Հոդված 1. Հայաստանի Հանրապետության 1998 թվականի մայիսի 05-ի քաղաքացիական օրենսգրքի 1087.1-ին հոդվածը լրացնել հետեւյալ բովանդակությամբ նոր 9.1-ին, 9.2-րդ, 9.3-րդ, 9.4-րդ եւ 9.5-րդ մասերով.
«9.1. Զրպարտության կամ վիրավորանքի դեպքում անձը կարող է հրապարակային էլեկտրոնային կայքի իրավատիրոջից պահանջել հեռացնել իրավատիրոջ կայքում տեղ գտած զրպարտություն կամ վիրավորանք պարունակող մեկնաբանությունը: Իրավատերը պարտավոր է վիրավորանք կամ զրպարտություն պարունակող մեկնաբանությունը հեռացնել պահանջը ներկայացնելուց հետո՝ անհապաղ, բայց ոչ ուշ, քան 12 ժամվա ընթացքում:
9.2. Սույն հոդվածի իմաստով՝ հրապարակային էլեկտրոնային կայք է համարվում, այն կայքը, որը համացանցի միջոցով հասանելի է անսահմանափակ թվով անձանց, ունի որոշակի հասցե, պարունակում է լրատվական կամ այլ բնույթի տեղեկատվություն` անկախ տեղեկատվության թարմացման պարբերականությունից, պահման ժամանակի տ եւողությունից եւ այլ չափանիշներից:
9.3. Սույն հոդվածի իմաստով՝ հրապարակային էլեկտրոնային կայքի իրավատեր է համարվում այն անձը, ով ունի մեկնաբանությունը հեռացնելու իրավունք եւ տեխնիկական հնարավորություն:
9.4. Լրատվական գործունեություն իրականացնողը պատասխանատվություն է կրում էլեկտրոնային կայքում տեղ գտած վիրավորանք կամ զրպարտություն պարունակող մեկնաբանությունների համար, եթե վիրավորանք կամ զրպարտություն պարունակող մեկնաբանությունը հեռացնելու վերաբերյալ պահանջ ներկայացնելուց հետո անհապաղ, սակայն ոչ ուշ, քան 12 ժամվա ընթացքում, չի հեռացնում մեկնաբանությունը կամ հրաժարվում է հեռացնել այն:
9.5. Հրապարակային էլեկտրոնային կայքի իրավատիրոջ կողմից վիրավորանք կամ զրպարտություն պարունակող մեկնաբանությունը հեռացնելու վերաբերյալ պահանջը չկատարելու դեպքում տուժողն իրավունք ունի դատական կարգով հրապարակային էլեկտրոնային կայքի իրավատիրոջից պահանջել հետեւյալ միջոցներից մեկը կամ մի քանիսը` հրապարակային ներողություն խնդրել, հեռացնել վիրավորանք կամ զրպարտություն պարունակող մեկնաբանությունը եւ վճարել վիրավորանքի կամ զրպարտության սույն հոդվածով նախատեսված չափի փոխհատուցում` անկախ մեկնաբանության հեղինակին պահանջ ներկայացնելու հանգամանքից:»:
Հոդված 2. Սույն օրենքն ուժի մեջ է մտնում պաշտոնական հրապարակման օրվան հաջորդող տասներորդ օրը:
ՀԻՄՆԱՎՈՐՈւՄ
«Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքում լրացումներ կատարելու մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի նախագծի ընդունման անհրաժեշտության մասին
Նախագծով առաջարկվող` 1087.1-ին հոդվածի 9.1-րդ, 9.2-րդ, 9.3-րդ, 9.4-րդ, 9.5-րդ մասերով նախատեսված լրացումների համաձայն՝ լրատվության միջոցը պատասխանատվություն է կրում իր էլեկտորոնային կայքում տեղ գտած վիրավորանք կամ զրպարտություն պարունակող մեկնաբանությունների համար: Նշված կարգավորումը համապատասխանում է Մարդու Իրավունքների Եվրոպական դատարանի մոտեցումներին, ինչպես նաեւ մի շարք ԵՄ երկրներում մեկնաբանությունների համար «միջնորդների» համար սահմանված պատասխանատվության մեխանիզմներին: Միեւնույն ժամանակ պետք է նշել, որ նախագծով առաջարկվող կարգավորումն ավելի մեղմ է, քան ՄԻԵԴ վերոնշյալ որոշմամբ սահմանված մոտեցումները (այսինքն, նախագիծը նախատեսում է, որ կայքն ազատվում է պատասխանատվությունից, եթե սահմանված ժամկետում մեկնաբանությունը հանում է կայքից, մինչդեռ ներքեւում մեջբերվող ՄԻԵԴ գործում ներպետական դատարանը լրատվական պորտալին պատասխանատվության էր ենթարկել անգամ այդ պայմաններում, եւ եվրոպական դատարանը համարել էր, որ կոնվենցիայի 10-րդ հոդվածի խախտում չկա):
«Դելֆի ԱՍ»-ն ընդդեմ Էստոնիայի գործով ՄԻԵԴ 2015թ. հունիսի 16-ի որոշումից
126. Դատարանը նշում է, որ Գերագույն դատարանը ճանաչել է մի կողմից՝ տպագիր մամուլի հրատարակչի եւ մյուս կողմից՝ տնտեսական նպատակներով մեդիայով զբաղվող համացանցային պորտալի օպերատորի դերերի տարբերությունը: Այնուամենայնիվ, դատարանը եկել է այդ եզրահանգման, որ եւԲ տպագիր մամուլի, եւԲ ինտերնետային օպերատորի պորտալի հրատարակիչների համար մեկանաբանությունների հրապարակումը տնտեսական հետաքրքրություն էր ներկայացնում «Պարտավորությունների մասին» ակտի 1047-րդ բաժնով սահմանված նպատակներով:
127.Դատարանը, ըստ էության, գտնում է, որ դիմումատուն վիճարկում է, որ ներպետական դատարանները սխալ են կիրառել «Պարտավորությունների մասին» ակտի ընդհանուր դրույթները տվյալ գործի փաստերի նկատմամբ, քանի որ նրանք պետք է հիմնվեին ներպետական օրենսդրության վրա: Այս համատեքստում, Պալատի նման, Մեծ պալատը եւս վերահաստատում է, որ Պալատի խնդիրը չէ փոխարինել ներպետական դատարաններին: Ազգային իշխանությունների, հատկապես դատարանների առաջնությունն է մեկնաբանել եւ կիրառել ներպետական օրենսդրությունը: Դատարանը նաեւ վերահաստատում է, որ ինքը կարծիք չի հայտնում պատասխանող պետության կողմից դաշտը կարգավորող օրենսդրության կողմից ընտրված ընթացակարգերի նպատակահարմարության մասին: Դատարանի խնդիրն է որոշել՝ արդյո՞ք ընդունված մեթոդները եւ դրանց արդյուքները համապատասխանում են Կոնվենցիային, թե ոչ: Այսպիսով, դատարանը սահմանափակվում է միայն հետազոտելով այն հարցը, թե արդյո՞ք Գերագույն դատարարանի կողմից «Պարտավորությունների մասին» ակտի ընդհանուր դրույթների կիրառումը դիմումատուի նկատմամբ կանխատեսելի է Կոնվենցիայի 40-րդ հոդվաի 2-րդ պարագրաֆով նախատեված նպատակներով:
128. Սահմանադրության համապատասխան դրույթների, Քաղաքացիական օրենսգրքի (ընդհանուր դրույթների) եւ «Պարտավորությունների մասին» ակտի (Տե՛ս 33-րդ, 38-րդ պարագրաֆները) համապատասխան (ինչպես դրանք մեկնաբանվել եւ կիրառվել է ներպետական դատարանների կողմից) դիմումատու ընկերությունը դիտարկվել է որպես հրատարակիչ եւ ճանաչվել պատասխանատու ակնհայտ անօրիանական մեկնաբանությունների համար: Ներպետական դատարանները կիրառել են այս նորմերը՝ գտնելով, որ Էլեկտորանային առեւտրի մասին ԵՄ դիրեկտիվի դրույթները կիրառելի չեն այս դեպքում, քանի որ վերջինս վերաբերում է միայն տեխնիկական, ավտոմատ եւ չեզոք բնույթի գործողություններին՝ ի տարբերություն դիմումատու ընկերության գործողություններին, բացի դրանից դիմումատուի կողմից հետապնդած նպատակները չեն համատախասխանում միջնորդական ծառայությունների նպատակներին: Տվյալ համատեքստում Դատարանը հաշվի է առնում, որ որոշ երկրներ ճանաչելով քննարկման առակայի կարեւորությունը եւ բարդությունը, հաշվի առնելով տարբեր շահերի եւ հիմնանար իրավունքների պատշաճ հավասարակշռման ապահովման անհրաժեշտությունը, կոչ են անում ընդունել հատուկ կարգավորումներ այնպիսի իրավիճակների համար, որոնք նախատեսված են տվյալ գործում: Նշված մոտեցումը համապատասխանում է Եվրոպայի խորհրդի կողմից առաջարկված նոր մեդիայի կարգավորման «տարբերակված եւ աստիճանակարգված մոտեցմանը» եւ իր աջակցություն է ստացել Դատարանի նախադեպային իրավունքում: Այնուամենայնիվ, չնայած օրենսդրությունում նոր մեդիայի բնույթի վերաբերյալ տարբեր մոտեցումներ հնարավոր է հաշվի առնել, դատարանը տվյալ գործով բավարարված է այն հանգամանքով,որ Սահմանադրության, Քաղաքացիական օրենսգրքի, «Պարտավորությունների մասին» ակտի դրույթները, համապատասխան նախադեպային իրավունքի հետ միասին, կանխատեսելի են դարձրել այն հանգամանքը, որ տնտեսական նպատակներով համացանցային կայք շահագործող մեդիա հրատարակիչը ներպետական օրենսդրության համապատապախան պատասխանատու է ակնհայտ անօրինական մեկնաբանությունների ներբեռման համար (քննարկվող դեպքում` լուրերի կայքը):
129. Դատարանը համապատասխանաբար գտնում է, որ պրոֆեսիոնալ հրատարակիչը՝ դիմումատու ընկերությունը, պետք է ծանոթ լիներ օրենսդրությանը, նախադեպային իրավունքին եւ կարող էր նաեւ ստանալ իրավական խորհդատվություն: Այս համատեքստում դատարանը նշում է, որ Դելֆի լրատվական պորտալը ամենամեծերից է Էստոնիայում: Հանրային մոտեցումն արդեն արտահայտվել է մինչեւ տվյալ գործով մեկնաբանությունների հրապարակումը, եւ արդարադատության նախարարը նշել էր, որ վիրավորանքի զոհերը կարող են հայց ներկայացրել Դելֆիի դեմ եւ պահանջել վնասների հատուցում: Այսպիսով, դատարանը գտնում է, որ դիմումատու ընկերությունն այնպիսի դիրքում էր, որ պետք է գնահատեր իր գործողություններ հետ կապված ռիսկերը եւ պետք է ողջամիտ աստիճանով կանխատեսեր այն հետեւանքները, որոնք դրանք կարող էին առաջացնել: Այսպիսով, ենթադրվում է, որ քննարկվող հարցում միջամտությունը սահմանված էր օրենքով Կոնվեցիայի 10-րդ հոդվածի 2-ր պարագրաֆի իմաստով:
5. Անհրաժեշտությունը ժողովրդավարական հասարակությունում
142. Գերագույն դատարանի հիմնավորումների լույսի ներքո, Դատարանը, իր նախադեպային իրավունքին համապատասխան, պետք է հետազոտի այն հարցը, թե արդյո՞ք ներպետական դատարանների եզրակացությունը դիմումատուին պատասխանատվության ենթարկելու մասով հիմնված է համապատասխան եւ բավարար հիմքերի վրա տվյալ գործի հատուկ հանգամանքներում, թե ոչ: Դատարանը նշում է, որ երրորդ անձանց կողմից տեղադրված մեկնաբանությունների համար դիմումատուին պատասխանատու ճանաչելու վերաբերյալ ներպետական դատարանների որոշումը խոսքի ազատության իրավունքի խախտում ճանաչելու հարցը լուծելու համար, Պալատը մատնանշել է հետեւյալ ասպեկտները. մեկնաբանությունների համատեքստը, դիմումատու ընկերության կողմից զրպարտչական եւ վիրավորական մկնաբանությունները կանխելու կամ հեռացնելու համար նախատեսված միջոցները, մեկնաբանությունների իրական հեղինակների պատասխանատվությունը՝ որպես դիմումատու ընկերության պատասխանատվությանը երկընտրանք եւ ներպետական ընթացակարգերի հետեւանքները դիմումատու ընկերության համար:
143. Դատարանը գտնում է, որ այս ասպեկտներն առնչվում եմ տվյալ հարցին միջամտության համաչափության կոնկերտ գնահատմանը Դատարանի կողմից տվյալ գործի հետազոտման շրջանակներում:
144. Ինչ վերաբերում է մեկնաբանությունների համատեքստին, դատարանն ընդունում է, որ Դելֆի լրատվական պորտալում հրապարակված փոխադրող ընկերության մասին հոդվածը հավասարակշռված էր, չէր պարունակում վիրավորական լեքսիկոն եւ անօրինական լինելու վերաբերյալ վեճերի տեղիք չէր տալիս: Դատարանը տեղյակ է, որ նույնիսկ թվացյալ չեզոք թեմայի վերաբերյալ այսպիսի հավասարակշռված հոդվածը կարող է հրահրել կատաղի քննարկումներ համացանցում: Կրկին վերահաստատվում է, որ Դելֆին ուներ պրոֆեսիոնալ կերպով կազմակերպված, տնտեսական նպատակներով շահագործվող համացանցային լրատվական պորտալ, որի հոդվածների տակ տեղ էին գտնում մեծ թվով մեկնաբանություններ: Դատարանը նշում է, որ Գերագույն դատարանը հստակորեն մեջբերել է այն փաստը, որ դիմումատու ընկերությունը ստեղծել է իր լրատվական պորտալում մեկնաբանությունների տիրույթ՝ հրավիրելով կայքի այցելուներին լրացնել լուրերն իրենց սեփական դատողություններով եւ կարծիքներով (մեկնաբանություններով): Գերագույն դատարանի եզրակացության համաձայն, մեկնաբանությունների տիրույթում դիմումատու ընկերությունն ակտիվորեն կոչ էր անում թողնել պորտալում հայտնվող լրատվական նյութերի վերաբերյալ մեկնաբանություններ: Դիմումատու ընկերության պորտալ այցելությունների քանակը կախված էր մեկնաբանությունների քանակից, իր հերթին պորտալում հրապարակվող գովազդից ստացվող գումարը կախված էր այցելուների քանակից: Այսպիսով, Գերագույն դատարանը եզրակացրել է, որ դիմումատու ընկերությունն ուներ տնտեսական շահ մեկնաբանությունները տեղադրելու հարցում: Գերագույն դատարանի համար այն փաստը, որ դիմումատու ընկերությունը մեկնաբանությունների հեղինակն էր չէր, նշանակում, որ նա մեկնաբանությունների տիրույթի նկատմամբ վերահսկողություն չուներ:
145. Դատարանը նաեւ նշում է, որ Դելֆի կայքում տեղադրված մեկնաբանութունների կանոնnերը հռչակում էին, որ դիմումատու ընկերությունն արգելում է այնպիսի մեկնաբանությունների տեղադրումը, որոնք առարկայազուրկ էին կամ եւ չէին վերաբերում քննարկվող թեմային, հակառակ էին հանրային կարգին, պարունակում էին սպառնալիքներ, վիրավորանք կամ կարող են հրահրել բռնություն, ատելություն կամ անօրինական գործողություններ: Նշված մեկնաբանությունները կարող էին հեռացվել, իսկ դրանց հեղինակներին մեկնաբանություննի տեղադրելու հնարավորությունը կարող էր սահմանափակվել: Ավելին, մեկնաբանությունների իրական հեղինակները չէին կարող փոփոխել կամ հեռացնել իրենց մեկնաբանությունները, եթե մեկ անգամ տեղադրել էին դրանք, միայն դիմումատու ընկերությունը ուներ տեխնիկական միջոցներ դա անելու համար: Վերոգրյալի եւ գերագույն դատարանի հիմնավորումների լույսի ներքո՝ Դատարանը համաձայնում է Պալատի այն եզրակացությանը, որ դիմումատու ընկերությունը պետք է դիտարկվեր որպես պորտալում տեղադրվող մեկնաբանությունների նկատմամբ էական աստիճանով վերահսկողություն իրականացնող:
146. Ամփոփելով, Դատարանը կարծում է, որ Գերագույն դատարանի կողմից էականորեն հաստատվել է, որ դիմումատուի ներգրավվածությունն իր լրատվական պորտալում հանրային մեկնաբանությունների ստեղծմանն անցել էր պասիվ, մաքուր տեխնիկական ծառայութուններ ապահովելու սահմաններ: Ավելին, Դատարանը գտնում է, որ Գերագույն դատարանը դրել է իր հիմնավորումները այնպիսի հիմքերի վրա, որոնք համապատասխանում էն Կոնվեցիայի 10-րդ հոդվածի նպատակներին:
151. Գերագույն դատարանի որոշման համաձայն՝ տվյալ գործում, տուժող անձը տարբերակ չուներ հայց ներկայացնելու դիմումատու ընկերության կամ մեկնաբանությունների հեղինակի դեմ: Դատարանը կարծում է, որ մեկնաբանությունների հեղինակի անհատականացնող միջոցների արդյունավետության անորոշությունը, համադրված դիմումատուի կողմից տուժողի համար մեկնաբանությունների հեղինակի դեմ հայց հարուցելու համար բավարար գործքիների չտրադրմամբ, հիմնավորում են այն եզարկացությունը, որ Գերագույն դատարանն իր որոշումը դրել է համապատասխան եւ բարար հիմքերի վրա:
156. Այսպիսով, դատարանը նշում է, որ թեեւ չի կարելի պնդել, որ դիմումատու ընկերությունն ամբողջովին անտեսել է երրորդ անձանց պատճառվող վնասը վերացնելու (կանխելու) իր պարտականությունը, այնուամենայինվ առավել կարեւոր է, որ դիմումատու ընկերության կողմից օգտագործվող բառերի ֆիլտրման վրա հիմնված ավտոմատ համակարգը ձախողել է ֆիլտրել ատելություն պարունակող եւ բռնություն հրահրող մեկնաբանություննրը, ուստի սահմանփակված էր անօրինական մեկնաբանություններն արագորեն հեռացնելու հնարավորությունը: Դատարանը վերահաստատում է, որ բառերի եւ արտահայտությունների մեծ մասը չէին պարունակում բարդ այլաբանություններ կամ թքնված իմաստներ կամ ցցուն սպառնակլիքներ: Դրանք ատելության եւ սպառնալիքի ակնհայտ արտահայտություններ էին: Այսպիսով, չնայած որոշակի դեպքերում բառերի վրա հիմնված ֆիլտրման ավտոմատ համակարգ օգտակար էր, սակայն ներկա գործի փաստերը վկայում են, որ դա բավարար չէր այն մեկնաբանություններն առանձնացնելու (մատնանշելու) համար, որոնք պարունակում էին Կոնվենցիայի 10-րդ հոդվածի իմաստով չպաշտպանվող խոսք: Դատարանը նշում է, որ ֆիլտրման համակարգի ձախողման հետեւանքով նման ակնհայտ անօրինական մեկնաբանություններ մնացել են առցանց ավելի քան 6 ամիս:
158. Դատարանը կարեւորում է այն դիտարկումը, որ ատելություն պարունակող խոսքից հնարավոր տուժողի՝ համացանցը շարունակաբար մշտադիտարկելու հնարավորությունն ավելի սահանափակված է, քան մեծ համացանցային պորտալի մեկնաբանությունները կանխելու կամ արագորեն հեռացնելու հնարավորությունը:
Դատարանը գտնում է, որ հասարակության եւ այլոց իրավունքները եւ օրինական շահերը՝ որպես ամբողջություն, կարող են իրավունք վերապահել պայմանավորվող պետություններին սահմանել պատասխանատվություն համացանցային լրատվական պորտալների վրա՝ առանց կոնվեցիայի 10-րդ հոդվածին հակասության, եթե պորտալները ձախողեն ձեռնարկել այնպիսի միջոցներ, որոնք թույլ կտան առանց հապաղման հեռացնել ակնհայտ անօրինական մեկնաբանություննեը, եթե նույնսիկ նրանք չստանան ծանուցում հնարավոր տուժողից կամ երրորդ անձանցից:
Հիմնվելով վերոգրյալ ասպեկտների կոնկրետ գնահատման վրա, հաշվի առնելով Գերագույն դատարանի հիմնավորումները տվյալ գործով, մասնավորապես մեկնաբանությունների ծայրահեղ բնույթը, այն փաստը, որ մեկնաբանությունները դիմումատուի կողմից պրոֆեսիոնալ կերպով կազմակերպված, տնտեսական նպատակներով շահագործվող պորտալում տեղադրված հոդվածի արձագանքն էին, դիմումատու ընկերության կողմից ատելություն պարունակող եւ բռնություն հրահրող մեկնաբանություններն անհապաղ հեռացնելու, այդ մենականաբությունների հեղինակներին պատասխանատվության ենթարկելու հեռանկարն ապահովող միջոցների անբավարարությունը՝ դատարանը գտնում է, որ ներպետական դատարաննեի՝ դիմումատուի վրա պատասխանատվություն դնելը հիմնված էր համապատասխան եւ բավարար հիմքերի վրա՝ հաշվի առնելով յուրաքանչյուր պետության հայցողություն: Ուստի ձեռնարկված միջոցը ընկերության արտահայտվելու իրավունքի անհամաչափ սահամնափակում չէ: Համապատասխանաբար, Կոնվեցիայի 10-րդ հոդվածի խախտում տեղի չի ունեցել:
Այս պատճառներով, Դատարանը 15 կողմ եւ 2 դեմ ձայնով, հաստատում է, որ Կոնվենցիայի 10-րդ հոդվածի խախտում տեղի չի ունեցել:
