ներկայացված` պարոն Կարլոս Կլոսա Մոնտերոյի /անդամ, Իսպանիա/, պարոն Մայքլ Կրեններիխի /ընտրական փորձագետ, Գերմանիա, Վենետիկի հանձնաժողով/, պարոն Ջեսսի Պիլգրիմի /ընտրական փորձագետ, ԵԱՀԿ/ԺՄԻՀԳ/ մեկնաբանությունների հիման վրա

Ներածություն

1. Այս կարծիքը անդրադառնում է ընտրական բարեփոխումների փաթեթին, որը ՀՀ ԱԺ նախորդ նախագահ պարոն Արթուր Բաղդասարյանի կողմից ուղարկվել էր Վենետիկի հանձնաժողով եւ ԵԱՀԿ/ԺՄԻՀԳ գրասենյակ` վերանայման: Բարեփոխումների փաթեթը բաղկացած է Ընտրական օրենսգրքի վերաբերյալ փոփոխությունների 100 նախագծերից, Քաղաքական կուսակցությունների մասին օրենքի վերաբերյալ փոփոխությունների 12 նախագծերից եւ Քրեական օրենսգրքի[1] վերաբերյալ փոփոխությունների 12 նախագծերից:
2. Այս ներկայացված փոփոխությունների նախագծերը գնահատվել են Վենետիկի հանձնաժողովի եւ ԵԱՀԿ/ԺՄԻՀԳ վերջին համատեղ կարծիքների, գործող Ընտրական օրենսգրքի ոչ-պաշտոնական անգլերեն թարգմանության, ինչպես նաեւ Վենետիկի հանձնաժողովի Ընտրական հարցերում բարենպաստ գործունեության կանոնագրքի հիման վրա[2] :
3. Այս մեկնաբանությունները վերոնշյալ պատճառներով պետք է կարդալ հետեւյալ փաստաթղթերի հետ միասին.

գ ՀՀ Ընտրական օրենսգրքի փոփոխությունների վերաբերյալ Վենետիկի հանձնաժողովի եւ ԵԱՀԿ/ԺՄԻՀԳ եզրափակիչ կարծիք, Ստրասբուրգ /Վարշավա, 25 հոկտեմբերի 2005 (CDL_AD(2005)027):

գ ՀՀ Ընտրական օրենսգիրք /ներառյալ ՀՀ ԱԺ կողմից 2005 թվականի մայիսի 17-ին ընդունած փոփոխությունները / (CDL-EL(2006)019):

գ ՀՀ Ընտրական օրենսգրքի վերաբերյալ փոփոխությունների նախագիծ (CDL-EL):

գ Ընտրական հարցերում բարենպաստ գործունեության կանոնագրքի հիման վրա (CDL-AD(2002)023rev.)

4. Վենետիկի հանձնաժողովի եւ ԵԱՀԿ/ԺՄԻՀԳ Նախկին համատեղ /միջանկյալ/ կարծիքներից եւ առաջարկություններից նույնպես կարելի է օգտվել, քանի որ դրանք վերաբերում են Ընտրական օրենսգրքին եւ դրա վերաբերյալ փոփոխություններին ամբողջությամբ. տես CDL-AD (2005)019, CDL-AD (2005)008, CDL-AD (2004)049, CDL-AD (2003)021:
5. Գնահատելով ներկայացված ընտրական բարեփոխումների փաթեթը, կարելի է տարբերակել.

գ ընտրությունների իրավական շրջանակի բարելավմանն ուղղված փոփոխությունների նախագիծ /Մաս II/

գ փոփոխությունների նախագիծ, որոնք կարող են ունենալ դրական ազդեցություն, սակայն կարիք ունեն հետագա պարզաբանման կամ դա պետք է ապացուցվի կիրառման մեջ /Մաս III/

գ փոփոխությունների նախագիծ, որոնք երկակի կամ բացասական ազդեցություն կարող են ունենալ եւ պետք է վերանայվեն /Մաս IV/

գ Վենետիկի հանձնաժողովի եւ ԵԱՀԿ/ԺՄԻՀԳ նախորդ համատեղ կարծիքների առաջարկությունները, որոնց չեն անդրադարձել /Մաս V/:

6. ՀՀ Ընտրական օրենսգիրքը բավական երկար փաստաթուղթ է /141 հոդվածներ/` շատ մանրամասնեցված դրույթներով: Սա չի կարող իհարկե շրջանցել այն փաստը, որ ինչպես նախորդ կարծիքն էր ազդանշանել, ընտրությունների անցկացման հարցում ամենամեծ թերությունը ոչ թե հենց օրենսգրքի այլ դրա կիրառման հետ է կապված: Ընտրական օրենքները միայնակ չեն կարող երաշխավորել ժողովրդավարական ընտրություններ: Ընտրությունների ժողովրդավարական բնույթն առաջին հերթին եւ գլխավորապես կախված է ընտրական օրենքը պատշաճ կերպով կիրառելու իշխանությունների եւ ընտրության մյուս մանսակիցների /ընտրողներ, թեկնածուներ, կուսակցություններ, ԶԼՄ-ներ եւ այլն/ պատասխանատվությունից`անցկացնել ժողովրդավարական ընտրություններ:
7. Տեխնիկական նկատառում. Հոդվածների համարակալումը փոփոխությունների նախագծում նույնը չէ ինչ համապատասխան փաստաթղթերում /Ընտրական օրենսգիրք, Կուսակցությունների մասին օրենք, Քրեական օրենսգիրք/: Այս մեկնաբանության մեջ առաջին հերթին նշվում է գործող օրենքներում հոդվածների համարակալումը, այնուհետեւ փոփոխությունների նախագծում նշված համարակալումը:

I. Փոփոխություններ, որոնք բարելավում են ընտրությունների իրավական շրջանակը

8. Ընտրական օրենսդրության վերաբերյալ ներկայացված փոփոխությունները ներառում են մի շարք դրույթներ, որոնք կարելի է դրական քայլեր համարել /կամ առնվազն ոչ խնդրահարույց/: Բացի փոքր պարզաբանող դրույթներից, ներքոնշյալ հոդվածները պետք է նշվեն այստեղ:
9. Տեղական ընտրություններում քաղաքացի չհանդիսացող անձանց ընտրելու իրավունքը: /Ընտրական օրենսգրքի հոդված 2, կետ 1/. համաձայն փոփոխությունների նախագծի հոդված 2-ի, տեղական ընտրություններում ընտրելու իրավունքը թվում է ընդհանրապես տրվում է քաղաքացի չհանդիսացող բոլոր այն անձանց, ովքեր բնակվում են կոնկրետ համայնքում /եւ ոչ միայն փախստականի կարգավիճակ ունեցող`քաղաքացի չհանդիսացող անձանց/: Հանրային կյանքում տեղական մակարդակով օտարերկրացիների մասնակցության վերաբերյալ Եվրոպայի խորհրդի շրջանակային կոնվենցիայի[3] համաձայն, տեղական ընտրություններում օտարեկրացի ռեզիդենտների համար ընտրելու ընդհանուր իրավունքների ներմուծումը ողջունվում է: Այդուհանդերձ «քաղաքացի» բառը որպես պայմանական տերմին որոշ տեղերում օգտագործվում է, այն հոդվածներում, որոնք կարգավորում են ընտրացուցակների կազմումը: Չնայած հոդված 10-ի կետ 1-ը նույնպես հղում է կատարում «անձանց, ովքեր հոդված 2-ի համաձայն ընտրելու իրավունք ունեն», մտահոգության տեղիք է տալիս այն հանգամանքը, որ ընտրացուցակները կարգավորող հոդվածները  /օրինակ` հոդված 11/ կարող են կիրառվել տեղական ընտրություններումքաղաքացի չհանդիսացող անձանց ընտրելու իրավունքները սահմանափակելու համար: Ընտրացուցակները կարգավորող հոդվածները` ցուցակների կազմման մասով պետք է փոփոխվեն` կանխելու քաղաքացի չհանդիսացող անձանց ընտրելու իրավունքների սահմանափակումը:
10. Քվեի գաղտնիությունը (Ընտրական օրենսգրքի հոդված 6): Փոփոխությունների նախագծի հոդված 3-ը պարզաբանում է, որ քվեի գաղտնիությունը ոչ միայն իրավունք է, այլ նաեւ ընտրողի պատասխանատվություն /պետք է հասկացվի որպես պարտավորություն/: Այն նախատեսում է նաեւ, որ ընտրողի կամքի ազատ արտահայտման վրա վերահսկողությունը արգելվում է եւ հետապնդվում օրենքով: Հայաստանի ընտրությունների ժամանակ դիտարկված բաց քվեարկության դեպքերի պարագայում այս պարզաբանումը ողջունելի է:
11. Ընտրողի անձի հաստատումը /Ընտրական օրենսգրքի հոդված 11, կետ 3 անդ հոդված 55, կետ 2/: Համաձայն փոփոխությունների նախագծի հոդվածներ 7-ի եւ 39-ի, ոչ միայն ընտրողը, այլեւ ընտրական հանձնաժողովի պատասխանատու անդամը ընտրատեղամասում ընտրողի անձը հաստատելուց հետո պետք է ստորագրեն ընտրացուցակը: Ստորագրման նման պահանջը պետք է լինի ընտրողի անձի հաստատման ամբողջականության եւ ընտրական պաշտոնյաների հաշվետու լինելու գործընթացի բարելավման միջոցառում:
12. Յուրաքանչյուր ընտրատեղամասի ընտրողները /ԸՕ հոդված 15, կետ 6/: Փոփոխությունների նախագծի հոդված 11-ը յուրաքանչյուր ընտրատեղամասի ընտրողների թիվը 2000-ից կրճատում է 1600 ընտրողի: Սա բարելավում է, քանի որ առավել փոքր ընտրատեղամասը սովորաբար դյուրացնում է ընտրական գործընթացը ընտրությունների օրը:
13. Հանրային ԶԼՄ-ներով անվճար եթերաժամի տրամադրումն ու բաշխումը /ԸՕ հոդված 20, կետ 2/: Փոփոխությունների նախագծի հոդված 14-ը նախատեսում է, որ հանրային ռադիոյով եւ հեռուստատեսությամբ անվճար եթերաժամի տրամադրման եւ բաշխման ընթացակարգերը պետք է սահմանվեն թեկնածուների գրանցման վերջնաժամկետի հաջորդ օրը /մինչ այժմ`երեք օրվա ընթացքում/: Եթե նման կարճ վերջնաժամկետը հնարավոր լինի իրականացնել գործնականում, ապա դա կդյուրացնի ռադիոյով եւ հեռուստատեսությամբ թեկնածուների եւ կուսակցությունների տեղերի հերթականության ավելի շուտ ծրագրմանը:
14. Անհամատեղելիությունը թեկնածուների եւ ԶԼՄ-ներով լուսաբանման միջեւ /ԸՕ հոդված 22, կետ1/: Համաձայն փոփոխությունների նախագծի հոդված 15-ի, արգելվում է որպեսզի այն լրագրողները եւ խմբագիրները, ովքեր որպես թեկնածու են գրանցվել եւ ներկայացնում են ոչ միայն հանրային, այլեւ այլ ռադիո եւ հեռուստատեսային ընկերություններ, լուսաբանեն ընտրությունները կամ հյուրընկալվեն ռադիո եւ հեռուստատեսային ծրագրերում: Ողջունվում է, որ այս դրույթը տարածվում է նաեւ մասնավոր ԶԼՄ-ների վրա:
15. Եկամտի հայտարարագրի վերջնաժամկետը /ԸՕ հոդված 25, կետ 11/: Փոփոխությունների նախագծի հոդված 17-ը թույլ է տալիս ԱԺ ընտրություններում մասնակցող թեկնածուներին եւ կուսակցություններին ներկայացնել նախընտրական հիմնադրամի եկամուտների եւ ծախսերի վերաբերյալ հայտարարագիր ներկայացնել ընտրությունների ավարտից հետո 15 օրյա ժամկետում /մինչ այժմ`6 օր/: Սա ավելի իրատեսական վերջնաժամկետ է:
16. Վստահված անձանց իրավունքները /ԸՕ հոդված 27¹ / Փոփոխությունների նախագծի հոդված 20-ը պարզաբանում եւ ընդլայնում է վստահված անձանց իրավունքները: Օրինակ, շատ կարեւոր է, որ նրանց այժմ հստակ թույլատրվում է ֆիզիկապես ներկա գտնվել ընտրական հանձնաժողովների անդամների մոտ` քվեարկության օրվա գործընթացների ժամանակ: Ավելին, նրանց այժմ հստակ թույլատրվում է դիտարկումներ եւ առաջարկություններ ներկայացնել հանձնաժողովի նախագահին`ընտրական հանձնաժողովի աշխատանքի վերաբերյալ:
17. Ընտրական հանձնաժողովի անդամների վարձատրությունը /ԸՕ հոդված 33, կետ 9/: Փոփոխությունների նախագծի հոդված 23-ը փոփոխում է ընտրական հանձնաժողովների անդամների վարձատրության պայմանները: Առանձնահատուկ կարեւորություն ունի այն հանգամանքը, որ ընտրությունների ժամանակ ոչ միայն համապատասխան Ընտրատարածքային ընտրական հանձնաժողովների եւ Տեղամասային ընտրական հանձնաժողովների նախագահները, փոխնախագահները եւ քարտուղարները պետք է վարձատրվեն, այլեւ այդ հանձնաժողովների սովորական անդամները /բացառությամբ Ընտրատարածքային ընտրական հանձնաժողովների անդամ նշանակված դատավորների եւ արտասահմանում դիվանագիտական կամ հյուպատոսական առաքելություններում ձեւավորված Տեղամասային ընտրական հանձնաժողովների անդամները/: Այն հանգամանքը, որ սկզբունքորեն ԿԸՀ, ԸՏԸՀ եւ ՏԸՀ բոլոր անդամները պետք է վարձատրվեն`դրական փոփոխություն է, որը կարող է բարձրացնել հանձնաժողովում նրանց պարտավորությունների նկատմամբ հանձնառությունը եւ կրճատել կաշառքների վտանգը: Միեւնույն ժամանակ, չհիմնավորված /ոչ համոզիչ/ պատճառներով պատասխանտվության ձախողումը` փոփոխություններին համաձայն այժմ պատժվում է օրենքով:
18. Մուտքը քվեարկության խցիկներ /ԸՕ հոդված 48, կետ 1/: Փոփոխությունների նախագծի հոդված 34-ը ներառում է քվեարկության խցիկների տարածք մուտքի սահմանափակման դրույթներ: Չնայած նման դրույթները սովորաբար չեն կարգավորվում ընտրական օրենքով /այլ ընտրական հանձնաժողովների կարգադրություններով/, այդուհանդերձ դրանք կարող են օգտակար լինել քվեի գաղտնիության ապահովման համար եւ կանխել խմբով քվեարկությանը:
19. Քվեաթերթիկների ծրարների պատրաստումը /ԸՕ հոդված 49¹ , կետ 11/: Փոփոխությունների նախագծի հոդված 35-ի հիմքով, այս նոր հոդվածը նախատեսում է, որ քվեաթերթիկների ծրարների պատրաստումը, որը պետք է ներմուծվի փոփոխությունների նախագծով, պետք է ապահովվի ԿԸՀ-ի կողմից: Եթե միաժամանակ անց են կացվում մի քանի ընտրություններ, տարբեր գույների ծրարներ պետք է պատրաստվեն յուրաքանչյուր ընտրության համար: Ծրարների գույնը պետք է համապատասխանի քվեաթերթիկի գույնին: Քվեաթերթիկների ծրարների ներմուծումը, ԿԸՀ պատասխանատվությունը ծրարների արտադրման եւ գույնի հարցում ընդհանուր առմամբ կարող է դրական գնահատվել /այդուհանդերձ քվեաթերթիկների եւ ծրարների կնքման եղանակը մտահոգության տեղիք է տալիս. տես ներքեւում/:
20. Քվեաթերթիկների վավերականացումը /ԸՕ հոդված 58, կետ 1/: Փոփոխությունների նախագծի հոդված 42-ի համաձայն, վավեր համարվելու համար քվեաթերթիկները ոչ միայն այն պետք է ճիշտ նշված ու կնքված լինեն, այլեւ պետք է ստորագրված լինեն լիազորված ընտրական պաշտոնյաների կողմից /ՏԸՀ երեք անդամների կողմից/: Սա դրական փոփոխություն է քվեաթերթիկի պաշտպանության համար, որն արտացոլում է մի շարք երկրներում կիրառվող պրակտիկան որտեղ քվեաթերթիկների վրա առկա են թե տվյալ ընտրատեղամասի կնիքը եւ թե լիազորված ընտրական պաշտնոյաների ստորագրությունը:
21. Արդյունքների աղյուսակագրումը եւ փոխանցումը /ԸՕ հոդված 63/: Փոփոխությունների նախագծի հոդված 49-ը նախատեսում է լրացուցիչ երաշխիքներ ԸՏԸՀ կողմից ՏԸՀ արձանագրության ուղղման /փոփոխման/ եւ ՏԸՀ արդյունքների աղյուսակագրման եւ փոխանցմանկապակցությամբ: Փոփոխությունները նաեւ նախատեսում են հրապարակել ՏԸՀ–ում ընտրական արդյունքները` դրանք անհապաղ փակցնելով: Այդուհանդերձ փոփոխությունները չեն նախատեսում, որ հրապարակված արդյունքները անվավեր ճանաչվեն տեղամասային մակարդակով`ինչպես նախկինում առաջարկվել էր ԵԱՀԿ/ԺՄԻՀԳ կողմից:
22. Պահանջվող քվեի չափը`ընտրական գրավը ետ ստանալու համար /ԸՕ հոդվախներ 71,79, 123/: Փոփոխությունների նախագծի հոդվածներ 54, 63 եւ 89-ը նախատեսում են, որ ընտրական գրավը ետ ստանալու համար պահանջվող քվեի չափը պետք է հաշվարկվի վավեր ճանաչված քվեաթերթիկների հիման վրա: Սա ողջունելի պարզաբանում է:
23. «Բոլորին դեմ» տարբերակը մասնակիորեն պահպանվել է Ընտրական օրենսգրքում, քանի որ սա ընտրելու տարբերակ է, երբ միայն մեկ թեկնածու է քվեաթերթիկում: Չնայած սա ինչ-որ չափով բարելավում է, այդուհանդերձ Ընտրական օրենսգիրքը դեռեւս չի արտացոլում նախորդ առաջարկությունները /տես CDL-AD (2005)027, պարբերություն 23/ ընտրության «բոլորին դեմ» տարբերակը օրենսգրքից ամբողջությամբ հանելու կապակցությամբ: Ավելին, մեկ թեկնածուով ընտրությունները պետք է չխրախուսվեն եւ նախատեսվի վերագրանցում`եթե կա միայն մեկ թեկնածու:

II. Փոխություններ, որոնք կարիք ունեն պարզաբանման կամ գործնական կիրառման մեջ ապացուցման

24. Քվեարկությանը մասնակցած ընտրողների թվի մասին տեղեկություններ հրապարակելու վերջնաժամկետը (Ընտրական օրենսգրքի Հոդված 7, պարբերություն 6,). Փոփոխությունների նախագծի Հոդված 4-ը, բացի փոքր պարզաբանումներից եւ ձեւափոխություններից, ազգային ընտրություններում քվեարկությանը մասնակցած ընտրողների թվի մասին ԿԸՀ կողմից վերջնական տեղեկությունների հրապարակման ժամկետը կրճատում էհաջորդ օրվա ժամը 12:00-ի փոխարեն 1:00 (ենթադրվում է, որ սա կեսգիշերվա 1-ն է): Քվեարկությանը մասնակցած ընտրողների մասինտեղեկությունների հաճախ հրապարակումն իհարկե օգտակար է, մնում է համոզվել թե արդյո՞ք ժամկետը իրատեսական է գործնականում:

25. Ընտրողի գրանցման պայմանները (Ընտրական օրենսգրքի Հոդված 10-ը). Փոփոխությունների նախագծի Հոդված 6-ը նախատեսում է ընտրողի գրանցման առավել խիստ պայմաններ: Այն սահմանում է գրանցված հասցեն որպես ընտրացուցակների կազմման միակ հիմք: Այն քաղաքացիները, որոնք բնակվում կամ ճանապարհորդում են երկրից դուրս պետք է դիմում ներկայացնեն երկրից դուրս գրանցվելու եւ քվեարկելու համար: Ի վերջո, փոփոխությունները նաեւ սահմանում են զինծառայողների եւ նրա ընտանիքի անդամների գրանցման պայմանները: Ընտրողի գրանցումը բարելավելու համար փոփոխությունները սկզբունքորեն օգտակար են: Այդուհանդերձ երկրում բացակա ընտրողների քվեարկության ընթացակարգերի թերի լինելու պատճառով (տես ստորեւ) այն ընտրողները, որոնք բնակվում են ժամանակավոր կամ մշտապես մի համայնքում առանց գրանցվելու, պետք է քվեարկեն իրենց վերջին գրանցման վայրում: Մնում է համոզվել, թե ինչպես կգործի համակարգը գործնականում:

26. Ընտրատարածքի պատշաճ կազմավորումը (Ընտրական Օրենսգրքի Հոդված 16, պարբերություն 2). Փոփոխությունների նախագծի Հոդված 12-ը նախատեսում է համայնքների ղեկավարների պատասխանատվությունը` «ընտրատատեղամասերի պատշաճ կազմավորումը իրենց համապատասխան համայնքում»: Հոդվածում պետք է պարզաբանվի, թե ինչ նյութեր, սարքավորումներ եւ ծառայություններն է ընդգրկում «պատշաճ կազմավորումը»:

27. Դիտորդական առաքելություն (Ընտրական Օրենսգրքի Հոդված 29-ը, պարբերություն 4). Փոփոխությունների նախագծի Հոդված 21-ը չեղյալ է համարում 4-րդ կետը: Այս կետը նախատեսում է, որ եթե դիտորդական առաքելություն իրականացնելու համար հայտ ներկայացրած կազմակերպությունների քանակը մեծ է, ապա դա կարող է առաջացնել տեխնիկական դժվարություններ քվեարկության եւ քվեները հաշվելու համար, դրա համար առաջնայնությունը պետք է տրվի այն կազմակերպություններին, որոնք երաշխավորում են, որ իրենց դիտորդական առաքելությունը կընդգրկի Հայաստանի Հանրապետության ողջ տարածքը: Այս դրույթի չեղյալ ճանաչելը ընդունվում է: Պետք է հավաստիանալ, որ ոչ մի բյուրակրատական արգելք եւ սահմանափակում չի ստեղծվի ընտրական դիտորդական առաքելությունների համար:

28. Դիտորդական առաքելություն իրականացնող անձանց լիազորությունները (Ընտրական Օրենսգրքի Հոդված 29-ը, պարբերություն 6). Համաձայն փոփոխությունների նախագծի Հոդված 21-ի, դիտորդական առաքելություն իրականացնող անձանց լիազորությունները պետք է վայր դրվեն ընտրությունների ավարտից 20 օր հետո (մինչեւ այժմ` 10 օր հետո): Չնայած որ դիտորդների հավատարմագրման ժամանակահատվածի երկարաձգումը ողջունելի է, նախընտրելի կլինի երկարաձգել դիտորդական առաքելության հնարավորությունը մինչեւ վերջնական արդյունքների հայտարարելը եւ ընտրական բոլոր դիմում-բողոքներին գնահատական տալը: Ընտրական օրենքը պետք է սահմանի, որ դիտորդները դերակատարում ունեն եւ պետք է իրավունք ունենան դիտարկելու ետընտրական ժամանակահատվածը եւ մուտք ունենան ընտրական հանձնաժողովներ եւ փաստաթղթեր մինչեւ բոլոր ընտրական հարցերի ավարտը:

29. Տեղամասային հանձնաժողովները դիվանագիտական առաքելություններում (Ընտրական Օրենսգրքի Հոդված 34, պարբերություն 1). Օրենսգրքի Հոդված 34-ի կետ 1-ի վերաբերյալ առաջարկված փոփոխությունների նախագծի Հոդված 24-ի բառերը ավելացնելով, հոդվածի անգլերեն թարգմանության ձեւակերպումը քերականորեն ամբողջությամբ պարզ չի լինում: Ենթադրվում է, որ արտասահմանում դիվանագիտական կամ հյուպատոսական առաքելություններում ձեւավորված տեղամասային հանձնաժողովների անդամ դատավորները եւ մյուս անդամները չպետք է ընտրությունների անցկացման վերապատրաստում անցնեն: Եթե սա թարգմանության խնդիր չէ, ապա հոդվածի ձեւակերպումը պետք է պարզաբանվի, քանի որ հոդվածը կարող է մեկնաբանվել` որ դա կիրառելի է միայն արտասահմանում կազմավորված տեղամասային հանձնաժողովների նկատմամբ:

30. Նախագահի իրավասությունները Կենտրոնական Ընտրական Հանձնաժողովի (ԿԸՀ) կազմը հաստատելու հարցում (Ընտրական Օրենսգրքի Հոդված 35-ի, պարբերություն 3). Փոփոխությունների նախագծի Հոդվածը 25-ը Հանրապետության նախագահի համար սահմանում է 10-օրյա ժամկետ` հաստատելու ԿԸՀ-ի կազմը, որ պետք է ձեւավորված լինիԿԸՀ-ի կազմավորելու համար պատասխանատու անձանց կողմից կատարված նշանակումների հիման վրա: Այնուամենայնիվ, դեռեւս ճշգրտված չէ, թե արդյո՞ք նախագահական հրամանագիրը սոսկ ձեւականություն է, թե ոչ, արդյո՞ք Նախագահը չունի վետոյի իրավասություն` այս ձեւական հիմքով մերժելու կամ կանխելու որեւէ նշանակում (տես նաեւ CDL-AD(2005)027,  պարբերություն 13): Այս մտահոգությունը վերաբերում է նաեւ Հոդվածի 38-ի, կետ 3¹ -ի, ենթակետ 4-ի վերաբերյալ փոփոխությունների նախագծի Հոդված 28-ով ավելացված դրույթին, որը պահանջում է թափուր տեղը լրացնել նախագահական հրամանգրով:

31. ԿԸՀ-ի աշխատակազմը (Ընտրական Օրենսգրքի Հոդված 39, պարբերություն 3). Փոփոխությունների նախագծի Հոդվածը 29-ը չեղյալ է համարում պարբերություն 3-ը, որը նախատեսում է, որ ԿԸՀ-ի նախագահը պետք է մշտապես գործող աշխատակազմ ձեւավորի: Չեղյալ համարելով այսպիսի դրույթը պարզ չէ, թե ինչպես պետք է կազմակերպի մշտապես գործող աշխատակազմի գործունեությունը:

32. Քվեաթերթիկների ստորագրությունը (Ընտրական Օրենսգրքի Հոդված 49¹ , պարբերություն 4 եւ Հոդված 56-ի պարբերություն 2). Համաձայն փոփոխությունների նախագծի Հոդվածներ 35-ի եւ 40-ի, ընտրողը եւ ընտրական հանձնաժողովի պատասխանատու անդամը պետք է ստորագրեն քվեաթերթիկի կտրոնը մինչեւ քվեաթերթիկի ստորին մասը ընտրողին տալը: Այսպիսի ստորագրության պահանջը պետք է լինի համարժեք միջոցառում բարելավելու գործընթացի ամբողջականությունը (եւ տրամադրի վկայություն ընտրական օրենքի խախտումների դեպքում): Այնուամենայնիվ, պետք է հավաստիանալ, որ այս ընթացակարգը թույլ չի տալիս որեւէ քվեաթերթիկի վերագրում ընտրողներին եւ որ քվեաթերթիկի ստորին մասը, որը տրվում է ընտրողին թույլ չի տա ընտրողի ինքնության հետագա պարզումը:

33. Ստորագրվող ընտրական փաստաթղթեր (Ընտրական Օրենսգրքի Հոդված 53, պարբերություն 1). Փոփոխությունների նախագծի Հոդված 38-ով փոփոխված այս պարբերության նոր ձեւակերպումը չի համապատասխանում տեղամասային հանձնաժողովի անդամների կողմից ստորագրվելիք ընտրական փաստաթղթերին: Երբեմն միայն քվեաթերթիկներն ու ընտրացուցակներն են նշվում:4 Այլ դեպքերում ծրարներն էլ են ցուցակի մեջ դրվում: Այս հոդվածը պետք է ուշադիր վերանայվի, որպեսզի հավաստիանանք, որ այն ճշգրտորեն նկարագրի օրենսդրի մտադրությունը ընտրության գործընթացում:

34. Ընտրատարածքային հանձնաժողովի անդամների փոխարինումը (Ընտրական Օրենսգրքի Հոդված 53-ի, պարբերություն 2). Համաձայն փոփոխությունների նախագծի Հոդված 38-ի, տեղամասային ընտրական հանձնաժողովները պետք է որոշեն ընթացակարգերը` իրենց վերը նշված գործառույթներում հանձնաժողովի անդամներին հանձնաժողովի այլ անդամներով փոխարինելու հարցում: Մնում է տեսնել, թե ինչպես կգործի ռոտացիոն համակարգը գործնականում, եւ արդյո՞ք չի ստեղծի լրացուցիչ խնդիրներ:

35. Քվեաթերթիկները ստորագրելու համար թանաքի գույնը փոխելու պահանջ (Ընտրական Օրենսգրքի Հոդված 53-ի, պարբերություն 3). Փոփոխությունների նախագծի Հոդվածը 38-ը ավելացնում է նոր նախադասություն պարբերություն 3-ում, որը թույլ է տալիս Տեղամասային հանձնաժողովի անդամին կամ վստահված անձին պահանջելու փոխել թանաքի գույնը, որը օգտագործվում է կնքելու քվեաթերթիկները եւ ծրարները: Այնուամենայնիվ, հոդվածը պահանջում է նման որոշում ընդունել այն դեպքում միայն «եթե կան տարբեր առաջարկներ» թանաքի գույնի վերաբերյալ: Սա առաջարկում է, որ մի պահանջը պետք է տրվի տեղամասային հանձնաժողովի կողմից: Եթե սա է մտադրությունը, ապա այն պետք է պարզորոշ նշվի հոդվածում: Նաեւ պետք է պարզորոշ նշվի արդյո՞ք սահմանափակում կա պահանջների քանակի վերաբերյալ`տեղամասային հանձնաժողովի մեկ անդամի կամմեկ վստահված անձի կողմից:

36. Քվեների հաշվման, ամփոփման ու արձանագրությունների ընթացակարգերը (Ընտրական Օրենսգրքի Հոդված 60, 601, 61 եւ 62). Փոփոխությունների նախագծի 45, 46 եւ 47 հոդվածները նախատեսում ենբարդ ընթացակարգ քվեները հաշվելու, քվեների արդյունքները ամփոփելու եւ ընտրական արձանագրություններ կազմելու համար, որը հեշտ չի լինի իրականացնել Տեղամասային ընտրական հանձնաժողովների (ՏԸՀ) կողմից: Սա մասնակիորեն պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ քվեաթերթիկների ծրարների եւ քվեաթերթիկների հաստատված նմուշին համապատասխանելը պետք է ստուգվի առանձին-առանձին: Բացի դրանից նախատեսվում են ընտրության արդյունքների վերաբերյալ միջանկյալ արձանագրություններ` միջանկյալ ծրարներով5 : Նույնիսկ եթե փոփոխությունները նպատակ ունեն բարելավելու ընթացակարգի ամբողջականությունը, մնում է տեսնել, թե գործնականում արդյո՞ք ընթացակարգը գործում է առանց դժվարությունների եւ ժամանակի ուշացման: Փոփոխությունների նախագծով նախատեսված նման բարդ ընթացակարգը, ավելացնում է սխալների հնարավորությունը եւ պահանջում է ԸՏՀ-ի անդամների ուսուցման համար լրացուցիչ ջանքեր: Ավելի մտահոգիչ է այն, որ այս դժվարությունը կարող է այնպիսի լուրջ ճեղքվածքներ ստեղծել ընտրական գործընթացում, որ որոշ քվեարկողների քվեներ կարող հաշվված չլինե, եւ ընտրության օրինականությունը կդրվի վտանգի տակ:

37. Նախնական արդյունքների հրապարակման վերջնաժամկետը (Ընտրական Օրենսգրքի Հոդված 631-ի, պարբերություն 1). Փոփոխությունների նախագծի Հոդված 51-ը ԿԸՀ կողմից քվեարկությունից հետո նախնական արդյունքների հրապարակման վերջնաժամկետը 28 ժամից կրճատում է 24 ժամի: Նախնական արդյունքների ավելի վաղ հրապարակումն իհարկե ցանկալի է, մնում է տեսնել, թե արդյո՞ք վերջնաժամկետը իրատեսական է: Պետք է հստակ լինի, որ ոչ միայն ավելի վաղ հրապարակելու անհրաժեշտություն կա, այլեւ նախնական արդյունքների ճշգրիտ հիմնավորման:

38. Մեկ տեղի համար մեկ թեկնածուի ընտրությունը (Ընտրական Օրենսգրքի Հոդված 84-ի, պարբերություն 2). Փոփոխությունների նախագծի Հոդված 67-ում ասվում է, որ «եթե առաջադրվել է միայն մեկ թեկնածու է, ապա նա համարվում է ընտրված, եթե ընտրությանը մասնակցած մարդկանց կեսից ավելին քվեարկել է նրա օգտին»: Այս հոդվածը չի սահմանում, թե ինչպես են որոշում «ընտրությանը մասնակցած» ընտրողների թիվը: Սա կարող է հիմնված լինի այն անձանց քանակի վրա, որոնք ընտրական տեղամասերում ստորագրել են ընտրացուցակները կամ քվեատուփերում առկա քվեաթերթիկների քանակի վրա: Չի բացառվում, որ այս թվերը տարբեր լինեն մեկ ընտրության ժամանակ. հնարավոր է որ քվեարկողներին չհաջողվի ստորագրել ընտրացուցակները կամ քվեաթերթիկը գցել քվեատուփի մեջ: Այս հոդվածը այդ թվի որոշման վերաբերյալ պետք է նախատեսի լրացուցիչ տեքստ: Այս մտահոգությունը վերաբերում է նաեւ Ընտրական Օրենսգրքի Հոդված 133-ի պարբերություն 2-ին (Փոփոխությունների նախագծի Հոդված 96-ը): Այնուամենայնիվ, քվեարկողներին տարբեր թեկնածուների միջեւ իսկապես ընտրություն ապահովելու համար ցանկալի կլինի, որ ընտրություններին առաջադրվեն մեկից ավելի թեկնածուներ:

39. Նախագահական ընտրություններ անցկացնելու ժամանակային սահմանափակումներ (Ընտրական Օրենսգրքի Հոդված 90-ի, պարբերություն 1). Փոփոխությունների նախագծի Հոդված 71-ը նախատեսում է, որ նոր նախագահական ընտրությունների քվեարկությունը համաձայն Ընտրական Օրենսգրքի Հոդված 90-ի` պետք է տեղի ունենա նոր ընտրությունների անցկացման մասին հայտարարությունից հետո 40-րդ օրը (գործող օրենսգրքով նախատեսված «քվեարկության օրվանից հետո 40-րդ օրվա» փոխարեն): Այնդուհանդերձ, հայտարարություն անելու համար ժամանակային սահմանափակումը ճշգրտված չէ այնտեղ:

40. Ընտրակարգ (Ընտրական Օրենսգրքի Հոդված 115-ի, պարբերություն 2, 3, 4, 5 եւ 9). Փոփոխությունների նախագծի Հոդված 84-ը սահմանում է Ազգային Ժողովում 90 մանդատի համար համամասնական ներկայացուցչություն եւ դրա իրավական շեմերը: Այդուհանդերձ անգլերեն տեքստը ճշգրտորեն չի սահմանում մանդատները թեկնածուների ցուցակներում բաշխելու մաթեմատիկական բանաձեւը: Մանդատները բաշխելու մաթեմատիկական բանաձեւը պետք է պարզորոշ սահմանվի այնպես, որ հարցեր չառաջանան, թե որն է մանդատները բաշխելու պատշաճ մեթոդը:

41. Ընտրությունները չեղյալ համարելու պայմանները (Ընտրական Օրենսգրքի Հոդված 134-ի, պարբերություն 5). Փոփոխությունների նախագծի Հոդված 97-ում ասվում է, որ համայնքի ավագանու անդամ առաջադրված թեկնածուների ընտրությունն անվավեր է ճանաչվում, եթե ձայների քանակի անճշտությունների չափը անհնար է դարձնում հաղթողներին պարզելու հնարավորությունը, որոնց քանակը պետք է լինի համայնքի ավագանու անդամների առնվազն կեսը, ինչպես նշվում է Հոդված 120-ի կետ 2-ում. «ընտրված եւ չընտրված թեկնածուների քվեաթերթիկների տարբերությունն ավելի քիչ է կամ հավասար համայնքի ավագանու անդամ թեկնածուների քանակի եւ անճշտությունների քանակի միջեւ եղած տարբերության հարաբերակցությանը»: Այս տեքստն անորոշ է եւ հիմք ընդունելով ընտրություններում տեղ գտած անճշտությունների ընդհանուր թիվը`կամայականորեն «անճշտությունների հարաբերակցություն» է կիրառում բոլոր թեկնածուների նկատմամբ: Անվավեր ճանաչելու այս սկզբունքը հետագա տեքստում կարծես թե հակասում է Հոդված 134-ի կետ 5-ի հաջորդ նախադասությամբ անվավեր ճանաչելու սկզբունքի հետ, որը անվավեր է ճանաչում է, եթե «ընտրությունների նախապատրաստման եւ անցկացման ընթացքում տեղի են ունեցել սույն օրենսգրքի այնպիսի խախտումներ, որոնք կարող էին ազդել ընտրությունների արդյունքների վրա»: Անվավեր լինելու այս սկզբունքը հիմնված է հնարավոր «ազդեցության» վրա, անկախ նրանից արդյո՞ք այն կարող է ազդել թեկնածուին հաղթող ճանաչելու վրա: Հոդված 134-ի, պարբերություն 5-ը պետք է շարադրվեր ավելի ճշգրիտ ձեւակերպմամբ անճշտությունների եւ խախտումների պատճառով անվավեր ճանաչելու վերաբերյալ Ընտրական Օրենսգրքի սկզբունքները, պետք է հիմնված լինեն այն բանի վրա, թե արդյո՞ք չեն ազդում թեկնածուներին հաղթող ճանաչելու վրա:

42. Ընտրական խախտումների հետաքննություն. Ընտրական Օրենսգրքի մի քանի հոդվածներում (օրինակ` Հոդված 6, Հոդված 9-ի կետ 2, Հոդված 12-ի կետ 2, Հոդված 33-ի կետ 9, Հոդված 63-ի կետ 2, Հոդված 631-ի կետ 10), Քրեական Օրենսգրքի մի քանի հոդվածներ (Հոդվածներ 149-154), ինչպես նաեւ Ընտրական Օրենսգրքի (օրինակ` Հոդվածներ 3, 5, 8, 23, 49) եւ Քրեական Օրենսգրքի (Հոդվածներ 1-12) վերաբերյալ մի շարք փոփոխությունների նախագծեր ընտրական խախտումների համար նախատեսում են իրավական պատիժ, քրեական գործեր հարուցում կամ ավելի խիստ տույժեր: Ելնելով այն հանգամանքից, որ Հայաստանում նախորդ ընտրությունների ժամանակ դիտարկվել է ընտրախախտումների հետ կապված «անպատժելիության կուլտուրա», սկզբունքորեն շատ ողջունելի է, որ ընտրակարգը խախտողներն օրենքի առջեւ պատասխանատու լինեն: Այնուամենայնիվ, պետք է հավաստիացնել, որ ընտրություններ անցկացնող/մասնակցող անփորձ անձանց կողմից գործած չկանխամտածված «իսկական» սխալները, չեն քրեականացվի: Ավելին,պետք է մտապահել, որ օրենքում խիստ տույժերի ներառումը այնքան էլ օգտակար չէ, մինչեւ անօրինական արարքների փաստացի հետաքննելը, դատաքննելըեւ պատժելը: Այսպիսով, մնում է տեսնել, թե նոր փոփոխություններն ինչպես կկիրառվեն:

III. Վերանայման ենթակա փոփոխությունները

43. Ընտրական հանձնաժողովի անդամների ուսուցումը (ընտրական օրենսգրքի հոդված 34, կետ 1 )` նախագծի փոփոխությունների 24 հոդվածը Ընտրական հանձնաժողովի անդամների մասնագիտական ուսուցման կազմակերպումը դնում է «այն մարմինների եւ պաշտոնյաների վրա, որ ունեն Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովը կազմավորելու իրավասություն»… «Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովի հետ միասին». Հետագայում, մասնագիտական ուսուցում ստանալու թեկնածու նշանակելու իրավունքը` ընտրություններ անցկացնելու նպատակով պատկանում է «մարմիններին եւ պաշտոնյաներին, որ ունեն Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովը կազմելու իրավասություն”. Այսպիսով, թվում է, որ սովորական այն քաղաքացիները, ովքեր կցանկանան մասնակցել ուսուցումներին եւ որակավորում ստանան իրենց երկրում ընտրությունների անցկացման ժամանակ հասարակական ծառայություններ մատուցելու համար, իրավունք չունեն դա անելու`առանց հոդված 35-ի համաձայն` նշանակում ստանալու: Սա ցավալի փաստ է, քանի որ քաղաքականացնում է ուսուցողական ընթացքը, ինչը պետք է բաց լինի բոլոր քաղաքացիների համար: Այս փոփոխությունըմեկ քայլ հետ է եւ ընտրական վարչակազմը դարձնում է ավելի քիչ ընդգրկուն եւ բազմակարծ:
44. Ընտրական հանձնաժողովի անդամներին ետ կանչելը (ընտրական օրենսգրքի հոդված 38, կետ 2, ենթակետ9 )` նախագծի փոփոխությունների 28 հոդվածը կրկին մտցնում է նշանակված ընտրական հանձնաժողովի անդամների գործողությունների վերահսկելու իրավունքը` թույլ տալով «անձին կամ մարմնին, որը նշանակելու իրավունք ունի» ետ կանչել անդամին6 : Ետ կանչելու հնարավորությունը, ինչը նախկինում քննադատվել է Վենետիկի հանձնաժողովի եւ ԵԱՀԿ/ՄԺԻԳՀ կողմից, վերացվել էր 2002 թվականին7 : Ցավալի է, որ ետ կանչելը նորից է մտցվում, քանի որ դա նշանակում է որ ետ կանչված անձը քաղաքականորեն պատասխանատու է նշանակող մարմնի առջեւ: Դա նրանց չեզոքության եւ անկախ գործելու հնարավորության վրա լուրջ կասկածների տեղիք է տալիս: Ընտրական հարցերում բարենպաստ գործունեության կանոնագրքի սահմանում է, որ այն մարմինները որոնք նշանակում են ընտրական հանձնաժողովի անդամներին չպետք է նրանց ետկանչի հնարավորություն ունենան, քանի որ դա նրանց անկախության վերաբերյալ կասկածների կառաջացնի8 : Ետ կանչելու հնարավորությունը կրկին մտցնելը մեկ քայլ հետ է, որըընտրական վարչակազմը դարձնում է առավել քաղաքական եւ ավելի քիչ անկախ:
45. Տեսաձայնագրումը (ընտրական օրենսգրքի հոդված 47, կետ 2)` փոփոխությունների նախագծի հեղինակները առաջարկել են ներմուծել քվեարկության եւ քվեարկության արդյունքների ամփոփման տեսաձայնագրում` համապատասխան ֆինանսական միջոցների առկայության դեպքում: Եթե չկան նման միջոցներ, նախագծի հեղինակները առաջարկել են ընդգրկել մի դրույթ, որը թույլ կտալ վստահված անձանց եւ դիտորդներին լուսանկարել, նկարահանել եւ տեսաձայնագրել քվերակությունը եւ քվեարկության արդյունքների ամփոփումը: Երկու տարբերակների մասին նշված է փոփոխությունների նախագծի 33 հոդվածում: Տեսախցիկների օգտագործման հնարավորությունը անհրաժեշտ է մանրամասն քննարկել: Չնայած դրանք կարող են օգտագործվել ընտրական խախտումները կանխելու կամ վավերագրելու նպատակով, դրանք կարող են ճնշել ընտրողներին կամ խախտել քվեարկության գաղտնիությունը: Շատ երկրներում տեսախցիկները չեն թույլատրվում (կամ միայն հատուկ թույլտվությամբ) ընտրատեղամասի ներսում`քվեարկության ժամանակ: Եթե չկա հիմնավորում, որ նման միջոցը պարտադիր է կեղծիքը կանխարգելելու եւ ընտրական ընթացքի օրինականությունըընտրողներին հավաստիացնելու գործում, ապա ընտրողի ճնշված լինելու գործոնըպետք է հաշվի առնվի որպես հարցի վերահսկում9 :
46. Քվեաթերթիկների պատրաստման եւ տպագրման հաստատումը (ընտրական օրենսգրքի հոդված 49¹ , կետ 6 եւ կետ 7). նախագծիփոփոխություններիհոդվածը35-ընախատեսում է, որ ԿԸՀ պետք է հաստատի միայն նախագահական եւ համամասնական ընտրակարգով խորհրդարանական ընտրությունների քվեաթերթիկների նմուշներիտպագրումը եւ պատրաստումը: Մեծամասնական ընտրակարգով խորհրդարանական եւ տեղական ընտրությունների ժամանակ դա տեղամասային ընտրական հանձնաժողովների պատասխանատվությունն է: Համենայն դեպս, գործընթացն առավել hաջող կլինի եթե ԿԸՀ-ն շարունակի հաստատելբոլոր ընտրությունների քվեաթերթիկների տպագրումը եւ պատրաստումը, հատկապես թե համամասնական եւ թե մեծամասնական ընտրակարգերով անցկացվող խորհրդանական ընտրությունների ժամանակ (տես CDL-AD(2005)027, պարբերություն 22): Քվեաթերթիկների արտադրության ընդհանուր պատասխանատվությունը նախընտրելի է դնել ԿԸՀ վրա, ինչպես դա արված է քվեաթերթիկների ծրարների արտադրության դեպքում (նոր հոդված 49¹ , կետ 11):
47. Ընտրողների ինքնության ստուգումներ: (Ընտրական օրենսգրքի հոդված 55,կետ 2 եւ հոդված 56, կետ 2 եւ հոդված 57 կետ 3 ). փոփոխությունների նախագծի 40 եւ 41 հոդվածներով նախատեսվում է, որ ընտրատեղամասում ընտրողների ինքնությունը պետք է ստուգվի 3 անգամ: Առաջին անգամ ընտրողին ստուգում է հանձնաժողովի այն անդամը, որը պատասխանատու է ընտրողի գրանցման համար /հոդված 55, կետ 2/. երկրորդ անգամ ստուգում է հանձնաժողովի այն անդամը, որը պատասխանատու է քվեաթերթիկի կնքման համար, եւ ի վերջո` հանձնաժողովի այն անդամը, որը պատասխանատու է քվեաթերթիկների ծրարիկնքման համար /համաձայն հոդված 57-ի կետ 3-ի/: Չնայած առաջարկված ընտրողի ինքնության բազմակի ստուգումները նպատակ ունեն ապահովել գործընթացի ամբողջականությունը, թվում է այդ ամենը ավելորդ է եւ դժվար: Նախ, միանգամայն անհասկանալի է, թէ ինչ հիմքերով եւ ինչ փաստաթղթերով է ստուգվում ընտրողները ինքնությունը հանձնաժողովի այն անդամների կողմից, ովքեր պատասխանատու են քվեաթերթիկը կամ քվեաթերթիկի փաթեթը կնքելու համար: Երկրորդը, ընտրատեղամասում ընտրողների ինքնությունը երեք անգամ ստուգելը շատ բարդ եւ ժամանակատար ընթացակարգ է: Ընտրատեղամասի համապատասխան տեղակայման, ընտրողների հոսքի արդյունավետ կազմակերպման, հանձնաժողովների անդամների, վստահված անձանց եւ դիտորդների կողմից աշխատակազմի եւ ընտրողների գործողություններիհստակ պատկերացման դեպքում`բավարար կլինի ստուգումն անցկացնել միայն մեկ անգամ:
48. Քվեաթերթիկի կնքումը (Ընտրական օրենսգրքի հոդված 56-ի կետ 2 եւ հոդված 57-ի կետ 3 ). Փոփոխությունների նախագծի հոդվածներ 40-41-ը նույնպես նախատեսում են ինչպես քվեաթերթիկի, այնպես էլ քվեաթերթիկների ծրարի կնքում: Ակնհայտ է, որ կրկնակի կնքման այս ընթացակարգը նպատակ ունի ապահովել ընտրական փաստաթղթերիեւ քվեարկության ընթացքի ամբողջականություն: Համենայնդեպս, այն եղանակը, որով պետք է իրականացվի այս ընթացակարգը խիստ բարդ է եւ կարող է խնդրահարույց լինել քվեարկության գաղտնիության ապահովման գործում: Փոփոխությունների համաձայն, քվեաթերթիկը պատասխանատու հանձնաժողովի անդամի կողմից նախ տրվում է ընտրողին, այնուհետեւ ընտրողը գնում է հանձնաժողովի մեկ այլ անդամի մոտ, որը կնքում է քվեաթերթիկը եւ ծրարի հետ միասին վերադարձնում այն ընտրողին: Ընտրողը անցնում է քվեարկության խցիկ, որտեղ նշում է կատարում քվեաթերթիկի վրա եւ տեղադրում ծրարի մեջ: Վերջապես, մինչեւ ընտրողին քվեաթերթիկի ծրարը քվեատուփի մեջ գցել թույլ տալը`քվեաթերթիկի ծրարը կնքվում է հանձնաժողովի մեկ այլ անդամի կողմից: Նման ընթացակարգի վերաբերյալ երկու առարկությունկա: Առաջինը. Ընտրական հարցերում բարենպաստ գործունեության կանոնագրքի համաձայն` ք վեաթերթիկների վրա ստորագրությունների եւ կնիքի ամրագրումը չպետք է տեղի ունենա այն պահին, երբ թերթիկը ներկայացվում է քվեարկողին, քանի որ այն ստորագրողը կամ կնքողը կարող է նշան անել թերթիկի վրա, որի միջոցով այնուհետեւ հնարավոր կլինի քվեարկողին ճանաչել ձայների հաշվարկման ժամանակ, ինչն ընտրության գաղտնիության սկզբունքի ակնհայտ խախտում է։ Երկրորդ առարկությունը առավել կարեւոր է. քվեարկողը պետք է վերցնի իր քվեաթերթիկը եւ այդ պահից ոչ ոք չպետք է դիպչի դրան /տես CDL-AD(2002)023rev, կետեր 34-35/։ Այս երկու սկզբունքները, որոնք նպատակ ունեն ապահովել քվեի գաղտնիությունը, լրիվությամբ հաշվի չեն առնված առաջարկվող փոփոխությունների նախագծում:
49. Քվեարկության գաղտնիությունը (Ընտրական օրենսգրքի հոդված 56,կետ 4). Փոփոխությունների նախագծի հոդված 40-ի համաձայն, այն քաղաքացիները ովքեր հնարավորություն չունեն ինքնուրույն նշում կատարել քվեաթերթիկի վրա, իրավունք ունեն Ընտրատեղամասի ընտրական հանձնաժողովի երկու անդամի կամ երկու վստահված անձի հրավիրել իրենց հետ քվեարկության խցիկ: Մինչ այժմ, այդ ընտրողը իրավունքուներ քվեախցիկ հրավիրել «այլ անձի (սակայն ոչ վստահված անձի): Առաջին հայացքից սա թվում է բա