Հոդված 1. «Պետական տուրքի մասին» Հայաստանի Հանրապետության 1997 թվականի դեկտեմբերի 27-ի թիվ ՀՕ-186 օրենքի (այսուհետ՝ Օրենք) 35-րդ հոդվածի 4-րդ պարբերությունում ««Վարչարարության հիմունքների եւ վարչական վարույթի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 13-րդ գլխով սահմանված» բառերը փոխարինել «դատական» բառով:
Հոդված 2. Սույն օրենքն ուժի մեջ է մտնում պաշտոնական հրապարակման օրվան հաջորդող տասներորդ օրը:
Մինչեւ սույն օրենքի ուժի մեջ մտնելն Օրենքի գործող խմբագրությամբ 35-րդ հոդվածի 4-րդ պարբերության հիման հարուցված վարչական վարույթները ենթակա են կարճման: Հարկային մարմինը համապատասխան հայցադիմումներով կարող է դիմել դատարան:
Հիմնավորում
«Վարչարարության հիմունքների եւ վարչական վարույթի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացում եւ փոփոխություն կատարելու մասին, Հայաստանի Հանրապետության վարչական դատավարության օրենսգրքում փոփոխություններ կատարելու մասին, «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխություններ եւ լրացում կատարելու մասին, Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում փոփոխություն եւ լրացում կատարելու մասին, Հայաստանի Հանրապետության մաքսային օրենսգրքում փոփոխություն եւ լրացում կատարելու մասին, «Հարկերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխություններ եւ լրացում կատարելու մասին, «Բնապահպանական եւ բնօգտագործման վճարների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխություն կատարելու մասին, «Պետական տուրքի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխություն կատարելու մասին եւ «Սնանկության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխություն կատարելու մասին Հայաստանի Հանրապետության օրենքների նախագծերի փաթեթի ընդունման
«Վարչարարության հիմունքների եւ վարչական վարույթի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 88-րդ հոդվածը արմատական փոփոխությունների է ենթարկվել 2013թ. դեկտեմբերի 05-ին ընդունված ««Վարչարարության հիմունքների եւ վարչական վարույթի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացում եւ փոփոխություններ կատարելու մասին» ՀՕ-141 օրենքով: Նշված փոփոխությունների հետեւանքով հոդվածը ներկա խմբագրությամբ կիրառման արդյունքում ստեղծվել է իրավիճակ, որտեղ անձը, կատարելով ենթադրյալ վարչական իրավախախտում, վարչական մարմնի կողմից ծանուցվում է, որ պարտավոր է վճարել տուգանք, ինչի հետ նա մասամբ կամ ամբողջությամբ հնարավոր է, որ համաձայն չէ, սակայն չունի բավարար գիտելիքներ իրավական տեսանկյունից հիմնավորելու իր դիրքորոշումն ու բողոքարկելու այդ ակտը, ոչ էլ փաստաբան վարձելու կամ իրավախորհրդատվություն ստանալու հնարավորություն (ընդ որում, այդ գործերով նման ծառայությունների գումարը հիմնականում բազմապատիկ անգամ ավելին է, քան տուգանքի գումարը), ավելի մեծ ծախսերից խուսափելու համար ստիպված է վճարել վարչական տուգանքը:
Այսպիսով, խախտված է քաղաքացիների իրավական պաշտպանության արդյունավետ միջոցի իրավունքը («Մարդու իրավունքների եւ հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի 13-րդ հոդված), քանի որ նրանք փաստացի զրկված են լսված լինելու իրավունքից ու հնարավորությունից: Ասվածը հիմնավորելու համար բավական է մեջբերել թիվ ՎԴ/5539/05/11 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 28.11.2014 որոշման հետեւյալ հատվածը. «Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում արձանագրել, որ վարչական վարույթի հարուցման մասին ծանուցելու վարչական մարմնի պարտականության սահմանումը նպատակ է հետապնդում ապահովել վարույթին մասնակցող անձի` լսված լինելու իրավունքը, ինչը հնարավորություն կտա վերջինիս լիարժեք իրականացնելու իր իրավունքների պաշտպանությունը: Այս եզրահանգումը բխում է ՀՀ Սահմանադրության 18-րդ հոդվածի 1-ին մասի եւ Կոնվենցիայի 13-րդ հոդվածի պահանջներից, որոնցով սահմանված պաշտպանության միջոցները պետք է արդյունավետ լինեն թե՛ գործնական եւ թե՛ իրավական առումներով, մասնավորապես այն առումով, որ պաշտպանության միջոցներից oգտվելը չպետք է անհիմն խոչընդոտվի պետական մարմինների գործողություններով կամ անգործությամբ (տե՛ս, Իվանովն եւ այլոք ընդդեմ Բուլղարիայի գործով Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի 24.11.2006 թվականի վճիռը, պարբ. 70): Հետեւաբար, վարչական մարմնի կողմից հարուցված վարչական վարույթի իրականացման մասին ծանուցումը վարույթին մասնակից անձին պետք է տրամադրվի այնպես, որ ողջամտորեն ապահովվի վերջինիս մասնակցությունը վարչական վարույթին (տե՛ս, ըստ հայցի ՀՀ աշխատանքի պետական տեսչության ընդդեմ «ՎՏԲ-Հայաստան բանկ» ՓԲԸ-ի տնօրենների խորհրդի նախագահ, գլխավոր տնօրեն Վալերի Օվսյաննիկովի թիվ ՎԴ/0016/05/08 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 26.12.2008 թվականի որոշումը)»։
Այսպիսով՝ քաղաքացու լսված լինելու իրավունքն ամրագրված է թե՛ Սահմանադրության, թե՛ Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի եւ թե՛ նախադեպային (ինչպես ներպետական, այնպես էլ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի) մակարդակով:
Մինչդեռ, Օրենքի ներկա խմբագրության պայմաններում ոչ թե վարչական մարմինն է տուգանքի բռնագանձման պահանջով դիմում դատարան, այլ անհամաձայնության դեպքում քաղաքացին է դիմում դատարան ու ներկայացնում հայցադիմում՝ բողոքարկելով վարչական ակտը: Գործնականում դա ո՛չ տրամաբանական է, ո՛չ արդարացի, ո՛չ էլ ապահովում է քաղաքացիների իրավունքների պաշտպանության արդյունավետությունը, քանի որ ցանկացած պրակտիկ իրավաբանի հայտնի է, որ շատ ավելի հեշտ է ներկայանալ դատարան եւ հայտնել առարկություններ հայցապահանջի հետ համաձայն չլինելու դեպքում (ընդ որում դրա համար չեն պահանջվի խորը իրավաբանական գիտելիքներ, այլ բավական է ներկայացնել փաստական հանգամանքները), քան վարչական գործով հիմնավոր հայցադիմում կազմել ու բողոքարկել վարչական մարմնի կազմած ակտը: Ընդ որում, վարչական դատավարությունում գործում է դատարանի՝ գործի փաստական հանգամանքներն ի պաշտոնե (ex officio) պարզելու լիազորությունը (վարչական դատավարության օրենսգրքի 5-րդ հոդված), ինչն իր հերթին զգալի հավասարակշռություն է մտցնում իրավական գիտելիքներ չունեցող քաղաքացու եւ ինստիտուցիոնալ անձ հանդիսացող եւ իրավաբանական վարչություններով զինված վարչական մարմինների միջեւ: Ընդ որում, ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգիրքը հայցադիմումի կազմման այնպիսի պայմաններ է առաջադրել, որ իրավաբանական կրթություն չունեցող միջին վիճակագրական քաղաքացու կողմից այն կազմվելու դեպքում հնարավոր է, որ անգամ վարույթ ընդունվելու փուլը չհաղթահարի:
Գործող կարգավորմամբ «Վարչարարության հիմունքների եւ վարչական վարույթի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 71-րդ հոդվածի 1-ին մասով՝ սահմանված ժամկետները լրանալուն պես վարչական ակտը դառնում է անբողոքարկելի եւ նույն օրենքի 88-րդ հոդվածի ուժով ենթակա է կատարման «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» օրենքով սահմանված կարգով: Փաստորեն վարչական մարմնի բեռը դրվում է քաղաքացու վրա, այնինչ քաղաքացին վճարում է հարկ, որպեսզի վարչական մարմիններն իրեն համապատասխան ծառայություններ մատուցեն:
Ինչ վերաբերվում է վարչական մարմնի կողմից գույքի վրա արգելանք դնելուն, ապա տվյալ դեպքում թեեւ անձը ձեւականորեն պահապանում է գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքը, սակայն փաստացի զրկված է դրա բովանդակությունը կազմող իրավազորությունների իրացման հնարավորությունից: Սա նաեւ ֆինանսական եւ հոգեբանական ճնշման եւս մեկ մեխանիզմ է, որպեսզի քաղաքացին հնարավորինս արագ փորձի վճարել խնդրո առարկա տուգանքը՝ իր գույքն (այդ թվում նաեւ դրամն) արգելանքից հանելու համար: Մինչդեռ, նման սահմանափակում պետք է իրականացվաի բացառապես դատարանի՝ հայցի ապահովման միջոց կիրառելու մասին որոշմամբ:
Արդեն մի քանի տարի է, ինչ արդարադատության նախարարությունն իր առջեւ գերխնդիր է դրել բեռնաթափելու դատարանները, սակայն կիրառված մեթոդը բոլորովին չի արդարացվում այդ նպատակով, քանի որ դատարանների բեռնաթափման հաշվին զանգվածային ոտնահարման են ենթարկվում հատկապես իրավագիտակցության ցածր մակարդակ ունեցող քաղաքացիների իրավունքները, եւ նրանց հաշվին լցվում է պետական բյուջեն, հարկադիր ծառայության արտաբյուջետային հաշիվը, ինչպես նաեւ սնվում են ճանապարհային երթեւեկության որոշ կանոնների խախտման համար գանձվող տուգանքներից բաժին ստացող մասնավոր եւ այլ կառույցներ:
««Վարչարարության հիմունքների եւ վարչական վարույթի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին» 2014թ. դեկտեմբերի 17-ին ընդունված ՀՕ-249-Ն օրենքով հոդվածում որոշակի լրացումներ կատարվեցին հոդվածում: Ուշագրավ է հատկապես այն, որ այդ փոփոխությունների ուժով անբողոքարկելի վարչական ակտի հիման վրա գանձման ենթակա դրամական պահանջը 200.000 ՀՀ դրամը գերազանցելու դեպքում (նշենք, որ այդ ակտերի ճնշող մեծամասնությունը՝ 95%-ից ավելին չի գերազանցում նշված շեմը) գործում է ոչ թե նշված վարչաիրավական ընթացակարգը, այլ նման գանձումները ենթակա են կատարման դատարանի կողմից տրված կատարողական թերթի հիման վրա: Այսինքն, այդ քայլով ստեղծվել է առանց օբյեկտիվ հիմքի եւ իրավաչափ նպատակի դիսկրիմինացիայի հիմք՝ դեմ գնալով նաեւ Կոնվենցիայի 14-րդ հոդվածին, որով արգելվում է խտրական մոտեցումը: Մասնավորապես, ինչպե՞ս կարելի է հիմնավորել այն հանգամանքը, որ քաղաքացին, ում նկատմամբ նշանակված է ենթադրենք 80.000 ՀՀ դրամի սանկցիա, փաստացի չի օգտվում դատական պաշտպանության իրավունքից, իսկ 200.000 ՀՀ դրամից ավելի տուգանվողը չի կարող միանգամից տուգանվել վարչական մարմնի որոշմամբ, նրա դեմ պետք է վարչական հայց հարուցվի: Ընդ որում, առավել հավանական է, որ 200.000-ից ավել չափով տուգանվողը կդիմի փաստաբանի՝ իրավական աջակցություն ստանալու համար:
Ներկայացված նախագծերի փաթեթով վարչական օրենսդրությունը վերադարձվում է նախկին՝ իրավաչափ խմբագրությանը, որով մասնավորապես տուգանքի դիմաց գույքի բռնագրավում եւ/կամ արգելադրում իրականացնելու վարչական մարմինների իրավունքները վերացվում են:
