են միանձնյա, բացառությամբ սույն օրենս՟գրքով նախատեսված այն դեպքերի, երբ որոշակի գործեր առաջին անգամ ըստ էության քննվում են կոլեգիալ:

2. Վճռաբեկ դատարանի կողմից բեկանված վճիռներով գործերի նոր քննությունը վարչական դատարանում կատարվում է վարչական դատարանի երեք դատավորի կազմով:

3. Գործերի միանձնյա եւ կոլեգիալ քննության, կոլեգիալ կազմով որոշումներ ընդունելու, հատուկ կարծիք ներկայացնելու հետ կապված այլ հարաբերությունների վրա տարածվում են ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի համապատասխան նորմերը:

ՀՈԴՎԱԾ 10. ԴԱՏԱՎՈՐԻ ԻՆՔՆԱԲԱՑԱՐԿԸ

Դատավորի ինքնաբացարկի հետ կապված հարաբերությունների վրա տարածվում են ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի համապատասխան նորմերը: 

ԳԼՈՒԽ 5. ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԴԱՏԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍՆԱԿԻՑՆԵՐԸ

ՀՈԴՎԱԾ 11. ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԴԱՏԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍՆԱԿԻՑՆԵՐԸ

1. Վարչական դատավարության մասնակիցներն են (այսուհետ`  դատավարության մասնակիցներ)՝

1) կողմերը՝ հայցվորը  եւ պատասխանողը,

2) երրորդ անձինք:

ՀՈԴՎԱԾ 12. ՀԱՅՑՎՈՐԸ

Հայցվորն այն ֆիզիկական կամ իրա՟վաբանական անձը, վարչական մարմինը կամ պաշտոնատար անձն է, որը դիմել է վարչական դատարան՝ սույն օրենսգրքի 3-րդ հոդվածով սահմանված կանոնների պահպանմամբ:

ՀՈԴՎԱԾ 13. ՊԱՏԱՍԽԱՆՈՂԸ

Պատասխանողն այն վարչական մարմինն է, պաշտոնատար անձը, ֆիզիկական կամ իրա՟վաբանական անձը, որի դեմ հայց է ներկայացվել վարչական դատարան:

ՀՈԴՎԱԾ 14. ԴԱՏԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆԸ ՀԱՄԱՀԱՅՑՎՈՐՆԵՐԻ ԿԱՄ  ՀԱՄԱՊԱՏԱՍԽԱՆՈՂՆԵՐԻ ՄԱՍՆԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆԸ

1. Հայց կարող է ներկայացվել մի քանի հայցվորների կողմից (համահայցվորներ), եթե նրանց պահանջները միատեսակ են կամ ընդդեմ մի քանի պատասխանողների (համապատասխանողներ):

2. Ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձ հանդիսացող համաhայցվորները կամ համապատասխանողները կարող են համաձայնության գալ, որ  վարչական դատարանում բոլորի անունից հանդես գա իրենցից մեկը կամ մի քանիսը, կամ իրենց ներկայացուցիչներից մեկը կամ մի քանիսը: Համաձայնությունը ձեւակերպվում է ներկայացուցչի լիազորագրի համար սահմանված կարգով:

ՀՈԴՎԱԾ 15. ԳՈՐԾԻՆ ՄԱՍՆԱԿՑՈՂ ԱՆՁԱՆՑ ԻՐԱՎՈՒՆՔՆԵՐԸ ԵՎ ՊԱՐՏԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ

1. Կողմերը սույն օրենսգրքով սահմանված կարգով  իրավունք ունեն`

1)  ծանոթանալ գործի նյութերին, քաղվածքներ անել, uտանալ դրանց պատճենները` հաշվի առնելով դռնփակ նիստին ներկայացվող պահանջները,

2) անել ինքնաբացարկ հայտնելու միջնորդություններ,

3) ներկայացնել ապացույցներ եւ մաuնակցել դրանց հետազոտմանը` հաշվի առնելով դռնփակ նիստին ներկայացվող պահանջները,

4) հարցեր տալ, միջնորդություններ անել եւ ցուցմունքներ տալ դատարանին,

5) գործի քննության ընթացքում ծագող բոլոր հարցերի վերաբերյալ ներկայացնել իրենց փաuտարկները,

6) առարկել գործին մաuնակցող այլ անձանց միջնորդությունների կամ փաuտարկների դեմ,

7) սույն օրենսգրքով նախատեսված դեպքերում  բողոքարկել դատական ակտերը,

8) ապացույցների հետազոտման կարգի վերաբերյալ կատարել առաջարկություն,

9) oգտվել uույն oրենuգրքով իրենց վերապահված այլ դատավարական իրավունքներից:

2. Գործին մաuնակցող անձինք կրում են oրենսգրքով uահմանված դատավարական պարտականություններ:

3. Գործին մաuնակցող անձինք պետք է իրենց դատավարական իրավունքներից oգտվեն եւ իրենց դատավարական պարտականությունները կատարեն բարեխղճորեն:

ՀՈԴՎԱԾ 16. ԵՐՐՈՐԴ ԱՆՁԻՆՔ

1. Երրորդ անձինք այն ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձինք, պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմին կամ պաշտոնատար անձինք  են, որոնց իրավունքները շոշափվում են կամ կարող են շոշափվել գործի քննության արդյունքում ընդունվելիք դատական ակտով։

2. Երրորդ անձինք դատավարության մեջ կարող են ներգրավվել իրենց հայցադիմումի հիման վրա:

3. Եթե դատական ակտը անխուսափելիորեն եւ ուղղակիորեն տարածվելու է նաեւ որոշակի  անձանց վրա, ապա դատարանը պարտավոր է այդ անձանց ներգրավել դատավարության մեջ որպես երրորդ անձ: Եթե Հայաստանի Հանրապետության դեմ ներկայացված է դրամական պահանջով, ինչպես նաեւ այնպիսի ոչ դրամական պահանջով հայցադիմում, որն ամբողջությամբ կամ մասնակի բավարարվելու դեպքում Հայաստանի Հանրապետության համար հետագայում կառաջացնի դրամական պարտավորություն, ապա դատարանը պարտավոր է գործին որպես երրորդ անձ ներգրավել պետական ֆինանսների կառավարման մարմնին:

4. Երրորդ անձինք դատավարության մեջ կարող են ներգրավվել մինչեւ  դատաքննության ավարտը:

5. Երրորդ անձանց դատավարության մեջ ներգրավելու մասին վարչական դատարանը կայացնում է պատճառաբանված որոշում:

6. Եթե երրորդ անձը գործի վարույթը շարունակելու միջնորդություն չի ներկայացրել, ապա երրորդ անձի դատավարության մեջ ներգրավելու դեպքում գործի վարույթը սկսվում է սկզբից:

7. Երրորդ անձինք օգտվում են կողմի բոլոր իրավունքներից եւ կրում նրա բոլոր պարտականությունները, բացառությամբ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով նախատեսված դեպքերի:

ՀՈԴՎԱԾ 17. ԴԱՏԱՎԱՐԱԿԱՆ ԻՐԱՎԱՀԱՋՈՐԴՈՒԹՅՈՒՆ

1. Իրավահարաբերությունից հայցվորի դուրս գալու դեպքում (այդ թվում` իրավաբանական անձի կամ վարչական մարմնի վերակազմակերպում, պահանջի զիջում, քաղաքացու մահ կամ պարտավորություններում անձանց փոփոխման այլ դեպքեր), վարչական դատարանը հայցվորին փոխարինում է իրավահաջորդով, եթե առկա է հայցվորի եւ իրավահաջորդի համաձայնությունը, իսկ եթե հայցվորը դադարել է գոյություն ունենալուց, հայցվորի փոխարինումը տեղի է ունենում իրավահաջորդի միջնորդությամբ:

2. Իրավահարաբերությունից պատասխանողի դուրս գալու դեպքում (այդ թվում` իրավաբանական անձի կամ վարչական մարմնի վերակազմակերպում, պարտքի փոխանցում, քաղաքացու մահ կամ պարտավորություններում անձանց փոփոխման այլ դեպքեր), վարչական դատարանը պատասխանողին փոխարինում է իրավահաջորդով հայցվորի համաձայնության դեպքում:

3. Այն բոլոր գործողությունները, որոնք կատարվել են դատավարության ընթացքում մինչեւ գործի մեջ իրավահաջորդի մտնելը, պարտադիր են նրա համար այն չափով, որ չափով, որ պարտադիր կլինեին այն անձի համար, որին իրավահաջորդը փոխարինել է:

ՀՈԴՎԱԾ 18. ՈՉ ՊԱՏՇԱՃ ԿՈՂՄԻ ՓՈԽԱՐԻՆՈՒՄԸ ՊԱՏՇԱՃ ԿՈՂՄՈՎ

1. Դատարանը գործի քննության նախապատրաստական ընթացքում, պարզելով, որ հայցը հարուցվել է ոչ այն անձի կողմից, որին պատկանում է պահանջի իրավունքը, կամ ոչ այն անձի դեմ, ով պետք է պատասխանի այդ հայցով, կարող է հայցվորի համաձայնությամբ թույլ տալ, որ նա կամ պատասխանողը փոխարինվեն պատշաճ հայցվորով կամ պատասխանողով:

2. Եթե հայցվորը համաձայն չէ իրեն ուրիշ անձով փոխարինելուն, ապա յադ անձը կարող է գործին մասնակցել որպես երրորդ անձ:

3. Եթե հայցվորը համաձայն չէ պատասխանողին ուրիշ անձով փոխարինելուն, դատարանը կարող է այդ անձին մասնակից դարձնել որպես երկրորդ պատասխանող:

4. Ոչ պատշաճ կողմին փոխարինելու մասին դատարանը կայացնում է որոշում:

5. Ոչ պատշաճ կողմին փոխարինելուց հետո գործի քննությունը սկսվում է սկզբից: 

ԳԼՈՒԽ 6. ՆԵՐԿԱՅԱՑՈՒՉՈՒԹՅՈՒՆ

ՀՈԴՎԱԾ 19. ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԴԱՏԱՐԱՆՈՒՄ ՆԵՐԿԱՅԱՑՈՒՑԻՉՆԵՐԻ ՄԻՋՈՑՈՎ ՀԱՆԴԵՍ ԳԱԼԸ

1. Կողմն իրավունք ունի վարչական դատարանում դատավարական գործողություններ կատարել անձամբ կամ մեկ կամ մի քանի ներկայացուցչի միջոցով, բացառությամբ սույն օրենսգրքով նախատեսված դեպքերի:

2. Կողմը կարող է ինքնուրույն կատարել բոլոր դատավարական գործողությունները նաեւ այն ժամանակ, երբ տվյալ գործը վարելու համար լիազորել է մեկ կամ մի քանի  ներկայացուցչի:

3. Կողմը վճռաբեկ դատարանում դատավարական գործողությունները կատարում է վճռաբեկ դատարանում հավատարմագրված փաստաբանի միջոցով:

4. Անգործունակ եւ սահմանափակ գործունակ քաղաքացու իրավունքները եւ օրինական շահերը դատարանում պաշտպանում են նրա օրինական ներկայացուցիչը:

5. Այն գործով, որին պետք է մաuնակցեր uահմանված կարգով անհայտ բացակայող ճանաչված քաղաքացին, որպեu նրա ներկայացուցիչ հանդեu է գալիu նրա գույքի հավատարմագրային կառավարիչը:

6. Այն գործով, որին պետք է մաuնակցեր մահացած կամ uահմանված կարգով մահացած ճանաչված քաղաքացու ժառանգը, եթե ժառանգությունը ոչ ոք դեռեւu չի ընդունել, որպեu ժառանգի ներկայացուցիչ հանդեu է գալիu ժառանգական գույքի պահպանման եւ կառավարման համար նշանակված անձը:

7. Վարչական դատարանում իրավաբանական անձանց գործերը վարում են օրենքով եւ այլ նորմատիվ իրավական ակտերով կամ իրավաբանական անձի կանոնադրությամբ  իրավաբանական անձը ներկայացնելու լիազորությամբ օժտված անձինք:

8.  Սնանկ ճանաչված կամ լուծարվող իրավաբանական անձանց գործերը վարում են սնանկության ժամանակավոր կառավարիչը, սնանկության կառավարիչը կամ լուծարային հանձնաժողովի կողմից լիազորված անդամը:

9. Որպես պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմնի ներկայացուցիչ վարչական դատարանում ի պաշտոնե հանդես է գալիս այդ մարմնի ղեկավարը կամ նրա տեղակալը կամ իրավաբանական կառուցվածքային ստորաբաժանման ղեկավարը։

10. Սույն հոդվածի 5-9-րդ մասերով նախատեսված դեպքերում վարչական դատարանում գործերը վարող անձինք համարվում են ի պաշտոնե ներկայացուցիչներ: Օրինական ներկայացուցիչները եւ ի պաշտոնե ներկայացուցիչներն իրենց հերթին կարող են գործերի վարումը դատարանում լիազորել իրենց կողմից ընտրված մեկ կամ մի քանի ներկայացուցչի:

11. Ներկայացուցչի կողմից կատարված դատավարական գործողությունները դատավարության մասնակցի համար նույնքան պարտադիր են, որքան որ այն դեպքում, եթե դատավարության մասնակիցն ինքը դրանք կատարեր:

ՀՈԴՎԱԾ 20. ՆԵՐԿԱՅԱՑՈՒՑՉԻՆ ՎԱՐՈՒՅԹԻՑ ՀԵՌԱՑՆԵԼԸ

Վարչական դատարանը կարող է հեռացնել վարույթից կողմի այն ներկայացուցչին, որը փաստաբան չէ կամ օրինական ներկայացուցիչ չէ կամ ի պաշտոնե ներկայացուցիչ չէ, եթե նախապատրաստական փուլում կամ դատաքննության ընթացքում պարզ է դառնում, որ տվյալ անձն իրավասու չէ վարչական դատարանում ներկայացնել կողմին:

ՀՈԴՎԱԾ 21. ՆԵՐԿԱՅԱՑՈՒՑՉԻ ԼԻԱԶՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՁԵՎԱԿԵՐՊՈՒՄԸ

1. Քաղաքացու տված լիազորագիրը վավերացնում է նոտարը կամ հաստատում է օրենքով նման իրավասություն ունեցող պաշտոնատար անձը։ Փաստաբանին լիազորագիրը տրվում է հասարակ գրավոր ձեւով եւ վավերացման կամ հաստատման ենթակա չէ:

2. Պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմնի անունից լիազորագիրը տրվում է նրա ի պաշտոնե ներկայացուցչի ստորագրությամբ եւ մարմնի կնիքով։

3. Պաշտոնատար անձի անունից լիազորագիրը տրվում է նրա ստորագրությամբ եւ իր կամ համապատասխան մարմնի կնիքով։

4. Դատական նիստին ներկայացուցչի հետ մասնակցող կողմն իրավունք ունի իր ներկայացուցչի լիազորությունները հաստատել դատարանի առջեւ՝ գրավոր սահմանելով վերջինիս լիազորությունների ծավալը:

5. Օրինական կամ ի պաշտոնե ներկայացուցչի լիազորությունները հաստատվում են իր կարգավիճակը հավաստող փաստաթղթով: 

ԳԼՈՒԽ 7. ԱՊԱՑՈՒՅՑՆԵՐԸ

ՀՈԴՎԱԾ 22. ԱՊԱՑՈՒՅՑՆԵՐԻ ՀԵՏԱԶՈՏՄԱՆ ԱՌԱՐԿԱՆ, ԱՊԱՑՈՒՅՑՆԵՐԻ ՏԵՍԱԿՆԵՐԸ

1. Դատարանը սույն օրենսգրքով սահմանված կարգով հավաքված ապացույցների հետազոտման եւ գնահատման միջոցով պարզում է գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող բոլոր փաստերը:

2. Ապացույցներ են գործին մասնակցող անձանց եւ վկայի ցուցմունքը, փորձագետի եզրակացությունը, փորձագետի ցուցմունքը, գրավոր ապացույցները, իրեղեն ապացույցները:

ՀՈԴՎԱԾ 23. ԱՊԱՑՈՒՅՑՆԵՐԻ ՎԵՐԱԲԵՐԵԼԻՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ ԹՈՒՅԼԱՏՐԵԼԻՈՒԹՅՈՒՆԸ

1. Վերաբերելի է այն ապացույցը, որը ավելի կամ պակաս հավանական է դարձնում վեճը լուծելու համար էական նշանակություն ունեցող որեւէ փաստի գոյությունը, քան այն կլիներ առանց այդ ապացույցի: Ոչ վերաբերելի ապացույցը անթույլատրելի է: Վերաբերելի ապացույցը թույլատրելի է, բացառությամբ օրենքով նախատեսված դեպքերի:

2. Գործի հանգամանքները, որոնք oրենքի կամ այլ իրավական ակտերի համաձայն  պետք է հաuտատվեն միայն որոշակի ապացույցներով, չեն կարող հաuտատվել այլ  ապացույցներով:

3. Oրենքի խախտմամբ ձեռք բերված ապացույցներն ապացուցողական ուժ չունեն եւ  չեն կարող դրվել դատարանի վճռի հիմքում:

ՀՈԴՎԱԾ 24. ԱՊԱՑՈՒՅՑՆԵՐԻ ԱԶԱՏ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄԸ

1. Դատարանը, գնահատելով գործում եղած բոլոր  ապացույցները,  որոշում է փաստի հաստատված լինելու հարցը` բազմակողմանի, լրիվ եւ oբյեկտիվ հետազոտման վրա հիմնված  ներքին համոզմամբ:

2. Դատարանը վճռի մեջ պետք է պատճառաբանի նման համոզմունքի ձեւավորումը:

3. Դատարանի համար որեւէ ապացույց նախապեu հաuտատված ապացույցի ուժ չունի,  բացառությամբ սույն օրենսգրքի 26-րդ հոդվածով նախատեuված դեպքերի:

ՀՈԴՎԱԾ 25. ԱՊԱՑՈՒՑՄԱՆ ԲԵՌԸ

1. Յուրաքանչյուր կողմ կրում է այն փաստերի ապացուցման բեռը, որոնցով նա հիմնավորում է իր պահանջներն ու առարկությունները:

2. Պետական կամ տեղական ինքնա՟կա՟ռա՟վարման մարմինը (պաշտոնատար անձը), որն ընդունել է վիճարկվող իրավական ակտը  կամ կատարել է վիճարկվող գործողությունը կամ չի կատարել որեւէ վիճարկվող գործողություն, սակայն հայցվորի պնդմամբ պարտավոր էր այն կատարել, կրում է իր որոշման, գործողության կամ անգործության համար հիմք ծառայած փաստական հանգամանքների ապացուցման բեռը:

3. Եթե բոլոր ապացույցների հետազոտման արդյունքում վիճելի է մնում փաստի առկայությունը կամ բացակայությունը, ապա դրա բացասական հետեւանքները կրում է այդ փաստի ապացուցման բեռը կրող կողմը:

4. Կողմերն իրավունք չունեն ոչնչացնել կամ թաքցնել որեւէ ապացույց կամ այլ եղանակով խոչընդոտել դրա հետազոտմանը եւ գնահատմանը՝ դատավարության մյուս կողմի համար անհնարին կամ դժվարին դարձնելով ապացույցներ հավաքելը եւ ներկայացնելը։ Նման դեպքում դատարանը կարող է խոչընդոտող կողմի վրա դնել հակառակն ապացուցելու բեռը:

ՀՈԴՎԱԾ 26. ԱՊԱՑՈՒՑՄԱՆ ԿԱՐԻՔ ՉՈՒՆԵՑՈՂ ՓԱՍՏԵՐԸ

1. Հանրահայտ փաստերը ապացուցման կարիք  չունեն:

2. Նախկինում քննված քաղաքացիական կամ վարչական գործով օրինական ուժի մեջ մտած դատարանի վճռով հաստատված փաստերը միեւնույն կողմերի մասնակցությամբ սույն օրենսգրքով նախատեսված որեւէ գործ քննելիս վերստին ապացուցման կարիք չունեն:

3. Քրեական գործով oրինական ուժի մեջ մտած դատավճիռը սույն օրենսգրքով նախատեսված որեւէ գործ քննելիս պարտադիր է դատարանի  համար միայն այն փաuտերով, ըuտ որոնց հաuտատված են որոշակի գործողություններ  եւ դրանք կատարած անձինք։

4. Ապացուցման կարիք չունեն այն փաստերը, որոնք հակառակ կողմը չի վիճարկում, բացառությամբ այն դեպքի, երբ դատարանը գտնում է, որ դրանց ապացուցումն անհրաժեշտ է:

ՀՈԴՎԱԾ 27. ԱՊԱՑՈՒՅՑՆԵՐԻ ԱՊԱՀՈՎՈՒՄԸ

1. Անձինք, որոնք հիմքեր ունեն կարծելու, որ անհրաժեշտ ապացույցներ  ներկայացնելը կարող է դժվար կամ անհնարին դառնալ, իրավունք ունեն գործն իր  վարույթն ընդունած դատարանին միջնորդություն ներկայացնել այդ ապացույցների  ապահովման վերաբերյալ:

2. Ապացույցների ապահովման մաuին միջնորդության մեջ պետք է նշվեն  ապահովման կարիք ունեցող ապացույցները կամ այն փաստերը, որոնց հաuտատման  համար դրանք անհրաժեշտ են, եւ պատճառները, որոնք հիմք են ծառայել դրանք  ապահովելու միջնորդությամբ դիմելու համար:

3. Միջնորդությունը քննվում է գործին մասնակցող անձանց մասնակցությամբ, սակայն նրանց չներկայանալը արգելք չէ միջնորդությունը քննելու համար: Բացառիկ դեպքերում դատարանը կարող է միջնորդությունը քննել առանց գործին մասնակցող անձանց, եթե հավանական է, որ նրանց մասնակցությունը կխոչընդոտի ապացույցի ապահովմանը:

4. Միջնորդության քննարկման արդյունքներով դատարանը կայացնում է որոշում, որում նշում է, թե ինչ ձեւով պետք է իրականացվի ապացույցի ապահովումը: Ապացույցների ապահովումը կարող է իրականացվել վկաներին հարցաքննելով, գրավոր կամ իրեղեն ապացույցներ զննելով, փորձաքննություն նշանակելով, գրավոր կամ իրեղեն ապացույցներ առգրավելով:

5. Ապացույցների ապահովումը վկաներին հարցաքննելու, գրավոր կամ իրեղեն ապացույցներ զննելու, փորձաքննություն նշանակելու միջոցով իրականացվում է սույն օրենսգրքի պահանջների պահպանմամբ: Պատշաճ ծանուցված դատավարության մասնակիցների չներկայանալն արգելք չէ ապացույցների ապահովման համար:

6. Ապացույցների ապահովումը գրավոր կամ իրեղեն ապացույցների առգրավմամբ կատարվում է դատական  ակտերի հարկադիր կատարման ծառայության միջոցով, որն ապահովման արդյունքում ձեռք բերված ապացույցներն անհապաղ ներկայացնում է դատարանին:

ՀՈԴՎԱԾ 28. ՎԿԱ ՀՐԱՎԻՐԵԼՈՒ ՄԻՋՆՈՐԴՈՒԹՅՈՒՆԸ

Կողմը վկա հրավիրելու վերաբերյալ միջնորդություն ներկայացնելիս պետք է նշի այն փաստը, որի վերաբերյալ վկան պետք է ցուցմունք տա: Միջնորդության մեջ պետք  է նշվի վկայի անունը, ազգանունը (անվանումը) եւ հասցեն:

ՀՈԴՎԱԾ 29. ՎԿԱՅԻ ՑՈՒՑՄՈՒՆՔԸ

1. Վկա կարող է լինել ցանկացած անձ, որին հայտնի է կամ կարող է հայտնի լինել տվյալ գործին վերաբերող որեւէ փաստական հանգամանք:

2. Որպես վկա չեն կարող հարցաքննվել՝

1) ներկայացուցիչը կամ փաստաբանն այն փաստերի առնչությամբ, որոնք նրանց հայտնի են դարձել իրենց վստահորդին իրավաբանական ծառայություններ մատուցելիս,

2) Մարդու իրավունքների պաշտպանը` գործի այն փաստերի առնչությամբ, որոնք նրան հայտնի են դարձել իր պարտականությունները կատարելիս,

3) դատավորը` խորհրդակցական սենյակում որեւէ գործի լուծման վերաբերյալ քննարկումների առնչությամբ,

4) ձեռնադրված հոգեւորական-խոuտովանահայրը` գործի այն փաստերի մաuին, որոնք նրան հայտնի են դարձել խոuտովանության ժամանակ:

3. Դատարանում որպես վկա ցուցմունք տալուց հրաժարվելու իրավունք ունեն`

1) անձինք՝ ընդդեմ իրենց կամ իրենց ամուսնու կամ իրենց հետ արյունակցական մինչեւ 2-րդ աստիճանի կապի մեջ գտնվող անձանց,

2) ԶԼՄ-ների ներկայացուցիչները՝ գործի փաստերին վերաբերող այն տեղեկությունների առնչությամբ, որոնցով կարող է բացահայտվել այդ տեղեկությունների աղբյուրը:

4. Սույն օրենսգրքի իմաստով` անձի հետ արյունակցական կապի 1-ին աստիճանի մեջ են գտնվում անձի  զավակները, ծնողները, քույրերը եւ եղբայրները: Անձի հետ արյունակցական կապի մինչեւ 2-րդ աստիճանի մեջ են գտնվում արյունակցական կապի 1-ին աստիճանի մեջ գտնվող անձինք, ինչպես նաեւ վերջիններիս հետ արյունակցական կապի 1-ին աստիճանի մեջ գտնվող անձինք:

5. Եթե որպես վկա ցուցմունք տալուց հրաժարվելու իրավունքի շուրջ ծագում է վեճ, դատարանը որոշում է կայացնում դրա վերաբերյալ:

6. Եթե վկան հրաժարվում է ցուցմունք տալուց` չնայած, որ դատարանն իր որոշմամբ գտել է, որ նա չունի ցուցմունք տալուց հրաժարվելու իրավունք, ապա նրա նկատմամբ կարող է նշանակվել դրամական տուգանք: Ցուցմունք տալուց կրկին հրաժարվելու դեպքում դատարանը միջնորդություն է ներկայացնում անձին քրեական պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ:

ՀՈԴՎԱԾ 30. ԴԱՏԱԿԱՆ ՆԻՍՏԻՆ ՆԵՐԿԱՅԱՆԱԼՈՒ ՎԿԱՅԻ ՊԱՐՏԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ

1. Վկան դատարան է կանչվում դատական  ծանուցման համար սույն օրենսգրքով սահմանված կարգին համաատասխան: Ծանուցագրում նշվում է դատարան չներկայանալու իրավական հետեւանքները:

2.  Վկան պարտավոր է ներկայանալ դատարան դատարանի կանչով: Եթե սահմանված կարգով կանչվելու դեպքում, վկան չի ներկայանում դատական նիստին, նրա վրա են դրվում չներկայանալու հետեւանքով առաջացած ծախսերը: Միեւնույն ժամանակ նրա նկատմամբ կարող է նշանակվել դատական տուգանք: Դատարանը կարող է վկային բերման ենթարկելու որոշում կայացնել:

3. Դրամական տուգանքի նշանակումը եւ ծախսերի հատուցման պարտականություն դնելը, ինչպես  նաեւ բերման ենթարկելու մասին որոշումը վերացվում են, եթե վկան ապացուցում է, որ նա ժամանակին չի ստացել ծանուցումը կամ նրա բացակայության պատճառը հարգելի է եղել:

ՀՈԴՎԱԾ 31. ՎԿԱՅԻՑ ՑՈՒՑՄՈՒՆՔ ՎԵՐՑՆԵԼԸ ԴԱՏԱԿԱՆ ՀԱՆՁՆԱՐԱՐՈՒԹՅԱՆ ԿԱՐԳՈՎ

1. Վկայից ցուցմունք վերցնելը կարող է կատարվել վկայի գտնվելու վայրում այլ դատարանի կողմից` դատական հանձնարարության կարգով, եթե`

1) վկայի ցուցմունք վերցնելը տեղում կնպաստի ճշմարտության բացահայտմանը,

2) վկայի ներկայանալը դատաքննությանը, իր կողմից հաղորդվելիք տեղեկատվության համատեքստում, նպատակահարմար չի համարվում մեծ հեռավորության պատճառով,

3) վկան, հիվանդության, տկարության կամ այլ պատճառով, ի վիճակի չէ կամ իրավունք չունի լքելու իր գտնվելու վայրը:

2. Դատական հանձնարարության մաuին որոշման մեջ համառոտ շարադրվում է  քննվող գործի էությունը, նշվում են պարզաբանման ենթակա փաստերը եւ վկայի տվյալները, որից ցուցմունքներ պետք է ստանա հանձնարարություն կատարող դատարանը:

3. Դատական հանձնարարության մաuին որոշումը պարտադիր է հանձնարարությունն  uտացած դատարանի համար եւ պետք է կատարվի այն uտանալու oրվանից երկշաբաթյա  ժամկետում:

4. Դատական հանձնարարությունը կատարվում է դատական նիuտում` uույն  oրենuգրքով uահմանված կանոններով:

5. Դատական հանձնարարությունը կատարված լինելու մաuին կայացվում է որոշում, որը  վկայի ցուցմունքի հետ միաuին անհապաղ ուղարկվում է գործը քննող դատարան:

ՀՈԴՎԱԾ 32. ՎԿԱՅԻ ՑՈՒՑՄՈՒՆՔԻ ՀԵՏԱԶՈՏՈՒԹՅՈՒՆԸ

1. Մինչեւ վկային հարցաքննելը` դատարանը պարտավոր է պարզել այդ անձին տվյալ գործի որեւէ փաստի վերաբերյալ որպես վկա հարցաքննելու՝ սույն օրենսգրքի 29-րդ հոդվածի 2-րդ մասով սահմանված արգելքների բացակայությունը:

2. Յուրաքնչյուր վկա հարցաքննվում է առանձին` իրենից հետո հարցաքննության ենթակա մյուս վկաների բացակայությամբ: Դատարանը պետք է ձգտի վկաների հարցաքնությունը կազմակերպել այնպես, որ վկաները հնարավորինս արագ ազատ արձակվեն: Դատաքննությունը հետաձգելու դեպքում դատարանն իրավունք ունի հարցաքննելու ներկայացած վկաներին, եթե դատական նիստին ներկա են դատավարության մասնակիցները:

3. Վկաները, որոնց ցուցմունքները հակասում են միմյանց, կարող են հարցաքննվել միաժամանակ:

4.  Դատարանը նախազգուշացնում է վկային ակնհայտ կեղծ ցուցմունք տալու կամ ցուցմունք տալուց հրաժարվելու համար նախատեսված քրեական պատաuխանատվության մաuին: Դատարանը վկայից uտորագրություն է վերցնում նախազգուշացման մաuին, որը կցվում է դատական նիuտի արձանագրությանը:

5. Դատարանը վկային հայտնում է առանձին հարցերի չպատասխանելու սույն օրենսգրքի 29-րդ հոդվածի 3-րդ մասով նախատեսված իր իրավունքի մասին: Եթե վկան այդ հիմքով չի ուզում պատասխանել հարցին, ապա նա պետք է հիմնավորի իր դիրքորոշումը:

6. Բացառիկ դեպքերում որպեu վկա կարող է կանչվել տաuնվեց տարեկան չդարձած երեխան, որին բացատրվում է դատարանին ցուցմունք տալու եւ միայն ճշմարտությունը հայտնելու կարեւորությունը: Նա չի նախազգուշացվում ակնհայտ կեղծ ցուցմունք տալու կամ ցուցմունք տալուց հրաժարվելու համար քրեական պատաuխանատվության ենթարկվելու մաuին: Տասնվեց տարեկան չդարձած երեխայի հարցաքննության ընթացքում դատարանը հետեւում է, որ հարցաքննության մեթոդը կամ հարցերը չշփոթեցնեն երախային կամ չենթարկեն նրան անհարկի հոգեբանական ճնշման եւ այդ նպատակով կարող է ցանկացած հարց հանել, ընդմիջել կամ դադարեցնել երեխայի հարցաքննությունը: Տաuնվեց տարեկան չդարձած երեխայի հարցաքննությանը դատարանի նախաձեռնությամբ կարող է մասնակցել մանկական հոգեբանը կամ երեխայի մանկավարժը:

7. Վկայի հարցաքննությունը սկսվում է նրա անվան, ծննդյան վայրի, զբաղմունքի եւ բնակության վայրի մասին հարցերով:

8. Կողմերն ու դատարանը իրավունք ունեն վկային հարցեր տալ այն հանգամանքների մասին, որոնք վերաբերում են կոնկրետ գործով նրա ցուցմունքների արժանահավատությանը, մասնավորապես` մյուս կողմի հետ նրա հարաբերություններին:

9. Վկան ցուցմունք է տալիս գործին մասնակցող անձանց եւ դատարանի հարցերին պատասխանելու ձեւով:

10. Կողմի միջնորդությամբ դատական քննության կանչված վկային առաջին հերթին հարցաքննում է միջնորդություն հարուցած կողմը, այնուհետեւ` տվյալ կողմում հանդեu եկող այլ անձինք  (ուղղակի հարցաքննություն),  իuկ վերջում` հակառակ կողմը (խաչաձեւ հարցաքննություն): Եթե խաչաձեւ հարցաքննության ընթացքում վկան նոր հարց է շոշափում, որը չի շոշափվել ուղղակի հարցաքննության ժամանակ, ապա ուղղակի հարցաքննություն իրականացնողն իրավունք ունի դատարանի թույլտվությամբ լրացուցիչ հարցեր տալ վկային ուղղակի հարցաքննության կարգով, որին հետեւում է խաչաձեւ հարցաքննությունը:

11. Դատարանի նախաձեռնությամբ դատական քննության կանչված վկային հարցաքննելու հերթականությունը սահմանում է դատարանը, սակայն ամեն դեպքում սկզբում վկային հարցեր է ուղղում դատարանը: Յուրաքանչյուր կողմ վկային հարցաքննում է խաչաձեւ հարցաքննության կանոններով:

12. Վկային կարող են տրվել միայն այնպիսի հարցեր, որոնք ծառայում են գործի փաստերի բացահայտմանը կամ վերաբերում են  կոնկրետ գործով նրա ցուցմունքների արժանահավատության հետ կապված հանգամանքների: Այս շրջանակից դուրս տրված հարցերը դատարանը հանում է իր նախաձեռնությամբ կամ կողմի առարկությամբ:

13. Ուղղակի հարցաքննության ընթացքում հուշող կամ պատասխանն այլ կերպ ուղորդող հարցեր չեն թույլատրվում, բացառությամբ եթե դա անհրաժեշտ է վկայի ցուցմունքը հստակեցնելու համար: Դատարանը կարող է հանել հուշող հարցն իր նախաձեռնությամբ կամ կողմի առարկությամբ:

14. Դատարանը վկայի ուղղակի կամ խաչաձեւ հարցաքննության ժամանակ ցանկացած պահի կարող է նրան հարցեր տալ, որոնք անհրաժեշտ է գտնում վկայի ցուցմունքը պարզաբանելու կամ դրանք հստակեցնելու համար:

15. Վկայի ցուցմունքները ճշգրտելու, հաստատելու կամ դրանց արժանահա՟վատությունը կասկածի տակ դնելու դեպքում վկային կարող են հարցեր տալ նաեւ նիստերի դահլիճում ներկա գտնվող,  դատարանում արդեն իսկ ցուցմունք տված մյուս վկաները՝ նրանց կամ դատավարության մասնակիցներից որեւէ մեկի միջնորդությամբ: Այդ հարցերի առնչությամբ` դատարանում արդեն ցուցմունք տված վկաներից դատարանն իրավունք ունի պահանջել լրացուցիչ ցուցմունքներ:

16. Վկան ցուցմունք տալու ընթացքում դատարանի թույլտվությամբ կարող է օգտվել գրավոր նշումներից, եթե նրա ցուցմունքները կապված են որեւէ թվային կամ այլ տվյալների հետ, որոնք դժվար է մտապահել: Գրավոր նշումները ներկայացվում են դատարանին եւ դատավարության մասնակիցներին եւ կցվում են գործին:

17. Անձինք, որոնք ֆիզիկական կամ հոգական արատների պատճառով ունակ չեն ճիշտ ընկալելու եւ վերարտադրելու գործով ապացուցման ենթակա հանգամանքները, չեն կարող հարցաքննվել որպես վկա:

18. Անհրաժեշտության դեպքում դատարանը կարող է վերսկսել վկայի հարցաքննությունը:

19. Հարցաքննված վկան կարող է հեռանալ նիստերի դահլիճից, եթե դատարանը նրան չի պարտավորեցրել չհեռանալ դատարանից:

ՀՈԴՎԱԾ 33. ԿՈՂՄԻ` ՈՐՊԵՍ ՎԿԱՅԻ ՑՈՒՑՄՈՒՆՔԸ

1.  Դատարանն  իր նախաձեռնությամբ կամ կողմի միջնորդությամբ կարող է կարգադրել, որ կողմը կամ կողմերը ցուցմունք տան վիճելի փաստի վերաբերյալ՝ վկայի ցուցմունքի համար սահմանված կանոններով:

2. Եթե կողմը, հղում կատարելով 29-րդ հոդվածի 3-րդ մասի վրա, հրաժարվում է ցուցմունք տալուց, ապա դատարանը կարող է դա մեկնաբանել ի վնաս այն փաստի, որը հրաժարվող կողմը փորձում է հաստատել կամ հերքել:

3. Բացառությամբ 32-րդ հոդվածի 2-րդ մասի` կողմն իրավունք ունի ներկա գտնվել դատական նիստին, երբ հարցաքննվում են մյուս վկաները:

ՀՈԴՎԱԾ 34. ՓՈՐՁԱԳԵՏԻ ՑՈՒՑՄՈՒՆՔԸ

1. Եթե ապացույցը գնահատելու կամ փաստը հաստատելու համար դատարանին անհրաժեշտ կլինի կիրառել գիտության, տեխնիկայի, արվեստի, արհեստի կամ այլ բնագավառի մասնագիտական գիտելիքներ, ապա համապատասխան գիտելիքներ եւ հմություններ ունեցող փորձագետը կարող է դատարանին ցուցմունք տալ տվյալ ապացույցի կամ փաստի վերաբերյալ:

2. Փորձագետի ցուցմունքը կարող է տրվել, իսկ դատարանի պահանջով` պետք է տրվի գրավոր եզրակացության տեսքով:

3. Նույն ապացույցի կամ փաստի վերաբերյալ ցուցմունք կարող են տալ մեկից ավելի փորձագետներ` առանձին կամ համատեղ՝ ներկայացնելով միասնական եզրակացություն:

4. Փորձագետի ցուցմունքի նկատմամբ կիրառվում են վկայի ցուցմունքի համար սահմանված կանոններն այնքանով, որքանով այլ կանոններ սահմանված չեն սույն օրենսգրքով:

ՀՈԴՎԱԾ 35. ՓՈՐՁԱԳԵՏ ՀՐԱՎԻՐԵԼԸ, ԴԱՏԱՐԱՆԻ ԿՈՂՄԻՑ ՓՈՐՁԱԳԵՏ ՆՇԱՆԱԿԵԼԸ

1. Յուրաքանչյուր կողմ կարող է իր հաշվին հրավիրել փորձագետ` վկային դատարան հրավիրելու համար սույն օրենսգրքով սահմանված կարգով:

2. Դատարանն իր նախաձեռնությամբ կամ կողմի միջնորդությամբ կարող է՝

1)  նշանակել փորձագետ, ընդ որում, դատարանը փորձագետի նշանակման հարցում նախապատվություն է տալիս այն փորձագետին, որի թեկնածության վերաբերյալ համաձայնվել են կողմերը կամ

2)  սահմանել փորձագետի նշանակման կարգ, որով փորձագետի նշանակումը կհանձնարարի կողմերին կամ որեւէ մասնագիտացված հաստատության՝ վերջինիս համաձայնությամբ: ՊՈԱԿ-ի կարգավիճակ ունեցող փորձագիտական հաստատությունների համաձայնությունը ենթադրվում է:

3. Անձը չի կարող փորձագետ նշանակվել առանց իր գրավոր համաձայնության, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ տվյալ հարցով փորձագիտական եզրակացություն տալը տվյալ անձի պաշտոնեական պարտականությունն է ՊՈԱԿ-ի կարգավիճակ ունեցող փորձագիտական հաստատությունում:

4. Գործին մասնակցող անձինք իրավունք ունեն դատարանին ներկայացնել այն հարցերը, որոնք պետք է պարզաբանվեն դատարանի կողմից նշանակված փորձագետի կողմից: Այդ հարցերի շրջանակը եւ բովանդակությունը որոշում է դատարանը: Գործին մասնակցող անձանց կողմից ներկայացված հարցերը փորձաքննություն նշանակելու որոշման մեջ չընդգրկելու դեպքում դատարանը պարտավոր է որոշման մեջ նշել այդ հարցերը, ինչպես նաեւ փորձաքննությունն այդ հարցերով մերժելու պատճառաբանությունները։

5. Փորձագետ նշանակելիս դատարանը պետք է փորձագետին նախազգուշացնի ակնհայտ կեղծ եզրակացություն տալու համար սահմանված քրեական պատասխանատվության մասին, որի վերաբերյալ կազմվում է փորձագետի կողմից ստորագրված գրավոր արձանագրություն:

6. Փորձաքննություն նշանակելու կամ փորձաքննություն նշանակելու մասին միջնորդությունը մերժելու մասին դատարանը կայացնում է որոշում: Փորձաքննության նշանակումը մերժելու մասին դատարանի որոշումը պետք է պարունակի մերժման հիմքերը։

7. Փորձաքննություն նշանակելու մասին որոշման մեջ դատարանը նշում է`

1) փորձագետին նշանակելու հիմքերը,

2) փորձագետի անունը կամ փորձագիտական հաստատության անվանումը, որը պետք է փորձագետ նշանակի,

3) փորձագետին առաջադրված հարցերը,

4) փորձագետին հանձնվող նյութերը,

5) փորձաքննության անցկացման եւ եզրակացությունը դատարան ներկայացնելու ժամկետները,

6) նախազգուշացում ակնհայտ կեղծ եզրակացություն տալու համար սահմանված քրեական պատասխանատվության մասին:

ՀՈԴՎԱԾ 36. ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԱՆՑԿԱՑՈՒՄԸ

1. Փորձագետի եզրակացությունը կարող է հիմնվել գործի այն տվյալների վրա, որոնք առկա են գործում, ինչպես նաեւ այն տվյալների վրա, որոնք սովորաբար հաշվի են առնվում այդ ոլորտի մասնագետների կողմից նման հարցի վերաբերյալ եզրակացություն անելու համար:

2. Փորձագետն իրավունք ունի, եթե դա անհրաժեշտ է եզրակացություն տալու համար ծանոթանալ գործի նյութերին, որոնք վերաբերվում են փորձաքննության առարկային, ներկայացնել միջնորդություններ իրեն լրացուցիչ նյութեր տրամադրելու համար:

3. Փորձագետն իրավունք ունի հրաժարվել իր հատուկ գիտելիքների շրջանակներից դուրս գտնվող հարցերին պատասխանելուց, ինչպես նաեւ այն դեպքում, երբ իրեն տրամադրված նյութերը բավարար չեն դրանց պատասխանելու համար:

4. Եթե փորձաքննության ընթացքում փորձագետը հիմնվում է նաեւ այլ մասնագետների կողմից իրականացված որոշակի հետազոտությունների վրա, ապա տվյալ մասնագետը պետք է նույնպես հանդես գա որպես փորձագետ` իր հետազոտման մասով: Նա ստորագրում է եզրակացությունը, իսկ դատարանի պահանջով նաեւ ցուցմունք է տալիս: Այս կանոնը չի կիրառվում, եթե մասնագետն ընդամենը տեխնիկական աջակցություն է ցուցաբերել փորձագետին հետազոտությունն իրականացնելիս եւ ինքնուրույն որեւէ հետազոտություն չի իրականացրել:

ՀՈԴՎԱԾ 37. ՀԱՄԱԼԻՐ ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅՈՒՆ

1. Եթե փորձաքննության իրականացման համար անհրաժեշտ է տարբեր մասնագիտությունների գծով առնվազն երկու փորձագետների մասնակցությունը, ապա դատարանի որոշմամբ կարող է իրականացվել համալիր փորձաքննություն:

2. Համալիր փորձաքննության դեպքում փորձագետներից յուրաքանչյուրը ցուցմունք է տալիս այն հարցերի վերաբերյալ, որոնց բնագավառում կարող է փորձագետ համարվել: Փորձագետների միասնական գրավոր եզրակացության մեջ նշվում է, թե փորձագետներից յուրաքանչյուրն ինչպիսի եւ ինչ ծավալի հետազոտություններ է կատարել, ինչպիսի փաստեր է պարզել եւ ինչ եզրահանգումների է եկել: Համալիր փորձաքննության իրականացմանը մասնակցած յուրաքանչյուր փորձագետ ստորագրում է եզրակացության այն մասը, որը պարունակում է իր կողմից իրականացված հետազոտությունների նկարագրությունը եւ պատասխանատվություն է կրում դրա համար:

ՀՈԴՎԱԾ 38. ԼՐԱՑՈՒՑԻՉ ԵՎ ԿՐԿՆԱԿԻ ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅՈՒՆ

1. Դատարանը կարող է իր նախաձեռնությամբ կամ կողմի միջնորդությամբ հանձնարարել փորձագետին որոշակի ժամկետում լրացուցիչ փորձաքննություն իրականացնել, եթե գտնում է, որ եզրակացությունը բավարար չափով պարզ կամ լրիվ չէ:

2. Դատարանը փորձագետի եզրակացությանը ծանոթանալուց կամ նրա հարցաքննությունից հետո կարող է իր նախաձեռնությամբ կամ կողմի միջնորդությամբ նոր փորձագետ նշանակել եւ նրան հանձնարարել իրականացնել կրկնակի փորձաքննություն, եթե դա կօգնի դատարանին գնահատելու ապացույցը կամ փաստը:

ՀՈԴՎԱԾ 39. ՓՈՐՁԱԳԵՏԻ ԳՐԱՎՈՐ ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆԸ

1. Փորձագետի կամ փորձագիտական հանձնաժողովի եզրակացության մեջ պետք է նշվեն՝

1) դատական գործի անունը, որով եզրակացություն է տրվում,

2) փորձաքննության անցկացման վայրը եւ ժամանակը,

3) փորձաքննության իրականացման հիմքերը,

4) տեղեկություններ փորձագիտական կազմակերպության (եթե փորձաքննությունն իրականացվում է փորձագիտական կազմակերպությունում), փորձագետի մասին (անուն, կրթություն, մասնագիտություն, աշխատանքային ստաժ, գիտական աստիճան եւ գիտական կոչում, զբաղեցրած պաշտոն), լիցենզիայի վավերապայմանները (եթե տվյալ տեսակի փորձաքննության համար այդպիսին պահանջվում է), որին հանձնարարված է փորձաքննության  անցկացումը,

5) նշումներ ակնհայտ կեղծ եզրակացություն տալու համար Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ նախատեսված քրեական պատասխանատվության վերաբերյալ նախազգուշացված լինելու մասին,

6) փորձաքննության համար առաջադրված հարցերը,

7) փորձաքննություն անց կացնելու համար տրամադրված նյութերը,

8) հետազոտությունների բովանդակությունն ու արդյունքները՝ կիրառված մեթոդների նշումով,

9) հետազոտությունների արդյունքների գնահատումը, առաջադրված հարցերով եզրահանգումները եւ դրանց հիմնավորումները,

10) դատարանի պահանջած այլ տեղեկություններ,

11) փորձագետի հայեցողությամբ այլ տեղեկություններ:

2. Եթե փորձաքննություն կատարելիս փորձագետը պարզում է գործի համար նշանակություն ունեցող այնպիսի հանգամանքներ, որոնց կապակցությամբ նրան հարցեր չեն առաջադրվել, նա իրավունք ունի այդ հանգամանքների վերաբերյալ հետեւություններն արտացոլել իր եզրակացությունում:

3. Փորձագետի եզրակացությունը տրամադրվում է գործին մասնակցող անձանց եւ հետազոտվում է գործում եղած այլ ապացույցների հետ միասին:

ՀՈԴՎԱԾ 40. ՓՈՐՁԱԳԵՏԻ ՀԱՐՑԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ

1. Կողմերը կարող են հրաժարվել փորձագետին հարցաքննելուց: Դատարանն, ամեն դեպքում, կարող է իր նախաձեռնությամբ փորձագետին կանչել դատական նիստի եւ հարցաքննել:

2. Եթե փորձագետը չի կանչվում դատական նիստին, ապա դատարանը փորձագետի գրավոր եզրակացությունը դիտում է որպես փորձագետի ցուցմունք:

3. Դատարանը նախազգուշացնում է փորձագետին ակնհայտ կեղծ եզրակացություն տալու համար քրեական պատասխանատվության վերաբերյալ:

4. Փորձագետը ներկայացնում է իր եզրակացությունը, որից հետո պարտավոր է պատասխանել գործին մասնակցող անձանց եւ դատարանի հարցերին: Գործին մասնակցող անձինք իրավունք ունեն հարցաքննել փորձագետին իր եզրակացության վերաբերյալ, ինչպես նաեւ պարզաբանվող հարցերի վերաբերյալ փորձագետի անձեռնահասությունը պարզելու նպատակով:

ՀՈԴՎԱԾ 41. ԳՐԱՎՈՐ ԱՊԱՑՈՒՅՑ ԹՈՒՅԼԱՏՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ ՄԻՋՆՈՐԴՈՒԹՅՈՒՆԸ

Գրավոր ապացույց թույլատրելու վերաբերյալ միջնորդությունը արվում է`  ապացույցի ներկայացմամբ եւ մատնանշվում է այն փաստը, որը կողմը ցանկանում է ապացուցել:

ՀՈԴՎԱԾ 42. ԳՐԱՎՈՐ ԱՊԱՑՈՒՅՑԸ

1. Գրավոր ապացույցներ են գործի լուծման համար նշանակություն ունեցող հանգամանքների մասին տեղեկություններ պարունակող իրավական ակտերը, տեղեկանքները, գործարար եւ մասնավոր թղթակցությունը եւ այլ գրավոր նյութեր (փաստաթղթեր): Գրավոր ապացույցներ են համարվում նաեւ էլեկտրոնային կամ կապի այլ միջոցով ստացված նյութերը, եթե առկա է հաղորդակցության իսկությունը հաստատող ապացույցներ:

2. Գրավոր ապացույցները ներկայացվում են բնօրինակով կամ պատճենի ձեւով: Դատարանն, իր նախաձեռնությամբ կամ գործին մասնակցող անձի միջնորդությամբ, կարող է պատճենի ձեւով գրավոր ապացույց ներկայացրած գործին մասնակցող անձից պահանջել ներկայացնել պատշաճ վավերացված պատճենը: Պատշաճ վավերացված պատճենը չներկայացնելու դեպքում դատարանը տվյալ ապացույցը կարող է հանել հետազոտման ենթակա ապացույցների շարքից:

3. Էլեկտրոնային կամ կապի այլ միջոցով ստացված նյութը ներկայացվում է թղթի վրա տպված վիճակում:

4. Եթե քննվող գործին վերաբերում է փաստաթղթի միայն մեկ մասը, կարող է ներկայացվել դրա քաղվածքը: Դատարանն, իր նախաձեռնությամբ կամ գործին մասնակցող անձի միջնորդությամբ, կարող է քաղվածքը որպես գրավոր ապացույց ներկայացրած գործին մասնակցող անձից պահանջել ներկայացնել ամբողջական փաստաթուղթը: Ամբողջական փաստաթուղթը չներկայացնելու դեպքում դատարանը տվյալ ապացույցը կարող է հանել հետազոտման ենթակա ապացույցների շարքից:

5. Փաստաթղթերի բնօրինակները պարտադիր ներկայացվում են այն դեպքում, եթե համապատասխան փաստերը, օրենքներին կամ նորմատիվ իրավական այլ ակտերին համապատասխան, կարող են հաստատվել միայն բնօրինակով: Դատարանն, իր նախաձեռնությամբ կամ գործին մասնակցող անձի միջնորդությամբ, կարող է բնօրինակը չներկայացնելու դեպքում հանել տվյալ ապացույցը հետազոտման ենթակա ապացույցների շարքից:

6. Դատարանն, իր նախաձեռնությամբ կամ գործին մասնակցող անձի միջնորդությամբ, կարող է օտարալեզու գրավոր ապացույց ներկայացրած գործին մասնակցող անձից պահանջել գրավոր ապացույցը ներկայացնել օրենքով սահմանված կարգով վավերացված հայերեն թարգմանությամբ: Նման թարգմանությունը չներկայացնելու դեպքում` դատարանը տվյալ ապացույցը կարող է հանել հետազոտման ենթակա ապացույցների շարքից:

7. Դատարանը վերադարձնում է գործում գտնվող փաuտաթղթերի բնoրինակները դրանք ներկայացրած անձանց միջնորդությամբ, եթե դատարանը գտնում է, որ դրանք դատաքննության համար այլեւս անհրաժեշտ չեն: Այu դեպքում գործին կցվում է փաuտաթղթի բնoրինակի դատարանի կնիքով վավերացված պատճենը կամ քաղվածքը:

ՀՈԴՎԱԾ 43. ՀԱԿԱՌԱԿ ԿՈՂՄԻ ԿԱՄ ԳՈՐԾԻ ՄԱՍՆԱԿԻՑ ՉՀԱՆԴԻՍԱՑՈՂ ԵՐՐՈՐԴ  ԱՆՁԻ ՏԻՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՆԵՐՔՈ ԳՏՆՎՈՂ ԳՐԱՎՈՐ ԱՊԱՑՈՒՅՑ ՆԵՐԿԱՅԱՑՆԵԼԸ

1. Եթե կողմի պնդմամբ գրավոր ապացույցը գտնվում է հակառակ կողմի կամ գործին մասնակից չհանդիսացող այլ անձի տիրապետության ներքո, ապա կողմը միջնորդում է դատարանին կարգադրել ապացույց տիրապետող անձին ներկայացնելու գրավոր ապացույցը: Միջնորդության մեջ մատնանշվում է այն փաստը, որի ապացուցման համար պահանջվում է գրավոր ապացույցը:

2. Միջնորդող կողմը պարտավոր է իր միջնորդությանը կցել այն փաստաթղթի պատճենը, որը պետք է ներկայացնի ապացույցը տիրապետող անձը, իսկ եթե դա հնարավոր չէ, հնարավորինս ճշգրիտ եւ լրիվ փոխանցել այդ փաստաթղթի բովանդակությունը: Միաժամանակ միջնորդող կողմը պետք է մատնանշի այնպիսի հանգամանքներ, որոնք հավանական են դարձնում այլ անձի կողմից փաստաթղթին տիրապետելու փաստը:

3. Ապացույց չի կարող պահանջվել `

1) ներկայացուցիչներից կամ փաստաբաններից, եթե գրավոր ապացույցները ստեղծվել են իրենց վստահորդին իրավաբանական ծառայություններ մատուցելիս,

2) եթե այն պարունակում է անվանական վիճակագրական տեղեկատվություն, պետական կամ բանկային գաղտնիք:

4. Միջնորդությունը քննվում է ապացույցը ենթադրաբար  տիրապետող անձի ներկայությամբ: Վերջինս, եթե գործին մասնակցող անձ չէ, հրավիրվում է որպես վկա: Այդ անձի չներկայանալը արգելք չէ միջնորդությունը քննելու համար: Եթե ապացույցը տիրապետող անձը հերքում է ապացույցն իր տիրապետության ներքո գտնվելու փաստը, դատարանը կարող է կարգադրել այդ անձին ցուցմունք տալ՝ վկայի ցուցմունքի համար սահմանված կարգով:

5. Եթե ապացույցը տիրապետող հակառակ կողմը չի կատարում ապացույցը ներկայացնելու վերաբերյալ դատարանի կարգադրությունը, միջնորդող կողմի ներկայացրած չվավերացված պատճենը կարող է համարվել հավաստի: Այն դեպքերում, երբ միջնորդող կողմը պատճենը չի ներկայացրել, նրա ցուցմունքում արված պնդումները փաստաթղթի բովանդակության մասին կարող են դատարանի կողմից համարվել հավաստի:

ՀՈԴՎԱԾ 44. ԳՐԱՎՈՐ ԱՊԱՑՈՒՅՑՆԵՐԻ ԻՍԿՈՒԹՅՈՒՆԸ

1. Գրավոր փաստաթղթի իսկության վերաբերյալ վեճ լինելու դեպքում ապացույց ներկայացնողը պետք է ապացուցի դրա իսկական լինելը, բացառությամբ սույն հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված դեպքերի: Գրավոր փաստաթղթի իսկության ապացուցման բեռը կրող կողմը իրավունք ունի միջնորդել հանել այդ ապացույցն ապացույցների շարքից, եթե վիճարկող կողմը դրան չի առարկում:

2. Հայաստանի Հանրապետության կամ օտարերկրյա պետական մարմինների կողմից տրված կամ վավերացված փաստաթղթի, ինչպես նաեւ վիճող կողմերի միջեւ ստորագրված երկկողմ փաստաթղթերի իսկության վերաբերյալ վեճ լինելու դեպքում իսկությունը վիճարկող կողմը պետք է ապացուցի դրա ոչ իսկական լինելը:

3. Փաստաթղթի իսկությունը կարող է ստուգվել նաեւ դատարանի նախաձեռնությամբ:

4. Փաստաթղթի իսկությունը ստուգելիս դատարանը կարող է կարգադրել անձին, որի ձեռագրի իսկությունը պետք է հաստատվի ապացույցով, դատարանի կամ փորձագետի ներկայությամբ գրել որոշակի տեքստ:

5. Եթե դատարանը եկավ այն համոզման, որ փաստաթուղթը իսկական չէ, այն հանում է ապացույցների շարքից:

ՀՈԴՎԱԾ 45. ԳՐԱՎՈՐ ԱՊԱՑՈՒՅՑԻ ՀԵՏԱԶՈՏՈՒՄԸ

1. Գրավոր ապացույցի բովանդակությունը հետազոտվում է դատական նիստում: Դրանից հետո կողմերը կարող են բացատրություններ տալ այդ ապացույցի վերաբերյալ:

2. Գրավոր ապացույցները անհրաժեշտության դեպքում կարող են տրամադրվել նաեւ վկաներին եւ փորձագետներին:

ՀՈԴՎԱԾ 46. ԻՐԵՂԵՆ ԱՊԱՑՈՒՅՑ ԹՈՒՅԼԱՏՐԵԼՈՒ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ ՄԻՋՆՈՐԴՈՒԹՅՈՒՆԸ

Իրեղեն ապացույց թույլատրելու վերաբերյալ միջնորդությունը իրեղեն ապացույցի նույնացման տվյալներով արվում է այն փաստի մատնանշմամբ, որը կողմը ցանկանում է ապացուցել: Միջնորդությանը կարող է կցվել իրեղեն ապացույցի պատճենը, լուսանկարը կամ տեսագրությունը:

ՀՈԴՎԱԾ 47. ԻՐԵՂԵՆ ԱՊԱՑՈՒՅՑՆԵՐ

1. Իրեղեն ապացույցներ են այն առարկաները, որոնք իրենց առկայությամբ, դրությամբ, արտա՟քին տեսքով, ներքին հատկություններով, գտնվելու վայրով կամ այլ հատկա՟նիշներով կարող են գործի լուծման համար նշանա՟կություն ունեցող  փաստերի հաստատման միջոց դառնալ:

2. Իրեղեն ապացույցներ են նաեւ լուսանկարները (լուսաժապավենները), ձայնագրություններն ու տեսագրությունները: Եթե անձի լուսանկարումը կամ նրա ձայնի ձայնագրումը կամ տեսագրումն իրականացվել են առանց այդ անձի համաձայնության կամ գիտության, ապացույցը թույլատրելի է միայն այն դեպքում, եթե օրենքը չի արգելում այդ իրավիճակում առանց անձի համաձայնության լուսանկարումը, ձայնագրությունը կամ տեսագրությունը:

3. Ապացույց ներկայացնելու վերաբերյալ միջնորդությունն արած գործի մասնակիցը իրեղեն ապացույցները ներկայացնում է դատաքննության ժամանակ հետազոտման համար, եթե դատարանը այլ բան չի որոշել:

4. Եթե իրեղեն ապացույցը գտնվում է հակառակ կողմի կամ գործի մասնակից չհանդիսացող երրորդ անձի տիրապետության ներքո, ապա այն կարող է պահանջվել սույն օրենսգրքի 27-րդ հոդվածի կանոններով:

5. Դատարանը վերադարձնում է գործում գտնվող իրեղեն ապացույցները դրանք ներկայացրած անձանց միջնորդությամբ, եթե դատարանը գտնում է, որ դրանք դատաքննության համար այլեւս անհրաժեշտ չեն: Իրեղեն ապացույցներն ամեն դեպքում վերադարձվում են դրանք ներկայացրած անձանց դատական քննության ավարտից անմիջապես հետո, իսկ գործում դատարանի որոշմամբ թողնվում է իրեղեն ապացույցի պատճենը, լուսանկարը կամ տեսագրությունը, եթե դա անհրաժեշտ է վերադաս ատյանում տվյալ ապացույցի գնահատականը ստուգելու համար:

ՀՈԴՎԱԾ 48. ԻՐԵՂԵՆ ԱՊԱՑՈՒՅՑԻ ՀԵՏԱԶՈՏՈՒՄԸ

1. Իրեղեն ապացույցն հետազոտվում է զննման միջոցով:

2. Զննումը կատարվում է անձանց, առարկաների, տեղանքի կամ դեպքերի (իրադարձությունների)` տվյալ գործի քննության եւ լուծման համար նշանակություն ունեցող արտաքին (զգայարանների վրա ներգործելու ունակ) հատկանիշները հետազոտելու եւ բացահայտելու նպատակով՝ զննման օբյեկտը դատավորի կողմից նկարագրելու միջոցով։ Անհրաժեշտության դեպքում զննմանը կարող են ներգրավվել նաեւ փորձագետներ եւ վկաներ:

3. Զննումը որպես կանոն կատարվում է դատարանում: Այն դեպքերում, երբ զննման օբյեկտը հնարավոր չէ տեղաշարժել կամ դրա տեղափոխումը դատարան կապված է անհամաչափ դժվարությունների կամ ծախսերի հետ, զննումը դատարանի կողմից կատարվում է տեղում: Զննությունը կատարվում է դատական նիստում: Զննման ժամանակի եւ վայրի մասին ծանուցվում են գործին մասնակցող անձինք, սակայն նրանց չներկայանալն արգելք չէ զննումը կատարելու համար:

4. Զննման արդյունքները դատավորի խոսքից բառացի արձանագրվում են: Արձանագրությանը կարող են կցվել զննման ժամանակ կազմված կամ ստուգված պլանները, գծագրերը, լուսանկարները, փաստաթղթերի պատճենները, զննման ժամանակ կատարված լուսանկարները կամ տեսագրությունները, ինչպես նաեւ փորձագետի գրավոր եզրակացությունը: Եթե զննումը կատարվել է դատարանում, ապա զննության արդյունքները արձանագրելուց  հետո կողմերը կարող են բացատրություններ տալ այդ ապացույցի վերաբերյալ:

5. Եթե զննումը կատարվել է նոտարի կողմից «Նոտարիատի մասին» օրենքով սահմանաված կարգով, ապա կողմերը իրավունք ունեն հարցաքննել նոտարին դատական նիստում: Նոտարը հարցաքննվում է կողմի միջնորդությամբ հրավիրված վկայի համար սահմանված սույն օրենսգրքով սահմանված կարգով: 

ԳԼՈՒԽ 8. ԴԱՏԱՎԱՐԱԿԱՆ ԺԱՄԿԵՏՆԵՐ

ՀՈԴՎԱԾ 49. ԴԱՏԱՎԱՐԱԿԱՆ ԺԱՄԿԵՏՆԵՐԻ ՍԱՀՄԱՆՈՒՄԸ ԵՎ ՀԱՇՎԱՐԿԸ

1. Դատավարական գործողությունները կատարվում են սույն Օրենսգրքով եւ այլ օրենքներով սահմանված դատավարական ժամկետներում, իսկ դրանց սահմանված չլինելու դեպքում՝ դատարանի սահմանած ժամկետներում:

2. Դատավարական գործողությունների կատարման ժամկետները որոշվում են օրացուցային ստույգ տարով, ամսով, ամսաթվով` անխուսափելիորեն վրա հասնող իրադարձության մատնանշմամբ կամ ժամանակահատվածով, որի ընթացքում գործողությունը կարող է կատարվել:

3. Դատավարական ժամկետները հաշվարկվում են տարիներով, ամիսներով եւ օրերով: Օրերով հաշվարկվող ժամկետների մեջ չեն ներառվում ոչ աշխատանքային օրերը:

4. Տարիներով, ամիսներով կամ օրերով հաշվարկվող դատավարական ժամկետների ընթացքն սկսվում է այն օրացուցային տարվա, ամսվա, ամսաթվի հաջորդ օրվանից, որով որոշված է դրա ժամկետի սկիզբը:

ՀՈԴՎԱԾ 50. ԴԱՏԱՎԱՐԱԿԱՆ ԺԱՄԿԵՏՆԵՐԻ ԱՎԱՐՏԸ

1. Տարիներով հաշվարկվող դատավարական ժամկետը լրանում է սահմանված ժամկետի վերջին տարվա համապատասխան ամսին եւ ամսաթվին:

2. Ամիսներով հաշվարկվող դատավարական ժամկետը լրանում է սահմանված ժամկետի վերջին ամսվա համապատասխան օրը: Եթե ժամկետի վերջը համընկնում է համապատասխան ամսաթիվ չունեցող ամսվան, ապա դատավարական ժամկետը լրանում է այդ ամսվա վերջին օրը:

3. Օրերով հաշվարկվող դատավարական ժամկետը լրանում է այդ ժամկետի վերջին օրը:

4. Այն դեպքերում, երբ դատավարական ժամկետի վերջին օրը ոչ աշխատանքային է, ժամկետի ավարտման օր է համարվում դրան հաջորդող աշխատանքային օրը:

5. Եթե հայցադիմումը, բողոքը, այլ փաստաթղթերը կամ դրամական միջոցները հանձնվել են փոստին, փոխանցվել կամ ներկայացվել են համապատասխան մարմնին կամ դրանք ընդունելու լիազորություն ունեցող անձին մինչեւ դատավարական ժամկետի վերջին օրվա ժամը քսանչորսը, ապա ժամկետը չի համարվում բաց թողնված:

6. Եթե դատավարական գործողությունը պետք է կատարվի դատարանում կամ այլ կազմակերպությունում, դատավարական ժամկետը լրանում է այն ժամին, երբ դատարանում կամ կազմակերպությունում սահմանված կանոններով ավարտվում է աշխատանքային օրը:

ՀՈԴՎԱԾ 51. ԴԱՏԱՎԱՐԱԿԱՆ  ԺԱՄԿԵՏՆԵՐԻ ԿԱՍԵՑՈՒՄԸ

1.Չլրացած բոլոր դատավարական ժամկետների ընթացքը կասեցվում է գործի վարույթը կասեցնելու հետ միաժամանակ:

2. Գործի վարույթը վերսկսելու օրվանից դատավարական ժամկետների ընթացքը շարունակվում է:

ՀՈԴՎԱԾ 52. ԴԱՏԱՎԱՐԱԿԱՆ ԺԱՄԿԵՏՆԵՐԸ ԲԱՑ ԹՈՂՆԵԼԸ ԵՎ ՎԵՐԱԿԱՆԳՆԵԼԸ

1.Դատավարական ժամկետների ավարտով, գործին մասնակցող անձինք կորցնում են այդ ժամկետներով պայմանավորված գործողություններ կատարելու իրավունքը:

2. Դատավարական ժամկետների ավարտից հետո ներկայացված հայցադիմումները, բողոքները եւ այլ փաստաթղթերը դատարանի կողմից չեն քննարկվում եւ վերադարձվում են դրանք ներկայացրած անձանց, եթե բացակայում է բաց թողնված դատավարական ժամկետներով պայմանավորված գործողություններ կատարելու իրավունքը վերականգնելու մասին միջնորդությունը: Նման միջնորդությունը կարող է բավարարվել, եթե դատարանը գտնի, որ անձը ժամկետը բաց է թողել հարգելի պատճառով:

3. Բաց թողնված դատավարական ժամկետը վերականգնելու միջնորդությունը ներկայացվում է այն դատարանին, որտեղ պետք է կատարվի դատավարական գործողությունը: Միջնորդության ներկայացման հետ միաժամանակ, եթե դա հնարավոր է, կատարվում են անհրաժեշտ դատավարական գործողությունները (դիմումի, բողոքի, փաստաթղթերի ներկայացում եւ այլն), որոնց կատարման ժամկետը բաց է թողնված:

4. Բաց թողնված դատավարական ժամկետը վերականգնելու միջնորդությունը քննվում է այն դատարանում ստացվելու օրվանից հինգօրյա ժամկետում առանց գործին մասնակցող անձանց ծանուցման, եթե սույն օրենսգրքով այլ բան նախատեսված չէ:

5. Բաց թողնված դատավարական ժամկետը վերականգնելու մասին դատարանը կայացնում է որոշում եւ հետագայում այդ մասին նշում է գործն ըստ էության լուծող դատական ակտում: Դատարանը բաց թողնված ժամկետը վերականգնելու հետ միաժամանակ կարող է սահմանել իրավունքի իրականացման համար նոր դատավարական ժամկետ, որը չի կարող գերազանցել օրենքով սահմանված ժամկետը: Որոշման պատճենը ուղարկվում է կողմերին ոչ ուշ, քան որոշման կայացման հաջորդ օրը:

6. Բաց թողնված դատավարական ժամկետի վերականգնումը մերժելու մասին դատարանը կայացնում է որոշում:

7. Որոշման պատճենը ուղարկվում է կողմերին ոչ ուշ, քան որոշման կայացման հաջորդ օրը:

8. Կողմերը կարող են բողոքարկել բաց թողնված դատավարական ժամկետի վերականգնման միջնորդության առնչությամբ կայացված դատարանի որոշումը:

ՀՈԴՎԱԾ 53. ԴԱՏԱՎԱՐԱԿԱՆ ԺԱՄԿԵՏՆԵՐՆ ԵՐԿԱՐԱՑՆԵԼԸ

1. Վարչական դատարանի կողմից նշանակված չավարտված դատավարական ժամկետները կարող են երկարացվել նույն դատարանի կողմից, գործին մասնակցող անձի միջնորդությամբ, սույն օրենսգրքի 52-րդ հոդվածով սահմանված կարգով:

2. Կողմերը կարող են բողոքարկել սույն հոդվածի 1-ին մասում նշված միջնորդության առնչությամբ կայացված դատարանի որոշումը: 

ԳԼՈՒԽ  9. ԴԱՏԱԿԱՆ ԾԱԽՍԵՐԸ

ՀՈԴՎԱԾ 54. ԴԱՏԱԿԱՆ ԾԱԽՍԵՐԻ ԿԱԶՄԸ

Դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից եւ գործի քննության հետ կապված  այլ  ծախսերից:

ՀՈԴՎԱԾ 55. ՊԵՏԱԿԱՆ ՏՈՒՐՔԸ

Պետական տուրքի չափի, դրա վճարումից ազատելու, պետական տուրքի վճարումը հետաձգելու կամ տարաժամկետելու եւ դրա չափը նվազեցնելու հետ կապված հարաբերությունները կարգավորվում են «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքով:

ՀՈԴՎԱԾ 56. ԳՈՐԾԻ ՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ՀԵՏ ԿԱՊՎԱԾ ԱՅԼ ԾԱԽՍԵՐԸ

1. Գործի քննության հետ կապված այլ  ծախսերն են`

1) վկաներին, փորձագետներին, թարգմանիչներին վճարվելիք գումարները,

2) ներկայացուցիչներին վճարվելիք գումարները,

3) զննում, այդ թվում` տեղազննություն կատարելու ծախսերը,

4) դատավարության մասնակիցների փոստային ծախսերը,

5) դատարանի պահանջները եւ դատական հանձնարարությունները կատարելու հետ կապված ծախսերը,

6) սույն օրենսգրքի 47-րդ հոդվածին համապատասխան իրեղեն ապացույցների պահպանման ծախսերը,

7) դատարանի կողմից անհրաժեշտ ճանաչված այլ ծախսերը:

ՀՈԴՎԱԾ 57. ՎԿԱՆԵՐԻՆ, ՓՈՐՁԱԳԵՏՆԵՐԻՆ, ՄԱՍՆԱԳԵՏԸ, ՆԵՐԿԱՅԱՑՈՒՑԻՉՆԵՐԻՆ  ԵՎ ԹԱՐԳՄԱՆԻՉՆԵՐԻՆ ՎՃԱՐՎԵԼԻՔ ԳՈՒՄԱՐՆԵՐԸ

1. Վկաների, փորձագետների, մասնագետների եւ թարգմանիչների դատարան ներ՟կայանալու ճանապարհածախսը ենթակա է հատուցման:   Նրանց վճարվում է նաեւ օրապահիկ եւ գիշերավարձ: Բնակության վայրից մինչեւ 30 կմ հեռավորությամբ այլ վայր մեկնելու կամ, անկախ հեռավորությունից, բնակության վայրից մեկնելու եւ նույն oրը վերադառնալու դեպքերում հատուցվում է միայն ճանապարհածախuը:

2. Վկա հանդիսացող զբաղված անձանց միջին աշխատավարձն աշխատանքի վայրում պահպանվում է նրանց բացակայության ամբողջ ժամանակահատվածում:

3. Չզբաղված անձանց վճարվում է փոխհատուցում` ժամանակի կորստի համար, ելնելով ժամանակի փաստացի կորստի եւ օրենքով սահմանված նվազագույն աշխատավարձի չափերից:

4. Փորձագետները, թարգմանիչները եւ մասնագետները դատարանի հանձնա՟րա՟րականները կատարելու համար վարձատրվում են, եթե այդ գոր՟ծողությունները (աշխատանքը) չեն մտնում պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմնում նրանց ծառայողական պարտականությունների շրջա՟նակի մեջ: Հակառակ դեպքում նրանք չեն վարձատրվում, սակայն նրանց աշխատավարձն աշխատանքի վայրում պահպանվում է դատավարությունում ներգրավվելու հետ կապված նրանց բացակայության ամբողջ ժամանակահատվածում:

5. Վճարվելիք գումարների չափը որոշում է դատարանը` կողմերի հետ խորհրդակցելով  փորձագետ՟ների, մասնագետների եւ թարգմանիչների նախնական համաձայնությամբ` ծախսերը հաստատող փաստաթղթերի հիման վրա:

6. Վկաներին, փորձագետներին, մասնագետներին եւ թարգմանիչներին վճարումը կատարում է ՀՀ դատական դեպարտամենտը` նրանց կողմից իրենց պարտականությունների կատարման ավարտից 1 ամսվա ընթացքում` ՀՀ  պետական բյուջեով ՀՀ դատական դեպարտամենտին հատկացված միջոցների հաշվին:

7. Վկաներին, փորձագետներին, մասնագետներին եւ թարգմանիչներին օրապահիկի, գիշերավարձի եւ ճանապարհածախսի վճարումները չեն կարող գերազանցել ՀՀ  կառավարության կողմից սահմանված ծառայողական գործուղման նորմաներին:

8. Ներկայացուցիչների ծախսերը վճարում է նրան ներգրաված դատավարության մասնակիցը:

ՀՈԴՎԱԾ 58. ԴԱՏԱԿԱՆ ԾԱԽՍԵՐԻ ԲԱՇԽՈՒՄԸ ԴԱՏԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍՆԱԿԻՑՆԵՐԻ ՄԻՋԵՎ

1. ՀՀ դատական դեպարտամենտի կողմից կատարված դատական ծախսերի փոխհատուցման պարտականությունը դրվում է հայցվորի կամ բողոք բերողի վրա, եթե դատարանը որոշում է կայացնում հայցը կամ բողոքը մերժելու մասին, ինչպես նաեւ, եթե հայցը թողնվում է առանց քննության:

2. Եթե պատասխանող է հանդիսացել ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձը, դատական ծախսերը դրվում են նրա վրա, եթե հայցը կամ բողոքը բավարարվել է:

3. Եթե հայցվորի  կամ բողոք բերողի պահանջները բավարարվում են մասամբ, ապա հաշվանցման եղանակով դատարանը կարող է հայցվորին, բողոք բերողին եւ պատասխանողին փոխադարձաբար ազատել դատական ծախսերի փոխհատուցումից, կամ համաչափորեն բաշխել դատական ծախսերի փոխհատուցումը նրանց միջեւ:

4. Հայցադիմումը  կամ բողոքը հետ վերցրած անձը կրում է դրա հետեւանքով առաջացած դատական ծախսերի փոխհատուցման պարտականությունը:

5. Երրորդ անձինք դատական ծախսերի փոխհատուցման պարտականությունը կարող են կրել միայն այն դեպքում, եթե նրանք դատավարության մեջ ներգրավվել են իրենց հայցադիմումի համաձայն եւ նրանց դատավարական գործողութունների հետեւանքով առաջացել են դատական ծախսեր:

6. Դատական ծախսերի փոխհատուցման պարտականությունը մի քանի հայցվորների, բողոք բերողների կամ պատասխանողների միջեւ բաշխվում են հավասարաչափ, կամ յուրաքանչյուրը կրում է իր գործողություններով առաջացած ծախսերի մասնաբաժինը:

7. Ներկայացուցիչներին վճարվող գումարների գծով դատական ծախսի փոխհատուցումը դրվում է համապատասխանաբար Հայաստանի Հանրապետության կամ համայնքի վրա, եթե գործը լուծվել է ի վնաս իրենց: Փոխհատուցման չափը որոշելիս, դատարանը հիմք է ընդունում ողջամիտ ծախսերը: Ընդ որում, ներկայացուցչին վճարվելիք գումարը հաշվարկելիս նրա կատարած յուրաքանչյուր մեկ ժամվա վճարը չի կարող գերազանցել Երեւան քաղաքի դատախազի մեկ ժամվա վարձատրության չափը:

ԳԼՈՒԽ 10. ԴԱՏԱԿԱՆ ԾԱՆՈՒՑՈՒՄՆԵՐ

ՀՈԴՎԱԾ 59. ԾԱՆՈՒՑԱԳԻՐԸ

Ծանուցագրով դատական նիստի կամ առանձին դատավարական գործողություններ կատարելու ժամանակի եւ վայրի մասին տեղեկացվում են դատավարության մասնակիցները, վկաները, փորձագետները, մասնագետները եւ թարգմանիչները:

ՀՈԴՎԱԾ 60. ԾԱՆՈՒՑԱԳՐԻ ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆԸ

1. Ծանուցագիրը պետք է պարունակի`

1) վարչական դատարանի /նստավայրի/ անվանումը եւ հասցեն,

2) դատարան կանչվող անձի  անունը, ազգանունը (անվանումը),

3) նշում հասցեատիրոջ դատավարական կարգավիճակի մասին,

4) նշում՝ դատարան կամ դատավարական գործողություններ կատարելու վայր ներկայանալու ժամանակի  մասին,

5) նշում այն գործի մասին, որի վերաբերյալ անձը ծանուցվում է:

2. Ծանուցագրում նշվում է նաեւ դատարան չներկայանալու կամ չներկայանալու պատճառները դատարանին հայտնելու պարտականությունը չկատարելու հետեւանքների մասին:

3. Ծանուցագիրն ուղարկում է դատարանի աշխատակազմը:

ՀՈԴՎԱԾ 61. ՊԱՏՇԱՃ ԾԱՆՈՒՑՈՒՄԸ

1. Ծանուցագրի հանձնումն իրականացվում է «Փաստաթղթերի հատուկ առաքման մասին» ՀՀ օրենքով սահմանված կարգով: Դատավարության մասնակիցները կարող են համաձայնվել ծանուցման այլ եղանակի մասին, մասնավորապես՝ ֆաքսիմիլային կապով,  էլեկտրոնային փոստով, հեռախոսով, հեռագրով:

2. Այն դեպքերում, երբ երրորդ անձանց թիվը 10-ից ավելի է կամ դատավարության մասնակցի հասցեն անհայտ է, պատշաճ ծանուցում է համարվում Հայաստանի Հանրապետության հրապարակային ծանուցումների պաշտոնական ինտերնետային կայքում ծանուցագիր տեղադրելը:

3. Ծանուցագրի հետ մեկտեղ հասցեատիրոջը ուղարկվում են դատավարական փաստաթղթերի պատճենները:

4. Ծանուցագրերը ուղարկվում են այն հաշվով, որպեսզի դրանց հասցեատերերը դատական նիստին ներկայանալուց կամ դատավարական գործողությունների կատարմանը մասնակցելուց առնվազն 5 օր առաջ իրազեկ դառնան դատական նիստի կամ դատավարական գործողությունների կատարման ժամանակի եւ վայրի վերաբերյալ:

5. Ծանուցագրերը ուղարկվում են անձի նշած հասցեով, իսկ նման հասցե նշած չլինելու դեպքում սույն օրենսգրքի 74-րդ հոդվածով սահմանված հասցեով, ընդ որում սույն օրենսգրքի  74-րդ հոդվածի 2-5-րդ եւ 7-րդ մասերով նախատեսված դեպքերում ծանուցագիրը միեւնույն ժամանակ հրապարակվում է Հայաստանի Հանրապետության հրապարակային ծանուցումների պաշտոնական ինտերնետային կայքում:

6. Դատավարության մասնակիցները եւ նրանց ներկայացուցիչները, ինչպես նաեւ այլ անձինք պարտավոր են դատարանին հայտնել գործի քննության ընթացքում իրենց հասցեի փոփոխության մասին: Նման հաղորդման բացակայության դեպքում ծանուցագիրը եւ դատակոչն ուղարկվում են նրանց վերջին հայտնի հասցեով եւ համարվում են հանձնված, թեկուզեւ հասցեատերն այդ հասցեում այլեւս չի բնակվում կամ չի գտնվում:

ՀՈԴՎԱԾ 62. ԾԱՆՈՒՑԱԳԻՐԸ ԵՎ ԴԱՏԱԿՈՉՆ ԸՆԴՈՒՆԵԼՈՒՑ ՀՐԱԺԱՐՎԵԼՈՒ ՀԵՏԵՎԱՆՔՆԵՐԸ

1. Ծանուցագիրն  ստանալուց հրաժարվելը հավասարեցվում է այն հանձնված լինելուն եւ խոչընդոտ չի հանդիսանում գործը  քննելու համար: Ծանուցագիրն ստանալուց հրաժարվելու մասին նշում է արվում ծանուցագրի վրա, որը վերադարձվում է դատարանին:

2. Վկայի, փորձագետի, մասնագետի, թարգմանչի կողմից ծանուցագիրն ստանալուց հրաժարվելու դեպքում դատարանը որոշում է կայացնում անձին դատարան բերման ենթարկելու մասին:

ԲԱԺԻՆ   II.

ԳՈՐԾԻ ՔՆՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ ԼՈՒԾՈՒՄԸ ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԴԱՏԱՐԱՆՈՒՄ

ԳԼՈՒԽ  11. ԳՈՐԾ ՀԱՐՈՒՑԵԼՈՒ ՀԻՄՔԸ ԵՎ ՀԱՅՑԻ ՏԵՍԱԿՆԵՐԸ

ՀՈԴՎԱԾ 63. ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԴԱՏԱՐԱՆՈՒՄ ԳՈՐԾ ՀԱՐՈՒՑԵԼՈՒ ՀԻՄՔԸ

Վարչական դատարանում գործը հարուցվում է հայցի հիման վրա:

ՀՈԴՎԱԾ 64. ՎԻՃԱՐԿՄԱՆ ՀԱՅՑ

Վիճարկման հայցով հայցվորը կարող է պահանջել  վերացնել կամ փոփոխել վարչական ակտը:

ՀՈԴՎԱԾ  65. ՊԱՐՏԱՎՈՐԵՑՄԱՆ ՀԱՅՑ

Պարտավորեցման հայցով հայցվորը կարող է պահանջել ընդունելու այն վարչական ակտը, որի ընդունումը մերժվել է վարչական մարմնի կողմից կամ որը նրա կողմից չի ընդունվել:

ՀՈԴՎԱԾ 66. ԳՈՐԾՈՂՈՒԹՅԱՆ ԿԱՏԱՐՄԱՆ ՀԱՅՑ

Գործողության կատարման հայցով հայցվորը կարող է պահանջել կատարել որոշակի գործողություններ կամ ձեռնպահ մնալ այնպիսի գործողություններից, որոնք ուղղված չեն վարչական ակտի ընդունմանը:

ՀՈԴՎԱԾ 67. ՃԱՆԱՉՄԱՆ ՀԱՅՑ

1.Ճանաչման հայցով հայցվորը կարող  է պահանջել ճանաչելու որեւէ իրավահարաբերության  առկայությունը կամ  բացակայությունը, եթե նա չի կարող հայց ներկայացնել սույն  օրենսգրքի  64-րդ, 65-րդ կամ 66-րդ  հոդվածներին համապատասխան:

2.Ճանաչման հայցով հայցվորը կարող  է պահանջել պարտադրելու  հաստատել վարչական ակտն առոչինչ լինելը:

3.Ճանաչման հայցով հայցվորը կարող է պահանջել պարտադրելու հաստատել ոչ իրավաչափ ճանաչելու  այլեւս իրավաբանական  ուժ չունեցող   միջամտող վարչական ակտը:

ՀՈԴՎԱԾ 68. ՀԱՅՑԵՐԻ ՄԻԱՑՈՒՄ

Հայցվորը կարող է մեկից ավելի պահանջներ միավորել մեկ հայցում, եթե դրանք ուղղված են միեւնույն պատասխանողի դեմ եւ փոխկապակցված են միմյանց հետ:

ՀՈԴՎԱԾ 69. ՀԵՏԵՎԱՆՔՆԵՐԻ ՎԵՐԱՑՄԱՆ ԱԾԱՆՑՅԱԼ ՊԱՀԱՆՋ

Վիճարկման, պարտավորեցման, գործողության կատարման կամ ճանաչման հայցի հետ միասին կարող է ներկայացվել պահանջ՝  այն հետեւանքները վերացնելու մասին, որոնք առաջացել են վիճարկվող վարչական ակտի կամ վիճարկվող գործողության  (անգործության) կամ վարչական ակտ ընդունելը մերժելու կամ վարչական ակտ չընդունելու հետեւանքով:

ՀՈԴՎԱԾ 70. ՀԱՅՑ ՆԵՐԿԱՅԱՑՆԵԼՈՒ ԺԱՄԿԵՏՆԵՐԸ

1. Հայցը դատարան կարող է ներկայացվել ՝

1) վիճարկման հայցի դեպքում՝ երկամսյա ժամկետում` վարչական ակտի ուժի մեջ մտնելու պահից հետո,

2) պարտավորեցման հայցի դեպքում՝

ա) մեկամսյա ժամկետում` այն պահից հետո, երբ մերժվել է տվյալ վարչական ակտի ընդունումը,

բ)  երկամսյա ժամկետում`  այն պահից հետո, երբ լրացել է վարչական ակտ ընդունելու համար սահմանված առավելագույն ժամկետը,

3) գործողության կատարման հայցի դեպքում՝

ա) մեկամսյա ժամկետում` վարչական մարմնի կողմից այն մերժելու պահից հետո,

բ) եռամսյա ժամկետում` այն պահից հետո, երբ վարչական մարմնին հայցադիմում է ներկայացվել պահանջվող գործողությունը կատարելու նպատակով,

4) ճանաչման հայցի դեպքում՝ անկախ ժամկետից:

2. Այն դեպքերում, երբ վարչական մարմնի կողմից ընդունված ակտը կամ ակտը չընդունելը կամ գործողություն կատարելը կամ չկատարելը բողոքարկվել է վարչական կարգով, սույն հոդվածով սահմանված ժամկետները հաշվարկվում են բողոքի քննության համար սահմանված ժամկետի ավարտից հետո:

ՀՈԴՎԱԾ 71. ՀԱՅՑԱԴԻՄՈՒՄԻՆ ՆԵՐԿԱՅԱՑՎՈՂ ՊԱՀԱՆՋՆԵՐԸ

1. Հայցադիմումը ձեւակերպվում է գրավոր:

2. Հայցադիմումում պետք է նշվեն՝

1) նշում այն մասին, որ հայցը ներկայացվում է վարչական դատարան,

2) հայցվորի անունը, ազգանունը (անվանումը), բնակության (գտնվելու) վայրը, ծանուցման հասցեն (եթե այն տարբերվում է բնակության վայրից), այդ թվում` հայցվոր քաղաքացու անձնական տվյալները, սոցիալական քարտի համարները (դրա ռակայության դեպքում), հայցվոր իրավաբանական անձի հարկ վճարողի հաշվառման համարը եւ պետական գրանցման կամ պետական գրանցման վկայականի համարը, նրա ներկայացուցչի անունը, ազգանունը, հասցեն, եթե հայցը ներկայացվել է օրենքով դրա իրավունքն ունեցող պաշտոնատար անձի (իրավաբանական անձի) կողմից՝ նաեւ այդ անձի (իրավաբանական անձի) անունը, ազգանունը (անվանումը), պաշտոնը,

3) պատասխանողի   անվանումը, գտնվելու վայրը, իսկ այն դեպքերում, երբ սույն օրենսգրքով սահմանված կարգով որպես պատասխանող հանդես է գալիս ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձը, ապա` վերջիններիս անուն, ազգանունը (անվանումը), բնակության  (գտնվելու) վայրը,

4) հայցի էության հակիրճ նկարագրությունը,

5) այն փաստերը, որոնց վրա հիմնվում է հայցվորի պահանջը,

6) հայցվորի  պահանջի իրավական հիմքերը,

7) հայցվորի պահանջը, իսկ մի քանի պահանջների միացման դեպքում՝ առաջնային պահանջը,

8) տեղեկություններ վարչական ակտը, վարչական մարմնի գործողությունը կամ անգործությունը վերադասության կարգով բողոքարկելու վերաբերյալ,

9) այն ապացույցների ցանկը, որոնք հաստատում են հայցվորի պնդած փաստերից յուրաքանչյուրը` համապատասխան նշումով, թե ինչ փաստի հաստատմանն է  այն ուղղված,

10) հայցադիմումը ներկայացնելու տարին, ամիսը, ամսաթիվը:

3. Եթե հայցադիմումը ներկայացվել է դատավարական ժամկետների լրանալուց հետո, ապա կարող է  ներկայացվել հայցվորի միջնորդությունն այն վերականգնելու մասին` դրանում նշելով բաց թողնման պատճառները:

4. Եթե հայցադիմումը ներկայացվում է այլ անձանց իրավունքների պաշտպանության հարցով, ապա պետք է նշվի այն անձի անուն-ազգանունը, հաշվառման հասցեն, որի իրավունքների պաշտպանության հարցով ներկայացվել է հայցը:

5. Հայցադիմումում կարող են ներառվել`

1) այլ տեղեկություններ, որոնք   նշանակություն ունեն գործի քննության եւ լուծման համար, ինչպես նաեւ հայցվորի միջնորդությունները,

2) հայցվորի եւ դատավարության մյուս մասնակիցների ֆաքսի, հեռախոսի համարը, էլեկտրոնային հասցեն:

6. Հայցադիմումը ստորագրում է հայցվորը կամ նրա ներկայացուցիչը:

ՀՈԴՎԱԾ 72. ՀԱՅՑԱԴԻՄՈՒՄԻՆ ԿՑՎՈՂ ՓԱՍՏԱԹՂԹԵՐԸ

1. Հայցին կցվում են՝

1) պետական տուրքի վճարումը հավաստող փաստաթուղթ (եթե այդպիսին սահմանված է), իսկ եթե օրենքը նախատեսում է պետական տուրքի մասնակի վճարման կամ վճարումը հետաձգելու կամ տարաժամկետելու հնարավորություն, ապա հայցին պետք է կցվի համապատասխան միջնորդությունն այդ մասին,

2) լիազորագիր կամ այլ փաստաթուղթ, որը հավաստում է ներկայացուցչի լիազորությունը  (եթե   դատավարության մասնակիցները հանդես են գալիս ներկայացուցչի միջոցով),

3) միջնորդություն վկա կամ փորձագետ հրավիրելու մասին, գրավոր կամ իրեղեն ապացույց թույլատրելու մասին, դատարանի կողմից փորձագետ նշանակելու մասին,

4) իր տիրապետման ներքո գտնվող բոլոր հնարավոր գրավոր ապացույցները, որոնք հաստատում են իր պնդած փաստերը, եթե նա կրում է դրանց ապացուցման բեռը եւ  եթե դրանք հնարավոր է կցել հայցադիմումին,

5) վիճարկվող ակտը,

6) հայցադիմումը եւ կից ապացույցների պատճենները (եթե դրանք հնարավոր է պատճենահանել) պատասխանողին  եւ գործին մասնակցող այլ անձանց փաստաթղթերի հատուկ առաքման կարգին համապատասախան ստանալը հավաստող փաստաթղթերը:

2. Այն դեպքում, երբ հայցադիմումին կից փաuտաթղթերը ծավալուն են կամ դրանք դժվար է պատճենահանել, հայցվորը պատասխանողին  եւ գործին  մաuնակցող այլ անձանց հայցադիմումի հետ ուղարկում է ծանուցում, որ նշված փաuտաթղթերը, դրանց ծանոթանալու նպատակով, դեպոնացվելու են դատարանում:

3. Գործին մաuնակցող անձինք իրավունք ունեն դատարանում uտանալ հայցադիմումին կից փաuտաթղթերի պատճենները` oրենքով uահմանված չափով պետական տուրք վճարելով:

ՀՈԴՎԱԾ 73. ՎԱՐՉԱԿԱՆ ՀԱՅՑԱԴԻՄՈՒՄԸ ԴԱՏԱՐԱՆ ՆԵՐԿԱՅԱՑՆԵԼՈՒ ԵՂԱՆԱԿԸ

Հայցադիմումը հայցվորի կողմից ներկայացվում է դատարան առձեռն կամ ուղարկվում է փոստով:

ՀՈԴՎԱԾ 74. ՀԱՅՑԱԴԻՄՈՒՄԸ ՊԱՏԱՍԽԱՆՈՂԻՆ ԵՎ ԳՈՐԾԻՆ ՄԱՍՆԱԿՑՈՂ ՄՅՈՒՍ ԱՁԱՆՑ ՓՈՍՏՈՎ ՈՒՂԱՐԿԵԼԸ

1. Քաղաքացի պատասխանողին հայցադիմումը ուղարկվում է  նրա` բնակչության պետական ռեգիստրում նշված հասցեով:

2. Բնակչության պետական ռեգիստրում մշտական բնակության վայր նշված չլինելու, ինչպես նաեւ պատասխանողի` Հայաստանի Հանրապետությունում մշտական բնակության վայր չունենալու դեպքում, հայցադիմումը ուղարկվում է  պատասխանողի անշարժ գույքի գտնվելու վայրի հասցեով:

3. Սույն հոդվածի 2-րդ մասով սահմանված կարգով պատասխանողի հասցեն որոշելու անհնարինության դեպքում հայցադիմումը ուղարկվում է  պատասխանողի բնակության վերջին հայտնի վայրի հասցեով:

4. Բնակության վերջին հայտնի վայրը որոշվում է բնակչության պետական ռեգիստրի տվյալներով:

5. Իրավաբանական անձ պատասխանողին հայցադիմումը ուղարկվում է  իրավաբանական անձանց պետական ռեգիստրում նշված հասցեով:

6. Վարչական մարմին կամ պաշտոնատար անձ պատասխանողին հայցադիմումը ուղարկվում է  նրանց պաշտոնական  հասցեով:

7. Եթե հայցադիմումը պատասխանողի կողմից չի ստացվել սույն հոդվածի 1-ից 3-րդ  եւ 5-րդ մասերով սահմանված կարգով ուղարկվելու միջոցով, ապա հայցվորի միջնորդությամբ դատարանը հայցադիմումը ուղարկում է պատասխանողի  վերջին հայտնի բնակության կամ գրանցման վայրի համայնքի ղեկավարին: Միեւնույն ժամանակ հայցադիմումը հրապարակվում է Հայաստանի Հանրապետության հրապարակային ծանուցումների պաշտոնական ինտերնետային կայքում: 

ԳԼՈՒԽ 12.  ՀԱՅՑԱԴԻՄՈՒՄԻ ԸՆԴՈՒՆՈՒՄԸ, ՀԱՅՑԱԴԻՄՈՒՄԸ ՎԵՐԱԴԱՐՁՆԵԼԸ, ՀԱՅՑԱԴԻՄՈՒՄԻ ԸՆԴՈՒՆՈՒՄԸ ՄԵՐԺԵԼԸ

ՀՈԴՎԱԾ 75. ՀԱՅՑԱԴԻՄՈՒՄԸ ՍՏԱՆԱԼՈՒՑ ՀԵՏՈ ԴԱՏԱՐԱՆԻ ԿՈՂՄԻՑ ԿԱՅԱՑՎՈՂ ՈՐՈՇՈՒՄՆԵՐԸ

1. Վարչական հայցն ստանալուց հետո մեկ շաբաթյա ժամկետում դատարանը կայացնում է հետեւյալ որոշումներից մեկը՝

1) հայցադիմումը վարույթ ընդունելու մասին,

2) հայցադիմումը վերադարձնելու մասին,

3) հայցադիմումի ընդունումը մերժելու մասին:

ՀՈԴՎԱԾ 76. ՀԱՅՑԱԴԻՄՈՒՄԸ ՎԱՐՈՒՅԹ ԸՆԴՈՒՆԵԼԸ

1.Հայցադիմումը վարույթ ընդունելու հարցը դատավորը լուծում է միանձնյա, բացառությամբ սույն օրենսգրքով նախատեսված այն դեպքերի, երբ գործի քննությունը կատարվում է կոլեգիալ կարգով:

2. Դատավորը պարտավոր է վարույթ ընդունել uույն oրենuգրքով նախատեuված պահանջների պահպանմամբ ներկայացված հայցադիմումը, եթե առկա չեն սույն օրենսգրքի 77-րդ եւ 78-րդ հոդվածներով սահմանված հայացադիմումի ընդունումը մերժելու կամ այն վերադարձնելու հիմքերը:

3. Հայցադիմումը վարույթ ընդունելու հարցը քննարկելիս դատարանը անդրադառնում է նաեւ փաստաթղթերին ծանոթանալու նպատակով դրանք դատարանում  դեպոնացնելու վերաբերյալ կողմի միջնորդությանը եւ այն անհիմն համարելու դեպքում՝ կարող է  կայացնել սույն օրենսգրքի 77-րդ հոդվածով նախատեսված որոշումը: Վարչական դատարանը, հայցադիմումն uտանալու oրվանից մեկշաբաթյա ժամկետում հայցադիմումի ընդունումը չմերժելու կամ հայցադիմումը չվերադարձնելու դեպքում կայացնում է այն վարույթ  ընդունելու մաuին որոշում:

4. Գործ հարուցելու մասին որոշում կայացնելու պահից եռօրյա ժամկետում   դատարանն այդ որոշման պատճենը պատշաճ կարգով ուղարկում է դատավարության մասնակիցներին, իսկ գործի հարուցումը մերժելու մասին որոշումը՝ այն կայացնելու պահից եռօրյա ժամկետում դատարանն ուղարկում է հայցվորին եւ պատասխանողին` սույն օրենսգրքի 61-րդ հոդվածով սահմանված կարգով:

5.Վարչական դատարանը հայցադիմումը վարույթ ընդունելու մասին որոշումը պատասխանողին ուղարկելու հետ միաժամանակ վերջինիս նախազգուշացնում է  հայցադիմումին պատասխան ներկայացնելու անհրաժեշտության եւ չներկայացման իրավական հետեւանքների մասին:

ՀՈԴՎԱԾ 77. ՀԱՅՑԱԴԻՄՈՒՄԸ ՎԵՐԱԴԱՐՁՆԵԼԸ

1. Դատավորը վերադարձնում է հայցադիմումը, եթե`

1) չեն պահպանվել uույն oրենuգրքի 71-րդ հոդվածով uահմանված հայցադիմումի ձեւին եւ բովանդակությանն առաջադրվող պահանջները,

2) հայցադիմումը uտորագրված չէ կամ uտորագրել է այն uտորագրելու լիազորություն չունեցող անձը կամ այնպիuի անձ, որի պաշտոնեական դրությունը նշված չէ,

3) գործն ընդդատյա չէ վարչական  դատարանին,

4) այլ դատարանի վարույթում առկա է նույն անձանց միջեւ, նույն առարկայի մաuին եւ միեւնույն հիմքերով վեճի վերաբերյալ գործ,

5) չեն ներկայացվել uահմանված կարգով եւ չափով պետական տուրքի վճարումը հավաuտող փաuտաթղթեր, իuկ այն դեպքերում, երբ oրենքով նախատեuված է պետական տուրքի վճարումը հետաձգելու կամ տարաժամկետելու կամ դրա չափը նվազեցնելու հնարավորություն` բացակայում է դրա վերաբերյալ միջնորդությունը կամ նման միջնորդությունը մերժվել է,

6) մեկ հայցադիմումում միացված են մեկ կամ մի քանի պատաuխանողներին ուղղված, միմյանց հետ չկապված պահանջներ,

7) մինչեւ հայցադիմումը վարույթ ընդունելու մաuին որոշում կայացնելը հայցվորը դիմել է այն վերադարձնելու մաuին:

2. Վարչական դատարանը  hայցադիմումը վերադարձնելու մաuին կայացնում է որոշում`  եռoրյա ժամկետում որոշումը, հայցադիմումը եւ դրան կից փաuտաթղթերը պատշաճ կարգով ուղարկելով հայցվորին:

3. Վարչական դատարանը հայցը վերադարձնում է պատշաճ հիմնավորմամբ` նշելով բոլոր առերեւույթ թերությունները:

4. Հայցադիմումում թույլ տրված խախտումները վերացվելու եւ 15-օրյա ժամկետում դատարան կրկին ներկայացվելու դեպքում հայցադիմումը դատարանում ընդունված է համարվում uկզբնական ներկայացնելու oրը:

5. Վարչական դատարանն իրավունք չունի մերժելու հայցադիմումը վարույթ ընդունելը  սոսկ ձեւական թերությունների հիմքով:

ՀՈԴՎԱԾ 78. ՀԱՅՑԱԴԻՄՈՒՄԻ ԸՆԴՈՒՆՈՒՄԸ ՄԵՐԺԵԼԸ

1. Վարչական դատարանը մերժում է հայցադիմումի ընդունումը, եթե՝

1) հայցը ենթակա չէ վարչական դատարանում քննության,

2)  նույն անձանց միջեւ, նույն առարկայի մասին եւ նույն հիմքերով առկա է դատարանի  օրինական ուժի մեջ մտած կամ գործի վարույթը կարճելու մասին   վճիռ,

3) հայց է ներկայացրել դրա իրավունքն ակնհայտորեն չունեցող անձը,

4) սույն օրենսգրքի 77-րդ հոդվածի 4-րդ մասով սահմանված ժամկետում հայցվորը չի վերացրել հայցի այնպիսի թերությունները, որոնց չվերացնելը արգելք է գործի քննության  համար,

5) մինչեւ hայցադիմումը վարույթ ընդունելու մասին որոշում կայացնելը հայցվորը դիմել է այն հետ վերցնելու մասին, բացառությամբ սույն օրենսգրքի 24-րդ գլխով սահմանված գործերի։

2. Անձը  գործի հարուցումը մերժելուց հետո չի կարող նույն առարկայի եւ միեւնույն հիմքերով կրկին դիմել դատարան, բացառությամբ սույն հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ, 4-րդ եւ 5-րդ կետերով նախատեսված դեպքերի։

3. Վարչական դատարանը  հայցադիմումի ընդունումը մերժելու մաuին կայացնում է որոշում`  եռoրյա ժամկետում որոշումը, հայցադիմումը եւ դրան կից փաuտաթղթերը պատշաճ կարգով ուղարկելով հայցվորին եւ պատասխանողին:

ՀՈԴՎԱԾ 79. ՄԻ ՔԱՆԻ ՀԱՅՑԵՐՈՎ ԳՈՐԾԵՐԻ ՄԻԱՑՈՒՄԸ ԵՎ ԱՌԱՆՁՆԱՑՈՒՄԸ

1. Վարչական դատարանն իրավունք ունի գործի քննության ցանկացած փուլում մեկ վարույթում միացնել միեւնույն առարկային վերաբերող մի քանի գործեր:

2. Վարչական դատարանն իրավունք ունի մեկ կամ մի քանի միացված պահանջներ առանձնացնել առանձին վարույթներում:

ՀՈԴՎԱԾ 80. ԳՈՐԾԻ ՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԺԱՄԿԵՏԸ

1. Դատական քննությունը, որպես կանոն, պետք է ավարտվի մեկ դատական նիստով, առանց հետաձգումների:

2.Գործի դատաքննության նախապատրաստությունը եւ բուն դատաքննությունը պետք է իրականացվեն ողջամիտ ժամկետներում` բացառությամբ, եթե առանձին գործերի քննության եւ լուծման համար սույն օրենսգրքով  սահմանված  են այլ ժամկետներ: 

ԳԼՈՒԽ 13. ԳՈՐԾԻ ԴԱՏԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱՊԱՏՐԱՍՏՄԱՆ ԿԱՐԳԸ

ՀՈԴՎԱԾ 81. ԳՈՐԾԸ ԴԱՏԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱՊԱՏՐԱՍՏԵԼԸ

1. Հայցադիմումը վարույթ ընդունելուց հետո գործի արդյունավետ քննությունն ապահովելու նպատակով դատարանը ձեռնամուխ է լինում  գործը դատաքննության նախապատրաստելուն:

2. Գործը դատաքննության նախապատրաստելը պետք է իրականացվի ողջամիտ ժամկետում:

ՀՈԴՎԱԾ 82. ՀԱՅՑԱԴԻՄՈՒՄԻ ՊԱՏԱՍԽԱՆԸ ՆԵՐԿԱՅԱՑՆԵԼՈՒ ԿԱՐԳԸ

1. Պատասխանողը պարտավոր է հայցադիմումը վարույթ ընդունելու մասին որոշումն ստանալուց հետո երկշաբաթյա ժամկետում դատարան ուղարկել հայցադիմումի պատասխանը:

2. Ելնելով գործի առանձնահատկություններից` դատարանը կարող է սահմանել պատասխանն ուղարկելու ավելի երկար ժամկետ կամ պատասխանողի միջնորդությամբ` երկարաձգել պատասխանը ներկայացնելու ժամկետը:

3. Հայցադիմումի պատասխանը պետք է պարունակի`

1) նշում այն մասին, որ պատասխանը ներկայացվում է վարչական դատարան,

2) հայցվորի անունը, ազգանունը (անվանումը),

3) պատասխանողի անունը, ազգանունը (անվանումը), բնակության (գտնվելու) վայրը, ծանուցման հասցեն (եթե այն տարբերվում է բնակության վայրից), նրա ներկայացուցչի անունը, ազգանունը, հասցեն, եթե հայցը ներկայացվել է ընդդեմ պաշտոնատար անձի (իրավաբանական անձի), ինչպես նաեւ այդ անձի (իրավաբանական անձի) անունը, ազգանունը (անվանումը), պաշտոնը,

4) պատասխանի էությունը (հակիրճ նկարագրությունը),

5) հայցում ներկայացված յուրաքանչյուր պահանջը ընդունելու, կամ դրա դեմ մասնակի կամ  ամբողջությամբ առարկելու  մասին պատասխանողի  դիրքորոշումը:

4. Առարկելու դեպքում դիրքորշումը պետք է անդրադարձ կատարի հետեւյալ հարցերին`

1) հայցի հիմքում ընկած այն փաստերը, որոնք նա չի ընդունում,

2) նշում այն մասին, թե արդյոք հայցվորի ներկայացրած փաստերը էական նշանակություն ունեն գործի լուծման համար,

3) այն փաստերը, որոնք ընկած են առարկությունների հիմքում եւ  այն ապացույցները, որոնք հաստատում են այդ փաստերից յուրաքանչյուրը` համապատասխան նշումով, թե ինչ փաստի հաստատմանն է  այն ուղղված,

4) պատասխանին կցվող փաստաթղթերի եւ ներկայացվող ապացույցների ցանկը:

5. Պատասխանում կարող են ներառվել`

1) այլ տեղեկություններ, որոնք   նշանակություն ունեն գործի քննության եւ լուծման համար, ինչպես նաեւ պատասխանողի միջնորդությունները,

2) պատասխանողի ֆաքսի, հեռախոսի համարը, էլեկտրոնային հասցեն:

6. Պատասխանի հետ պատասխանողը ներկայացնում է նաեւ`

1) միջնորդություն վկա կամ փորձագետ հրավիրելու մասին, գրավոր կամ իրեղեն ապացույց թույլատրելու մասին, դատարանի կողմից փորձագետ նշանակելու մասին,

2) իր տիրապետման ներքո գտնվող բոլոր հնարավոր գրավոր ապացույցները, որոնք հաստատում են իր պնդած փաստերը, եթե նա է կրում դրանց ապացուցման բեռը եւ  եթե դրանք հնարավոր է կցել հայցադիմումին,

3) լիազորագիր կամ այլ փաստաթուղթ, որը հավաստում է պատասխանողի ներկայացուցչի լիազորությունը  (եթե դատավարության մասնակիցը հանդես է գալիս ներկայացուցչի միջոցով),

4) հայցադիմումի պատասխանը եւ կից փաստաթղթերը հայցվորին եւ գործին մասնակցող այլ անձանց փաստաթղթերի հատուկ առաքման կարգին համապատասախան ուղարկելը հավաստող ապացույցները:

7. Պատասխանը ստորագրում է պատասխանողը կամ նրա ներկայացուցիչը: Ներկայացուցչի կողմից ստորագրած պատասխանին կցվում են լիազորագիրը կամ նրա՝ պատասխանը ստորագրելու լիազորությունը հավաստող այլ փաստաթուղթ:

8. Պատասխան չներկայացնելը դատարանը կարող է գնահատել որպես պատասխանողի կողմից հայցվորի վկայակոչած փաստերի ընդունում:

ՀՈԴՎԱԾ 83. ՀԱԿԸՆԴԴԵՄ ՀԱՅՑ ՆԵՐԿԱՅԱՑՆԵԼԸ

1. Պատասխանողը, հայցադիմումի պատասխան ներկայացնելու համար սույն օրենգրքի 82-րդ հոդվածում նախատեսված ժամկետում կարող է ներկայացնել հակընդեմ հայց` ընդդեմ հայցվորի` uկզբնական հայցի հետ համատեղ քննելու համար:

2. Հակընդդեմ հայցը հարուցվում է հայց հարուցելու ընդհանուր կանոններով:

3. Հակընդդեմ հայցն ընդունվում է, եթե`

1) հակընդդեմ պահանջն ուղղված է uկզբնական պահանջի հաշվանցմանը,

2) հակընդդեմ հայցի բավարարումը լրիվ կամ մաuամբ բացառում է uկզբնական հայցի բավարարումը,

3) հակընդդեմ եւ uկզբնական հայցերի միջեւ առկա է փոխադարձ կապ եւ դրանց համատեղ քննությունը կարող է ապահովել վեճի առավել արագ եւ ճիշտ լուծումը:

4. Հակընդդեմ հայց չի կարող ներկայացվել սույն օրենսգրքի 24-րդ եւ 25-րդ գլուխներով սահմանված գործերի քննության դեպքում:

ՀՈԴՎԱԾ 84. ՀԱՅՑԻ ՀԻՄՔԸ ԿԱՄ ԱՌԱՐԿԱՆ ՓՈՓՈԽԵԼԸ

1. Հայցվորի կողմից հայցի հիմքը կամ առարկան կարող է փոփոխվել մինչեւ դատաքննություն նշանակելը: Դատարանը կարող է թույլ չտալ նման փոփոխություն, եթե այն բերում է հայցի էության փոփոխության: Հայցի հիմքը կամ առարկան կարող է փոփոխվել գործը քննող դատարանի ընդդատության սահմաններում:

2. Պատասխանողը հայցադիմումի լրացումն ստանալուց հետո կարող է ներկայացնել փոփոխված հայցադիմումի վերաբերյալ իր պատասխանը` սույն օրենսգրքի 82-րդ հոդվածով սահմանված կարգով եւ ժամկետներում:

ՀՈԴՎԱԾ 85. ԳՈՐԾԸ ԴԱՏԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱՊԱՏՐԱՍՏԵԼՈՒ ԸՆԹԱՑՔՈՒՄ ԿԱՏԱՐՎՈՂ ԳՈՐԾՈՂՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ

1.Գործը դատաքննության նախապատրաստելիս դատավորը պատասխանողի կողմից հայցադիմումի պատասխանը ստանալուց հետո, իսկ այդպիսին չստանալու դեպքում՝ պատասխան ուղարկելու համար նախատեսված ժամկետի ավարտից հետո, դատաքննությունը արդյունավետ իրականացնելու համար կարող է հրավիրել նախնական դատական նիստ: Կողմերը եւ դատավարության այլ մասնակիցները պատշաճ ծանուցվում են նախնական դատական նիստի վայրի եւ ժամանակի մասին:

2.Նախնական դատական նիստի մասին պատշաճ ծանուցված հայցվորի կամ պատասխանողի, ինչպես նաեւ դատավարության այլ մասնակիցների չներկայանալու դեպքում, նախնական դատական նիստ կարող է անցկացվել նրանց բացակայությամբ:

3. Դատարանը նախնական դատական նիստում՝

1) պարզում է  հայցի  առարկան եւ հիմքերը,

2) անհրաժեշտության դեպքում կողմերին պարզաբանում է նրանց իրավունքները եւ պարտականությունները, դատավարական գործողություններ կատարելու կամ չկատարելու հետեւանքները,

3) պարզում է վիճելի իրավահարաբերության բնույթը եւ կիրառման ենթակա օրենսդրությունը,

4) պարզում է գործին մասնակցող անձանց եւ դատավարության այլ մասնակիցների կազմը,

5) կողմերի հետ քննարկում է ապացուցում պահանջող փաստերի շրջանակը եւ ապացուցման բեռի բաշխման կանոններին համապատասխան` կողմերի միջեւ բաշխում է ապացուցման բեռը: Դատարանը քննարկված փաստերի շրջանակը լրացնում է նաեւ այն փաստերով, որոնք իր կարծիքով  էական են վեճի լուծման համար: Ապացուցում պահանջող փաստերի շրջանակն որոշելը նախապատրաստական փուլում չի սահմանափակում դատարանի իրավունքը` դատաքննության ցանկացած փուլում պահանջելու նոր փաստերի ապացուցում,

6) սահմանում է ապացույցներ ներկայացնելու ժամկետները, ինչպես նաեւ իրեղեն ապացույցների հակառակ կողմին ծանոթացնելու կարգը,

7) կողմերի միջնորդությամբ, ինչպես նաեւ իր նախաձեռնությամբ, պահանջում է անհրաժեշտ ապացույցներ, լուծում է փորձաքննություն նշանակելու, դատական նիստին փորձագետներ, վկաներ կանչելու, թարգմանիչ ներգրավելու, տեղում իրեղեն եւ գրավոր ապացույցներն ուսումնասիրելու, ինքնաբացարկի հարցերը,

8) կողմերի միջնորդությամբ, ինչպես նաեւ իր նախաձեռնությամբ, լուծում է հայցի, հակընդդեմ հայցի կամ ապացույցների ապահովման հարցերը, ինչպես նաեւ կողմերի այլ միջնորդությունները,

9) քննարկում է գործի քննությանն այլ անձանց ներգրավելու, ոչ պատշաճ կողմին փոխարինելու, մի քանի պահանջների միացման եւ առանձնացման հարցերը,

10) իրականացնում է գործի արդյունավետ քննությանն ուղղված այլ գործողություններ:

4. Նախնական դատական նիստն արձանագրվում է սույն oրենսգրքի 19-րդ գլխով սահմանված կարգով:

5. Ըստ անհրաժեշտության` դատարանը կարող է հրավիրել մեկից ավելի դատական նիստեր:

ՀՈԴՎԱԾ 86. ԳՈՐԾԸ ԴԱՏԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱՊԱՏՐԱՍՏԵԼՈՒ ԱՎԱՐՏԸ ԵՎ ԴԱՏԱՔՆՆՈՒԹՅՈՒՆ ՆՇԱՆԱԿԵԼԸ

1. Դատավորը, համարելով գործը դատաքննությանը նախապատրաստված, որոշում է կայացնում գործը դատաքննության նշանակելու մասին:

2. Գործը դատաքննության նշանակելու մասին որոշումն ուղարկվում է գործին մասնակցող անձանց, որում նշվում է գործի դատաքննության ժամանակի եւ վայրի  մասին:

ԳԼՈՒԽ 14.  ՀԱՅՑԻ ԱՊԱՀՈՎՈՒՄ

ՀՈԴՎԱԾ 87. ՀԱՅՑԻ ԱՊԱՀՈՎՄԱՆ ՀԻՄՔԵՐԸ ԵՎ ԿԱՐԳԸ

Վարչական դատարանում գործերի քննության ընթացքում հայցի ապահովման միջոցների կիրառումն իրականացվում է քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով սահմանված հիմքերով եւ  կարգով:
 

ԳԼՈՒԽ 15. ԳՈՐԾԻ ՎԱՐՈՒՅԹԸ ԿԱՍԵՑՆԵԼԸ ԵՎ ԿԱՐՃԵԼԸ

ՀՈԴՎԱԾ 88. ԳՈՐԾԻ ՎԱՐՈՒՅԹԸ ԿԱՍԵՑՆԵԼԸ

1. Վարչական դատավարությունում գործի վարույթը կասեցնելու հիմքերի, ինչպես նաեւ կաuեցումն առաջացրած  հանգամանքները վերանալուց հետ գործի վարույթը վերuկuելու վրա տարածվում են քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի համապատասխան նորմերը:

2. Ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձին որոշակի իրավունքներից զրկելու կամ նրանց վրա որոշակի պարտականություններ դնելու պահանջով վարչական մարմնի կամ պաշտոնատար անձանց հայցով հարուցված գործի վարույթը կասեցնելու դեպքում  վարչական մարմնի միջնորդությամբ դատարանը պարտավոր է կիրառել հայցի ապահովման միջոց, եթե իրավունքների շարունակմամբ կամ պարտականությունների չկատարմամբ  կվնասվեն հանրության շահերը, անձանց առողջությունը, սպառողների իրավունքները, բնությունը կամ  պետության պաշտպանության ու անվտանգության շահերը:

ՀՈԴՎԱԾ 89. ԳՈՐԾԻ ՎԱՐՈՒՅԹԸ ԿԱՐՃԵԼԸ

1. Վարչական դատարանը, գործի քննության ցանկացած փուլում,  կարճում է գործի վարույթը, եթե`

1)  վեճն ընդդատյա չէ վարչական դատարանին,

2)  նույն անձանց միջեւ, նույն առարկայի մաuին եւ միեւնույն հիմքերով վեճի վերաբերյալ առկա է դատարանի oրինական ուժի մեջ մտած վճիռ,

3) գործին մաuնակցող քաղաքացու մահից հետո վիճելի իրավահարաբերությունը բացառում է իրավահաջորդությունը,

4) գործին մաuնակցող իրավաբանական անձը լուծարվել է,

5) հայցվորը հրաժարվել է հայցից,

6) դատարանը հաստատել է կնքված հաշտության համաձայնությունը:
 

ԳԼՈՒԽ  16. ԴԱՏԱՔՆՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԴԱՏԱՐԱՆՈՒՄ

ՀՈԴՎԱԾ 90. ԴԱՏԱՔՆՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԴԱՏԱՐԱՆՈՒՄ

Դատաքննությունը վարչական դատարանում անց է կացվում դատական նիստերի միջոցով` դատարանի շենքում դրա համար հատուկ  նախատեսված տեղում (այսուհետ՝ դատական նիստերի դահլիճ):

ՀՈԴՎԱԾ 91. ԴԱՏԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԱՆՄԻՋԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ

Դատաքննության ժամանակ դատարանը դատավարության մասնակիցներին լսում է եւ գործում առկա ապացույցները հետազոտում է անմիջականորեն:

ՀՈԴՎԱԾ 92. ԴԱՏԱԿԱՆ ՆԻՍՏԸ ՆԱԽԱԳԱՀԵԼԸ

1. Գործը միանձնյա քննող դատավորը  նախագահում է դատական նիստը:

2. Գործի կոլեգիալ քննության դեպքում դատական նիստը նախագահում է դատավորներից մեկը:

3. Նիստը նախագահողը կազմակերպում եւ ղեկավարում է դատական նիստն` ապահովելով կարգը դատական նիստում, ստեղծում է պայմաններ ապացույցների լրիվ, օբյեկտիվ եւ բազմակողմանի հետազոտման համար, կատարում է   գործի պատշաճ քննությունն ու լուծումն ապահովելուն ուղղված այլ գործողություններ:

4. Դատական նիստը նախագահողը պարզաբանում է դատարանի գործողությունները:

ՀՈԴՎԱԾ 93. ԿԱՐԳԸ ԴԱՏԱԿԱՆ ՆԻՍՏՈՒՄ

1. Դատական նիստերի դահլիճ դատավորի մտնելու պահին դահլիճում ներկա գտնվողները ոտքի են կանգնում, այնուհետեւ՝ նիստը նախագահողի հրավերով զբաղեցնում իրենց տեղերը:

2. Դատավարության մասնակիցները եւ այլ անձինք դատարանին դիմում են «Հարգելի դատարան», դատական նիստում դատարանի եւ մյուս կողմի հետ հաղորդակցվում են հոտնկայս, բացառությամբ նախագահողի թույլատրած դեպքերի:

3. Դատաքննությունն անց է կացվում այնպիսի պայմաններում, որոնք ապահովում են դահլիճում ներկա գտնվող անձանց անվտանգությունն, ինչպես նաեւ պատշաճ կարգուկանոնը:

ՀՈԴՎԱԾ 94. ԴԱՏԱԿԱՆ ՆԻՍՏԻ ԲԱՑՈՒՄԸ

1. Դատական նիստ սկսելու համար սահմանված ժամին նախագահողը բացում է դատական նիստը, հրապարակում է դատարանի կազմը  եւ  քննության ենթակա գործը:

2. Դատական նիստի քարտուղարը դատարանին զեկուցում է  դատավարության  մասնակիցների եւ դատավարությունում այլ անձանց՝ նիստին ներկա գտնվելու մասին, չներկայացած անձանց պատշաճ կարգով ծանուցված կամ դատակոչված լինելու, ինչպես նաեւ նրանց բացակայության պատճառների մասին:

3. Նիստը նախագահողը պարզում է դատական նիստին ներկայացած դատավարության մասնակիցների եւ այլ անձանց ինքնությունը, ստուգում է ներկայացուցիչների լիազորությունները:

4. Այնուհետեւ դատական նիստի նախագահողը պարզում է, ունեն արդյոք կողմերը միջնորդություններ մինչեւ դատաքննության սկիզբը:

ՀՈԴՎԱԾ 95. ԴԱՏԱՔՆՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ՀԱՅՑՎՈՐԻ ԿԱՄ ՊԱՏԱՍԽԱՆՈՂԻ ԲԱՑԱԿԱՅՈՒԹՅԱՄԲ

1. Հայցվորը կամ պատասխանողն իրավունք ունի դատարանին միջնորդել գործն  իր բացակայությամբ եւ ներկայացված նյութերի հիման վրա քննելու մասին:

2. Դատական նիստի ժամանակի եւ վայրի մասին պատշաճ կարգով ծանուցված դատավարության մասնակիցների չներկայանալն արգելք չէ գործի քննության համար:

ՀՈԴՎԱԾ 96. ԴԱՏԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍՆԱԿԻՑՆԵՐԻՆ ԵՎ ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԴԱՏԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆՈՒՄ ԱՅԼ ԱՆՁՆԱՑ ՆՐԵՆՑ ԻՐԱՎՈՒՆՔՆԵՐԻՆ ԵՎ ՊԱՐՏԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻՆ ՊԱՐԶԱԲԱՆԵԼԸ

Նիստը նախագահողը դատավարության մասնակիցներին եւ այլ անձանց պարզաբանում է նրանց իրավունքները եւ պարտականությունները:

ՀՈԴՎԱԾ 97. ՎԿԱՆԵՐԻ, ՓՈՐՁԱԳԵՏՆԵՐԻ ԵՎ ԹԱՐԳՄԱՆԻՉՆԵՐԻ ԴԱՏԱԿԱՆ ՆԻՍՏԻՆ ՉՆԵՐԿԱՅԱՆԱԼՈՒ ՀԵՏԵՎԱՆՔՆԵՐԸ

Վկաների, փորձագետների եւ թարգմանիչների դատական նիստին չներկայանալու դեպքում` դատարանը լսում է դատավարության մասնակիցների կարծիքները նրանց բացակայությամբ գործը քննելու հնարավորության մասին եւ կայացնում է որոշում գործի դատաքննությունը շարունակելու  կամ գործի դատաքննությունը հետաձգելու մասին:

ՀՈԴՎԱԾ 98. ԳՈՐԾԻ ՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ՀԵՏԱՁԳՈՒՄԸ

Դատարանն իրավունք ունի հետաձգել գործի դատաքննությունը քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով սահմանված դեպքերում եւ կարգով:

ՀՈԴՎԱԾ 99. ՄԻՋՆՈՐԴՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՔՆՆԱՐԿՈՒՄԸ

1. Դատավարության մաuնակիցների դիմումները եւ միջնորդությունները գործի քննության հետ կապված բոլոր հարցերով դատարանը լուծում է գործին մաuնակցող մյուu անձանց կարծիքները լuելուց հետո:

2. Դիմումների եւ միջնորդությունների քննարկման արդյունքներով դատարանը կայացնում է որոշում:

ՀՈԴՎԱԾ 100. ՊԱՀԱՆՋՆԵՐԻՑ ՀՐԱԺԱՐՎԵԼԸ

Մինչ դատաքննության ավարտն` հայցվորն իրավունք ունի առանց որեւէ պատճառաբանության  լրիվ կամ մասնակի հրաժարվել իր պահանջներից: Այդ դեպքում դատարանը կայացնում է վճիռ գործի վարույթը կարճելու մասին այն պահանջի մասով, որից հրաժարվել է հայցվորը, բացառությամբ սույն օրենսգրքի 24-րդ գլխով սահմանված գործերի:

ՀՈԴՎԱԾ 101. ՊԱՀԱՆՋՆԵՐՆ ԸՆԴՈՒՆԵԼԸ

1. Պատասխանողն իրավունք ունի ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն ընդունել հայցվորի պահանջը:  Այդ դեպքում դատարանը բավարարում է հայցն այն պահանջի մասով, որն ընդունել է պատասխանողը, բացառությամբ հետեւյալ դեպքերի (պահանջի ոչ իրավաչափ ընդունում)՝

1) երբ  այդպիսի ընդունումն առերեւույթ հակասում է օրենքին,

2) երբ այդպիսի ընդունումն առերեւույթ խախտում է որեւէ մեկի իրավունքները եւ օրինական շահերը,

3) երբ քննվում է սույն օրենսգրքի 24-րդ գլխով սահմանված գործ:

2. Պահանջի  ընդունման ոչ իրավաչափ լինելու մասին դատարանը  կայացնում է պատճառաբանված որոշում:

3. Եթե պատասխանողն մասնակիորեն է ընդունել հայցվորի պահանջը եւ դատարանը համարում է, որ այն իրավաչափ է, ապա կողմի միջնորդությամբ դատարանն այդ պահանջի մասով առանձնացնում է առանձին վարույթ: Այդ վարույթով դատաքննությունը հայտարարում է ավարտված եւ կայացնում է վճիռ:

ՀՈԴՎԱԾ 102. ԱՊԱՑՈՒՅՑՆԵՐԻ ՀԵՏԱԶՈՏՄԱՆ ԿԱՐԳԸ ՓՈԽԵԼԸ

Դատաքննության ընթացքում դատարանն` իր նախաձեռնությամբ կամ դատավարության մասնակիցների միջնորդությունների հիման վրա, կարող է փոփոխել ապացույցների հետազոտման կարգը:

ՀՈԴՎԱԾ 103. ԴԱՏԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍՆԱԿԻՑՆԵՐԻ ԲԱՑՄԱՆ ԽՈՍՔԵՐԸ

1. Դատարանի կողմից  գործը  ներկայացվելուց հետո դատարանը լսում է հայցվորի,  երրորդ անձանց եւ պատասխանողի  բացման խոսքերը, որոնցում նրանք համառոտ ներկայացնում են իրենց պահանջներն, առարկությունները, դրանք հիմնավորող փաստերը եւ իրավական դիրքորոշումները:

2. Դատարանը կարող է ի սկզբանե սահմանել բացման խոսքի առավելագույն տեւողություն:

ՀՈԴՎԱԾ 104. ԼՐԱՑՈՒՑԻՉ ԱՊԱՑՈՒՅՑՆԵՐԻ ԸՆԴՈՒՆՈՒՄԸ ԵՎ  ՀԵՏԱԶՈՏՈՒՄԸ

1. Գործն  առաջին ատյանի կարգով քննության նախապատրաստելու ավարտից հետո դատարանն ընդունում է գործին մաuնակցող անձանց ներկայացրած լրացուցիչ ապացույցները, եթե դրանք ներկայացնողը հիմնավորում է գործի քննության նախապատրաստության ընթացքում այդ ապացույցները ներկայացնելու անհնարինությունն` իրենից անկախ պատճառներով:

2. Ապացույցները հետազոտվում են ապացույցների հետազոտման սահմանված կարգին համապատասխան: Կողմն ապացույցները ներկայացնում է նշելով այն փաստը կամ փաստերը, որոնք ապացուցելու համար պետք է ընդունվի եւ հետազոտվի ապացույցը, սակայն նման փաստեր նշելը չի սահմանափակում այդ ապացույցի ապացուցողական նշանակությունը նաեւ այլ փաստերի համար: Վարչական դատարանի նախաձեռնությամբ ձեռք բերված ապացույցները հրապարակում է դատարանը:

3. Ապացույցն ընդունելու եւ հետազոտելու դեմ առարկություններ կարող են բերվել տվյալ փաստի ապացուցման համար խնդրո առարկա ապացույցի վերաբերելիության կամ թույլատրելիության հիմքով:

4. Առարկության դեպքում դատարանն ապացույցի ընդունելիության հարցը որոշում է անմիջապես՝ անհրաժեշտության դեպքում լսելով կողմերի կարծիքն առարկության վերաբերյալ: Անհարինության դեպքում դատարանը կարող է ավելի ուշ անդրադառնալ այդ հարցի լուծմանը:

5. Վարչական դատարանը կարող է իր նախաձեռնությամբ մերժել ապացույցի ընդունումը եւ հետազոտումն` ապացույցի վերաբերելիության կամ թույլատրելիության հիմքով՝ լսելով կողմերի կարծիքը:

ՀՈԴՎԱԾ 105. ԴԱՏԱԿԱՆ ՎԻՃԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ

1. Ապացույցների հետազոտման ավարտից հետո կողմերն  իրավունք  ունեն հանդես  գալու   ամփոփիչ ճառերով (դատական վիճաբանություն):

2. Սկզբում հանդես է գալիս  հայցվորը կամ նրա ներկայացուցիչը, պատասխանողը կամ նրա ներկայացուցիչն, այնուհետեւ երրորդ անձը կամ նրա ներկայացուցիչը:

ՀՈԴՎԱԾ 106. ԳՈՐԾԻ ԴԱՏԱՔՆՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ՎԵՐՍԿՍԵԼԸ

Եթե դատական վիճաբանությունների ժամանակ դատարանն անհրաժեշտ է գտնում գործի համար նշանակություն ունեցող նոր հանգամանքներ պարզել կամ նոր ապացույցներ ձեռք բերել կամ  հետազոտել, ապա նա որոշում է կայացնում գործի դատաքննությունն այդ մասով վերսկսելու մասին: Դատաքննությունն ավարտվելուց հետո նոր դատական վիճաբանությունները տեղի են ունենում գործի դատաքննությունը վերսկսելու համար հիմք հանդիսացած հանգամանքների վերաբերյալ:

ՀՈԴՎԱԾ 107. ԴԱՏԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԱՎԱՐՏԸ

Դատական վիճաբանություններից հետո նիստը նախագահողը դատավարության մասնակիցներին եւ նրանց ներկայացուցիչներին հարցնում է, թե նրանք արդյոք չեն ցանկանում միջնորդություններ հարուցել: Նման միջնորդությունների բացակայության դեպքում նախագահողն ավարտում է գործի դատաքննությունը եւ հայտարարում է գործն ըստ էության լուծող դատական ակտի հրապարակման վայրն ու ժամանակը:
 

ԳԼՈՒԽ 17. ԱՐԱԳԱՑՎԱԾ ԴԱՏԱՔՆՆՈՒԹՅՈՒՆ

ՀՈԴՎԱԾ 108. ԱՐԱԳԱՑՎԱԾ ԴԱՏԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ՀԻՄՔԵՐԸ

1. Արագացված դատաքննություն կիրառվում  է այն դեպքերում,  երբ`

1) դիմում է ներկայացվել ընտրողների ցուցակների ճշգրտման վերաբերյալ,

2) անհրաժեշտ չէ լսել փորձագետին կամ հարցաքննել վկաներին, զննում կատարել, տալ  դատական հանձնարարություններ եւ եթե գործը բանավոր դատաքննության նշանակելուց հետո կողմերը գրավոր տեղեկացրել են դատարանին բանավոր ընթացակարգով դատաքննությանն իրենց չմասնակցելու մասին,

3) անհրաժեշտ չէ լսել փորձագետին կամ հարցաքննել վկաներին, զննում կատարել, տալ  դատական հանձնարարություններ եւ եթե կողմերը գրավոր համաձայնություն են ներկայացրել գործը գրավոր ընթացակարգով քննելու վերաբերյալ,

4) հայցն ակնհայտ հիմնավոր է,

5) հայցն ակնհայտ անհիմն է,

6) սույն օրենսգրքով սահմանված այլ դեպքերում:

 ՀՈԴՎԱԾ 109. ԱՐԱԳԱՑՎԱԾ ԴԱՏԱՔՆՆՈՒԹՅՈՒՆ ԿԻՐԱՌԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ ԴԱՏԱՐԱՆԻ ԴԱՏԱԿԱՆ ԱԿՏԸ

1. Արագացված դատաքննություն կիրառելու մասին դատարանը կայացնում է միջանկյալ դատական ակտ:

2. Արագացված դատաքննություն կիրառելու մասին միջանկյալ դատական ակտը կարող է կայացվել գործի քննության  ցանկացած փուլում:

3. Արագացված դատաքննություն կիրառելու միջանկյալ դատական ակտ մասին եռօրյա ժամկետում ծանուցվում են դատավարության մասնակիցները:

ՀՈԴՎԱԾ 110. ԱՐԱԳԱՑՎԱԾ ԴԱՏԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԿԱՐԳԸ ԵՎ ԺԱՄԿԵՏՆԵՐԸ

Սույն օրենսգրքի 108-րդ հոդվածով սահմանված հիմքերի առկայության դեպքում` վարչական դատարանն անհապաղ կայացնում է գործն ըստ էության լուծող դատական ակտ:

ՀՈԴՎԱԾ 111. ԱՐԱԳԱՑՎԱԾ ԴԱՏԱՔՆՆՈՒԹՅՈՒՆ ԿԻՐԱՌԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ  ԴԱՏԱԿԱՆ ԱԿՏԻ  ՎԵՐԱՑՈՒՄԸ

Բացառությամբ  սույն օրենսգրքի 108-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով նախատեսված  հիմքի,   եթե գործը գրավոր ընթացակարգով քննելու արդյունքում գործն ըստ էության լուծող դատական ակտ կայացնելիս ի հայտ են գալիս հանգամանքներ, որոնք պարզելու համար անհրաժեշտ է գործի քննությունն անցկացնել բանավոր ընթացակարգով, ապա դատարանը որոշում է կայացնում գործի քննությունը վերսկսելու մասին, այդ մասին եռօրյա ժամկետում տեղեկացնելով դատավարության մասնակիցներին:

ԳԼՈՒԽ 18.  ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԴԱՏԱՐԱՆԻ ԴԱՏԱԿԱՆ ԱԿՏԵՐԸ

ՀՈԴՎԱԾ 112.  ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԴԱՏԱՐԱՆԻ ԴԱՏԱԿԱՆ ԱԿՏԵՐԻՆ ՆԵՐԿԱՅԱՑՎՈՂ ՊԱՀԱՆՋՆԵՐԸ

ՀՀ վարչական դատարանի գործն ըստ էության լուծող եւ միջանկյալ դատական ակտերին ներկայացվող պահանջների,  դրանք կայացնելու կարգի, դրանց կառուցվածքի եւ բովանդակության, գործն ըստ էության լուծող դատական ակտի հրապարակման, այն մասնակիցներին ուղարկելու,  առկա վրիպակների, գրասխալների եւ թվաբանական սխալների ուղղման վերաբերյալ լրացուցիչ դատական ակտի նկատմամբ տարածվում են քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի համապատասխան նորմերը:

ՀՈԴՎԱԾ 113. ԳՈՐԾՆ ԸՍՏ ԷՈՒԹՅԱՆ ԼՈՒԾՈՂ ԴԱՏԱԿԱՆ ԱԿՏ ԸՆԴՈՒՆԵԼԻՍ ԼՈՒԾՄԱՆ ԵՆԹԱԿԱ ՀԱՐՑԵՐԸ

1. Վարչական դատարանը գործն ըստ էության լուծող դատական ակտ կայացնելիս`

1) գնահատում է ապացույցները,

2) որոշում է, թե գործի համար նշանակություն ունեցող որ հանգամանքներն են պարզվել եւ որոնք չեն պարզվել,

3) որոշում է տվյալ գործով կիրառման ենթակա oրենքները եւ այլ իրավական ակտերը,

4) որոշում է հայցը լրիվ կամ մաuնակի բավարարելու կամ այն մերժելու հարցը:

2. Վարչական դատարանը, անհրաժեշտ համարելով լրացուցիչ հետազոտել ապացույցները կամ շարունակել գործի համար նշանակություն ունեցող հանգամանքների պարզումը, վերuկuում է գործի քննությունը:

3. Գործի քննությունը վերuկuելու մաuին կայացվում է միջանկյալ դատական ակտ:

ՀՈԴՎԱԾ 114. ԳՈՐԾՆ ԸՍՏ ԷՈՒԹՅԱՆ ԼՈՒԾՈՂ ԴԱՏԱԿԱՆ ԱԿՏԻ ՏԵՍԱԿՆԵՐԸ

1. Վարչական դատարանը գործն ըստ էության լուծող դատական ակտ է կայացնում՝

1) վարչական ակտն ամբողջությամբ կամ մասնակի անվավեր ճանաչելու մասին,

2) վարչական մարմնին այն վարչական ակտն ընդունելուն պարտավորեցնելու մասին, որի ընդունումը վարչական մարմնի կողմից մերժվել է կամ չի ընդունվել,

3) դատավարության մասնակցներին եւ այլ անձանց որոշակի գործողություններ կատարելուն կամ  դրանց կատարումից ձեռնպահ մնալուն  պարտավորեցնելու մասին,

4) իրավահարաբերությունների առկայությունը կամ բացակայությունը կամ վարչական ակտն ամբողջությամբ կամ մասնակի առոչինչ լինելը հաստատելը վարչական մարմնի պարտադրելու մասին,

5) այլեւս իրավաբանական ուժ չունեցող միջամտող վարչական ակտը ոչ իրավաչափ ճանաչելը վարչական մարմնին պարտադրելու մասին,

6) նորմատիվ իրավական ակտն ամբողջությամբ կամ մասնակի  ոչ իրավաչափ կամ անվավեր ճանաչելու մասին:

2. Այն դեպքում, երբ վարչական մարմինը իրավասու է եղել գործել իր հայեցողությամբ, դատարանը ստուգում է  նաեւ, թե արդյոք վարչական ակտը ընդունելը կամ այն ընդունելը մերժելը իրականացվել է հայեցողության նպատակներին  համապատասխան: Եթե վարչական դատարանը հանգում է այն հետեւությանը, որ հայեցողական լիազորություններն իրականացվել են ոչ իրավաչափ, ապա վճռի եզրափակիչ մասում սահմանում է իրավասու վարչական մարմնի պարտականությունը` վերանայելու վարչական ակտը կամ գործողությունը կամ անգործությունը` հիմք ընդունելով դատարանի իրավական դիրքորոշումը:

3. Սույն օրենսգրքի 3-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 44)-րդ կետով նախատեսված դեպքերում՝ նշում այն մասին, թե տվյալ հարցով ո՞ր վարչական մարմինն է իրավասու:

ՀՈԴՎԱԾ 115. ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԴԱՏԱՐԱՆԻ ԴԱՏԱԿԱՆ ԱԿՏԵՐԻ ՈՒԺԻ ՄԵՋ ՄՏՆԵԼԸ

1. Վարչական դատարանի` գործն ըստ էության լուծող դատական ակտերն օրինական ուժի մեջ են մտնում հրապարակման պահից, եթե այդ ակտերի օրինական ուժի մեջ մտնելու այլ ժամկետ նախատեսված չէ սույն օրենսգրքով:

2. Վարչական դատարանի միջանկյալ ակտերն օրինական ուժի մեջ են մտնում կայացման պահից, եթե այլ բան նախատեսված չէ սույն օրենսգրքով:

ՀՈԴՎԱԾ 116. ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԴԱՏԱՐԱՆԻ ԼՐԱՑՈՒՑԻՉ ՈՐՈՇՈՒՄԸ

1. Գործի քննության ընթացքում դատարանի կողմից ֆիզիկական եւ իրավաբանական անձանց  իրավունքների էական կամ կոպիտ կամ պարբերական խախտումներ, ինչպես նաեւ Սահմանադրության եւ օրենքի այլ էական խախտումներ հայտնաբերելու դեպքում  դատարանը վճռի հետ միաժամանակ կայացնում է լրացուցիչ որոշում, որով պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմնի համապատասխան պաշտոնատար անձանց ուշադրությունն է հրավիրում դատական քննության ժամանակ ի հայտ եկած այն էական խախտումների վրա, որոնք թույլ են տրվել վարչական գործով մինչդատական վարույթի ընթացքում:

2. Դատարանի լրացուցիչ որոշումը պետք է լինի պատճառաբանված: Լրացուցիչ որոշումը կարող է հրապարակվել դատական նիստում:

3. Լրացուցիչ որոշումն ուղարկվում է խախտում թույլ տված պաշտոնատար անձի վերադասին, իսկ այդպիսինը չլինելու դեպքում՝ խախտում թույլ տված պաշտոնատար անձին, որը պարտավոր է որոշումը ստանալուց հետո մեկամսյա ժամկետում քննարկել այն:

ԳԼՈՒԽ 19.  ԴԱՏԱԿԱՆ ՆԻՍՏԻ ԱՐՁԱՆԱԳՐՈՒՄԸ

ՀՈԴՎԱԾ 117. ԴԱՏԱԿԱՆ ՆԻՍՏԻ ԱՐՁԱՆԱԳՐՈՒԹՅԱՆԸ ՆԵՐԿԱՅԱՑՎՈՂ  ՊԱՀԱՆՋՆԵՐԸ

1. Դատական նիստերն արձանագրվում են:

2. Վարչական դատավարության ընթացաքում դատական նիստի արձանագրման ձեւի եւ բովանդակության, այն վարելու կարգի, արձանագրության վերաբերյալ դիտողություններ ներկայացնելու  նկատմամբ տարածվում են քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի համապատասխան նորմերը:
 

ԳԼՈՒԽ  20. ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԳՈՐԾԵՐԻ ՎԱՐՈՒՅԹԸ ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆՈՒՄ

ՀՈԴՎԱԾ 118. ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԴԱՏԱՐԱՆԻ ԴԱՏԱԿԱՆ ԱԿՏԵՐԻ ԲՈՂՈՔԱՐԿՄԱՆ ԿԱՐԳԸ, ՀԻՄՔԵՐԸ ԵՎ ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԳՈՐԾԵՐԻ ՎԱՐՈՒՅԹԸ ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆՈՒՄ

1. Վարչական դատարանին դատական ակտերի բողոքարկման կարգի, հիմքերի եւ գործերի վարույթը վճռաբեկ դատարանում իրականացնելու վրա տարածվում են քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով սահմանված նորմերը:

2. Գործի քննությանը չմասնակցած այն անձինք, որոնց իրավունքների եւ պարտականությունների վերաբերյալ վարչական դատարանի կողմից կայացվել է գործն ըստ էության լուծող դատական ակտ, իրավասու են բողոքարկելու այդ ակտը` վճռաբեկության կարգով:

ԲԱԺԻՆ III.

ԳՈՐԾԵՐԻ ՆՈՐ ՔՆՆՈՒԹՅՈՒՆԸ

ԳԼՈՒԽ  21. ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆԻ ԿՈՂՄԻՑ ԲԵԿԱՆՎԱԾ ԳՈՐԾՆ ԸՍՏ ԷՈՒԹՅԱՆ ԼՈՒԾՈՂ ԴԱՏԱԿԱՆ ԱԿՏՈՎ ԳՈՐԾԵՐԻ ՆՈՐ ՔՆՆՈՒԹՅՈՒՆԸ

ՀՈԴՎԱԾ 119. ԳՈՐԾԻ ՆՈՐ ՎԱՐՈՒՅԹ ՀԱՐՈՒՑԵԼԸ

1. Վճռաբեկ դատարանի կողմից վարչական դատարանի գործն ըստ էության լուծող դատական ակտը բեկանելու եւ գործը նոր քննության վերադարձնելու մասին դատական ակտ կայացնելու դեպքում վարչական դատարանը հարուցում է գործի   նոր քննության    վարույթ` վճռաբեկ դատարանի դատական ակտը  ստանալուց ոչ ուշ, քան 3 օր հետո, որի մասին կայացնում է միջանկյալ դատական ակտ:

2. Գործի նոր քննության վարույթ հարուցելու միջանկյալ դատական ակտը կայացվում է սույն օրենսգրքի  120-րդ հոդվածի 1-ին մասում նշված դատական կազմի կողմից:

3. Միջանկյալ դատական ակտն եռօրյա  ժամկետում  պատշաճ կարգով ուղարկվում է դատավարության մասնակիցներին:

ՀՈԴՎԱԾ 120. ՏԱՐԱԾՔԱՅԻՆ ԸՆԴԴԱՏՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ ԴԱՏԱՐԱՆԻ ԿԱԶՄԸ ԳՈՐԾԻ ՆՈՐ ՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿ

1. Գործի նոր  քննությունն անց է կացվում   կոլեգիալ` վարչական դատարանի  երեք դատավորի կազմով:

2. Վարչական դատարանում  առաջին անգամ գործն ըստ  էության քննած  դատավորը չի  կարող  մասնակցել  տվյալ գործի  նոր  քննությանը:

ՀՈԴՎԱԾ 121. ԳՈՐԾԻ ՆՈՐ ՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԿԱՐԳԸ

Գործի նոր քննությունն իրականացվում է  առաջին ատյանի կարգով գործերի քննության համար սույն օրենսգրքով սահմանված կանոններով: Սակայն նոր գործի նոր քննության ժամանակ չեն կարող փոխվել հայցի հիմքը, առարկան կամ հայցային պահանջերի չափը, չի կարող ներկայացվել հակընդդեմ հայց, ինչպես նաեւ չի կարող իրականացվել հայցից հրաժարում:

ՀՈԴՎԱԾ 122. ԳՈՐԾԻ ՆՈՐ ՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ՍԱՀՄԱՆՆԵՐԸ

1. Վարչական  դատարանում գործի նոր քննությունն իրականացվում է վճռաբեկ դատարանի որոշման հիման վրա` վճռաբեկ դատարանի կողմից սահմանված ծավալով:

2. Գործի նոր քննության ժամանակ կողմերը չեն կարող ներկայացնել նոր ապացույցներ` բացառությամբ սույն հոդվածի 3-րդ մասով նախատեսված դեպքի:

3. Գործի նոր քննության ժամանակ դատարանը կարող է մատնանշել ապացուցման ենթակա նոր փաստ եւ պահանջել ներկայացնել դրա հետ կապված նոր ապացույցներ:

ՀՈԴՎԱԾ 123. ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԴԱՏԱՐԱՆԻ ԳՈՐԾՆ ԸՍՏ ԷՈՒԹՅԱՆ ԼՈՒԾՈՂ ԴԱՏԱԿԱՆ ԱԿՏԸ ԳՈՐԾԻ ՆՈՐ ՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԱՐԴՅՈՒՆՔՈՒՄ

1. Գործի նոր  քննության  արդյունքում  դատարանը  կայացնում է գործն ըստ էության լուծող դատական ակտ:

2. Գործն ըստ էության լուծող դատական ակտի մեջ  սույն օրենսգրքի 112-րդ հոդվածում նշված պահանջներից զատ՝  պետք է նշվեն`

1)  դատարանի   անվանումը, գործի համարը, գործն ըստ էության լուծող դատական ակտի կայացման տարին, ամիսը, ամսաթիվը,

2) գործով առաջին անգամ վճիռ  կայացրած  դատարանի նստավայրի անվանումը, վճիռ կայացնելու  տարին, ամիսը, ամսաթիվը,

3) բեկանված գործն ըստ էության լուծող դատական ակտի եւ  վճռաբեկ  դատարանի   միջանկյալ դատական ակտի համառոտ բովանդակությունը,

4) վճռաբեկ դատարանի դատական ակտի համարը, տարին, ամիսը, ամսաթիվն, այն կայացրած դատարանի կազմը,  բողոք բերած անձի անունը, ազգանունն (անվանումը):

ՀՈԴՎԱԾ 124. ԳՈՐԾԻ ՆՈՐ ՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԱՐԴՅՈՒՆՔՈՒՄ ԿԱՅԱՑՐԱԾ ԳՈՐԾՆ ԸՍՏ ԷՈՒԹՅԱՆ ԼՈՒԾՈՂ ԴԱՏԱԿԱՆ ԱԿՏԻ ՕՐԻՆԱԿԱՆ ՈՒԺԻ ՄԵՋ ՄՏՆԵԼԸ

Գործի նոր քննության արդյունքում կայացրած գործն ըստ էության լուծող դատական ակտն օրինական ուժի մեջ է մտնում վարչական  դատարանի կայացրած  գործն ըստ էության լուծող դատական ակտի  ուժի մեջ մտնելու համար սահմանված կարգով:

ԳԼՈՒԽ  22. ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԴԱՏԱՐԱՆԻ ՄԻՋԱՆԿՅԱԼ ԴԱՏԱԿԱՆ ԱԿՏԵՐԻ ԴԵՄ ԲԵՐՎԱԾ ԲՈՂՈՔՆԵՐԻ ՔՆՆՈՒԹՅՈՒՆԸ

ՀՈԴՎԱԾ 125. ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԴԱՏԱՐԱՆԻ ԲՈՂՈՔԱՐԿՄԱՆ ԵՆԹԱԿԱ ՄԻՋԱՆԿՅԱԼ ԴԱՏԱԿԱՆ ԱԿՏԵՐԸ

1. Վճռաբեկության կարգով կարող  են բողոքարկվել վարչական  դատարանի  հետեւյալ որոշումները`

1) հայցադիմումի ընդունումը մերժելու մասին,

2) հայցադիմումը վերադարձնելու մասին,

3) հայցի ապահովման, ապահովման միջոցը փոխարինելու, հայցի ապահովումը վերացնելու մասին,

4) ապացույցի ընդունելիության մասին,

5) գործի վարույթը կասեցնելու մասին,

6) լրացուցիչ վճիռ կայացնելը մերժելու մասին,

7) վրիպակները, գրասխալները եւ  թվաբանական  սխալներն  ուղղելու կամ ուղղում կատարելը մերժելու մասին,

8) բաց թողնված դատավարական ժամկետի վերականգնումը մերժելու մասին՝ սույն օրենսգրքի 52-րդ հոդվածի 8-րդ կետին համապատասխան կայացված որոշումը,

9) դատավարական ժամկետներն երկարացնելու մասին սույն օրենսգրքի 53-րդ հոդվածով նախատեսված որոշումը,

10) նոր երեւան եկած կամ նոր հանգամանքներով կամ գործի քննությանը չմասնակցած անձանց դիմումով դատական ակտը վերանայելու դիմումների վերաբերյալ որոշումը:

2. Սույն հոդվածի 1-ին մասի 1-ին, 2-րդ եւ 8-րդ կետերով նախատեսված միջանկյալ դատական ակտերը վերացվելու դեպքում հայցադիմումը համարվում է դատարանում ընդունված uկզբնական ներկայացման oրը:

3. Վարչական դատարանի մյուս  միջանկյալ դատական ակտերը բողոքարկման ենթակա  չեն:

ՀՈԴՎԱԾ 126. ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԴԱՏԱՐԱՆԻ ՄԻՋԱՆԿՅԱԼ ԴԱՏԱԿԱՆ ԱԿՏԻ ԴԵՄ ԲՈՂՈՔ ԲԵՐԵԼՈՒ ԻՐԱՎՈՒՆՔԸ ԵՎ ԺԱՄԿԵՏՆԵՐԸ

1. Վարչական դատարանի միջանկյալ դատական ակտի դեմ բողոք բերելու իրավունք ունեն  դատավարության մասնակիցները, ինչպես նաեւ  դատավարությունում  որպես  երրորդ   անձ   ներգրավվելու  մասին հայցադիմում ներկայացրած  եւ  չներգրավված  անձինք  կամ  այն  անձինք,  որոնց իրավունքներին առնչվում է  վարչական դատարանի  ընդունած միջանկյալ դատական ակտը:

2. Վարչական դատարանի միջանկյալ դատական ակտի դեմ բողոք կարող է բերվել այն ստանալու օրվանից  հետո հնգօրյա ժամկետում:

ՀՈԴՎԱԾ 127. ՈՐՈՇՈՒՄՆԵՐԻ ԴԵՄ ԲԵՐՎԱԾ ԲՈՂՈՔԻ ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆԸ

1. Որոշումների դեմ  բերված  բողոքի մեջ պետք է նշվեն`

1) վարչական  դատարանի անվանումը,

2) բողոքը բերող անձի անունը, ազգանունն (անվանումը),

3) դատարանի նստավայրի  անվանումը, որի կայացրած դատական ակտի դեմ բերվում է բողոքը, որոշման կայացման տարին, ամիսը, ամսաթիվը,

4) բողոք բերող անձի  պահանջը,

5) բողոքին կցվող փաստաթղթերի ցանկը:

2. Բողոքին կցվում է նաեւ ապացույց առ այն, որ բողոքը եւ դրան կցվող փաստաթղթերը պատշաճ կարգով ուղարկվել են դատավարության մասնակիցներին:

3. Որոշումների դեմ  բերված բողոքը ստորագրում է բողոք բերող անձը կամ նրա ներկայացուցիչը:

4. Ներկայացուցչի ստորագրած բողոքին կցվում է  գործը վարելու  նրա լիազորությունները հավաստող փաստաթուղթը, եթե տվյալ գործով այն նախկինում չի ներկայացվել:

ՀՈԴՎԱԾ 128. ՄԻՋԱՆԿՅԱԼ ԴԱՏԱԿԱՆ ԱԿՏԵՐԻ ԴԵՄ ԲԵՐՎԱԾ ԲՈՂՈՔՆԵՐԸ ՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԸՆԴՈՒՆԵԼԸ

Վճռաբեկ  դատարանը բողոքն ընդունում է քննության այն ստանալուց ոչ ուշ, քան 5 օրվա ընթացքում, որի մասին կայացնում է որոշում:

ՀՈԴՎԱԾ 129. ԲՈՂՈՔԻ ՊԱՏԱՍԽԱՆԸ

1. Դատավարության մյուս մասնակիցները, ստանալով  բողոքի պատճենը, մինչեւ բողոքի քննությանը  նախորդող օրը, իրավունք ունեն իրենց պատասխաններն ուղարկել դատարանին  եւ բողոք բերած անձին:

2. Պատասխանը ստորագրում է դատավարության մասնակիցը կամ  նրա ներկայացուցիչը: Ներկայացուցչի ստորագրած պատասխանին կցվում է գործը վարելու նրա լիազորությունները հավաստող փաստաթղթի պատճենը:

3. Պատասխանը դատարանը հաշվի է առնում բողոքը քննելիս, եթե այն ստացվել է դատարանում մինչեւ բողոքի քննությանը  նախորդող օրը:

ՀՈԴՎԱԾ 130. ԳՈՐԾԻ ՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԺԱՄԿԵՏԸ

Որոշումների դեմ  բերված  բողոքները քննվում  եւ լուծվում են  բողոքը քննության ընդունելուց 5 օրվա ընթացքում:

ՀՈԴՎԱԾ 131. ԲՈՂՈՔԸ ՀԵՏ ՎԵՐՑՆԵԼԸ

1. Բողոք բերած անձն իրավունք ունի հետ վերցնել բողոքը` մինչեւ դատաքննության ավարտը:

2. Բողոքը հետ վերցնելու դեպքում դատարանի որոշմամբ կարճվում է  բողոքի քննության  վարույթը, եթե որոշումը չի բողոքարկվել նաեւ դրա իրավունքն ունեցող այլ անձանց կողմից:

ՀՈԴՎԱԾ 132. ԴԱՏԱԿԱՆ ԱԿՏԵՐԻ ԴԵՄ ԲԵՐՎԱԾ ԲՈՂՈՔԻ ՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԿԱՐԳԸ

Միջանկյալ դատական ակտի դեմ բերված  բողոքի քննությունն  անց է կացվում գրավոր:

ՀՈԴՎԱԾ 133. ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԴԱՏԱՐԱՆԻ ԴԱՏԱԿԱՆ ԱԿՏԸ

1. Միջանկյալ դատական ակտի դեմ բերված բողոքների քննության արդյունքում դատարանը  կայացնում է դատական ակտ:

2. Դատական ակտի  մեջ  սույն օրենսգրքի 112-րդ հոդվածով նախատեսված պահանջներից զատ,  պետք է նշվեն`

1) վարչական  դատարանի   անվանումը, գործի համարը եւ որոշման կայացման տարին, ամիսը, ամսաթիվը,

2) բողոքարկվող միջանկյալ դատական ակտը կայացրած վարչական դատարանի նստավայրի անվանումը, որոշումը կայացնելու  տարին, ամիսը, ամսաթիվը,

3) բողոք բերած անձի անունը, ազգանունը (անվանումը),

4) դատարանի այն փաստարկները, որոնցով դատարանը հիմնավորում է որոշումը, ինչպես նաեւ այն իրավական ակտերը, որոնցով  ղեկավարվել է դատարանը որոշում կայացնելիս:

3. Վճռաբեկ դատարանի  որոշումն  ուժի մեջ  է  մտնում հրապարակման պահից: 

ԲԱԺԻՆ IV.

ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԴԱՏԱՐԱՆԻ ԴԱՏԱԿԱՆ ԱԿՏԵՐԻ ՎԵՐԱՆԱՅՈՒՄԸ ՆՈՐ ԵՐԵՎԱՆ ԵԿԱԾ ՀԱՆԳԱՄԱՆՔՆԵՐՈՎ ԵՎ ՆՈՐ ՀԱՆԳԱՄԱՆՔՆԵՐՈՎ

ԳԼՈՒԽ  23. ՆՈՐ ԵՐԵՎԱՆ ԵԿԱԾ ՀԱՆԳԱՄԱՆՔՆԵՐՈՎ ԵՎ ՆՈՐ ՀԱՆԳԱՄԱՆՔՆԵՐՈՎ ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԴԱՏԱՐԱՆԻ ԴԱՏԱԿԱՆ ԱԿՏԵՐԸ ՎԵՐԱՆԱՅԵԼԸ

ՀՈԴՎԱԾ 134. ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԳՈՐԾԵՐՈՎ ԴԱՏԱԿԱՆ ԱԿՏԵՐԻ ՎԵՐԱՆԱՅՄԱՆ ՀԻՄՔԵՐԸ ԵՎ ԿԱՐԳԸ

Վարչական դատարանի   դատական ակտերը կարող են  վերանայվել նոր երեւան եկած  հանգամանքներով կամ նոր  հանգամանքներով` քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով սահմանված հիմքերով եւ կարգով: 

 ԲԱԺԻՆ V.

ՀԱՏՈՒԿ ՎԱՐՈՒՅԹՆԵՐ

ԳԼՈՒԽ  24. ՆՈՐՄԱՏԻՎ ԻՐԱՎԱԿԱՆ ԱԿՏԵՐԻ ԻՐԱՎԱՉԱՓՈՒԹՅՈՒՆԸ ՎԻՃԱՐԿԵԼՈՒ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ ԳՈՐԾԵՐԻ ՎԱՐՈՒՅԹԸ

ՀՈԴՎԱԾ 135. ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԴԱՏԱՐԱՆԻՆ ԸՆԴԴԱՏՅԱ ՆՈՐՄԱՏԻՎ ԻՐԱՎԱԿԱՆ ԱԿՏԵՐԻ ՎԻՃԱՐԿՄԱՆ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ ԳՈՐԾԵՐԸ

1.  Վարչական դատարանին ընդդատյա են պետական եւ տեղական ինքնակառավարման մարմինների ու դրանց պաշտոնատար անձանց նորմատիվ իրավական ակտերի վիճարկման վերաբերյալ հետեւյալ գործերը`

1) գերատեսչական նորմատիվ իրավական ակտերի՝ ՀՀ Սահմանադրու՟թյանը համապատասխանությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերը,

2) ՀՀ Նախագահի նորմատիվ բնույթ ունեցող ակտերի, ՀՀ կառավարության, ՀՀ վարչապետի նորմատիվ որոշումների, գերատեսչական նոր՟մա՟՟տիվ իրավական ակտերի՝ միջազգային իրավունքի համընդհանուր սկզբունքներին ու նորմերին կամ ՀՀ Ազգային ժողովի կողմից վավերաց՟ված միջազգային պայմանագրերին կամ ՀՀ օրենքներին համապատաս՟խանու՟թյունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերը,

3) ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող  նորմատիվ ակտերին (բացի Սահմանդրությունից եւ օրենքից)` այլ նորմատիվ իրավական ակտերի համապատասխանությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերը:

ՀՈԴՎԱԾ 136. ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԴԱՏԱՐԱՆ ԴԻՄԵԼՈՒ ԻՐԱՎՈՒՆՔԸ

Սույն օրենսգրքի 135-րդ հոդվածով նախատեսված գործերով` սույն օրենսգրքի 137-րդ հոդվածով նախատեսված կանոններին համապատասխան, դատարան կարող են դիմել սույն օրենսգրքի 3-րդ հոդվածում նշված անձինք:

ՀՈԴՎԱԾ 137. ՆՈՐՄԱՏԻՎ ԻՐԱՎԱԿԱՆ ԱԿՏԵՐԻ ԻՐԱՎԱՉԱՓՈՒԹՅՈՒՆԸ ՎԻՃԱՐԿԵԼՈՒ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ ԳՈՐԾԵՐՈՎ ԴԱՏԱՐԱՆԻ ԿԱԶՄԸ

Սույն օրենսգրքի 135-րդ հոդվածով ՀՀ վարչական դատա՟րա՟նի ընդդատությանը վերապահված գործերն ըստ էության քննում եւ լուծում է վարչական դատարանը`  կոլեգիալ` վարչական դատարանի 5 դատավորների կազմով:

ՀՈԴՎԱԾ 138. ԴԻՄՈՒՄՆԵՐԻ ԹՈՒՅԼԱՏՐԵԼԻՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱՊԱՅՄԱՆՆԵՐԸ, ՆՈՐՄԱՏԻՎ ԱԿՏԵՐԻ ԻՐԱՎԱՉԱՓՈՒԹՅՈՒՆԸ ՈՐՈՇԵԼՈՒ  ՉԱՓԱՆԻՇՆԵՐԸ

1. Սույն օրենսգրքի 135-րդ հոդվածով նախատեսված գործերով դատարան կարող է դիմել յուրաքանչյուր ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձ, որը  համարում է, որ ՀՀ Սահմանադրության 2-րդ գլխում, մարդու եւ քաղաքացու իրավունքներին եւ ազատություններին վերաբերող միջազգային իրավունքի նորմերում,  ինչպես նաեւ ՀՀ օրենքներում ամրագրված իր իրավունքները խախտվել են կամ առկա է խախտման իրական վտանգ սույն օրենսգրքի 135-րդ հոդվածով թվարկված նորմատիվ իրավական ակտերով, ընդսմին, դատարանի համար որպես այդ ակտերի իրավաչափությունը որոշելու չափանիշ հանդիսանում է հիշյալ դրույթներում հիշատակված այն իրավական ակտը, որին պետք է համապատասխաներ վիճարկվող նորմատիվ իրավական ակտը:

2. Սույն օրենսգրքի 135-րդ հոդվածով նախատեսված գործերով Մարդու իրավունքների պաշտպանը կարող է դիմել վարչական դատարան, եթե այն ֆիզիակական կամ իրավաբանական անձանց նկատմամբ, որոնց շահերի պաշտպանությամբ ինքը հանդես է գալիս, կիրառելի են սույն հոդվածի 1-ին մասի կանոնները:

3. Սույն օրենսգրքի 135-րդ հոդվածով նախատեսված գործերով դատարան կարող են դիմել  նաեւ այն վարչական մարմինը, որը պարտավոր է կիրառել ՀՀ Նախագահի նորմատիվ բնույթ ունեցող որեւէ հրամանագիր, ՀՀ կառավարության,  ՀՀ վարչապետի որեւէ  նորմատիվ  որոշում կամ գերատեսչական որեւէ նորմատիվ իրավական ակտ (դրա որեւէ դրույթ) ՝ իր վարույթում գտնվող կոնկրետ գործով եւ որը գտնում է, որ կիրառման ենթակա նորմատիվ իրավական ակտը (դրույթը)  չի համապատասխանում սույն օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ  կետում նշված այն իրավական ակտին, որը տվյալ ակտի իրավաչափությունը որոշելու չափանիշն  է:

4. Սույն հոդվածի 3-րդ մասում նշված դեպքերում մինչեւ վարչական դատարան դիմելը վարչական մարմինը  կասեցնում է վարչական վարույթը՝ մինչեւ իր կողմից վարչական դատարան ներկայացված դիմումի վերաբերյալ վարչական դատարանի դատական ակտի օրինական ուժի մեջ մտնելը:

ՀՈԴՎԱԾ 139. ԴԻՄՈՒՄՆԵՐԻ ՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ

1. Սույն օրենսգրքի 138-րդ հոդվածի 1-ին եւ 2-րդ մասերում նշված դիմումներով գործերի դատաքննությունը կատարվում է բանավոր ընթացակարգով, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ դատավարության կողմերի միջնորդությամբ դատարանը միջանկյալ դատական ակտ է կայացնում գործի դատաքննությունը  գրավոր ընթացակարգով անցկացնելու մասին:

2. Սույն օրենսգրքի 138-րդ հոդվածի 3-րդ մասում նշված դիմումներով գործերի դատաքննությունը կա՟տար՟վում է միայն գրավոր ընթացակարգով` առանց հայցվորի մասնակցության եւ պատասխանողի ներգրավման: Ընդ որում, մինչեւ դատաքննությունը` պատճառաբանված միջանկյալ դատական ակտով դատարանն ինքն է սահմանում սույն գրավոր ընթացակարգի կիրառելիության սահմանները, անհրաժեշտության դեպքում սահմանելով գրավոր ընթացակարգով տվյալ գործի քննության լրացուցիչ կանոններ:

ՀՈԴՎԱԾ 140. ՆՈՐՄԱՏԻՎ ԻՐԱՎԱԿԱՆ ԱԿՏԵՐԻ ԻՐԱՎԱՉԱՓՈՒԹՅՈՒՆԸ ՎԻՃԱՐԿԵԼՈՒ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ ԳՈՐԾԵՐՈՎ ԴԱՏԱԿԱՆ ԱԿՏ ԿԱՅԱՑՆԵԼՈՒ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆԸ

1. Այն դեպքում, երբ սույն գլխի դրույթներով սահմանված կարգով վիճարկվում է որեւէ նորմատիվ իրավական ակտի համապատասխանությունը միջազգային իրավունքի համընդհանուր սկզբունքներին եւ նորմերին կամ ՀՀ միջազգային պայմանագրին կամ ՀՀ օրենքին, ապա վարչական դատարանն  այդ գործերով դատական ակտ կայացնելիս ստուգում եւ պարզում է նաեւ տվյալ ակտի համա՟պատասխանությունը ՀՀ Սահմանադրությանը, եթե դա վերապահված չէ սահմանադրական դատարանի իրավասությանը:

2. Այն դեպքում, եթե սույն գլխի դրույթներով սահմանված կարգով վիճարկվում է որեւէ ենթաօրենսդրական նորմատիվ ակտի համապատասխանությունն ավելի բարձր իրավաբանա՟կան ուժ ունեցող ենթաօրենսդրական նորմատիվ ակտին, ապա վարչական դատարանն  այդ գործերով միջանկյալ դատական ակտ կայացնելիս ստուգում եւ պարզում է նաեւ`

1) վիճարկվող ակտի համեմատ ավելի բարձր ուժ ունեցող ենթաօրենսդրական ակտերի համապատասխանությունը ՀՀ Սահմա՟նադրությանը, ՀՀ միջազգային պայմանագրերին եւ օրենքներին,

2) վիճարկվող ակտի համապատասխանությունը ՀՀ Սահ՟մանա՟՟դրությանը, ՀՀ միջազգային պայմանագրերին, ՀՀ օրենք՟ներին եւ,  հավաստիանալով սույն մասի 1-ին կետում նշված ակտերի իրավաչափ լինելու մեջ, նաեւ ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող ենթաօրենսդրական նորմատիվ ակտերին:

3) Սույն հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված դեպքում ստուգման արդյունքում պարզելով վիճարկվող ակտի անհամապատասխանությունը ՀՀ Սահմանադրությանը՝ վարչական դատարանն այն անվավեր է ճանաչում այդ հիմքով՝ անկախ հայցվորի պահանջից:

3. Սույն հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին կետով նախատեսված դեպքում ստուգ՟ման արդյունքում պարզելով վիճարկվող ակտի համեմատ ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող ենթաօրենսդրական ակտի անհամապատասխանությունը ՀՀ Սահմանադրությանը, ՀՀ միջազգային պայմանագրին կամ ՀՀ օրենքին՝ վարչական դատարանն այն անվավեր է ճանաչում այդ հիմքով եւ հավաստիանալով վիճարկվող ակտի իրավաչափ լինելու մեջ, ուժի մեջ է թողնում վիճարկվող ակտը: Հակառակ դեպքում վարչական դատարանն անվավեր է ճանաչում նաեւ վիճարկվող իրավական ակտը:

4. Այն դեպքում, երբ վիճարկվող ակտի համեմատ ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող ենթաօրենսդրական նորմատիվ ակտը համա՟պատասխանում է ՀՀ Սահմանադրությանը, ՀՀ միջազգային պայմանագրերին եւ ՀՀ օրենքներին, սակայն վիճարկվող ակտը չի համապատասխանում այդ ակտին,  վարչական դատարանն անվավեր է ճանաչում վիճարկվող ակտն՝ այդ հիմքով:

5. Սույն օրենսգրքի 138-րդ հոդվածի 3-րդ մասում նշված մարմինների դիմումներով վարչական  դատարանը միջանկյալ դատական ակտ կայացնելիս համադրում է դիմումը վիճարկվող ակտի տեքստի եւ իր կողմից պետական եւ տեղական ինքնակառավարման մարմիններից պահանջված անհրաժեշտ փաստաթղթերի, բացա՟տրությունների ու պարզաբանումների հետ:

6. Սույն օրենսգրքի 135-րդ հոդվածով նախատեսված գործերով դատական ակտերը վարչական դատարանը կայացնում է գործը վարույթ ընդունելու օրվանից ոչ ուշ, քան  4 ամիս հետո:

7. Գործը քննության ընդունելու մասին դատական ակտը անհետաձգելի քննություն պահանջող գործերով վարչական դատարանն ըստ էության որոշումն ընդունում է իր կողմից սահմանված ժամկետում, սակայն ոչ ուշ, քան դիմումի մուտքագրման օրվանից 30 օր հետո:

ՀՈԴՎԱԾ 141. ՆՈՐՄԱՏԻՎ ԻՐԱՎԱԿԱՆ ԱԿՏԵՐԻ ԻՐԱՎԱՉԱՓՈՒԹՅՈՒՆԸ ՎԻՃԱՐԿԵԼՈՒ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ ԳՈՐԾԵՐՈՎ ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԴԱՏԱՐԱՆԻ ՈՐՈՇՈՒՄՆԵՐԻ ԲՆՈՒՅԹԸ ԵՎ ԻՐԱՎԱԿԱՆ ՀԵՏԵՎԱՆՔՆԵՐԸ

1. Նորմատիվ իրավական ակտերի իրավաչափությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերով վարչական դատարանի դատական ակտերն օրինական ուժի մեջ մտնելուց եւ սույն օրենսգրքի 143-րդ հոդվածով սահմանված կարգով ՀՀ պաշտոնական տեղեկագրում հրապարակվելուց հետո պարտադիր են բոլորի համար` ՀՀ ամբողջ տարածքում:

2. Անվավեր ճանաչված նորմատիվ իրավական ակտերն իրենց իրավաբանական ուժը կորցնում են դրանք անվավեր ճանաչելու մասին վարչական դատարանի դատական ակտերն  օրինական ուժի մեջ մտնելու  պահից, եթե վարչական դատարանի որոշմամբ չի նախատեսվում, որ այդ ակտերն իրավաբանական ուժ չունեցող են հանդիսանում դրանց ուժի մեջ մտնելու պահից կամ մեկ այլ պահից:

3. Նորմատիվ իրավական ակտն անվավեր ճանաչելու մասին դատական ակտերն  օրինական ուժի մեջ մտնելու պահից վերականգնվում է այն իրավական վիճակը, որը գոյություն ուներ համապատասխանաբար վարչական դատարանի դատական ակտի կամ այդ ակտերի ուժի մեջ մտնելուց առաջ:

4. Իրենց ուժի մեջ մտնելու պահից անվավեր ճանաչված նորմատիվ իրավական ակտերի հիման վրա ընդունված կամ դրանց բովանդակությունը վերարտադրող նորմատիվ իրավական այլ ակտերը նույնպես կորցնում են իրենց իրավաբանական ուժը:

5. Ուժի մեջ մտնելու պահից անվավեր ճանաչված նորմատիվ իրավական ակտերի, ինչպես նաեւ դրանց հիման վրա ընդունված կամ դրանց բովանդակությունը վերարտադրող նորմատիվ իրավական ակտերի կիրառման վերաբերյալ կատարված վարչական եւ դատական ակտերը պետք է վերանայվեն դրանք ընդունած (կայացրած) վարչական մարմինների եւ դատարանների կողմից՝ շահագրգիռ անձանց պահանջով, եթե ընդունվել են անվավեր ճանաչված նորմատիվ իրավական ակտերի՝ ուժը կորցնելուն նախորդող վերջին երկու տարվա ընթացքում:

6. Չկատարված վարչական եւ դատական ակտերը չեն կարող ընդունվել կատարման կամ կատարվել, կատարողական վարույթ չի կարող հարուցվել, իսկ հարուցված կատարողական վարույթները ենթակա են անհապաղ կարճման:

7. Սույն հոդվածի 5-րդ մասում նշված նորմատիվ իրավական ակտերի կիրառման հետեւանքով պատճառված վնասը ենթակա է հատուցման` օրենքով սահմանված կարգով:

8. Եթե նորմատիվ իրավական ակտն անվավեր չի ճանաչվել իր ուժի մեջ մտնելու պահից, ապա մինչեւ դրա անվավեր ճանաչվելը դրա հիման վրա ընդունված կամ դրա բովանդակությունը վերարտադրող նորմատիվ իրավական կամ անհատական այլ ակտերը մնում են ուժի մեջ, սակայն վարչական դատարանի որոշման օրինական ուժի մեջ մտնելու  պահից այլեւս չեն կարող կիրառվել:

ՀՈԴՎԱԾ 142. ՆՈՐՄԱՏԻՎ ԻՐԱՎԱԿԱՆ ԱԿՏԵՐԻ ԻՐԱՎԱՉԱՓՈՒԹՅՈՒՆԸ ՎԻՃԱՐԿԵԼՈՒ  ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ ԳՈՐԾԵՐԻ ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԴԱՏԱՐԱՆԻ ԴԱՏԱԿԱՆ ԱԿՏԵՐԻ ԲՈՂՈՔԱՐԿՄԱՆ ՀԻՄՔԸ

Նորմատիվ իրավական ակտերի իրավա՟չափու՟թյունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերով վարչական դատարանի դատական ակտերը կարող են բողոքարկվել վճռաբեկ դատարան միայն նյութական իրավունքի խախտման հիմքով:

ՀՈԴՎԱԾ 143. ՆՈՐՄԱՏԻՎ ԻՐԱՎԱԿԱՆ ԱԿՏԵՐԻ ԻՐԱՎԱՉԱՓՈՒԹՅՈՒՆԸ ՎԻՃԱՐԿԵԼՈՒ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ ԳՈՐԾԵՐՈՎ  ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԴԱՏԱՐԱՆԻ ԴԱՏԱԿԱՆ ԱԿՏԵՐԻ ՕՐԻՆԱԿԱՆ ՈՒԺԻ ՄԵՋ ՄՏՆԵԼԸ

Վարչական դատարանի դատական ակտերն օրինական ուժի մեջ են մտնում դատական նիստում հրապարակվելու օրվանից 90 օր հետո, իսկ վճռաբեկ դատարանի դատական ակտը՝  հրապարակման պահից:  Դրանք դատավարության մասնակիցներին պատշաճ կարգով ուղարկվում են հրապարակման պահից եռօրյա ժամկետում:

ՀՈԴՎԱԾ 144. ՕՐԻՆԱԿԱՆ ՈՒԺԻ ՄԵՋ ՄՏԱԾ ԴԱՏԱԿԱՆ ԱԿՏԵՐԻ ՀՐԱՊԱՐԱԿՈՒՄԸ

Սույն օրենսգրքի 143-րդ հոդվածում նշված դատական ակտերի եզրափակիչ մասը դրանց օրինական ուժի մեջ մտնելու օրվանից ոչ ուշ, քան 30 օր հետո ենթակա է հրատարակման ՀՀ պաշտոնական տեղեկագրում, իսկ այդ դատական ակտի ամբողջական տեքստը պետք է հրատարակվի ՀՀ վարչական դատարանի տեղեկագրում ՝ օրինական ուժի մեջ մտնելու օրվան հաջորդող 90 օրվա ընթացքում:

ԳԼՈՒԽ 25. ԸՆՏՐԱԿԱՆ ԻՐԱՎՈՒՆՔԻ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ ԳՈՐԾԵՐԻ ՎԱՐՈՒՅԹ

ՀՈԴՎԱԾ 145. ԸՆՏՐԱԿԱՆ ԻՐԱՎՈՒՆՔԻ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ ԳՈՐԾԵՐԸ

Ընտրական իրավունքի պաշտպանության վերաբերյալ գործերը Հանրապետության  Նախագահի,  Ազգային ժողովի, տեղական ինքնակառավարման  մարմինների ընտրությունների, հանրաքվեի կազմակերպման եւ  անցկացման ընթացքում   ընտրական ու հանրաքվեին մասնակցելու իրավունքների խախտման վերաբերյալ ներկայացված   դիմումների հիման վրա  հարուցված  գործերն են (այսուհետ` ընտրական  գործ):

ՀՈԴՎԱԾ 146. ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԴԱՏԱՐԱՆ ԴԻՄԵԼՈՒ ԻՐԱՎՈՒՆՔԸ

Ընտրական գործերով վարչական դատարան կարող  են դիմել   սույն օրենսգրքի 3-րդ հոդվածի 1-ին եւ 2-րդ մասերում   նշված  անձինք, ինչպես նաեւ  ՀՀ Ընտրական օրենսգրքով սահմանված դեպքերում՝ համապատասխան ընտրական հանձնաժողովը:

ՀՈԴՎԱԾ 147. ԸՆՏՐԱԿԱՆ ԳՈՐԾԻ ԸՆԴԴԱՏՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ ԴԱՏԱՐԱՆԻ ԿԱԶՄԸ

1.Ընտրական  գործերը քննվում  եւ լուծվում են միանձնյա, բացառությամբ տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրությունների արդյունքների,  թեկնածուներին ու կուսակցությունների ընտրական ցուցակները, ցուցակներում ընդգրկված  թեկնածուներին գրանցելու, չգրանցելու, գրանցումն  ուժը կորցրած  կամ անվավեր  ճանաչելու    վերաբերյալ դատական ակտերի իրավաչափությունը վիճարկելու մասին գործերի, որոնք վարչական դատարանում   քննվում են երեք  դատավորի   կազմով:

2. Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովի նորմատիվ բնույթ ունեցող որոշումների  իրավաչափությունը    վիճարկելու վերաբերյալ  գործերը` սույն օրենսգրքի 137-րդ հոդվածով սահմանված  կազմով:

ՀՈԴՎԱԾ  148. ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԴԱՏԱՐԱՆ ԴԻՄԵԼԸ ԵՎ ԴԻՄՈՒՄԸ ՔՆՆԵԼՈՒ ԺԱՄԿԵՏՆԵՐԸ

1. Դիմումը դատարան կարող է ներկայացվել  7 օրվա  ընթացքում այն օրվանից հետո, երբ  հայցվորն  իմացել է  կամ պարտավոր էր իմանալ   իր ընտրական   իրավունքի  խախտման  մասին:

2. Ընտրական հանձնաժողովների կողմից նախընտրական քարոզչության սահմանված կարգի    նկատմամբ  հսկողություն իրականացնելու հետ կապված դիմումներ կարող են ներկայացվել նախընտրական քարոզչությունը սկսվելու օրվանից մինչեւ ընտրությունների արդյունքներն ամփոփելը:

3. Ընտրողների եւ հանրաքվեի մասնակիցների ցուցակներում ուղղումներ կատարելու վերաբերյալ  դիմումները  կարող են ներկայացվել ցանկացած  ժամանակ:  Այդ դիմումները քննվում են եռօրյա ժամկետում, իսկ  քվեարկության  եւ դրան նախորդող  3 օրերի ընթացքում ներկայացված դիմումները քննվում եւ լուծվում են անհապաղ:

4. Ընտրությունների  արդյունքների վիճարկման վերաբերյալ  դիմումները պետք է  քննվեն  եւ լուծվեն  ոչ ուշ, քան դիմումները ստանալուց  հետո 15 օրվա ընթացքում:

5. Թեկնածուներին, կուսակցությունների ցուցակները   գրանցելու, գրանցումն ուժը կորցրած կամ անվավեր  ճանաչելու  վերաբերյալ դիմումները   դատարանը  քննում  եւ լուծում է դիմումն ստանալուց  հետո 5 օրվա ընթացքում:

6. Եթե սույն օրենսգրքով  գործի քննության եւ լուծման  համար այլ ժամկետ  սահմանված չէ, ապա ընտրությունների եւ հանրաքվեների ժամանակ (ընտրությունների, հանրաքվեների նշանակման օրվանից  մինչեւ  ընտրությունների, հանրաքվեների արդյունքների ամփոփման ժամանակահատվածը) դատարանը դիմումը քննում  եւ լուծում է 7 օրվա  ժամկետում, բայց ոչ ուշ, քան  քվեարկության օրը, իսկ ընտրությունների միջեւ ընկած ժամանակահատվածում` 15 օրվա ժամկետում։

7. Սույն հոդվածով սահմանված հատուկ ժամկետների հաշվառմամբ, դատավորը նման գործեր քննելիս պետք է ձգտի գործը քննել այն ժամկետներում, որպեսզի չխաթարվեն հետագա ընտրական գործընթացները:

ՀՈԴՎԱԾ 149. ԿԵՆՏՐՈՆԱԿԱՆ ԸՆՏՐԱԿԱՆ ՀԱՆՁՆԱԺՈՂՈՎԻ ՆՈՐՄԱՏԻՎ ԲՆՈՒՅԹ ՈՒՆԵՑՈՂ ՈՐՈՇՈՒՄՆԵՐԸ ՎԻՃԱՐԿԵԼՈՒ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ ԴԻՄՈՒՄՆԵՐԻ ՔՆՆՈՒԹՅՈՒՆԸ

1. Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովի   նորմատիվ  բնույթ ունեցող որոշումները բողոքարկելու ժամկետ չի սահմանվում:

2. Վարչական դատարանն այդ հարցով ներկայացված դիմումները քննում եւ լուծում է սույն օրենսգրքի 24-րդ գլխում սահմանված  կարգով`

1) 10-օրյա ժամկետում` ընտրությունների   ժամանակ,

2)  ընդհանուր կարգով` ընտրությունների միջեւ ընկած  ժամանակաշրջանում:

ՀՈԴՎԱԾ 150.  ԹԵԿՆԱԾՈՒՆԵՐԻՆ, ԿՈՒՍԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԸՆՏՐԱԿԱՆ ՑՈՒՑԱԿՆԵՐԸ ՉԳՐԱՆՑԵԼՈՒ, ԳՐԱՆՑՈՒՄՆ ԱՆՎԱՎԵՐ ԿԱՄ ՈՒԺԸ ԿՈՐՑՐԱԾ ՃԱՆԱՉԵԼՈՒ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ ՀԱՅՑԱԴԻՄՈՒՄՆԵՐԻ ՔՆՆՈՒԹՅՈՒՆԸ

1. Եթե դիմումը  տրվել է  այլ թեկնածուի   կամ կուսակցության ընտրական ցուցակի կուսակցության ընտրական  ցուցակներում ընդգրկված  թեկնածուների գրանցումն ուժը կորցրած կամ անվավեր ճանաչելու պահանջով,  ապա տվյալ հարցի քննությանը երրորդ անձի  կարգավիճակով ներգրավվում են համա՟պատասխան թեկնածուն կամ կուսակցության   ներկայացուցիչը, որի  գրանցման հարցը քննարկվում է: Նրանց չմասնակցելն արգելք չէ գործի քննության համար:

2. Վարչական դատարանն իր դատական ակտով թեկնածուին կամ կուսակցության ընտրական ցուցակը, կուսակցության ընտրական  ցուցակներում ընդգրկված  թեկնածուին ճանաչում   է գրանցված  կամ համապատասխան գրանցումը ճանաչում է ուժը կորցրած  կամ անվավեր:

ՀՈԴՎԱԾ 151. ԸՆՏՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԱՐԴՅՈՒՆՔՆԵՐԻ ՀԵՏ ԿԱՊՎԱԾ ՎԵՃԵՐԻ ՔՆՆՈՒԹՅՈՒՆԸ

1. Ընտրությունների արդյունքները կարող են բողոքարկվել ընտրություններին մասնակցող  թեկնածուի  կողմից:

2. Ընտրությունների արդյունքների վերաբերյալ բողոքի քննությանն երրորդ անձի  կարգավիճակով ներգրավվում է նաեւ այն անձը, որի ընտրվելը վիճարկվում է: Նրա չմասնակցելն արգելք չէ գործի քննության համար:

3. Վարչական դատարանը  գործը քննելիս իրավասու է  պարզել քվեարկության իրական արդյունքներն այնպես, ինչպես դա կարող էր անել ընտրական հանձնաժողովն արդյունքներն ափոփելիս:

ՀՈԴՎԱԾ 152. ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԴԱՏԱՐԱՆԻ ԳՈՐԾՆ ԸՍՏ ԷՈՒԹՅԱՆ ԼՈՒԾՈՂ ԴԱՏԱԿԱՆ  ԱԿՏԸ

1. Ընտրական իրավունքի պաշտպանության վերաբերյալ գործերով վարչական  դատարանի գործն ըստ էության լուծող դատական ակտերը վերջնական  են,  վերանայման ենթակա չեն  եւ ուժի մեջ  են մտնում հրապարակման պահից, բացառությամբ թեկնածուի,  կուսակցությունների ընտրական  ցուցակների, կուսակցության ընտրական  ցուցակում ընդգրկված թեկնածուին  չգրանցելու, գրանցումն անվավեր կամ ուժը կորցրած ճանաչելու եւ տեղական ինքնակառավարման մարմինների  ընտրության արդյունքների վերաբերյալ գործերով կայացված գործն ըստ էության լուծող դատական ակտերի, որոնք օրինական ուժի մեջ են մտնում   հրապարակվելուց  5 օր  հետո եւ կարող են բողոքարկվել վճռաբեկ դատարան  մինչեւ օրինական ուժի մեջ մտնելը:

2. Թեկնածուի,  կուսակցությունների ընտրական ցուցակները, կուսակցության ընտրական  ցուցակում ընդգրկված թեկնածուին չգրանցելու, գրանցումն անվավեր կամ ուժը կորցրած ճանաչելու   վերաբերյալ  գործերով վճռաբեկ դատարանը կայացնում է գործն ըստ էության լուծող դատական ակտ ՝ բողոքն  ստանալուց հետո  եռօրյա ժամկետում։

3. Գործն ըստ էության լուծող դատական ակտը պատշաճ կարգով ուղարկվում է համապատասխան պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմիններին, ընտրական հանձնաժողովներին, ինչպես նաեւ դատավարության մասնակիցներին:

4. Գործն ըստ էության լուծող դատական ակտը, որով  հաստատվել է անձի, կուսակցության, նախաձեռնող  խմբի ընտրական կամ հանրաքվեին մասնակցելու իրավունքի խախտումը, հիմք է ընտրական եւ հանրաքվեին մասնակցելու իրավունքի  խախտումները վերացնելու համար:
 

ԳԼՈՒԽ 26. ԴԱՏԱԿԱՆ ԿԱԳՈՎ ՎԱՐՉԱԿԱՆ ՊԱՏԱՍԽԱՆԱՏՎՈՒԹՅԱՆ ԵՆԹԱՐԿԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ ԳՈՐԾԵՐԻ ՎԱՐՈՒՅԹԸ

ՀՈԴՎԱԾ 153. ԴԱՏԱԿԱՆ ԿԱՐԳՈՎ ՎԱՐՉԱԿԱՆ ՊԱՏԱՍԽԱՆԱՏՎՈՒԹՅԱՆ  ԵՆԹԱՐԿԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ ԳՈՐԾԵՐԻ ՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԿԱՐԳԸ

Վարչական պատասխանատվության ենթարկելու մասին գործերը հարուցվում են օրենքով վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ արձանագրություններ կազմելու լիազորություն ունեցող մարմինների եւ պաշտոնատար անձանց (այսուհետ` իրավասու մարմիններ) դիմումների հիման վրա:

ՀՈԴՎԱԾ 154. ԴԱՏԱԿԱՆ ԿԱՐԳՈՎ ՎԱՐՉԱԿԱՆ ՊԱՏԱՍԽԱՆԱՏՎՈՒԹՅԱՆ ԵՆԹԱՐԿԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ ՀԱՅՑԱԴԻՄՈՒՄԻՆ ՆԵՐԿԱՅԱՑՎՈՂ  ՊԱՀԱՆՋՆԵՐԸ

1. Ֆիզիկական, պաշտոնատար  կամ իրավաբանական անձին վարչական պատասխանատվության ենթարկելու մասին դիմումն, ի լրումն սույն օրենսգրքի 71-րդ հոդվածով ներկայացվող պահանջների, պետք է նաեւ պարունակի՝

1) վարչական իրավախախտման մասին արձանագրության կազմման համար հիմք հանդիսացած գործողությունների  կատարման վայրը եւ ժամանակը,

2) վարչական իրավախախտման մասին արձանագրությունը կազմած անձի պաշտոնը, անունը, ազգանունը,

3) տեղեկություններ այն անձի մասին, որի նկատմամբ կազմվել է վարչական իրավախախտումների մասին արձանագրությունը,

4) այն օրենքի դրույթները, որոնք վարչական պատասխանատվություն են նախատեսում վարչական իրավախախտման մասին արձանագրության կազմման համար հիմք հանդիսացած գործողությունների կատարման համար,

5) դիմողի պահանջը վարչական պատասխանատվության ենթարկելու մասին:

2. Դիմումին կցվում են վարչական իրավախախտման մասին արձանագրությունը եւ արձանագրությանը կցվող փաստաթղթերը:

ՀՈԴՎԱԾ 155. ԴԱՏԱՔՆՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ՎԱՐՉԱԿԱՆ ՊԱՏԱՍԽԱՆԱՏՎՈՒԹՅԱՆ ԵՆԹԱՐԿԵԼՈՒ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ ԳՈՐԾԵՐՈՎ

1. Վարչական պատասխանատվության ենթարկելու մասին գործերով վարչական իրավախախտման մասին արձանագրության կազմման համար հիմք հանդիսացած հանգամանքների ապացուցման բեռը չի կարող դրվել այն անձի վրա, որի գործողությունների վերաբերյալ կազմվել է համապատասխան արձանագրությունը: Արձանագրությունն ինքնին ապացույց չի հանդիսանում:

2. Վարչական պատասխանատվության ենթարկելու մասին գործը քննելիս վարչական դատարանը պարզում է, թե տեղի է ունեցել արդյոք վարչական իրավախախտման դեպքը եւ առկա է արդյոք այն անձի կողմից դա կատարելու փաստը, որի նկատմամբ կազմվել է վարչական իրավախախտման մասին արձանագրությունը, եւ ունեցել է արդյոք արձանագրություն կազմած վարչական մարմինը նման լիազորություններ, նախատեսված է արդյոք օրենքով վարչական պատասխանատվություն տվյալ իրավախախտումը կատարելու համար եւ ինչպես նաեւ որոշում է վարչական պատասխանատվության միջոցները:

ԳԼՈՒԽ 27. ՎՃԱՐՄԱՆ ԿԱՐԳԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆ ԱՐՁԱԿԵԼՈՒ ԳՈՐԾԵՐԻ ՎԱՐՈՒՅԹԸ

ՀՈԴՎԱԾ 156. ՎՃԱՐՄԱՆ ԿԱՐԳԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԱՐՁԱԿԵԼՈՒ ԳՈՐԾԵՐԻ  ՎԱՐՈՒՅԹԸ

Ֆիզիկական  եւ իրավաբանական անձից  վարչական ակտի հիման վրա որոշակի դրամական  գումարներ  բռնագանձելու նպատակով վարչական մարմինը դիմում է դատարան՝ ստանալու վճարման կարգադրություն:

ՀՈԴՎԱԾ 157. ՎՃԱՐՄԱՆ ԿԱՐԳԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆ ԱՐՁԱԿԵԼՈՒ ԴԻՄՈՒՄԸ

1. Դատարան ներկայացվող դիմումը, ի լրումն սույն օրենսգրքի 71-րդ հոդվածով ներկայացվող պահանջների, պետք է  նաեւ պարունակի պահանջ վճարման կարգադրություն արձակելու մաuին:

2. Դիմումին պետք է կցվի բռնագանձումը հիմնավորող վարչական ակտը:

ՀՈԴՎԱԾ 158. ՎՃԱՐՄԱՆ ԿԱՐԳԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆ ԱՐՁԱԿԵԼՈՒ ԴԻՄՈՒՄԻ ՄԵՐԺՈՒՄԸ

1. Վճարման կարգադրություն արձակելու դիմումը մերժվում է այն մաuով, որով`

1)  այն չի համապատաuխանում uույն oրենuգրքի 156-րդ հոդվածի դրույթներին,

2) վարչական ակտն առերեւույթ առոչինչ է:

2. Մերժումից առաջ դիմողը պետք է հնարավորություն ունենա արտահայտելու իր դիրքորոշումը, այդ թվում` հեռակա կարգով (ֆաքu, էլեկտրոնային փոuտի միջոցներ եւ այլն): Դիրքորոշում չարտահայտելն արգելք չէ մերժման մաuին միջանկյալ դատական ակտ կայացնելու համար: Մերժման մաuին միջանկյալ կարող է բողոքարկվել վճռաբեկ դատարան:

ՀՈԴՎԱԾ 159. ԴԻՄՈՒՄԻ ՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԺԱՄԿԵՏՆԵՐԸ

1. Դատավորը դիմումը uտանալու oրվանից հետո երկշաբաթյա ժամկետում   կարող է`

1)  արձակել վճարման կարգադրություն,

2)  ամբողջովին մերժել վճարման կարգադրություն արձակելու դիմումը կամ մաuամբ մերժել այն` մյուu մաuով արձակելով վճարման կարգադրություն:

ՀՈԴՎԱԾ 160. ՎՃԱՐՄԱՆ ԿԱՐԳԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

1. Վճարման կարգադրություն արձակելու դիմումն ամբողջովին մերժելու մաuին միջանկյալ դատական ակտ չկայացնելու դեպքում դատարանն առանց նիuտ հրավիրելու արձակում է վճարման կարգադրություն:

2. Վճարման կարգադրությունը պարունակում է`

1)  նշում այն մասին, որ դատարանն ըuտ էության չի uտուգել պահանջի հիմքում ընկած վարչական ակտի օրինականությունը,

2)  կարգադրություն` վճարման կարգադրությունը ստանալու կամ վարչական դատավարության օրենսգրքի համաձայն պատշաճ ծանուցված համարվելու պահից երկու շաբաթվա ընթացքում կատարելու հետեւյալ գործողություններից որեւէ մեկը`

 ա) կատարել վճարման պահանջը, եթե պատաuխանողը պահանջը հիմնավորված է համարում,

բ) ներկայացնել հակընդդեմ  հայց` վարչական ակտը վերացնելու կամ փոփոխելու վերաբերյալ, եթե պատաuխանողը վարչական ակտը համարում է ապօրինի,

3) նշում այն մասին, որ հակընդդեմ հայց ներկայացնելու դեպքում վեճը քննվելու է հայցային վարույթով, որի դեպքում պարտվող կողմը վարչական դատավարության օրենսգրքին համապատասխան կրելու է դատական ծախuերը,

4) նշում այն մասին, որ uահմանված ժամկետում հակընդդեմ հայց չներկայացնելու դեպքում վճարման կարգադրությունը uտանում է oրինական ուժի մեջ մտած վճռի ուժ եւ ենթակա է հարկադիր կատարման:

3. Վճարման կարգադրությանը կցվում են դիմումի եւ կից փաuտաթղթերի կրկնoրինակները:

4. Վճարման կարգադրությունը պատաuխանողին ուղարկվում է սույն օրենսգրքի 61-րդ հոդվածով  սահմանված կարգով:

ՀՈԴՎԱԾ 161. ԱՆՑՈՒՄԸ ՀԱՅՑԱՅԻՆ ՎԱՐՈՒՅԹԻՆ

Դատարանը վճարման  կարգադրության  վարույթից անցում է կատարում հայցային վարույթի,  եթե պատասխանողը հակընդդեմ հայց է ներկայացրել: Այս դեպքերում վճարման  կարգադրությունը վերանում է:

ՀՈԴՎԱԾ 162. ՎՃԱՐՄԱՆ ԿԱՐԳԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆՆ ՈՒԺԻ ՄԵՋ ՄՏՆԵԼԸ

1. Այն դեպքում, երբ պատաuխանողի կողմից վճարման կարգադրության uտացման մաuին հետադարձ ծանուցումը uտանալու oրվանից հետո երկու շաբաթվա ընթացքում կամ սույն օրենսգրքի 61-րդ հոդվածով սահմանված կարգով ծանուցումից հետո դատարանը հակընդեմ հայց չի ստանում,  ապա վճարման կարգադրությունը uտանում է oրինական ուժի մեջ մտած գործն ըստ էության լուծող դատական ակտի ուժ եւ ենթակա է հարկադիր կատարման:

2. Դատարանը, հայցվորի պահանջով, վճարման կարգադրության մաuին դիմումի հիման վրա տալիu է կատարողական թերթ:
 

ԳԼՈՒԽ  28. ՆՈՏԱՐԱԿԱՆ ԳՈՐԾՈՂՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՎԻՃԱՐԿՄԱՆ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ ԳՈՐԾԵՐԻ ՎԱՐՈՒՅԹԸ

ՀՈԴՎԱԾ 163. ԴԱՏԱՐԱՆԻ ԳՈՐԾՆ ԸՍՏ ԷՈՒԹՅԱՆ ԼՈՒԾՈՂ ԴԱՏԱԿԱՆ ԱԿՏԸ

1. Դատարանը նոտարական գործողությունների վիճարկման  վերաբերյալ հայցը բավարարելու դեպքում գործն ըստ էության լուծող դատական ակտ է կայացնում կատարված նոտարական գործողության հետեւանքները վերացնելու վերաբերյալ եւ նոտարին կամ նոտարական գործողություն կատարող պաշտոնատար անձին պարտավորեցնում է կատարելու հայցվող գործողությունը:

2. Անհապաղ լուծում պահանջող դեպքերում դատարանն իրավասու է իր գործն ըստ էության լուծող դատական ակտով հաստատված ճանաչելու իրավաբանական նշանակություն ունեցող այնպիսի փաստեր, որոնց հաստատումը ոչ իրավաչափ կերպով մերժվել է նոտարի կամ նոտարական գործողություն կատարող պաշտոնատար անձի կողմից: 

ԲԱԺԻՆ VI.

ԱՆՑՈՒՄԱՅԻՆ ԵՎ ԵԶՐԱՓԱԿԻՉ ԴՐՈՒՅԹՆԵՐ

ԳԼՈՒԽ 29. ԱՆՑՈՒՄԱՅԻՆ ԴՐՈՒՅԹՆԵՐ

ՀՈԴՎԱԾ 164. ԱՆՑՈՒՄԱՅԻՆ ԴՐՈՒՅԹՆԵՐ

1. Սույն  օրենսգրքի  ուժի մեջ  մտնելու  պահից  հետո  ընդհանուր  իրավասության դատարաններում    սույն օրենսգրքի 8-րդ հոդվածով նախատեսված    գործերի  հետագա   դատաքննությունը   շարունակվում է  սույն օրենսգրքով   սահմանված կարգով:

2. Դատաքննության փուլում չգտնվող  գործերը   հնգօրյա  ժամկետում  փոխանցվում  են  վարչական  դատարանին`  այդ  մասին  եռօրյա  ժամկետում   տեղեկացնելով դատավարության  մասնակիցներին:
 

ԳԼՈՒԽ 30. ԵԶՐԱՓԱԿԻՉ ԴՐՈՒՅԹՆԵՐ

ՀՈԴՎԱԾ 165. ԵԶՐԱՓԱԿԻՉ ԴՐՈՒՅԹՆԵՐ

Սույն օրենսգրքի  ուժի մեջ մտնելու պահից ուժը կորցրած  ճանաչել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի  25-րդ, 26-րդ, 32-րդ  գլուխները:

ՀՈԴՎԱԾ 166. ՍՈՒՅՆ ՕՐԵՆՍԳՐՔԻ ՈՒԺԻ ՄԵՋ ՄՏՆԵԼԸ

Սույն օրենսգիրքն  ուժի մեջ  է  մտնում  2007 թվականի դեկտեմբերի 1-ից:
 

ՀԻՄՆԱՎՈՐՈՒՄ

«Հայաստանի Հանրապետության վարչական դատավարության օրենսգրքի եւ «Հայաստանի Հանրապետության ընտրական օրենսգրքում փոփոխություններ կատարելու մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխություն կատարելու մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքների նախագծերի փաթեթի ընդունման անհրաժեշտության վերաբերյալ

«Հայաստանի Հանրապետության վարչական դատավարության օրենսգրքի, ընդունման անհրաժեշտությունը պայմանավորված է Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգրքի 3-րդ հոդվածի եւ 6-րդ գլխի եւ Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2006 թվականի նոյեմբերի 23-ի թիվ 1800-Ն որոշմամբ հաստատված միջոցառումների ծրագրի 60-րդ, կետի պահանջներով եւ նպատակ ունի կարգավորելու վարչական դատարանում եւ վճռաբեկ դատարանում պետական եւ տեղական ինքնակառավարման մարմին՟ների ու դրանց պաշտոնատար անձանց անհատական որոշումների, գործողություն՟ների կամ ան՟գործության դեմ ֆիզիկական եւ իրավաբանական անձանց դատական պաշտ՟պանության իրավունքի իրականացման կարգը:

Նախագծով սահմանվում են նաեւ վարչական դատարան դիմելու իրավունքին, դատավարական իրավունակությանը եւ դատավարական գործունակությանը, վարչական դատավարության սկզբունքներին, վարչական դատավարության լեզվին, գործերի առարկայական ընդդատությանը, գործերի միանձնյա եւ կոլեգիալ քննությանը, վարչական դատավարության մասնակիցները, կողմերի իրավունքները եւ պարտա՟կանու՟թյունները, դատավարական իրավահաջորդությանը, վարչական դատարանում ներկայացուցիչների միջոցով հանդես գալուն, ապացույցների հետազոտման առարկայի, ապացույցների տեսակների, փորձագետ հրավիրելու, դատարանի կողմից փորձագետ նշանակելու,գրավոր ապացույցների, դատավարական ժամկետներին, դատական ծախսերին, դատական ծանուցումներին, գործ հարուցելու հիմքերին եւ հայցի տեսակներին, գործի վարույթը կասեցնելուն եւ կարճելուն, հայցադիմումի ընդունմանը,  հայցադիմումը վերադարձնելուն, հայցադիմումի ընդունումը մերժելուն, գործը դատաքննության նախապատրաստելուն, հայցի ապահովմանը, վարչական դատարանում դատաքննությանը, արագացված   դատաքննությանը, վարչական դատարանի վճռին եւ որոշմանը, դատական նիստի արձանագրմանը, վճռաբեկ  դատարանում վարչական գործերի վարույթին, վճռաբեկ   դատարանի կողմից բեկանված վճիռներով գործերի նոր քննությանը, վարչական  դատարանի որոշումների դեմ բերված  բողոքների   քննությանը, վճիռների եւ որոշումների վերանայմանը  նոր երեւան եկած հանգամանքներով եւ նոր հանգամանքներով, հատուկ վարույթներին, նորմատիվ իրավական ակտերի իրավա՟չափու՟թյունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերին, ընտրական իրավունքի  պաշտպանության վերաբերյալ գործերի  վարույթին, դատական կարգով  վարչական պատասխանատվության ենթարկելու մասին գործերի  վարույթին, վճարման կարգադրություն արձակելու գործերի վարույթին, նոտարական գործողությունների վիճարկման  վերաբերյալ գործերի վարույթին վերաբերվող դրույթներ: