Հոդված 1. «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման եւ անցկացման մասին» Հայաստանի Հանրապետության 2000 թվականի մայիսի 17-ի ՀՕ-60 օրենքի (այսուհետ՝ օրենք) 1-ին հոդվածի 6-րդ մասում «Հայաստանի Հանրապետության վերահսկիչ պալատի կողմից իրականացվող վերահսկողության» բառերը փոխարինել «Հայաստանի Հանրապետության հաշվեքննիչ պալատի կողմից իրականացվող հաշվեքննության » բառերով:

Հոդված 2. Սույն օրենքը ուժի մեջ է մտնում Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 2015 թվականի դեկտեմբերի 6-ի փոփոխությունների  210-րդ հոդվածի 5-րդ մասում սահմանված ժամկետում՝ նորընտիր Հանրապետության նախագահի կողմից իր պաշտոնի ստանձնման օրը:
 
 

ՀԻՄՆԱՎՈՐՈՒՄ

«Հաշվեքննիչ պալատի մասին» «Հաշվեքննիչ պալատի աշխատակազմում ծառայության մասին» օրենքների, Քրեական Դատավարության Օրենսգրքում, «Ազգային  Ժողովի կանոնակարգ», «Հայաստանի Հանրապետության բյուջետային համակարգի մասին», «Հայաստանի Հանրապետության կենտրոնական բանկի մասին», «Գանձապետական համակարգի մասին», «Հանրային ծառայության մասին», «Աուդիտորական գործունեության մասին» «Հատուկ քննչական ծառայության մասին», «Դատախազության մասին», «Պետական պաշտոններ զբաղեցնող անձանց վարձատրության մասին», «Պետական եւ ծառայողական գաղտնիքի մասին», «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման եւ անցկացման մասին», «Տեղական ինքնակառավարման մասին», «Երեւան քաղաքում տեղական ինքնակառավարման մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքներում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու մասին ՀՀ օրենքների նախագծերի վերաբերյալ

1. Ընթացիկ իրավիճակը եւ իրավական ակտի ընդունման անհրաժեշտությունը

Իրավական ակտի ընդունման անհրաժեշտությունը պայմանավորված է

-  2015 թվականի դեկտեմբերի 6-ի Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությունում կատարված փոփոխություններով, որի գլուխ 13-ը նվիրված է Հաշվեքննիչ պալատին։

- Վերահսկողությունից հաշվեքննության անցում կատարելու նպատակով, այն է վերահսկիչ գործառույթ իրականացնող մարմնից անցնել հաշվեքննիչ գործառույթ իրականացնողի։

- Աուդիտի բարձրագույն մարմինների միջազգային կազմակերպության (INTOSAI) ստանդարտներին համահունչ բարձրագույն աուդիտորական մարմին ունենալու նպատակով։

Վերահսկիչ պալատի մասին օրենքում շտկման կարիք ունեցող որոշ դրույթներ բերված են ստորեւ՝

- Վերահսկիչ պալատի գործունեության ծրագիրը հաստատում է Ազգային ժողովը։

- Վերահսկիչ պալատը եզրակացություն է տրամադրում պետական բյուջեի կատարողականի տարեկան հաշվետվության վերաբերյալ։ Ստացվում է, որ Վերահսկիչ պալատը վերահսկողություն է իրականացնում ոչ թե բյուջեի փաստացի կատարողականի այլ միայն բյուջեի կատարողականի վերաբերյալ կառավարության ներկայացված հաշվետվության նկատմամբ ։

- Վերահսկիչ պալատի աշխատակիցների քաղաքացիական ծառայող լինելը հակասում է Լիմայի հռչակագրով սահմանված սկզբունքներին, քանի որ քաղաքացիական ծառայությունը կարգավորող մարմինը հանդիսանում է վերահսկողության սուբյեկտ։

-  Բացակայում են Վերահսկիչ պալատի խորհրդի եւ աշխատակազմի մասնագիտական կարողություններին առաջադրվող պահանջները։

- Վերահսկիչ պալատի խորհրդի անդամի համար սահմանված չեն քաղաքական չեզոքության եւ զսպվածության պահանջները։

-  սահմանված չէ վերահսկիչ պալատի գործունեության նպատակը եւ կարելի է ենթադրել, որ այն զուտ ստուգումներ իրականացնելն է

2. Առաջարկվող կարգավորման բնույթը

Օրենքի նախագծի 3-րդ հոդվածի համաձայն Հաշվեքննիչ պալատի գործունեության նպատակ է սահմանվում հանրային ֆինանսների եւ սեփականության ոլորտում պետական եւ համայնքային բյուջեների միջոցների, ստացած փոխառությունների եւ վարկերի, պետական եւ համայնքային սեփականության օգտագործման օրինականության եւ արդյունավետության վերաբերյալ Ազգային ժողովին եւ հանրությանը ժամանակին, մասնագիտական եւ անկողմնակալ տեղեկատվություն ներկայացնելը։

Նախագծի 2-րդ գլխում սահմանվում են Հաշվեքննիչ պալատի գործունեության սկզբունքները, որոնք բխում են ինչպես նոր Սահմանադրության նորմերից, այնպես էլ INTOSAI հռչակած ստանդարտներից։

Համաձայն օրենքի նախագծի արտաքին պետական հաշվեքննությունը սահմանվում է որպես հաշվեքննության առարկան կարգավորող իրավական ակտերով, ինչպես նաեւ քաղաքացիաիրավական հարաբերությունների շրջանականերում կնքված այլ գործարքներով սահմանված չափանիշների եւ պահանջների պահպանման գնահատում: Գնահատումն իրականացվում է հաշվեքննության առարկայի  իրականացման համար իրավական ակտերով, ինչպես նաեւ քաղաքացիաիրավական հարաբերությունների շրջանականերում կնքված այլ գործարքներով սահմանված ժամանակաշրջանի կամ փուլի ավարտից հետո:

Այսինքն, հաշվեքննությունը որոշակի իրավական ակտերով սահմանված պահանջներին համապատասխանության գնահատումն է, եւ այդ գնահատումը կարելի է իրականացնել միայն որոշակի որոշակի իրավական ակտերով սահնանված ժամանակաշրջանի կամ փուլի ավարտից հետո։

Հաշվեքննիչ պալատը գործում է իր հաստատած գործունեության ծրագրի հիման վրա, ինչնն Հաշվեքննիր պալատի համար ապահովում է առավել անկախ լինելու հնարավորությունը։

Գործունեության ծրագիրը պետք  է կազմվի Հաշվեքննիչ պալատի կողմից կազմված ռիսկերի գնահատման մեթոդաբանության հիման վրա, որն ավելի արդյունավետ եւ նպատակային կդարձնի կատարվող աշխատանքները։

Հաշվեքննիչ պալատն Ազգային ժողով պետք է ներկայացնի`

1) տարեկան հաղորդում իր գործունեության վերաբերյալ.

2) պետական բյուջեի կատարման վերաբերյալ եզրակացություն

3) օրենքով սահմանված դեպքերում` ընթացիկ եզրակացություններ:

Օրենքի նախագծի համաձայն  հաշվեքննության սուբյեկտներ են հանդիսանում պետական բյուջեի եւ համայնքային բյուջեների միջոցներից ֆինանսավորվող պետական եւ տեղական ինքնակառավարման մարմիններ եւ հիմնարկներ;

Հաշվեքննիչ պալատը իրավաբանական անձանց մոտ ստուգումներ կատարելու իրավունք ունի,  միայն օրենքով սահմանված դեպքերում, այն է՝

1) շահույթ ստանալու նպատակ չհետապնդող իրավաբանական անձը հիմնադրվել է Հայաստանի Հանրապետության կամ համայնքի կողմից.

2) իրավաբանական անձի կանոնադրական կապիտալի հիսուն եւ ավելի տոկոսը պետական կամ համայնքային մասնակցությամբ է .

3) իրավաբանական անձին  իրավական ակտով, պայմանագրով, վերապահվել է պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմնի գործառույթների իրականացում` պետական կամ համայնքային միջոցների հաշվին` միայն սույն կետով նախատեսված  իրավական ակտի, պայմանագրի պահանջների կատարումը ստուգելու համար,

4) իրավաբանական անձը պայմանագրով ստացել է պետական բյուջեից վարկեր, ինչպես նաեւ  Հայաստանի Հանրապետության պետական երաշխիքով ապահովված վարկեր կամ այլ ֆինանսական միջոցներ, միայն այդ միջոցների օգտագործման հետ կապված՝ սույն կետով նախատեսված պայմանագրի պահանջների կատարումը ստուգելու համար, եթե այդ պայմանագրով նախատեսված է նման ստուգման հնարավորություն

5) իրավաբանական անձը պայմանագրով պետական եւ տեղական ինքնակառավարման մարմինների, հիմնարկների կողմից ստացել է դրամաշնորհներ եւ սուբսիդիաներ, միայն այդ միջոցների օգտագործման հետ կապված՝ սույն կետով նախատեսված պայմանագրի պահանջների կատարումը ստուգելու համար, եթե այդ պայմանագրով նախատեսված է նման ստուգման հնարավորություն

Նախագծով սահմանված են հաշվեքննության տեսակները եւ ընթացակարգերը։

Հաշվեքննիչ պալատի նախագահին եւ մյուս անդամներին Ազգային ժողովի իրավասու մշտական հանձնաժողովի առաջարկությամբ ընտրում է Ազգային ժողովը` պատգամավորների ընդհանուր թվի ձայների առնվազն երեք հինգերորդով, վեց տարի ժամկետով։

Նախագծում ներդրված է քաղաքական զսպվածության սկզբունքը, համաձայն որի Հաշվեքննիչ պալատի անդամներն իրենց լիազորությունների իրականացման ժամանակահատվածում չեն կարող լինել որեւէ կուսակցության անդամ կամ որեւէ այլ կերպ զբաղվել քաղաքական գործունեությամբ: Հրապարակային ելույթներում նրանք պետք է ցուցաբերեն քաղաքական զսպվածություն:

Նախագծում սահմանվել է աուդիտորի որակավորման պարտադիր պահանջ ինչպես պալատի անդամների, այնպես էլ հաշվեքննություն իրականացնող ստորաբաժանումների ղեկավարների եւ տեղակալների համար։

Նախագծում նախատեսված է, որ Հաշվեքննիչ պալատի աշխատակազմի հաշվեքննություն իրականացնող եւ հաշվեքննության գործընթացին առնչվող գործառույթ իրականացնող աշխատակիցները չեն հանդիսանալու քաղաքացիական ծառայողներ, ինչը հանդիսանում է պետական կառավարման համակարգից անկախ գործելու եւս մեկ երաշխիք:

Նախագիծը համապատասխանում է Լիմայի եւ Մեխիկոյի հռչակագրերին, ինչպես նաեւ ֆինանսական վերահսկողության միջազգային նորմերին եւ ղեկավար ուղենիշներին (ISSAI), որը հավաստվում է համապատասխան միջազգային փորձագիտական եզրակացությամբ:

Նախագծի մշակման ընթացքում աշխատանքային խնբի կողմից 4 դիմումներ են ներկայացվել ՀՀ Նախագահին առընթեր սահմանադրական բարեփոխումների իրավական ապահովմանն աջակցող մասնագիտական խորհրդակցական խորհրդին, պարզելու համար օրենքի նախագծում նախատեսվող ձեւակերպումների համապատասխանթյունը սահմանադրության պահանջներին։ Դիմումներում ներկայացված հարցադրումների վերաբերյալ Խորհրդից ստացված առաջարկությունները ներառված են նախագծում, որի վերաբերյալ առկա է Խորհրդի հավաստումը:

«Հաշվեքեննիչ պալատի» մասին ՀՀ օրենքի տրամաբանական լրացումն է «Հաշվեքննիչ պալատի աշխատակազմում ծառայության մասին» օրենքը, որը կարգավորում է Հաշվեքննիչ պալատի աշխատակազմում ծառայության պաշտոնների ու կոչումների դասակարգումը, ծառայության անցնելու կարգը եւ պայմանները, ծառայողների իրավունքները, պարտականությունները, պատասխանատվությունը, իրավական ու սոցիալական երաշխիքները, ծառայության հետ կապված այլ հարաբերություններ։

«Հաշվեքննիչ պալատի մասին» օրենքի լիարժեք կիրառման համար անհրաժեշտ փոփոխություններ են իրականացվել նաեւ այլ իրավական ակտերում՝ Հայաստանի Հանրապետության Քրեական Դատավարության Օրենսգրքում, «Ազգային  Ժողավի կանոնակարգ», «Հայաստանի Հանրապետության բյուջետային համակարգի մասին», «Հայաստանի Հանրապետության կենտրոնական բանկի մասին», «Գանձապետական համակարգի մասին», «Հանրային ծառայության մասին», «Աուդիտորական գործունեության մասին» «Հատուկ քննչական ծառայության մասին», «Դատախազության մասին», «Պետական պաշտոններ զբաղեցնող անձանց վարձատրության մասին», «Պետական եւ ծառայողական գաղտնիքի մասին», «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման եւ անցկացման մասին», «Տեղական ինքնակառավարման մասին», «Երեւան քաղաքում տեղական ինքնակառավարման մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքներում։ :

3. Նախագծի մշակման մասնակցային ձեւաչափը

Նախագիծը մշակմաննն օժանդակել է այդ նպատակով ստեղծված աշխատանքային խումբը (մասնակցությամբ ՀՀ Ազգային Ժողովի աշխատակազմի, ՀՀ վերահսկիչ պալատի, ՀՀ կառավարության աշխատակազմի, ՀՀ ֆինանսների նախարարության, ՀՀ արդարադատության նախարարության, ՀՀ տնտեսական զարգացման եւ ներդրումների նախարարության, ՀՀ կենտրոնական բանկի, ինչպես նաեւ Գերմանիայի միջազգային համագործակցության ընկերության Հանրային ֆինանսների կառավարումը հարավային կովկասում եւ Հարավային Կովկասում եվրոպական չափորոշիչներին իրավական համապատասխանեցում ծրագրերի):

Փաթեթի մշակման ընթացքում իրականացվել է՝

- աշխատանքային խմբի ընդլայնված նիստ միջազգային մասնագետների մասնակցությամբ՝ մարտի 18-19, 2016

- առաջավոր փորձի ուսումնասիրման համար աշխատանքային խմբի  ներկայացուցիչների մասնակցությամբ ուսումնական այց Էստոնիա՝ մարտի 21-24, 2016

4. Ակնկալվող արդյունքը

Ընդունման դեպքում օրենքն իրավական հենք կհանդիսանա ՀՀ բարձրագույն աուդիտորական մարմնի կողմից հանրային ֆինանսների կառավարման գործընթացում  ժամանակակից պահանջների համապատասխան էական ու կառուցողական ներդրում ունենալու համար, ինչը կբարձրացնի հանրային ֆինանսների կառավարման արդյունավետությունը։
 

Միաժամանակ ՀՀ բարձրագույն աուդիտորական մարմնի գործունեությունը կարգավորող օրենսդրությունը համահունչ կլինի զարգացած երկրներում, մասնավորապես, ԵՄ-ում գործող հասկացություններին եւ չափանիշներին: