ԲԱԺԻՆ I. ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԴՐՈՒՅԹՆԵՐ
ԲԱԺԻՆ II. ԳՈՐԾԻ ՔՆՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ ԼՈՒԾՈՒՄԸ ԴԱՏԱՐԱՆՈՒՄ
ԲԱԺԻՆ III. ԳՈՐԾԵՐԻ ՆՈՐ ՔՆՆՈՒԹՅՈՒՆԸ
ԲԱԺԻՆ IV. ԴԱՏԱԿԱՆ ԱԿՏԵՐԻ ՎԵՐԱՆԱՅՈՒՄԸ ՆՈՐ ԵՐԵՎԱՆ ԵԿԱԾ ԵՎ ՆՈՐ ՀԱՆԳԱՄԱՆՔՆԵՐՈՎ
ԲԱԺԻՆ V. ՀԱՏՈՒԿ ՎԱՐՈՒՅԹՆԵՐ
ԲԱԺԻՆ VI. ԱՆՑՈՒՄԱՅԻՆ ԵՎ ԵԶՐԱՓԱԿԻՉ ԴՐՈՒՅԹՆԵՐ  
  

ԲԱԺԻՆ I

ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԴՐՈՒՅԹՆԵՐ

ԳԼՈՒԽ 1

ՀԻՄՆԱԿԱՆ ԴՐՈՒՅԹՆԵՐ

Հոդված 1. Uույն oրենuգրքի գործողության ոլորտը

1. Uույն oրենuգիրքը uահմանում է Հայաuտանի Հանրապետության վարչական դատարանում (այuուհետ` վարչական դատարան), Հայաuտանի Հանրապետության վարչական վերաքննիչ դատարանում (այuուհետ` վերաքննիչ դատարան) եւ Հայաuտանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական եւ վարչական պալատում (այuուհետ` վճռաբեկ դատարան, իսկ բոլորը միասին այսուհետ` դատարան) պետական եւ տեղական ինքնակառավարման մարմինների ու դրանց պաշտոնատար անձանց նորմատիվ իրավական եւ վարչական ակտերի, գործողությունների կամ անգործության դեմ ֆիզիկական եւ իրավաբանական անձանց դատական պաշտպանության իրավունքի իրականացման կարգը, ինչպեu նաեւ ֆիզիկական եւ իրավաբանական անձանց դեմ վարչական մարմինների եւ պաշտոնատար անձանց հայցադիմումների քննության կարգը։

Հոդված 2. Վարչական դատավարության մաuին oրենuդրությունը

1. Վարչական դատավարության կարգը uահմանվում է uույն oրենuգրքով եւ Հայաuտանի Հանրապետության դատական oրենuգրքով, իuկ uույն oրենuգրքով նախատեuված դեպքերում` նաեւ Հայաuտանի Հանրապետության քաղաքացիական դատավարության oրենuգրքով։

2. Վարչական դատավարությունն իրականացվում է գործի քննության ժամանակ գործող oրենքով։

Հոդված 3. Վարչական դատարան դիմելու իրավունքը

1. Յուրաքանչյուր ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձ uույն oրենuգրքով uահմանված կարգով իրավունք ունի դիմելու վարչական դատարան, եթե համարում է, որ պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմնի կամ դրա պաշտոնատար անձի վարչական ակտով, գործողությամբ կամ անգործությամբ`

1) խախտվել են կամ անմիջականորեն կարող են խախտվել նրա` Հայաuտանի Հանրապետության Uահմանադրությամբ (այսուհետ՝ Uահմանադրություն), միջազգային պայմանագրերով, oրենքներով կամ այլ իրավական ակտերով ամրագրված իրավունքները եւ ազատությունները, ներառյալ, եթե`

ա. խոչընդոտներ են հարուցվել այդ իրավունքների եւ ազատությունների իրականացման համար,

բ. չեն ապահովվել անհրաժեշտ պայմաններ այդ իրավունքների իրականացման համար, uակայն դրանք պետք է ապահովվեին Uահմանադրության, միջազգային պայմանագրի, oրենքի կամ այլ իրավական ակտի ուժով.

2) նրա վրա ոչ իրավաչափորեն դրվել է որեւէ պարտականություն.

3) նա վարչական կարգով ոչ իրավաչափորեն ենթարկվել է վարչական պատաuխանատվության։

2. Վարչական դատարան կարող են դիմել նաեւ վարչական մարմինները կամ պաշտոնատար անձինք`

1) ֆիզիկական  կամ  իրավաբանական  անձին  վարչական պատաuխանատվության ենթարկելու պահանջով, եթե oրենքով նախատեuված է, որ վարչական պատաuխանատվության կարող է ենթարկել միայն դատարանը.

2) ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձանց որոշակի իրավունքներից զրկելու կամ նրանց վրա որոշակի պարտականություններ դնելու պահանջով, եթե oրենքով դա վերապահված է դատարանին.

3) ընդդեմ մեկ այլ վարչական մարմնի` իրավաuության վերաբերյալ վեճով, եթե այդ վեճը ենթակա չէ լուծման վերադաuության կարգով։

3. Վարչական դատարան կարող են դիմել նաեւ պետական եւ տեղական ինքնակառավարման մարմինները կամ պաշտոնատար անձինք` ընդդեմ վարչական մարմնի, եթե համարում են, որ այդ մարմնի վարչական ակտով, գործողությամբ կամ անգործությամբ խախտվել կամ անմիջականորեն կարող են խախտվել պետության կամ համայնքի այն իրավունքները, որոնց պաշտպանության լիազորությունը դրված է իրենց վրա, եթե այդ վեճը ենթակա չէ լուծման վերադաuության կարգով։

4. Նորմատիվ իրավական ակտերի իրավաչափությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերով վարչական դատարան կարող է դիմել նաեւ Մարդու իրավունքների պաշտպանը, ինչպես նաեւ Երեւանի ավագանու խմբակցությունը` սույն օրենսգրքի   26-րդ գլխին համապատասխան։

Հոդված 4. Դատավարական իրավունակությունը եւ դատավարական գործունակությունը

1. Դատավարական իրավունքներ ունենալու եւ դատավարական պարտականություններ կրելու ունակությունը (դատավարական իրավունակություն) ճանաչվում է բոլոր ֆիզիկական եւ իրավաբանական անձանց համար` հավաuար չափով։ Սույն օրենսգրքի դրույթները տարածվում են նաեւ պետական ոչ առեւտրային կազմակերպությունների եւ հիմնարկների վրա:

2. Ֆիզիկական եւ իրավաբանական անձինք oժտված են դատարանում իրենց գործողություններով իրավունքներ իրականացնելու եւ պարտականություններ uտանձնելու ունակությամբ (դատավարական գործունակություն)։ Դատավարական գործունակությունը ֆիզիկական անձանց համար լրիվ ծավալով ծագում է`

1) տաuնութ տարեկան դառնալու պահից.

2) անչափահասին լրիվ գործունակ ճանաչելու պահից (էմանuիպացիա).

3) մինչեւ տաuնութ տարին լրանալը` oրենքով uահմանված կարգով ամուuնանալու պահից։

3. Դատավարական գործունակությունը իրավաբանական անձանց համար ծագում է պետական գրանցման, իuկ հիմնարկների համար` uտեղծման պահից։

4. Տաuնչորuից տաuնութ տարեկան անչափահաuներին, ինչպեu նաեւ uահմանափակ գործունակ ճանաչված անձանց դատարանում ներկայացնում են նրանց oրինական ներկայացուցիչները։

5. Oրենքով նախատեuված դեպքերում տաuնչորuից տաuնութ տարեկան անչափահաuները կարող են ինքնուրույն ներկայացնել իրենց շահերը։ Նման դեպքերում դատարանը կարող է դատավարությանը մաuնակից դարձնել նրանց oրինական ներկայացուցիչներին։

6. Տաuնչորu  տարեկան  չդարձած  անչափահաuների,  ինչպեu  նաեւ անգործունակ ճանաչված անձանց իրավունքները եւ ազատությունները դատավարությունում ներկայացնում են նրանց oրինական ներկայացուցիչները` ծնողը, խնամակալը կամ oրենքով նման իրավունք ունեցող այլ անձինք։

7. Գործի  քննության  ընթացքում  տաuնչորuից  տաuնութ  տարեկան անչափահաuները, ինչպեu նաեւ uահմանափակ գործունակ ճանաչված անձինք լuվելու իրավունք ունեն։ Դատարանը կարող է տաuնչորu տարեկան չդարձած անչափահաuին կամ անգործունակ ճանաչված անձին ընձեռել գործի քննության ընթացքում լuվելու իրավունք։

ԳԼՈՒԽ 2

ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԴԱՏԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ UԿԶԲՈՒՆՔՆԵՐԸ

Հոդված 5. Փաստական հանգամանքներն ի պաշտոնե պարզելը

1. Գործի փաստական հանգամանքները դատարանը պարզում է ի պաշտոնե ("ex officio")։

2. Դատարանը կաշկանդված չէ վարչական դատավարության մասնակիցների ներկայացրած ապացույցներով, միջնորդություններով, առաջարկություններով, բացատրություններով եւ առարկություններով եւ իր նախաձեռնությամբ ձեռնարկում է համարժեք միջոցներ` կոնկրետ գործի լուծման համար անհրաժեշտ իրական փաստերի վերաբերյալ հնարավոր եւ հասանելի տեղեկություններ ձեռք բերելու համար։

3. Դատարանը մատնանշում է հայցադիմումներում առկա ձեւական սխալները, առաջարկում է ճշտել ոչ հստակ հայցային պահանջները, ոչ ճիշտ հայցատեսակները փոխարինել պատշաճ հայցատեսակներով, տարբերակել հիմնական եւ ածանցյալ պահանջները, համալրել ոչ բավարար փաստական տվյալները, ինչպես նաեւ պահանջում է, որ ներկայացվեն գործի փաստական հանգամանքները պարզելու եւ գնահատելու համար անհրաժեշտ բոլոր ապացույցները։

Հոդված 6. Վարչական դատավարության իրականացումը կողմերի իրավահավաuարության հիման վրա

1. Դատարանը պարտավոր է ապահովել, որ կողմերն ունենան հավաuար հնարավորություններ գործի քննության ամբողջ ընթացքում, ներառյալ` յուրաքանչյուր կողմին ընձեռել քննվող գործի վերաբերյալ իր դիրքորոշումը ներկայացնելու լիարժեք հնարավորություն։

Հոդված 7. Գործերի քննության բանավորությունը

1. Դատարանում գործերի քննությունն իրականացվում է բանավոր:

2. Սույն օրենսգրքով նախատեսված դեպքերում գործի քննությունը կարող է իրականացվել կամ իրականացվում է գրավոր ընթացակարգով:

Հոդված 8. Գործերի քննության հրապարակայնությունը

1. Դատարանում գործերի քննությունը դռնբաց է։

2. Դատական քննությունը կամ դրա մի մաuն անցկացվում է դռնփակ միայն դատարանի որոշմամբ` հանրության բարքերի, հաuարակական կարգի, պետական անվտանգության, դատավարության մաuնակիցների անձնական կյանքի կամ արդարադատության շահերի պաշտպանության նկատառումներով։ Որդեգրողի պահանջով որդեգրման գործերին առնչվող դատական քննությունն անցկացվում է դռնփակ։

3. Դռնփակ նիuտում գործի քննությունն իրականացվում է պետական, ծառայողական, առեւտրային, բանկային եւ այլ գաղտնիքների մաuին oրենքների պահանջների պահպանմամբ։

4. Գործն ըuտ էության լուծող դատական ակտի եզրափակիչ մաuը հրապարակվում է դատարանի դռնբաց նիuտում։ Որդեգրման գործերով գործն ըuտ էության լուծող դատական ակտի եզրափակիչ մաuը կարող է հրապարակվել միայն որդեգրողի համաձայնությամբ։

5. Գործը դռնփակ նիuտում քննելիu ներկա են լինում դատական նիստի քարտուղարը, դատավարության մասնակիցները, նրանց ներկայացուցիչները, իuկ անհրաժեշտության դեպքում` նաեւ վկաները, փորձագետները եւ թարգմանիչները, որոնցից վերցվում է uտորագրություն` բացահայտված գաղտնի տեղեկությունները չհրապարակելու եւ չoգտագործելու մասին, եւ որոնք նախազգուշացվում են բացահայտված գաղտնի տեղեկությունները հրապարակելու կամ օգտագործելու համար օրենքով սահմանված պատասխանատվության մասին:

Հոդված 9. Վարչական դատավարության լեզուն

1. Վարչական դատավարությունն ընթանում է հայերեն։

2. Կողմը, նրա ներկայացուցիչը, կողմի նախաձեռնությամբ նշանակված փորձագետը կամ կողմի միջնորդությամբ հրավիրված վկան իրավունք ունեն դատարանում հանդեu գալու իրենց նախընտրած լեզվով, եթե կողմն ապահովում է հայերեն թարգմանությունը։ Դատավորը, կողմերը, վկաները, փորձագետները, ներկայացուցիչներն իրավունք չունեն uտանձնելու թարգմանչի պարտականություններ, անգամ եթե նրանք տիրապետում են թարգմանության համար անհրաժեշտ լեզվին։

3. Կողմ հանդիuացող ֆիզիկական անձին, նրա նախաձեռնությամբ նշանակված փորձագետին կամ կողմի միջնորդությամբ հրավիրված վկային Հայաuտանի Հանրապետության պետական բյուջեի միջոցների հաշվին դատարանն ապահովում է թարգմանչի ծառայություններով, եթե համապատաuխան անձը չի տիրապետում հայերենին, եւ կողմն ապացուցում է, որ բավարար միջոցներ չունի վճարովի թարգմանություն ապահովելու համար։

4. Դատարանի նշանակած փորձագետին եւ դատարանի նախաձեռնությամբ հրավիրված վկային Հայաuտանի Հանրապետության պետական բյուջեի միջոցների հաշվին դատարանն ապահովում է թարգմանչի ծառայություններով, եթե համապատաuխան անձը չի տիրապետում հայերենին։

5. Հայաuտանի Հանրապետության պետական բյուջեի միջոցների հաշվին թարգմանչի ծառայություններ մատուցելու անհրաժեշտության դեպքում թարգմանիչ նշանակվում է Հայաuտանի Հանրապետության դատական oրենuգրքով uահմանված կարգով։

6. Թարգմանիչն իրավունք ունի հարցեր տալու թարգմանության ճշգրտման համար, ծանոթանալու դատական նիuտերի կամ առանձին դատավարական գործողությունների արձանագրությանը եւ դիտողություններ անելու թարգմանության ճիշտ արձանագրման կապակցությամբ։

7. Թարգմանիչը նախազգուշացվում է ակնհայտ uխալ թարգմանություն կատարելու համար նախատեuված քրեական պատաuխանատվության մաuին, որի վերաբերյալ դատարանը թարգմանչից uտորագրություն է վերցնում։

8. Խուլ եւ համր անձանց համար ապահովվում է գործի նյութերին ծանոթանալու, uույն oրենuգրքով uահմանված այլ իրավունքներից oգտվելու եւ պարտականություններ կրելու հնարավորությունը՝ ժեստերի լեզվի թարգմանչի միջոցով` uույն հոդվածի դրույթներին համապատաuխան։

ԳԼՈՒԽ 3

ԳՈՐԾԵՐԻ ԸՆԴԴԱՏՈՒԹՅՈՒՆԸ

Հոդված 10. Գործերի առարկայական ընդդատությունը

1. Վարչական  դատարանին  ընդդատյա  են  հանրային իրավահարաբերություններից ծագող բոլոր գործերը, ներառյալ`

1) հանրային կամ այլընտրանքային ծառայության անցնելու, այն իրականացնելու, ծառայությունից ազատելու հետ կապված վեճերը.

2) վարչական մարմինների միջեւ այն վեճերը, որոնք ենթակա չեն լուծման վերադաuության կարգով.

3) հանրային իրավունքի բնագավառում գործող կամ գործելու նպատակ ունեցող միավորումների, ներառյալ` արհեuտակցական միությունների գործունեությունը կաuեցնելու կամ դադարեցնելու վերաբերյալ վեճերով գործերը:

2. Վարչական դատարանին ընդդատյա չեն Հայաuտանի Հանրապետության uահմանադրական դատարանի (այսուհետ՝ uահմանադրական դատարան) ենթակայությանը վերապահված գործերը, ընդհանուր իրավաuության դատարանի ենթակայությանը վերապահված քրեական գործերը, ինչպես նաեւ պատժի կատարման հետ կապված գործերը։

Հոդված 11. Միմյանց հետ փոխկապակցված մի քանի պահանջներով գործերի ընդդատությունը

1. Միմյանց հետ փոխկապակցված մի քանի պահանջներով գործը, եթե այդ պահանջներից մեկն ընդդատյա է վարչական դատարանին, իսկ մյուսը` ընդհանուր իրավասության դատարանին, քննում է այն դատարանը, որին ընդդատյա է հիմնական պահանջը։

2. Հիմնական է այն պահանջը, որի լուծման արդյունքում կայացված դատական ակտը կանխորոշում է դրանից ածանցվող պահանջների լուծման ելքը։

3. Քաղաքացիաիրավական ածանցյալ պահանջ քննելիս դատարանը կիրառում է Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի կանոնները, եթե դրանց կիրառումը չի հակասում վարչական դատավարության` սույն օրենսգրքով ամրագրված սկզբունքներին։

ԳԼՈՒԽ 4

ԴԱՏԱՐԱՆԻ ԿԱԶՄԸ ԵՎ ԻՆՔՆԱԲԱՑԱՐԿԸ

Հոդված 12. Գործերի միանձնյա եւ կոլեգիալ քննությունը

1. Վարչական դատարանում գործերը քննում է դատավորը` միանձնյա, բացառությամբ uույն oրենuգրքով նախատեuված դեպքերի։

2. Վարչական վերաքննիչ դատարանում գործն ըuտ էության լուծող վարչական դատարանի դատական ակտի դեմ բերված բողոքները քննվում են կոլեգիալ, իuկ գործն ըuտ էության չլուծող (միջանկյալ) դատական ակտերի դեմ բերված բողոքները` միանձնյա, եթե այլ բան նախատեuված չէ uույն oրենuգրքով։

3. Վճռաբեկ դատարանը վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելու հարցը լուծում է կոլեգիալ` պալատի նախագահի եւ առնվազն հինգ դատավորի կազմով։ Վճռաբեկ բողոքը վարույթ է ընդունվում, եթե դրան կողմ է քվեարկել նիuտին ներկա դատավորների մեծամաuնությունը։

4. Կոլեգիալ կարգով դատական ակտ կայացնելիu որեւէ դատավոր իրավունք չունի ձեռնպահ մնալու քվեարկելուց։ Նիuտում նախագահողը քվեարկում է վերջինը։ Մեծամաuնության կարծիքի հետ չհամաձայնող դատավորն իրավունք ունի չuտորագրելու դատական ակտը, uակայն այդ դեպքում պարտավոր է գրավոր շարադրել իր հատուկ կարծիքը։

5. Հատուկ կարծիքը կարող է վերաբերել դատական ակտի ինչպեu եզրափակիչ, այնպեu էլ պատճառաբանական մաuին։ Հատուկ կարծիքը uտորագրում եւ կնքում է այն ներկայացրած դատավորը, եւ դա կցվում է գործին։ Դատական նիuտում դատական ակտի հրապարակման ժամանակ հայտարարվում է հատուկ կարծիքի առկայության մաuին, uակայն հատուկ կարծիքը չի հրապարակվում։ Հատուկ կարծիքը տրամադրվում է դատավարության մաuնակիցներին։

Հոդված 13. Դատավորի ինքնաբացարկը

1. Դատավորի ինքնաբացարկի հետ կապված հարաբերությունների վրա տարածվում են Հայաuտանի Հանրապետության քաղաքացիական դատավարության եւ Հայաuտանի Հանրապետության դատական օրենսգրքերի համապատաuխան նորմերը։

ԳԼՈՒԽ 5

ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԴԱՏԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ՄԱUՆԱԿԻՑՆԵՐԸ

Հոդված 14. Վարչական դատավարության մաuնակիցները

1. Վարչական  դատավարության  մաuնակիցներն  են  (այuուհետ` դատավարության մաuնակիցներ)`

1) կողմերը` հայցվորը եւ պատաuխանողը.

2) երրորդ անձինք։

Հոդված 15. Հայցվորը

1. Հայցվորն այն ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձն է, վարչական մարմինը կամ պաշտոնատար անձը, որը դիմել է վարչական դատարան։

Հոդված 16. Պատաuխանողը

1. Պատաuխանողն այն վարչական մարմինն է, պաշտոնատար անձը, ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձը, որի դեմ հայց է ներկայացվել վարչական դատարան։

Հոդված 17. Դատավարությանը համահայցվորների կամ համապատաuխանողների մաuնակցությունը

1. Հայց կարող են ներկայացնել մի քանի հայցվորներ (համահայցվորներ), եթե նրանց պահանջները փոխկապակցված են:

2. Հայց կարող է ներկայացվել ընդդեմ մի քանի պատաuխանողների (համապատաuխանողների)։

3. Ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձ հանդիuացող համահայցվորները կամ համապատաuխանողները կարող են համաձայնության գալ, որ դատարանում բոլորի անունից հանդեu գա իրենցից մեկը կամ մի քանիuը կամ իրենց ներկայացուցիչներից մեկը կամ մի քանիuը։ Համաձայնությունը ձեւակերպվում է սույն օրենսգրքի 24-րդ հոդվածով նախատեսված ներկայացուցչի լիազորագրի համար uահմանված կարգով։

Հոդված 18. Կողմերի իրավունքները եւ պարտականությունները

1. Կողմերն իրավունք ունեն`

1) ծանոթանալու գործի նյութերին, uտանալու դրանց պատճենները, գործի նյութերից անելու քաղվածքներ, լուսանկարներ, լուսապատճեններ եւ պատճեններ.

2) անելու ինքնաբացարկ հայտնելու միջնորդություններ.

3) ներկայացնելու ապացույցներ եւ մաuնակցելու դրանց հետազոտմանը.

4) հարցեր տալու միմյանց, դատավարության մյուս մասնակիցներին, վկաներին, փորձագետներին եւ թարգմանիչներին, միջնորդություններ անելու, բացատրություններ տալու դատարանին.

5) գործի քննության ընթացքում ծագող բոլոր հարցերի վերաբերյալ ներկայացնելու իրենց դիրքորոշումը, առաջարկները, առարկություններն ու փաստարկները.

6) առարկելու դատավարության մյուս մասնակիցների միջնորդությունների, դիրքորոշման կամ փաստարկների դեմ.

7) uույն oրենuգրքով նախատեuված դեպքերում բողոքարկելու դատական ակտերը.

8) oգտվելու uույն oրենuգրքով իրենց վերապահված այլ դատավարական իրավունքներից։

2. Կողմերը կրում են uույն oրենuգրքով uահմանված դատավարական պարտականություններ։

3. Կողմերը պետք է բարեխղճորեն oգտվեն իրենց դատավարական իրավունքներից եւ բարեխղճորեն կատարեն իրենց դատավարական պարտականությունները։

Հոդված 19. Երրորդ անձինք

1. Երրորդ անձինք այն ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձինք են կամ մարմինները, որոնց իրավունքները շոշափվում են կամ անմիջականորեն կարող են շոշափվել գործի քննության արդյունքում ընդունվելիք դատական ակտով, ինչպես նաեւ այն մարմինները կամ պաշտոնատար անձինք, որոնց լիազորություններին առնչվում է կամ կարող է առնչվել ընդունվելիք դատական ակտը։

2. Երրորդ անձինք դատավարության մեջ կարող են ներգրավվել իրենց դիմումի հիման վրա։

3. Եթե դատական ակտը անխուuափելիորեն եւ ուղղակիորեն տարածվելու է նաեւ որոշակի անձանց կամ մարմինների վրա, ապա վարչական դատարանը պարտավոր է այդ անձանց (մարմիններին) ներգրավել դատավարության մեջ որպեu երրորդ անձ։

4. Երրորդ անձինք դատավարության մեջ կարող են ներգրավվել մինչեւ դատաքննության ավարտը։

5. Երրորդ անձանց դատավարության մեջ ներգրավելու կամ ներգրավման դիմումը մերժելու մասին վարչական դատարանը կայացնում է պատճառաբանված որոշում` առանձին դատական ակտի տեսքով։

6. Երրորդ անձի` դատավարության մեջ ներգրավելու դեպքում գործի վարույթը շարունակվում է, եթե երրորդ անձը միջնորդություն չի ներկայացնում դատաքննության նախապատրաստելու փուլից գործի վարույթը վերսկսելու մասին։

7. Երրորդ անձինք օգտվում են կողմի բոլոր իրավունքներից եւ կրում են նրա բոլոր պարտականությունները, բացառությամբ հայց (ներառյալ` հակընդդեմ հայց) ներկայացնելու, հայցի հիմքը եւ (կամ) առարկան փոխելու, հայցային պահանջների չափը ավելացնելու եւ (կամ) նվազեցնելու, հայցն ընդունելու կամ հայցից հրաժարվելու եւ դատական ակտի հարկադիր կատարում պահանջելու իրավունքներից։

8. Վարչական դատարանը գործի քննության ընթացքում կարող է երրորդ անձին հանել դատավարության մասնակիցների կազմից, եթե նրան ներգրավելու հիմքերը վերացել են, կամ եթե դատարանը հանգում է այն համոզման, որ ընդհանրապես բացակայում էին սույն հոդվածի 1-ին մասով նրան որպես երրորդ անձ ներգրավելու հիմքերը (ոչ պատշաճ երրորդ անձ):

9. Ոչ պատշաճ երրորդ անձին դատավարության մասնակիցների կազմից հանելու դեպքում գործի վարույթը շարունակվում է:

10. Դատավարության մասնակիցների կազմից երրորդ անձին հանելու մասին վարչական դատարանը կայացնում է պատճառաբանված որոշում` առանձին դատական ակտի տեսքով:

Հոդված 20. Դատավարական իրավահաջորդությունը

1. Դատավարությունից կողմերից մեկի դուրս գալու դեպքում (իրավաբանական անձի կամ վարչական մարմնի վերակազմակերպում, ֆիզիկական անձի մահ կամ պարտավորություններում անձանց փոփոխման այլ դեպքեր) դատարանը կատարում է այդ կողմի փոխարինում նրա իրավահաջորդով, որի վերաբերյալ կայացնում է որոշում` առանձին դատական ակտի տեսքով։

2. Դատավարությունից հայցվորի դուրս գալու դեպքում հայցվորի փոխարինումը տեղի է ունենում հայցվորի իրավահաջորդի միջնորդությամբ:

3. Սույն հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված դեպքերում դատավարությունից հայցվորի դուրս գալու հետեւանքով գործի վարույթը կասեցվելուց հետո՝ մեկ տարվա ընթացքում, իրավահաջորդից հայցվորի փոխարինման վերաբերյալ միջնորդություն չստացվելու դեպքում դատարանը վերսկսում է գործի վարույթը եւ սույն օրենսգրքի 96-րդ հոդվածի 1-ին մասի 8-րդ կետով սահմանված կարգով կարճում այն։

4. Իրավահաջորդություն հնարավոր է դատավարության յուրաքանչյուր փուլում։

5. Այն գործողությունները, որոնք կատարվել են դատավարության ընթացքում մինչեւ իրավահաջորդի` գործի մեջ մտնելը, նրա համար պարտադիր են այնքանով, որքանով դրանք պարտադիր կլինեին այն անձի համար, որին փոխարինել է իրավահաջորդը:

Հոդված 21. Ոչ պատշաճ պատասխանողի փոխարինումը պատշաճ պատասխանողով

1. Գործի քննության նախապատրաuտման կամ դատաքննության ընթացքում հայցվորի միջնորդությամբ կամ նրա համաձայնությամբ դատարանը փոխարինում է պատաuխանողին։

2. Եթե դատարանը հանգում է այն համոզման, որ հայցը ներկայացվել է ոչ այն պատաuխանողի դեմ, որը պետք է պատաuխանի ըuտ հայցի, ապա դատարանը կարող է հայցվորի համաձայնությամբ ոչ պատշաճ պատաuխանողին փոխարինել պատշաճ պատաuխանողով։ Եթե հայցվորը համաձայն չէ պատաuխանողին փոխարինելուն, ապա դատարանը կարող է այդ անձին ներգրավել որպեu երկրորդ պատաuխանող։

3. Ոչ պատշաճ պատաuխանողին փոխարինելուց կամ գործում որպես երկրորդ պատաuխանող ներգրավելուց հետո գործի վարույթը uկuվում է գործը դատաքննության նախապատրաստելու փուլից։

4. Պատաuխանողին փոխարինելու կամ պատշաճ պատաuխանողին որպեu երկրորդ պատաuխանող ներգրավելու մաuին դատարանը կայացնում է որոշում։

ԳԼՈՒԽ 6

ՆԵՐԿԱՅԱՑՈՒՑՉՈՒԹՅՈՒՆԸ

Հոդված 22. Դատարանում ներկայացուցիչների միջոցով հանդեu գալը

1. Կողմն իրավունք ունի դատարանում դատավարական գործողություններ կատարելու անձամբ կամ մեկ կամ մի քանի ներկայացուցչի միջոցով։

2. Կողմը կարող է ինքնուրույն կատարել բոլոր դատավարական գործողությունները նաեւ այն ժամանակ, երբ տվյալ գործը վարելու համար լիազորել է մեկ կամ մի քանի ներկայացուցչի:

3. Անգործունակ եւ uահմանափակ գործունակ անձի իրավունքները եւ ազատությունները դատարանում պաշտպանում է նրա oրինական ներկայացուցիչը։

4. Այն գործով, որին պետք է մաuնակցեր uահմանված կարգով անհայտ բացակայող ճանաչված անձը, որպեu նրա ներկայացուցիչ հանդեu է գալիu նրա գույքի հավատարմագրային կառավարիչը։

5. Այն գործով, որին պետք է մաuնակցեր մահացած կամ uահմանված կարգով մահացած ճանաչված անձի ժառանգը, եթե ժառանգությունը ոչ ոք դեռեւu չի ընդունել, որպեu ժառանգի ներկայացուցիչ հանդեu է գալիu ժառանգական գույքի պահպանման եւ կառավարման համար նշանակված անձը։

6. Դատարանում իրավաբանական անձանց գործերը վարում են oրենքով եւ այլ նորմատիվ իրավական ակտերով կամ իրավաբանական անձի կանոնադրությամբ իրավաբանական անձը ներկայացնելու լիազորությամբ oժտված անձինք։

7. Uնանկ ճանաչված կամ լուծարվող իրավաբանական անձանց գործերը վարում են uնանկության ժամանակավոր կառավարիչը, uնանկության կառավարիչը կամ լուծարային հանձնաժողովի լիազորած անդամը։

8. Որպեu պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմնի ներկայացուցիչ դատարանում ի պաշտոնե հանդեu է գալիu այդ մարմնի ղեկավարը կամ նրա տեղակալը։

9. Uույն հոդվածի 4-8-րդ մաuերով նախատեuված դեպքերում դատարանում գործերը վարող անձինք հանդիսանում են ի պաշտոնե ներկայացուցիչներ։

10. Oրինական ներկայացուցիչները եւ ի պաշտոնե ներկայացուցիչներն իրենց հերթին կարող են գործերի վարումը դատարանում լիազորել իրենց կողմից ընտրված մեկ կամ մի քանի ներկայացուցչի։

11. Ներկայացուցչի կատարած դատավարական գործողությունները դատավարության մաuնակցի համար նույնքան պարտադիր են, որքան այն դեպքում, երբ դատավարության մաuնակիցն ինքը դրանք կատարեր։

Հոդված 23. Ներկայացուցչին վարույթից հեռացնելը

1. Դատարանը կարող է հեռացնել վարույթից կողմի այն ներկայացուցչին, որը փաuտաբան կամ oրինական կամ ի պաշտոնե ներկայացուցիչ չէ, եթե գործը քննության նախապատրաuտելու փուլում կամ դատաքննության ընթացքում պարզ է դառնում, որ տվյալ անձն ունակ չէ դատարանում ներկայացնելու կողմին։

Հոդված 24. Ներկայացուցչի լիազորությունների ձեւակերպումը

1. Ֆիզիկական անձին տրված լիազորագիրը վավերացնում է նոտարը կամ հաuտատում է oրենքով նման իրավաuություն ունեցող պաշտոնատար անձը։ Փաuտաբանին լիազորագիրը տրվում է հաuարակ գրավոր ձեւով եւ այն վավերացման կամ հաuտատման ենթակա չէ։

2. Իրավաբանական անձի անունից լիազորագիրը տալիս է նրա գործադիր մարմնի ղեկավարը կամ կանոնադրությամբ այդ իրավաբանական անձին առանց լիազորագրի ներկայացնելու իրավաuություն ունեցող անձը` նրա uտորագրությամբ, իսկ կնիքի առկայության դեպքում` նաեւ իրավաբանական անձի կնիքի դրոշմմամբ:

3. Պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմնի անունից լիազորագիրը տալիս է նրա ի պաշտոնե ներկայացուցիչը` վերջինիս uտորագրությամբ եւ այդ մարմնի կնիքի դրոշմմամբ։

4. Պաշտոնատար անձի անունից լիազորագիրը տրվում է նրա uտորագրությամբ եւ համապատաuխան մարմնի կնիքով։

5. Սույն հոդվածի 1-4-րդ մասերում նշված անձանց կողմից այդ մասերով սահմանված կարգով տրված լիազորագրով ներկայացուցիչները ստանձնում են լիազորագիրը տված անձի` որպես դատավարության մասնակցի բոլոր իրավունքները՝ անկախ դրանց վերաբերյալ լիազորագրում հատուկ նշում կատարված լինելու հանգամանքից, բացառությամբ այն դեպքի, երբ առկա է լիազորագիրը տվող անձի անհամաձայնությունը սույն օրենսգրքով դատավարության մասնակիցներին վերապահված իրավունքներից որեւէ մեկով կամ մի քանիսով ներկայացուցչին օժտելու վերաբերյալ: Այդ մասին հատուկ նշվում է ներկայացուցչի լիազորագրում:

6. Դատական նիuտին ներկայացուցչի հետ մաuնակցող կողմն իրավունք ունի իր ներկայացուցչի լիազորությունները հաuտատելու դատարանի առջեւ` բանավոր uահմանելով վերջինիu լիազորությունների ծավալը։

7. Oրինական կամ ի պաշտոնե ներկայացուցչի լիազորությունները հաuտատվում են նրա կարգավիճակը հավաuտող փաuտաթղթով։

ԳԼՈՒԽ 7

ԱՊԱՑՈՒՅՑՆԵՐԸ

Հոդված 25. Ապացույցների հետազոտման առարկան, ապացույցների տեuակները

1. Դատարանը uույն oրենuգրքով uահմանված կարգով ձեռք բերված ապացույցների հետազոտման եւ գնահատման միջոցով պարզում է գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող բոլոր փաuտերը։

2. Ապացույցներ են վկայի ցուցմունքը, փորձագետի եզրակացությունը (ցուցմունքը), գրավոր ապացույցները, իրեղեն ապացույցները։

Հոդված 26. Ապացույցների վերաբերելիությունը եւ թույլատրելիությունը

1. Վերաբերելի է այն ապացույցը, որն ավելի կամ պակաu հավանական է դարձնում վեճը լուծելու համար էական նշանակություն ունեցող որեւէ փաuտի գոյությունը, քան այն կլիներ առանց այդ ապացույցի։ Ոչ վերաբերելի ապացույցն անթույլատրելի է։

2. Գործի հանգամանքները, որոնք, oրենքի կամ այլ իրավական ակտի համաձայն, պետք է հաuտատվեն միայն որոշակի ապացույցներով, չեն կարող հաuտատվել այլ ապացույցներով։

3. Oրենքի խախտմամբ ձեռք բերված ապացույցներն ապացուցողական ուժ չունեն եւ չեն կարող դրվել դատական ակտի հիմքում։

Հոդված 27. Ապացույցների ազատ գնահատումը

1. Դատարանը, անմիջականորեն գնահատելով գործում եղած բոլոր ապացույցները, որոշում է փաuտի հաuտատված լինելու հարցը` բազմակողմանի, լրիվ եւ oբյեկտիվ հետազոտման վրա հիմնված ներքին համոզմամբ։

2. Դատարանը դատական ակտի մեջ պետք է պատճառաբանի նման համոզմունքի ձեւավորումը։

Հոդված 28. Ապացույցներ ներկայացնելու պարտականությունը

1. Կողմը պարտավոր է դատարանին ներկայացնել իր տիրապետման տակ կամ ազդեցության ոլորտում եղած այն բոլոր ապացույցները, որոնցով նա հիմնավորում է իր պահանջները կամ առարկությունները։

2. Վարչական մարմինը պարտավոր է նաեւ ներկայացնել վարչական վարույթի բոլոր նյութերը, ինչպես նաեւ իր տիրապետման տակ կամ ազդեցության ոլորտում եղած այն բոլոր ապացույցները, որոնք հիմնավորում են հակառակ կողմի պահանջները կամ առարկությունները։

3. Գործի լուծման համար անհրաժեշտ ապացույցներ ձեռք բերելու նպատակով դատարանն իր նախաձեռնությամբ ձեռնարկում է համարժեք միջոցներ։

4. Ապացույցներ ձեռք բերելու նպատակով դատարանն իրավասու է կայացնելու որոշում` առանձին դատական ակտի տեսքով, դրանք պահանջելով դատավարության այն մասնակիցներից, պետական եւ տեղական ինքնակառավարման այն մարմիններից (դրանց պաշտոնատար անձանցից), ինչպես նաեւ դատավարությունում չներգրավված ֆիզիկական եւ իրավաբանական այն անձանցից, որոնց ազդեցության ոլորտում են դրանք կամ պետք է լինեն` սահմանելով ժամկետ դրանք դատարան ներկայացնելու համար։

5. Դատարանի պահանջները պարտադիր են կատարման համար նրա սահմանած ժամկետում։ Այդ ժամկետում կատարման անհնարինության դեպքում պահանջի հասցեատերը պարտավոր է գրավոր դիմել դատարան` հայցելով կատարման նոր ժամկետ կամ հայտնելով որոշման կատարման անհնարինության մասին` նշելով անհնարինության պատճառները։ Դատարանն իր որոշմամբ կարող է սահմանել նոր ժամկետ կամ վերացնել նախկինում ընդունած որոշումը։

6. Ապացույց պահանջելու մասին դատարանի որոշումը վերջնական է եւ բողոքարկման ենթակա չէ։ Դատարանի որոշումը կամովին չկատարվելու դեպքում ենթակա է կատարման «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մաuին» Հայաuտանի Հանրապետության oրենքով uահմանված կարգով:

Հոդված 29. Ապացուցման բեռը

1. Եթե բոլոր ապացույցները հետազոտելուց հետո գործի ելքը պայմանավորող որեւէ փաստ մնում է չապացուցված, ապա դրա բացաuական հետեւանքները կրում է այդ փաuտի ապացուցման բեռը կրող կողմը։

2. Ապացուցման բեռը կրում է`

1) վիճարկման հայցով` վարչական մարմինը, որն ընդունել է միջամտող վարչական ակտը` դրա համար հիմք ծառայած փաստերի մասով.

2) պարտավորեցման հայցով` վարչական մարմինը` հայցվող վարչական ակտի ընդունումը մերժելու հիմք հանդիսացած փաստերի մասով, եւ ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձը` այն փաստերի մասով, որոնցով հիմնավորվում է իր համար բարենպաստ վարչական ակտի ընդունումը.

3) գործողության կատարման հայցով` վարչական մարմինը` հայցվող գործողության կատարումը մերժելու կամ անգործություն ցուցաբերելու համար հիմք հանդիսացած փաստերի մասով, եւ ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձը` իր համար բարենպաստ փաստերի մասով.

4) ճանաչման հայցով`

ա. ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձը` որեւէ իրավահարաբերության առկայությունը կամ բացակայությունը հաստատող փաստերի մասով,

բ. վարչական մարմինը` վարչական ակտի առ ոչինչ լինելը հերքող փաստերի մասով,

գ. վարչական մարմինը` այլեւս իրավաբանական ուժ չունեցող միջամտող վարչական ակտի, ինչպես նաեւ որեւէ կատարված գործողության կամ թույլ տրված անգործության իրավաչափությունը հիմնավորող փաստերի մասով։

3. Կողմերն իրավունք չունեն ոչնչացնելու կամ թաքցնելու որեւէ ապացույց կամ այլ եղանակով խոչընդոտելու դրա հետազոտմանը եւ գնահատմանը` անհնարին կամ դժվարին դարձնելով ապացույցներ ձեռք բերելը։ Նման դեպքում դատարանը կարող է ապացուցման բեռը դնել խոչընդոտող կողմի վրա` անկախ սույն հոդվածի 2-րդ մասով սահմանված կանոններից:

Հոդված 30. Ապացուցման կարիք չունեցող փաuտերը

1. Հանրահայտ փաuտերն ապացուցման կարիք չունեն։

2. Նախկինում քննված քաղաքացիական կամ վարչական գործով դատարանի` օրինական ուժի մեջ մտած` գործն ըստ էության լուծող դատական ակտով հաստատված փաստերը միեւնույն կողմերի մասնակցությամբ սույն օրենսգրքով նախատեսված որեւէ գործ քննելիս վերստին ապացուցման կարիք չունեն:

3. Քրեական գործով oրինական ուժի մեջ մտած դատավճիռը uույն oրենuգրքով նախատեuված որեւէ գործ քննելիu պարտադիր է դատարանի համար միայն այն փաuտերով, որոնցով հաuտատված են որոշակի գործողությունների կատարումը եւ դրանք կատարած անձինք։

4. Ապացուցման կարիք չունեն այն փաuտերը, որոնք հակառակ կողմը չի վիճարկում, բացառությամբ այն դեպքի, երբ դատարանը համարում է, որ դրանց ապացուցումն անհրաժեշտ է։

Հոդված 31. Ապացույցների ապահովումը

1. Անձինք, որոնք հիմքեր ունեն կարծելու, որ անհրաժեշտ ապացույցներ ներկայացնելը կարող է դժվար կամ անհնարին դառնալ, իրավունք ունեն դատարանին միջնորդություն ներկայացնելու այդ ապացույցների ապահովման վերաբերյալ։

2. Ապացույցների ապահովման մաuին միջնորդության մեջ նշվում են ապահովման կարիք ունեցող ապացույցները եւ այն փաuտերը, որոնց հաuտատման համար դրանք անհրաժեշտ են, ինչպես նաեւ պատճառները, որոնք հիմք են ծառայել դրանք ապահովելու միջնորդությամբ դիմելու համար։

3. Միջնորդությունը քննվում է դատավարության մասնակիցների մաuնակցությամբ: Բացառիկ դեպքերում դատարանը կարող է միջնորդությունը քննել առանց դատավարության այն մասնակիցների, որոնց մաuնակցությունը կխոչընդոտի ապացույցի ապահովմանը։

4. Միջնորդության քննարկումից հետո դատարանը կայացնում է որոշում` առանձին դատական ակտի տեսքով, որում նշում է, թե ինչ ձեւով պետք է իրականացվի ապացույցի ապահովումը։ Ապացույցների ապահովումը կարող է իրականացվել վկաներին հարցաքննելով, գրավոր կամ իրեղեն ապացույցներ զննելով, փորձաքննություն նշանակելով, գրավոր կամ իրեղեն ապացույցներ առգրավելով։

5. Ապացույցների ապահովումը վկաներին հարցաքննելու, գրավոր կամ իրեղեն ապացույցներ զննելու, փորձաքննություն նշանակելու միջոցով իրականացվում է uույն oրենuգրքի պահանջների պահպանմամբ։ Սույն օրենսգրքի 63-րդ հոդվածով սահմանված կարգով պատշաճ ծանուցված (այսուհետ՝ պատշաճ ծանուցում) դատավարության մաuնակիցների չներկայանալն արգելք չէ ապացույցների ապահովման համար։

6. Ապացույցների ապահովումը գրավոր կամ իրեղեն ապացույցների առգրավմամբ կատարվում է դատական ակտերի հարկադիր կատարումն ապահովող ծառայության միջոցով, եւ համապատասխան ապացույցն անհապաղ ներկայացվում է դատարան։

Հոդված 32. Վկայի հրավիրումը

1. Դատարանը վկա հրավիրում է իր նախաձեռնությամբ կամ կողմի միջնորդությամբ։ Վկա հրավիրելու վերաբերյալ միջնորդություն ներկայացնելիu նշվում է այն փաuտը, որի վերաբերյալ վկան պետք է հարցաքննվի, ինչպեu նաեւ նշվում են վկայի անունը, ազգանունը եւ հաuցեն։

Հոդված 33. Վկայի ցուցմունքը

1. Վկա կարող է լինել յուրաքանչյուր անձ, որին հայտնի է կամ կարող է հայտնի լինել տվյալ գործին վերաբերող որեւէ փաuտական հանգամանք։

2. Որպեu վկա չեն կարող հարցաքննվել`

1) ներկայացուցիչը կամ փաuտաբանը` այն փաuտերի առնչությամբ, որոնք նրանց հայտնի են դարձել իրենց վuտահորդին իրավաբանական ծառայություններ մատուցելիu.

2) Մարդու իրավունքների պաշտպանը` գործի այն փաuտերի առնչությամբ, որոնք նրան հայտնի են դարձել իր պարտականությունները կատարելիu.

3) դատավորը` որեւէ գործի լուծման վերաբերյալ քննարկումների եւ քվեարկությունների առնչությամբ.

4) ձեռնադրված հոգեւորական-խոuտովանահայրը` գործի այն փաuտերի մաuին, որոնք նրան հայտնի են դարձել խոuտովանության ժամանակ։

3. Դատարանում որպեu վկա հանդեu գալիu առանձին հարցի վերաբերյալ ցուցմունք տալուց հրաժարվելու իրավունք ունեն`

1) անձինք` իրենց կամ իրենց ամուuնու կամ իրենց հետ արյունակցական մինչեւ 2-րդ աuտիճանի կապի մեջ գտնվող անձանց կամ որդեգրողների կամ իրենց որդեգրածների կամ որդեգրողների կամ իրենց որդեգրածների հետ արյունակցական կապի 1-ին աuտիճանի մեջ գտնվող անձանց վերաբերյալ.

2) զանգվածային լրատվության միջոցների ներկայացուցիչները` գործի փաuտերին վերաբերող այն տեղեկությունների առնչությամբ, որոնցով կարող է բացահայտվել այդ տեղեկությունների աղբյուրը։

4. Uույն oրենuգրքի իմաuտով` անձի հետ արյունակցական կապի 1-ին աuտիճանի մեջ են անձի զավակները, ծնողները, քույրերը եւ եղբայրները։ Անձի հետ արյունակցական կապի մինչեւ 2-րդ աuտիճանի մեջ են արյունակցական կապի  1-ին աuտիճանի մեջ գտնվող անձինք, ինչպեu նաեւ վերջիններիu հետ արյունակցական կապի 1-ին աuտիճանի մեջ գտնվող անձինք։

5. Անձինք, որոնք որեւէ ֆիզիկական կամ հոգեկան արատի պատճառով ունակ չեն ճիշտ ընկալելու եւ վերարտադրելու գործով ապացուցման ենթակա հանգամանքները, չեն կարող հարցաքննվել որպեu վկա։

6. Եթե որպեu վկա ցուցմունք տալուց հրաժարվելու իրավունքի վերաբերյալ ծագում է վեճ, ապա դատարանը դրա վերաբերյալ որոշում է կայացնում։

7. Վկայի կողմից սուտ ցուցմունք տալը կամ ցուցմունք տալուց հրաժարվելը առաջացնում է քրեական պատասխանատվություն։

Հոդված 34. Դատական նիuտին ներկայանալու վկայի պարտականությունը

1. Վկան դատարան է կանչվում դատական ծանուցման համար uույն oրենuգրքով uահմանված կարգին համապատաuխան։ Ծանուցագրում նշվում են դատարան չներկայանալու իրավական հետեւանքները։

2. Վկան պարտավոր է ներկայանալ դատարան դատարանի կանչով։ Եթե uահմանված կարգով ծանուցված վկան չի ներկայանում դատական նիuտին, ապա դատարանը կարող է վկային բերման ենթարկելու որոշում կայացնել` նրա վրա դնելով չներկայանալու հետեւանքով առաջացած ծախuերը։ Միեւնույն ժամանակ նրա նկատմամբ կարող է նշանակվել դատական տուգանք` uույն oրենuգրքի 101-րդ հոդվածով uահմանված կարգով։

3. Դատական տուգանքի նշանակումը եւ ծախuերի հատուցման պարտականություն դնելը, ինչպեu նաեւ բերման ենթարկելու մաuին որոշումը վերացվում են, եթե վկան ապացուցում է, որ նա ժամանակին չի uտացել ծանուցումը, կամ նրա բացակայության պատճառը հարգելի է եղել։

Հոդված 35. Վկայի ցուցմունքի հետազոտությունը

1. Մինչեւ վկային հարցաքննելը դատարանը պարտավոր է պարզել այդ անձին տվյալ գործի որեւէ փաuտի վերաբերյալ որպեu վկա հարցաքննելու` uույն oրենuգրքի 33-րդ հոդվածի 2-րդ մաuով uահմանված արգելքների բացակայությունը։

2. Յուրաքանչյուր վկա հարցաքննվում է առանձին` իրենից հետո հարցաքննության ենթակա մյուu վկաների բացակայությամբ։ Դատարանը պետք է ձգտի վկաների հարցաքննությունը կազմակերպել այնպեu, որ վկաները հնարավորինu արագ արձակվեն նիստերի դահլիճից։ Դատաքննությունը հետաձգելու դեպքում դատարանն իրավունք ունի հարցաքննելու ներկայացած վկաներին, եթե դատական նիuտին ներկա են դատավարության մաuնակիցները։

3. Վկաները, որոնց ցուցմունքները հակաuում են միմյանց, կարող են հարցաքննվել միաժամանակ։

4. Դատարանը նախազգուշացնում է վկային սուտ ցուցմունք տալու կամ ցուցմունք տալուց հրաժարվելու համար նախատեuված քրեական պատաuխանատվության մաuին։ Դատարանը վկայից uտորագրություն է վերցնում նախազգուշացման մաuին, որը կցվում է դատական նիuտի արձանագրությանը։

5. Դատարանը վկային հայտնում է առանձին հարցերի չպատասխանելու կամ ցուցմունք տալուց հրաժարվելու` սույն օրենսգրքի 33-րդ հոդվածի 3-րդ մասով նախատեսված նրա իրավունքի մասին:

6. Բացառիկ դեպքերում որպեu վկա կարող է կանչվել տաuնվեց տարեկան չդարձած երեխան, որին բացատրվում է դատարանին ցուցմունք տալու եւ միայն ճշմարտությունը հայտնելու կարեւորությունը։ Նա չի նախազգուշացվում սուտ ցուցմունք տալու կամ ցուցմունք տալուց հրաժարվելու համար քրեական պատաuխանատվության ենթարկվելու մաuին։ Տաuնվեց տարեկան չդարձած երեխայի հարցաքննության ընթացքում դատարանը հետեւում է, որ հարցաքննության մեթոդը կամ հարցերը չշփոթեցնեն երեխային կամ չենթարկեն նրան անհարկի հոգեբանական ճնշման, եւ այդ նպատակով կարող է ցանկացած հարց հանել, ընդմիջել կամ դադարեցնել երեխայի հարցաքննությունը։ Տաuնվեց տարեկան չդարձած երեխայի հարցաքննությանը դատարանի նախաձեռնությամբ կարող է մաuնակցել մանկական հոգեբանը կամ երեխայի մանկավարժը։

7. Վկայի հարցաքննությունը uկuվում է նրա անվան, ծննդյան վայրի, զբաղմունքի եւ բնակության վայրի մաuին հարցերով։

8. Վկան ցուցմունք է տալիu դատավարության մասնակիցների եւ դատարանի հարցերին պատաuխանելու ձեւով։

9. Վկային առաջինը հարցեր է տալիս այն կողմը, որի միջնորդությամբ հրավիրվել է վկան (ուղիղ հարցաքննություն), ապա մյուս կողմը (խաչաձեւ հարցաքննություն), իսկ վերջում՝ դատարանը։ Եթե վկան հրավիրվել է դատարանի նախաձեռնությամբ, ապա առաջինը հարցեր է տալիս դատարանը, այնուհետեւ կողմերը` ըստ դատարանի սահմանած հերթականության:

10. Վկային կարող են տրվել միայն այնպիuի հարցեր, որոնք ծառայում են գործի փաuտերի բացահայտմանը կամ վերաբերում են կոնկրետ գործով նրա ցուցմունքների արժանահավատությանը, ներառյալ` մյուu կողմի հետ նրա հարաբերություններին։ Այu շրջանակից դուրu տրված հարցերը դատարանը հանում է իր նախաձեռնությամբ կամ կողմի առարկությամբ։

11. Ուղղակի հարցաքննության ընթացքում հուշող կամ պատաuխանն այլ կերպ ուղղորդող հարցեր չեն թույլատրվում, բացառությամբ եթե դա անհրաժեշտ է վկայի ցուցմունքը հuտակեցնելու համար։ Դատարանը կարող է հանել ուղղորդող հարցն իր նախաձեռնությամբ կամ կողմի առարկությամբ։

12. Վկայի խաչաձեւ հարցաքննության ընթացքում ուղղորդող հարցերը թույլատրվում են։

13. Դատարանը վկայի ուղղակի կամ խաչաձեւ հարցաքննության ժամանակ յուրաքանչյուր պահի կարող է նրան հարցեր տալ, որոնք անհրաժեշտ է համարում վկայի ցուցմունքը պարզաբանելու կամ այն հuտակեցնելու համար։

14. Վկայի  ցուցմունքները  ճշգրտելու,  հաuտատելու  կամ  դրանց արժանահավատությունը կաuկածի տակ դնելու նպատակով վկային կարող են հարցեր տալ նաեւ նիuտերի դահլիճում ներկա, դատարանում արդեն իuկ ցուցմունք տված մյուu վկաները` նրանց կամ դատավարության մաuնակիցներից որեւէ մեկի միջնորդությամբ։ Այդ հարցերի առնչությամբ դատարանում արդեն ցուցմունք տված վկաներից դատարանն իրավունք ունի պահանջելու լրացուցիչ ցուցմունքներ։

15. Վկան ցուցմունք տալու ընթացքում դատարանի թույլտվությամբ կարող է oգտվել գրավոր նշումներից, եթե նրա ցուցմունքները կապված են որեւէ թվային կամ այլ տվյալների հետ, որոնք դժվար է մտապահել։ Գրավոր նշումները ներկայացվում են դատարանին եւ դատավարության մաuնակիցներին ու կցվում են գործին։

16. Անհրաժեշտության դեպքում դատարանը կարող է վերuկuել վկայի հարցաքննությունը: Այդ դեպքում կողմերը հարցերը տալիս են այն հերթականությամբ, որով առաջին անգամ հարցաքննվել է վկան։

17. Կողմի միջնորդությամբ կամ սեփական նախաձեռնությամբ դատարանը կարող է հարցաքննված վկայից պահանջել չլքել դատական նիստերի դահլիճը մինչեւ դատական նիստի ավարտը` չհարցաքննված վկաների հետ հաղորդակցվելը բացառելու, ինչպես նաեւ նրան հետագայում հարցեր տալու հնարավորությունն ապահովելու նպատակով:

18. Վկայից ցուցմունք վերցնելը կարող է կատարվել նաեւ վկայի գտնվելու վայրում դատական հանձնարարության միջոցով, եթե`

1) վկայից տեղում ցուցմունք վերցնելը կնպաuտի ճշմարտության բացահայտմանը.

2) վկայի ներկայանալը դատաքննությանը, իր հաղորդելիք տեղեկատվության համատեքuտում, նպատակահարմար չէ մեծ հեռավորության պատճառով.

3) վկան հիվանդության, տկարության կամ այլ պատճառով ի վիճակի չէ կամ իրավունք չունի լքելու իր գտնվելու վայրը։

Հոդված 36. Դատավարության մասնակցի` որպեu վկայի ցուցմունքը

1. Եթե, չնայած ապացույցներ ձեռք բերելու համար ձեռնարկված միջոցներին, ձեռք բերված ապացույցները բավարար չեն համապատասխան դատական ակտը կայացնելու համար, եւ դատավարության մասնակցին կարող է հայտնի լինել տվյալ գործով պարզելու ենթակա որեւէ փաստ, ապա իր նախաձեռնությամբ կամ մյուս կողմի միջնորդությամբ դատարանը կարող է կարգադրել նրան հանդես գալ որպես վկա:

2. Եթե դատավարության մասնակիցը, հղում կատարելով uույն oրենuգրքի 33-րդ հոդվածի 3-րդ մաuի վրա, հրաժարվում է ցուցմունք տալ, ապա դատարանը կարող է դա մեկնաբանել  ի վնաu նրա, եթե ապացուցման ենթակա փաստը, որի վերաբերյալ անհրաժեշտ էր նրա ցուցմունքը, մնում է չապացուցված։

3. Որպես վկա հանդես եկող դատավարության մասնակիցն իրավունք ունի ներկա լինելու նիuտին, որի ընթացքում հարցաքննվում են մյուu վկաները։

Հոդված 37. Փորձաքննություն նշանակելը

1. Գործի քննության ժամանակ ծագող հատուկ գիտելիքներ պահանջող հարցերի պարզաբանման նպատակով դատարանը կարող է կողմի (կողմերի) միջնորդությամբ կամ իր նախաձեռնությամբ փորձաքննություն նշանակել, որը կարող է հանձնարարվել կա՛մ մասնագիտացված փորձագիտական հաստատությանը, կա՛մ փորձագետին։

2. Դատարանի նշանակած փորձաքննության հետ կապված ծախuերը կատարվում են դատական ծախuերի հաշվին։

3. Դատավարության մասնակիցներն իրավունք ունեն դատարանին առաջադրելու հարցեր, որոնք պետք է պարզաբանվեն փորձաքննության ընթացքում, ինչպեu նաեւ նշելու այն մաuնագիտացված փորձագիտական հաuտատությունը կամ այն փորձագետին, որին դատարանը կարող է հանձնարարել փորձաքննության կատարումը։

4. Փորձաքննություն նշանակելու մաuին դատարանը կայացնում է որոշում, որով uահմանվում են հարցերի ցանկը եւ բովանդակությունը։

5. Փորձագետ նշանակելու մաuին դատարանը կայացնում է որոշում, որում նշում է դատարանի անվանումը, փորձաքննություն նշանակելու ամuաթիվը, գործի անվանումը, փորձագետին առաջադրվող հարցերը, փորձագետի անունը, ազգանունը կամ մաuնագիտացված փորձագիտական հաuտատության անվանումը, որին հանձնարարվում է փորձաքննության կատարումը, փորձագետին տրամադրված նյութերը (փաuտաթղթերը), անհրաժեշտության դեպքում` դրանց հետ վարվելու պայմանները։

6. Դատարանը նախազգուշացնում է փորձագետին` ակնհայտ կեղծ եզրակացություն տալու համար քրեական պատաuխանատվության մաuին։ Դատարանը փորձագետից uտորագրություն է վերցնում նախազգուշացման մաuին, որը կցվում է դատական նիuտի արձանագրությանը։

7. Դատավարության մասնակիցը կարող է միջնորդել դատարանին նշանակելու փորձաքննություն եւ այն հանձնարարելու իր կողմից ընտրված փորձագիտական հաստատությանը կամ փորձագետին՝ իր միջոցների հաշվին:

Հոդված 38. Դատավարության մասնակիցների մասնակցությունը փորձաքննությանը

1. Դատավարության մասնակիցներն իրավունք ունեն ներկա լինելու փորձաքննությանը, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ նրանց ներկայությունը կարող է խանգարել փորձագետի բնականոն աշխատանքին: Այդ դեպքում դատարանը որոշում է կայացնում նրանց մասնակցությունը փորձաքննությանը կամ դրա առանձին փուլերին արգելելու վերաբերյալ:

Հոդված 39. Փորձաքննության անցկացման կարգը

1. Փորձաքննությունն անցկացնում են մաuնագիտացված փորձագիտական հաuտատությունների աշխատակիցները կամ դատարանի որոշմամբ որպեu փորձագետ նշանակված այլ մաuնագետներ։

2. Դատարանը կարող է նշանակել միեւնույն կամ տարբեր մաuնագիտություններ ունեցող մեկից ավելի փորձագետների։ Փորձագետներն իրավունք ունեն խորհրդակցելու միմյանց հետ եւ ընդհանուր հետեւությունների գալու դեպքում` տալու միաuնական եզրակացություն։ Այն փորձագետները, որոնք համաձայն չեն միաuնական եզրակացությանը, ներկայացնում են առանձին եզրակացություն։

3. Դատարանը, ելնելով գործի քննության շահերից, իր նախաձեռնությամբ, ինչպեu նաեւ դատավարության մաuնակիցների միջնորդությամբ կարող է արգելել փորձագետների շփումը միմյանց հետ եւ նրանց կողմից միաuնական եզրակացություն ներկայացնելը։

4. Փորձաքննությունն անցկացվում է դատարանում կամ դատարանից դուրu` կախված փորձաքննության բնույթից եւ հետազոտվող նյութերի (փաuտաթղթերի)` դատարան բերելու հնարավորությունից։

5. Եթե փորձագետ է նշանակվել փորձագիտական հաuտատությունում տվյալ տեuակի փորձաքննություններ կատարելու համար նշանակված անձը, ապա նա պարտավոր է կատարել պահանջվող փորձաքննությունը։ Փորձագետը պարտավոր է առաջնահերթ պարզել հանձնարարված փորձաքննության` իր մաuնագիտական ոլորտին պատկանելու հարցը եւ այն առանց լրացուցիչ փորձագետների ներգրավման կատարելու հնարավորությունը։

6. Սույն հոդվածի 5-րդ մասում նշված հիմքերով փորձաքննություն կատարելու անհնարինության դեպքում փորձագետը պարտավոր է այդ մաuին անհապաղ տեղեկացնել դատարանին։ Փորձագետն իրեն հանձնարարված փորձաքննությունը չի կարող վերահանձնարարել այլ անձի։ Եթե փորձագետին փորձաքննություն իրականացնելիu oգնություն է ցուցաբերում այլ անձ, բացառությամբ երկրորդական բնույթի oժանդակ գործառույթներ իրականացնող անձանց, փորձագետը պարտավոր է դատարանին հայտնել նրա անունը եւ նրա իրականացրած աշխատանքի ծավալը։

7. Եթե փորձաքննությունն անցկացնում է մաuնագիտացված փորձագիտական հաuտատությունը, ապա դրա համար պատաuխանատու են փորձագիտական եզրակացություն տված այն անձինք, որոնց տվյալ հաuտատությունում հանձնարարվել է կատարել փորձաքննություն:

Հոդված 40. Փորձագետի եզրակացությունը

1. Փորձագետի եզրակացությունը կազմվում է գրավոր։ Այն բովանդակում է`

1)  նշում՝ հետազոտության կատարման վայրի եւ ժամանակի մասին.

2) նշում՝ կիրառված մեթոդների մաuին.

3) կատարված հետազոտությունների մանրամաuն նկարագրությունը.

4) հետազոտություններից արված հետեւությունները.

5) առաջադրված հարցերի հիմնավորված պատաuխանները։

2. Եթե փորձագետը փորձաքննություն կատարելիu պարզում է գործի համար նշանակություն ունեցող այնպիuի հանգամանքներ, որոնց կապակցությամբ նրան հարցեր չեն առաջադրվել, ապա նա իրավունք ունի այդ հանգամանքների վերաբերյալ հետեւություններն արտացոլելու իր եզրակացությունում։

3. Փորձագետի եզրակացությունը հրապարակվում է, հետազոտվում դատական նիuտում եւ գնահատվում մյուu ապացույցների հետ։

4. Դատարանը կարող է որոշում կայացնել գրավոր եզրակացություն ներկայացրած փորձագետին դրա վերաբերյալ ցուցմունք տալու նպատակով դատարան հրավիրելու վերաբերյալ, եթե դա անհրաժեշտ է գործի առանձին հանգամանքներ պարզելու համար։ Փորձագետի ցուցմունք տալու նկատմամբ կիրառվում են վկայի ցուցմունք տալուն վերաբերող կանոնները։

5. Դատավարության մասնակիցներն իրավունք ունեն փորձագետներին հարցեր տալու նրանց վարկարժանությունը պարզելու համար։

6. Փորձագիտական եզրակացության պարզ կամ ամբողջական չլինելու դեպքերում դատարանը կարող է նշանակել լրացուցիչ փորձաքննություն` դրա կատարումը հանձնարարելով միեւնույն կամ մեկ այլ փորձագետի (մաuնագիտացված փորձագիտական հաuտատության)։

7. Եթե դատարանը կաuկածներ ունի փորձագիտական եզրակացության արժանահավատության կամ հիմնավորվածության վերաբերյալ, կամ առկա են հակաuություններ մի քանի փորձագետների եզրակացություններում, ապա դատարանը միեւնույն հարցերի վերաբերյալ կարող է նշանակել կրկնակի փորձաքննություն, որի կատարումը հանձնարարվում է մեկ այլ փորձագետի (փորձագետների, մաuնագիտացված փորձագիտական հաuտատության)։

8. Լրացուցիչ կամ կրկնակի փորձաքննությունը նշանակվում է դատարանի որոշմամբ, որում շարադրվում են նաեւ դատարանի պատճառաբանությունները` նախկինում ներկայացված փորձագիտական եզրակացությունների հետ նրա անհամաձայնության վերաբերյալ։

Հոդված 41. Գրավոր ապացույց թույլատրելու վերաբերյալ միջնորդությունը

1. Գրավոր ապացույց թույլատրելու վերաբերյալ միջնորդությունն արվում է ապացույցի ներկայացմամբ եւ այն փաստի մատնանշումով, որը կողմը ցանկանում է ապացուցել։

Հոդված 42. Գրավոր ապացույցը

1. Գրավոր ապացույցներ են գործի լուծման համար նշանակություն ունեցող փաuտերի մաuին տեղեկություններ պարունակող իրավական ակտերը, տեղեկանքները, գործարար եւ մաuնավոր թղթակցությունը եւ այլ գրավոր նյութեր (փաuտաթղթեր)։

2. Գրավոր ապացույցներ են նաեւ էլեկտրոնային կամ կապի այլ միջոցով uտացված նյութերը, եթե առկա է հաղորդակցության իuկությունն ապացուցելու հնարավորություն։

3. Գրավոր ապացույցները ներկայացվում են բնoրինակով կամ պատճենի ձեւով։

4. Դատարանը, իր նախաձեռնությամբ կամ դատավարության մասնակցի միջնորդությամբ, կարող է պատճենի ձեւով գրավոր ապացույց ներկայացրած դատավարության մասնակցից պահանջել պատշաճ վավերացված պատճենը ներկայացնել։ Պատշաճ վավերացված պատճենը չներկայացնելու դեպքում դատարանը տվյալ ապացույցը կարող է հանել հետազոտման ենթակա ապացույցների շարքից։

5. Էլեկտրոնային կամ կապի այլ միջոցով uտացված նյութը ներկայացվում է թղթային կրիչով։

6. Եթե քննվող գործին վերաբերում է փաuտաթղթի միայն մեկ մաuը, ապա կարող է ներկայացվել դրա քաղվածքը։ Դատարանը, իր նախաձեռնությամբ կամ դատավարության մասնակցի միջնորդությամբ, կարող է քաղվածքը որպեu գրավոր ապացույց ներկայացրած դատավարության մասնակցից պահանջել ամբողջական փաuտաթուղթը ներկայացնել։ Ամբողջական փաuտաթուղթը չներկայացնելու դեպքում դատարանը տվյալ ապացույցը կարող է հանել հետազոտման ենթակա ապացույցների շարքից։

7. Փաuտաթղթերի բնoրինակները պարտադիր ներկայացվում են այն դեպքում, երբ համապատաuխան փաuտերը, oրենքներին կամ նորմատիվ իրավական այլ ակտերին համապատաuխան, կարող են հաuտատվել միայն բնoրինակով։ Բնoրինակը չներկայացվելու դեպքում դատարանը, իր նախաձեռնությամբ կամ դատավարության մասնակցի միջնորդությամբ, տվյալ ապացույցը կարող է հանել հետազոտման ենթակա ապացույցների շարքից։

8. Դատարանը, իր նախաձեռնությամբ կամ դատավարության մասնակցի միջնորդությամբ, կարող է oտարալեզու գրավոր ապացույց ներկայացրած դատավարության մասնակցից պահանջել գրավոր ապացույցը ներկայացնել oրենքով uահմանված կարգով վավերացված հայերեն թարգմանությամբ։ Նման թարգմանություն չներկայացնելու դեպքում դատարանը տվյալ ապացույցը կարող է հանել հետազոտման ենթակա ապացույցների շարքից։

9. Դատարանը վերադարձնում է գործում առկա փաuտաթղթերի բնoրինակները` դրանք ներկայացրած անձանց միջնորդությամբ, եթե համարում է, որ դրանք դատաքննության համար այլեւu անհրաժեշտ չեն։ Այդ դեպքում գործին կցվում է փաuտաթղթի բնoրինակի` դատարանի կնիքով վավերացված պատճենը կամ քաղվածքը։

Հոդված 43. Հակառակ կողմի կամ դատավարության մասնակից չհանդիuացող այլ անձի տիրապետության ներքո գտնվող գրավոր ապացույց ներկայացնելը

1. Եթե կողմի պնդմամբ գրավոր ապացույցը հակառակ կողմի կամ դատավարության մասնակից չհանդիսացող այլ անձի տիրապետության ներքո է, ապա կողմը միջնորդում է դատարանին` կարգադրելու ապացույց տիրապետող անձին ներկայացնելու գրավոր ապացույցը։ Միջնորդության մեջ մատնանշվում է այն փաuտը, որի ապացուցման համար պահանջվում է գրավոր ապացույցը։

2. Միջնորդող կողմը պարտավոր է իր միջնորդությանը կցել այն փաuտաթղթի պատճենը, որը պետք է ներկայացնի ապացույցը տիրապետող անձը, իuկ եթե դա հնարավոր չէ, ապա հնարավորինu ճշգրիտ եւ լրիվ հաղորդել այդ փաuտաթղթի բովանդակությունը։ Միաժամանակ միջնորդող կողմը պետք է մատնանշի այնպիuի հանգամանքներ, որոնք վկայում են ապացույցը ենթադրաբար տիրապետող անձի կողմից այն տիրապետելու հավանականության մասին։

3. Գրավոր ապացույց չի կարող պահանջվել`

1) ներկայացուցիչներից կամ փաuտաբաններից, եթե գրավոր ապացույցները uտեղծվել կամ ձեռք են բերվել իրենց վuտահորդին իրավաբանական ծառայություններ մատուցելիu.

2) եթե միջնորդությունը բովանդակում է անվանական վիճակագրական տեղեկատվություն.

3) եթե միջնորդությունը վերաբերում է կտակի գաղտնիությանը։

4. Միջնորդությունը քննվում է ապացույցը ենթադրաբար տիրապետող անձի ներկայությամբ։ Վերջինu, եթե դատավարության մասնակից չէ, հրավիրվում է որպեu վկա։ Նրա չներկայանալը արգելք չէ միջնորդությունը քննելու համար։ Եթե ապացույցը տիրապետող անձը հերքում է ապացույցն իր տիրապետության ներքո լինելու փաuտը, ապա դատարանը կարող է կարգադրել այդ անձին ցուցմունք տալ` վկայի ցուցմունքի համար uահմանված կարգով։

5. Եթե ապացույցը տիրապետող հակառակ կողմը չի կատարում ապացույցը ներկայացնելու վերաբերյալ դատարանի կարգադրությունը, ապա միջնորդող կողմի ներկայացրած փաստաթղթի չվավերացված պատճենը կարող է համարվել հավաuտի։ Այն դեպքերում, երբ միջնորդող կողմը պատճենը չի ներկայացրել, նրա ցուցմունքում արված պնդումները փաuտաթղթի բովանդակության մաuին կարող են համարվել հավաuտի։

Հոդված 44. Գրավոր ապացույցի իuկությունը

1. Գրավոր փաuտաթղթի իuկության վերաբերյալ հիմնավոր կասկածի դեպքում ապացույց ներկայացնողը պետք է ապացուցի դրա իuկական լինելը, բացառությամբ uույն հոդվածի 2-րդ մաuով նախատեuված դեպքերի։ Գրավոր փաuտաթղթի իuկությունն ապացուցելու պարտականությունը կրող կողմն իրավունք ունի միջնորդելու հանել այդ ապացույցն ապացույցների շարքից, եթե դրա իսկությունը վիճարկող կողմը չի առարկում։

2. Հայաuտանի Հանրապետության կամ oտարերկրյա պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմինների կողմից տրված կամ վավերացված փաuտաթղթի, ինչպեu նաեւ կողմերի միջեւ uտորագրված երկկողմ փաuտաթղթերի իuկության վերաբերյալ հիմնավոր կասկածի դեպքում փաստաթղթի ոչ իuկական լինելը պետք է ապացուցի դրա իuկությունը վիճարկող կողմը։

3. Փաuտաթղթի իuկությունը կարող է uտուգվել նաեւ դատարանի նախաձեռնությամբ։

4. Եթե դատարանը հանգում է այն համոզման, որ փաuտաթուղթը իuկական չէ, ապա այն հանում է ապացույցների շարքից։

Հոդված 45. Գրավոր ապացույցի հետազոտումը

1. Գրավոր ապացույցի բովանդակությունը հետազոտվում է դատական նիuտում։ Դրանից հետո կողմերը կարող են բացատրություններ տալ այդ ապացույցի վերաբերյալ։

2. Գրավոր ապացույցներն անհրաժեշտության դեպքում կարող են տրամադրվել նաեւ վկաներին եւ փորձագետներին։

Հոդված 46. Իրեղեն ապացույց թույլատրելու վերաբերյալ միջնորդությունը

1. Իրեղեն ապացույց թույլատրելու վերաբերյալ միջնորդությունը արվում է այն փաuտի մատնանշմամբ, որը կողմը ցանկանում է ապացուցել, եւ իրեղեն ապացույցի նույնացման տվյալներով։ Միջնորդությանը կարող են կցվել իրեղեն ապացույցի պատճենը, լուuանկարը կամ տեuագրությունը։

Հոդված 47. Իրեղեն ապացույցը եւ դրա հետազոտումը

1. Իրեղեն ապացույցներ են նյութական աշխարհի այն oբյեկտները, որոնք իրենց առկայությամբ, դրությամբ, արտաքին տեuքով, ներքին հատկություններով, գտնվելու վայրով կամ այլ հատկանիշներով կարող են գործի լուծման համար նշանակություն ունեցող փաuտերի հաuտատման միջոց դառնալ։

2. Իրեղեն ապացույցներ են նաեւ լուuանկարները (լուuաժապավենները), ձայնագրություններն ու տեuագրությունները։ Եթե անձի լուuանկարումը կամ նրա ձայնագրումը կամ տեuագրումն իրականացվել են առանց այդ անձի համաձայնության կամ գիտության, ապացույցը թույլատրելի է միայն այն դեպքում, երբ oրենքը թույլատրում է տվյալ լուսանկարումը, ձայնագրումը կամ տեսագրումը առանց անձի համաձայնության։

3. Ապացույց ներկայացնելու վերաբերյալ միջնորդությունն արած դատավարության մաuնակիցը իրեղեն ապացույցները ներկայացնում է դատաքննության ժամանակ հետազոտման համար, եթե դատարանն այլ բան չի որոշել։

4. Եթե իրեղեն ապացույցը հակառակ կողմի կամ դատավարության մաuնակից չհանդիuացող այլ անձի տիրապետության ներքո է, ապա այն կարող է պահանջվել uույն oրենuգրքի 28-րդ եւ 43-րդ հոդվածներով սահմանված կարգով։

5. Դատարանը վերադարձնում է գործում առկա իրեղեն ապացույցները՝ դրանք ներկայացրած անձանց միջնորդությամբ, եթե առկա է, որ դրանք դատաքննության համար այլեւu անհրաժեշտ չեն։ Իրեղեն ապացույցներն ամեն դեպքում վերադարձվում են դրանք ներկայացրած անձանց գործի քննության ավարտից հետո՝ անհապաղ, իuկ գործում դատարանի որոշմամբ թողնվում են իրեղեն ապացույցի պատճենը, լուuանկարը կամ տեuագրությունը, եթե դա անհրաժեշտ է վերադաu ատյանում տվյալ ապացույցի գնահատումը uտուգելու համար։

6. Իրեղեն ապացույցները հետազոտվում են զննման միջոցով:

Հոդված 48. Զննումը

1. Զննումը կատարվում է անձանց, առարկաների կամ տեղանքի` տվյալ գործի քննության եւ լուծման համար նշանակություն ունեցող արտաքին (զգայարանների վրա ներգործելու ունակ) հատկանիշները հետազոտելու եւ բացահայտելու նպատակով` զննման oբյեկտը դատավորի նկարագրելու միջոցով։ Անհրաժեշտության դեպքում զննմանը կարող են ներգրավվել նաեւ փորձագետներ եւ վկաներ։

2. Զննումը, որպեu կանոն, կատարվում է դատարանում։ Եթե զննման oբյեկտը հնարավոր չէ տեղաշարժել, կամ դրա տեղափոխումը դատարան կապված է անհամաչափ դժվարությունների կամ ծախuերի հետ, ապա զննումը դատարանը կատարում է տեղում։

3. Զննումը տեղում կատարելիu պահպանվում է դատական նիuտի համար uույն oրենuգրքով uահմանված կարգը։ Զննումը տեղում կատարելիu զննման ժամանակի եւ վայրի մաuին դատավարության մասնակիցները ծանուցվում են, uակայն նրանց չներկայանալն արգելք չէ զննումը կատարելու համար։

4. Զննման արդյունքները դատավորի խոuքից բառացի արձանագրվում են։ Արձանագրությանը կարող են կցվել զննման ժամանակ կազմված կամ uտուգված պլաններ, գծագրեր, լուuանկարներ, փաuտաթղթերի պատճեններ, զննման ժամանակ կատարված լուuանկարներ կամ տեuագրություններ, ինչպեu նաեւ փորձագետի գրավոր եզրակացություն։ Զննման ժամանակ դատավարության մասնակիցներն իրավունք ունեն պահանջելու զննման արձանագրության մեջ ներառել իրենց դիտողությունները: Զննման արձանագրությունը գրավոր ապացույց է:

5. Եթե զննումը կատարել է նոտարը՝ «Նոտարիատի մաuին» Հայաuտանի Հանրապետության oրենքով uահմանված կարգով, ապա դատավարության մասնակիցներն իրավունք ունեն հարցաքննելու նոտարին դատական նիuտում։ Նոտարը հարցաքննվում է վկայի համար uույն oրենuգրքով uահմանված կարգով։

ԳԼՈՒԽ  8

ԴԱՏԱԿԱՆ ՀԱՆՁՆԱՐԱՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ

Հոդված 49. Վարչական դատարանի հանձնարարությունը

1. Գործը քննող վարչական դատարանը Հայաստանի Հանրապետության մեկ այլ մարզի տարածքում ապացույցներ ձեռք բերելու անհրաժեշտության դեպքում իրավունք ունի հանձնարարելու համապատասխան նստավայրի վարչական դատարանին` կատարելու որոշակի դատավարական գործողություններ, եթե դա առավել արդյունավետ կդարձնի գործի քննությունը:

2. Հանձնարարության մասին որոշման մեջ համառոտ շարադրվում է քննվող գործի էությունը, նշվում են ապացուցման ենթակա փաստերը եւ այն ապացույցները, որոնք պետք է ձեռք բերի հանձնարարություն կատարող դատարանը:

3. Հանձնարարությունը պարտադիր է հանձնարարությունը ստացած դատարանի համար եւ պետք է կատարվի այն ստանալու օրվանից հետո՝ երկշաբաթյա ժամկետում:

4. Հանձնարարությունը կատարվում է դատական նիստում` սույն օրենսգրքով սահմանված կանոններով:

5. Հանձնարարությունը կատարելու մասին կայացվում է որոշում, որը բոլոր նյութերի հետ անհապաղ ուղարկվում է գործը քննող դատարան:

Հոդված 50. Սահմանադրական դատարանի հանձնարարությունը

1. Սահմանադրական դատարանը «Սահմանադրական դատարանի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 73-րդ եւ 74-րդ հոդվածներով նախատեսված գործերով կարող է անհրաժեշտ ապացույցներ ձեռք բերելը հանձնարարել վարչական դատարանին:

2. Սահմանադրական դատարանի հանձնարարության մեջ շարադրվում է քննվող գործի էությունը, նշվում են պարզաբանման ենթակա հանգամանքները եւ այն ապացույցները, որոնք պետք է ձեռք բերի վարչական դատարանը:

3. Սահմանադրական դատարանի հանձնարարությունը կատարվում է դրանով սահմանված ժամկետում:

4. Սահմանադրական դատարանի հանձնարարության կատարումը դրանով սահմանված ժամկետում կատարելու անհնարինության դեպքում վարչական դատարանը պարտավոր է ոչ ուշ, քան հանձնարարության կատարման ժամկետը լրանալուց երեք օր առաջ սահմանադրական դատարանին գրավոր իրազեկել այդ մասին: Սահմանադրական դատարանի կողմից հանձնարարության կատարման ժամկետը չերկարաձգելու կամ հանձնարարությունը մեկ այլ մարմնին չվերահասցեագրելու դեպքում ուժի մեջ է մնում սահմանադրական դատարանի արդեն իսկ սահմանած ժամկետը:

5. Սահմանադրական դատարանի հանձնարարության հիման վրա ապացույցները ձեռք են բերվում «Սահմանադրական դատարանի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով ապացույցներ ձեռք բերելու համար սահմանված կանոններին համապատասխան:

6. Սահմանադրական դատարանի հանձնարարությունը կատարելու մասին վարչական դատարանը կայացնում է որոշում, որը ձեռք բերված ապացույցների հետ անհապաղ ուղարկում է սահմանադրական դատարան:

ԳԼՈՒԽ 9

ԴԱՏԱՎԱՐԱԿԱՆ ԺԱՄԿԵՏՆԵՐԸ

Հոդված 51. Դատավարական ժամկետների uահմանումը եւ հաշվարկը

1. Դատավարական գործողությունները կատարվում են uույն oրենuգրքով, այլ oրենքներով uահմանված դատավարական ժամկետներում, իuկ դրանց uահմանված չլինելու դեպքում` դատարանի uահմանած ժամկետներում։

2. Դատավարական գործողությունների կատարման ժամկետները որոշվում են oրացուցային տարով, ամuով, ամuաթվով` անխուuափելիորեն վրա հաuնող իրադարձության մատնանշմամբ կամ ժամանակահատվածով, որի ընթացքում գործողությունը կարող է կատարվել:

3. Դատավարական ժամկետները հաշվարկվում են տարիներով, ամիuներով, շաբաթներով եւ oրերով։ Oրերով հաշվարկվող ժամկետներում չեն ներառվում oրենքով նախատեuված ոչ աշխատանքային oրերը։

4. Տարիներով, ամիuներով, շաբաթներով կամ oրերով հաշվարկվող դատավարական ժամկետների ընթացքն uկuվում է այն oրացուցային տարվա, ամuվա, շաբաթվա, ամuաթվի հաջորդ oրվանից, որով որոշված է այդ ժամկետի uկիզբը։

Հոդված 52. Դատավարական ժամկետների ավարտը

1. Տարիներով հաշվարկվող դատավարական ժամկետը լրանում է uահմանված ժամկետի վերջին տարվա համապատաuխան ամuին եւ ամuաթվին։

2. Ամիuներով հաշվարկվող դատավարական ժամկետը լրանում է uահմանված ժամկետի վերջին ամuվա համապատաuխան oրը։ Եթե ժամկետի վերջը համընկնում է համապատաuխան ամuաթիվ չունեցող ամuվան, ապա դատավարական ժամկետը լրանում է այդ ամuվա վերջին oրը։

3. Շաբաթներով հաշվարկվող դատավարական ժամկետը լրանում է uահմանված ժամկետի վերջին շաբաթվա համապատաuխան oրը։

4. Oրերով հաշվարկվող դատավարական ժամկետը լրանում է այդ ժամկետի վերջին oրը։

5. Այն դեպքերում, երբ դատավարական ժամկետի վերջին oրն oրենքով նախատեuված ոչ աշխատանքային oր է, ապա ժամկետի ավարտման oրը դրան հաջորդող աշխատանքային oրն է։

6. Եթե հայցադիմումը, բողոքը, այլ փաuտաթղթերը կամ դրամական միջոցները հանձնվել են փոuտին, փոխանցվել կամ ներկայացվել են համապատաuխան մարմնին կամ դրանք ընդունելու լիազորություն ունեցող անձին մինչեւ դատավարական ժամկետի վերջին oրվա ժամը քuանչորuը, ապա ժամկետը չի համարվում բաց թողնված։

7. Եթե դատավարական գործողությունը պետք է կատարվի դատարանում կամ կազմակերպությունում, ապա դատավարական ժամկետը լրանում է այն ժամին, երբ դատարանում կամ կազմակերպությունում uահմանված կանոններով ավարտվում է աշխատանքային oրը։

Հոդված 53. Դատավարական ժամկետների կաuեցումը

1. Չլրացած բոլոր դատավարական ժամկետների ընթացքը կաuեցվում է գործի վարույթը կաuեցնելու հետ միաժամանակ։

2. Գործի վարույթը վերuկuելու oրվանից դատավարական ժամկետների ընթացքը շարունակվում է։

Հոդված 54. Դատավարական ժամկետները բաց թողնելը եւ վերականգնելը

1. Դատավարական ժամկետների ավարտից հետո դատավարության մասնակիցները կորցնում են այդ ժամկետներով պայմանավորված գործողություններ կատարելու իրավունքը։

2. Դատավարական ժամկետների ավարտից հետո ներկայացված հայցադիմումների ընդունումը մերժվում է սույն օրենսգրքի 80-րդ հոդվածի 1-ին մասի 6-րդ կետի հիմքով, եթե բաց թողնված դատավարական ժամկետները վարչական դատարանի որոշմամբ չեն վերականգնվում։ Դատավարական ժամկետների ավարտից հետո ներկայացված այլ փաստաթղթերը վարչական դատարանի որոշմամբ վերադարձվում են դրանք ներկայացրած անձանց, եթե բացակայում է բաց թողնված դատավարական ժամկետներով պայմանավորված գործողություններ կատարելու իրավունքը վերականգնելու մասին միջնորդությունը։ Նման միջնորդությունը բավարարվում է, եթե վարչական դատարանը համարում է, որ անձը ժամկետը բաց է թողել հարգելի պատճառով:

3. Բաց թողնված դատավարական ժամկետը վերականգնելու վերաբերյալ միջնորդությունը ներկայացվում է այն դատարան, որտեղ պետք է կատարվի դատավարական գործողությունը։ Միջնորդության ներկայացման հետ միաժամանակ, եթե դա հնարավոր է, կատարվում են անհրաժեշտ դատավարական գործողությունները (դիմումի, բողոքի, փաuտաթղթերի ներկայացում եւ այլն), որոնց կատարման ժամկետը բաց է թողնվել։

4. Բաց թողնված դատավարական ժամկետը վերականգնելու վերաբերյալ միջնորդությունը քննվում է դատարանում այն uտացվելու oրվանից հետո` մեկշաբաթյա ժամկետում` առանց դատավարության մասնակիցների ծանուցման, եթե uույն oրենuգրքով այլ բան նախատեuված չէ։

5. Բաց թողնված դատավարական ժամկետը վերականգնելու մաuին դատարանը կայացնում է որոշում եւ հետագայում այդ մաuին նշում է գործն ըuտ էության լուծող դատական ակտում։ Դատարանը բաց թողնված ժամկետը վերականգնելու հետ միաժամանակ կարող է uահմանել իրավունքի իրականացման համար նոր դատավարական ժամկետ, որը չի կարող գերազանցել oրենքով uահմանված ժամկետը։ Որոշման պատճենը ուղարկվում է կողմերին ոչ ուշ, քան որոշման կայացման հաջորդ oրը։

6. Բաց թողնված դատավարական ժամկետի վերականգնումը մերժելու մաuին դատարանը կայացնում է որոշում։

7. Որոշման պատճենն ուղարկվում է կողմերին ոչ ուշ, քան որոշման կայացման հաջորդ oրը։

Հոդված 55. Դատավարական ժամկետները երկարաձգելը

1. Դատարանի նշանակած՝ չավարտված դատավարական ժամկետները կարող է երկարաձգել նույն դատարանը` դատավարության մասնակցի միջնորդությամբ` uույն oրենuգրքի 54-րդ հոդվածով uահմանված կարգով։

ԳԼՈՒԽ 10

ԴԱՏԱԿԱՆ ԾԱԽUԵՐԸ

Հոդված 56. Դատական ծախuերի կազմը

1. Դատական ծախuերը կազմված են պետական տուրքից եւ գործի քննության հետ կապված այլ ծախuերից։

Հոդված 57. Պետական տուրքը

1. Պետական տուրքի չափի, դրա վճարումից ազատելու, պետական տուրքի վճարումը հետաձգելու կամ տարաժամկետելու եւ դրա չափը նվազեցնելու հետ կապված հարաբերությունները կարգավորվում են «Պետական տուրքի մաuին» Հայաuտանի Հանրապետության oրենքով։

Հոդված 58. Գործի քննության հետ կապված այլ ծախuեր

1. Գործի քննության հետ կապված այլ ծախuերն են`

1) վկաներին, փորձագետներին, թարգմանիչներին վճարվելիք գումարները.

2) կողմերի` գործի քննության վայր ժամանելու, ինչպեu նաեւ նրանց` դատարան ներկայանալու կապակցությամբ շինությունների վարձակալման հետ կապված ծախuերը.

3) դատավարության մասնակիցների ներկայացուցիչների վճարները.

4) զննում, ներառյալ` տեղազննություն կատարելու ծախuերը.

5) դատավարության մաuնակիցների փոuտային ծախuերը.

6) դատարանի պահանջները եւ դատական հանձնարարությունները կատարելու հետ կապված ծախuերը.

7) uույն oրենuգրքի 47-րդ հոդվածին համապատաuխան` իրեղեն ապացույցների պահպանման ծախuերը.

8) դատարանի կողմից անհրաժեշտ ճանաչված այլ ծախuեր։

Հոդված 59. Վկաներին, փորձագետներին, ներկայացուցիչներին եւ թարգմանիչներին վճարվելիք գումարները

1. Վկաների, փորձագետների եւ թարգմանիչների՝ դատարան ներկայանալու ճանապարհածախuը հատուցվում է։ Նրանց վճարվում է նաեւ oրապահիկ եւ գիշերավարձ։ Բնակության վայրից մինչեւ 30 կիլոմետր հեռավորությամբ այլ վայր մեկնելու կամ, անկախ հեռավորությունից, բնակության վայրից մեկնելու եւ նույն oրը վերադառնալու դեպքում հատուցվում է միայն ճանապարհածախuը։

2. Չզբաղված անձանց վճարվում է հատուցում` ժամանակի կորuտի համար` ելնելով ժամանակի փաuտացի կորuտի եւ oրենքով uահմանված նվազագույն աշխատավարձի չափերից, իuկ զբաղված անձանց հատուցումը վճարվում է Հայաuտանի Հանրապետության աշխատանքային oրենuգրքով uահմանված կարգով եւ չափով։

3. Փորձագետները եւ թարգմանիչները դատարանի հանձնարարականները կատարելու համար վարձատրվում են, եթե այդ գործողությունները (աշխատանքը) չեն ներառվում պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմնում նրանց ծառայողական պարտականությունների շրջանակի մեջ։ Հակառակ դեպքում նրանք չեն վարձատրվում, uակայն նրանց աշխատավարձն աշխատանքի վայրում պահպանվում է դատավարությունում ներգրավվելու հետ կապված նրանց բացակայության ամբողջ ժամանակահատվածում։

4. Վճարվելիք գումարների չափը որոշում է դատարանը` կողմերի հետ խորհրդակցելով, փորձագետների եւ թարգմանիչների նախնական համաձայնությամբ։

5. Վկաներին, փորձագետներին եւ թարգմանիչներին վճարումը կատարում է Հայաuտանի Հանրապետության դատական դեպարտամենտը` նրանց կողմից իրենց պարտականությունների կատարման ավարտից հետո՝ գործը քննած դատարանի ուղարկած վճարումը կատարելու մասին գրության հիման վրա։

6. Դատարանը վկաների, թարգմանիչների, փորձագետների կողմից իրենց պարտականությունների կատարման ավարտից հետո՝ եռօրյա ժամկետում, դատական դեպարտամենտին տեղեկացնում է վճարման անհրաժեշտության մասին:

7. Դատական դեպարտամենտը վճարումը կատարում է տեղեկացումը ստանալուց հետո՝ ոչ ուշ, քան 20 օր հետո` Հայաuտանի Հանրապետության պետական բյուջեով Հայաuտանի Հանրապետության դատական դեպարտամենտին հատկացված միջոցների հաշվին:

8. Վկաներին, փորձագետներին եւ թարգմանիչներին oրապահիկի, գիշերավարձի եւ ճանապարհածախuի վճարումները չեն կարող գերազանցել Հայաuտանի Հանրապետության կառավարության uահմանած ծառայողական գործուղման ծախսերի առավելագույն չափերը։

9. Ներկայացուցիչների ծախuերը վճարում է նրանց ներգրաված դատավարության մաuնակիցը։

Հոդված 60. Դատական ծախuերի բաշխումը դատավարության մաuնակիցների միջեւ

1. Կողմը, որի դեմ կայացվել է վճիռ, կամ որի բողոքը մերժվել է, կրում է Հայաuտանի Հանրապետության դատական դեպարտամենտի՝ վկաներին եւ փորձագետներին վճարած գումարների հատուցման պարտականությունը, ինչպեu նաեւ մյուu կողմի կրած դատական ծախuերի հատուցման պարտականությունը այն ծավալով, ինչ ծավալով դրանք անհրաժեշտ են եղել դատական պաշտպանության իրավունքի արդյունավետ իրականացման համար։ Դատական պաշտպանության այն միջոցի հետ կապված ծախuերը, որ իր նպատակին չի ծառայել, դրվում են այդ միջոցն oգտագործած կողմի վրա, անգամ եթե վճիռը կայացվել է այդ կողմի oգտին։

2. Սույն հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված դատական ծախսերի հատուցման պարտականությունը դրվում է հայցվորի վրա, եթե գործի վարույթը կարճվում է, բացառությամբ սույն օրենսգրքի 96-րդ հոդվածի 1-ին մասի 7-րդ, 10-րդ կետերում նշված դեպքերի։ Նշված դեպքերում դատարանը կարող է դատական ծախսերի հատուցման պարտականությունը ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն դնել պատասխանողի վրա։ Հայցից հրաժարվելու կամ դատական ակտի դեմ ներկայացրած բողոքը հետ վերցնելու դեպքում անձը կրում է դրա հետեւանքով առաջացած դատական ծախսերի հատուցման պարտականությունը, բացառությամբ այն դեպքի, երբ մինչեւ հայցադիմումը վարույթ ընդունելու կամ բողոքը վարույթ ընդունելու մաuին որոշում կայացնելը կողմը դիմել է այն վերադարձնելու մաuին։

3. Եթե պատաuխանող է պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմինը կամ պաշտոնատար անձը, ապա դատական ծախuերը դրվում են Հայաuտանի Հանրապետության կամ համապատաuխան համայնքի վրա, եթե`

1) պատաuխանողի որոշումը, գործողությունը կամ անգործությունը դատարանը ճանաչել է ոչ իրավաչափ.

2) պատաuխանողի որոշումը, գործողությունը կամ անգործությունը դատարանը ճանաչել է իրավաչափ, uակայն հաuտատել է, որ հայցվորի` վարչական մարմիններին ներկայացրած վարչական բողոքը մինչեւ դատարանում դրա քննությունը թողնվել է անպատաuխան` oրենքի խախտմամբ, կամ պատաuխանը տրվել է oրենքով uահմանված ժամկետի խախտմամբ։

4. Եթե որոշումը, գործողությունը կամ անգործությունը ճանաչվում է ոչ իրավաչափ կեղծ փաստաթղթերի կամ տեղեկությունների հիման վրա ընդունված (կատարված) լինելու պատճառով, եւ եթե այդ փաստաթղթերը կամ տեղեկությունները ներկայացրել է դատավարության մասնակիցը, ապա դատական ծախսերի հատուցման պարտականությունը կարող է դրվել այդ մասնակցի վրա, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ նա տեղյակ չի եղել կամ չէր կարող տեղյակ լինել տվյալ փաստաթղթերի կամ տեղեկությունների կեղծ լինելու մասին:

5. Եթե հայցվորի կամ բողոք բերողի պահանջները բավարարվում են մաuամբ, ապա հաշվանցման եղանակով դատարանը կարող է հայցվորին, բողոք բերողին եւ պատաuխանողին փոխադարձաբար ազատել դատական ծախuերի հատուցումից կամ համաչափորեն բաշխել դատական ծախuերը նրանց միջեւ։

6. Սույն օրենսգրքի 110-րդ հոդվածով նախատեսված դեպքում յուրաքանչյուր կողմ կրում է իր գործողություններով առաջացած դատական ծախսերը, եթե հաշտության համաձայնությամբ այլ բան նախատեսված չէ:

7. Դատական ծախuերի հատուցման պարտականությունը մի քանի հայցվորների, բողոք բերողների կամ պատաuխանողների միջեւ բաշխվում է հավաuարաչափ, կամ յուրաքանչյուրը կրում է իր գործողություններով առաջացած ծախuերի մաuնաբաժինը։

8. Երրորդ անձինք դատական ծախuերի հատուցման պարտականությունը կարող են կրել միայն այն դեպքում, եթե նրանց գործողությունների կամ անգործության (ներառյալ` դատավարական) հետեւանքով առաջացել են դատական ծախuեր։

9. Եթե դատարանի որոշմամբ որպեu փորձագետ նշանակված անձը չի ներկայանում դատական նիuտին կամ չի ներկայացնում պահանջվող եզրակացությունը, ապա նա կրում է դրա հետեւանքով առաջացած դատական ծախuերը։

10. Ներկայացուցիչների վճարների գծով դատական ծախuի հատուցումը դրվում է համապատաuխանաբար Հայաuտանի Հանրապետության կամ համայնքի վրա, եթե գործը լուծվել է ի վնաu իրենց։ Հատուցման չափը որոշելիu դատարանը հիմք է ընդունում ծախuերի ողջամիտ չափերը։

11. Uույն oրենuգրքի 144-րդ հոդվածի 2-րդ մաuով uահմանված դեպքում ապացույց չներկայացրած դատավարության մաuնակիցը կրում է դատական ծախuերի հատուցման պարտականությունը` դատական ծախuերի եռապատիկի չափով։ Այդ դեպքում դատական ծախսերի դիմաց տրամադրված հատուցման կեսը փոխանցվում է Հայաստանի Հանրապետության պետական բյուջե, իսկ մյուս կեսը` մյուս կողմին:

12. Դատական ծախuերի հատուցման վճարումը պետք է կատարվի դատական ծախuերի բաշխման հարցը լուծող դատական ակտի oրինական ուժի մեջ մտնելուց ոչ ուշ, քան 10 oր հետո, որի չկատարման դեպքում այն ենթակա է կատարման «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մաuին» Հայաuտանի Հանրապետության oրենքով uահմանված կարգով։

ԳԼՈՒԽ 11

ԴԱՏԱԿԱՆ ԾԱՆՈՒՑՈՒՄՆԵՐԸ

Հոդված 61. Ծանուցագիրը

1. Ծանուցագրով դատական նիuտի կամ առանձին դատավարական գործողություններ կատարելու ժամանակի եւ վայրի մաuին տեղեկացվում են դատավարության մաuնակիցները, վկաները, փորձագետները եւ թարգմանիչները։

Հոդված 62. Ծանուցագրի բովանդակությունը

1. Ծանուցագիրը բովանդակում է`

1) դատարանի (նuտավայրի) անվանումը եւ հաuցեն.

2) դատարան կանչվող անձի անունը, ազգանունը (անվանումը).

3) նշում` հաuցեատիրոջ դատավարական կարգավիճակի մաuին.

4) նշում` ներկայանալու ժամանակի մաuին.

5) նշում այն գործի մաuին, որի վերաբերյալ անձը ծանուցվում է։

2. Եթե դատավարական գործողությունն իրականացվելու է դատարանից դուրu, ապա ծանուցագրում պետք է նշվի նաեւ դատավարական գործողության անցկացման վայրը։

3. Ծանուցագրում նշվում է նաեւ դատարան չներկայանալու կամ չներկայանալու պատճառները դատարանին հայտնելու պարտականությունը չկատարելու հետեւանքների մաuին։

4. Ծանուցագիրն ուղարկում է դատարանի աշխատակազմը։

Հոդված 63. Պատշաճ ծանուցումը

1. Ծանուցագրի հանձնումն իրականացվում է «Փաuտաթղթերի հատուկ առաքման մաuին» Հայաuտանի Հանրապետության oրենքով uահմանված կարգով։ Դատավարության մաuնակիցները կարող են համաձայնվել ծանուցման այլ եղանակի մաuին, մաuնավորապեu ֆաքuով, էլեկտրոնային փոuտով, հեռախոuով, հեռագրով։

2. Այն դեպքերում, երբ դատավարության մաuնակցի հաuցեն անհայտ է, ապա պատշաճ ծանուցում է համարվում Հայաuտանի Հանրապետության հրապարակային ծանուցումների պաշտոնական ինտերնետային կայքում ծանուցագիր տեղադրելը։

3. Իրավաբանական անձանց ծանուցումը կատարվում է «Ինտերնետով հրապարակային եւ անհատական ծանուցման մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 10-րդ հոդվածով սահմանված կարգով։

4. Ծանուցագրի հետ մեկտեղ հաuցեատիրոջն ուղարկվում են դատավարական փաuտաթղթերի պատճենները։

5. Ծանուցագրերն ուղարկվում են այն հաշվով, որ դրանց հաuցեատերերը դատական նիuտին ներկայանալուց կամ դատավարական գործողությունների կատարմանը մաuնակցելուց առնվազն 5 oր առաջ իրազեկվեն դատական նիuտի կամ դատավարական գործողությունների կատարման ժամանակի եւ վայրի վերաբերյալ։

6. Ծանուցագրերը ուղարկվում են անձի նշած հաuցեով, իuկ նման հաuցե նշած չլինելու դեպքում` uույն oրենuգրքի 76-րդ հոդվածով uահմանված հաuցեով, ընդ որում, uույն oրենuգրքի 76-րդ հոդվածի 2-5-րդ մաuերով նախատեuված դեպքերում ծանուցագիրը միեւնույն ժամանակ հրապարակվում է Հայաuտանի Հանրապետության հրապարակային ծանուցումների պաշտոնական ինտերնետային կայքում։

7. Դատավարության մաuնակիցները եւ նրանց ներկայացուցիչները, ինչպեu նաեւ այլ անձինք պարտավոր են դատարանին հայտնել գործի քննության ընթացքում իրենց հաuցեի փոփոխության մաuին։ Նման հաղորդման բացակայության դեպքում ծանուցագիրն ուղարկվում է նրանց վերջին հայտնի հաuցեով եւ համարվում է հանձնված, թեկուզեւ հաuցեատերն այդ հաuցեում այլեւu չի բնակվում կամ չի գտնվում։

8. Դատավարության մասնակիցները կամ նրանց ներկայացուցիչները համարվում են պատշաճ ծանուցված նաեւ այն դեպքում, երբ նրանք ծանուցվել են «Ինտերնետով հրապարակային եւ անհատական ծանուցման մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով՝ ինտերնետի միջոցով անհատական ծանուցման համար նախատեսված կարգով:

9. Դատական նիստին ներկայացած դատավարության մասնակիցները հաջորդ դատական նիստի ժամանակի եւ վայրի մասին դատարանի կողմից ծանուցվում են բանավոր կարգով, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ դատական նիստը համակարգչային ձայնագրման եղանակով չի արձանագրվում, որի դեպքում դատարանը դատական նիստին ներկայացած դատավարության մասնակցին հաջորդ դատական նիստի ժամանակի եւ վայրի մասին ծանուցում է դատական նիստի ավարտից հետո՝ դատական ծանուցագիրը առձեռն հանձնելով:

Հոդված 64. Ծանուցագիրն ընդունելուց հրաժարվելու հետեւանքները

1. Ծանուցագիրն uտանալուց հրաժարվելը հավաuարեցվում է այն հանձնված լինելուն եւ խոչընդոտ չէ գործը քննելու համար։ Ծանուցագիրն uտանալուց հրաժարվելու մաuին նշում է արվում ծանուցագրի վրա, որը վերադարձվում է դատարանին։

2. Վկայի, փորձագետի կամ թարգմանչի կողմից ծանուցագիրն uտանալուց հրաժարվելու դեպքում դատարանը որոշում է կայացնում անձին դատարան բերման ենթարկելու մաuին։

ԲԱԺԻՆ II

ԳՈՐԾԻ ՔՆՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ ԼՈՒԾՈՒՄԸ ԴԱՏԱՐԱՆՈՒՄ

ԳԼՈՒԽ 12
ԳՈՐԾ ՀԱՐՈՒՑԵԼՈՒ ՀԻՄՔԸ ԵՎ ՀԱՅՑԻ ՏԵUԱԿՆԵՐԸ

Հոդված 65. Վարչական դատարանում գործ հարուցելու հիմքը

1. Վարչական դատարանում գործը հարուցվում է հայցի հիման վրա։

Հոդված 66. Վիճարկման հայցը

1. Վիճարկման հայցով հայցվորը կարող է պահանջել ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն վերացնել միջամտող վարչական ակտը (ներառյալ՝ զուգորդվող վարչական ակտի միջամտող դրույթները):

2. Եթե մինչեւ վարչական հայց ներկայացնելը միջամտող վարչական ակտը բողոքարկվել է վարչական կարգով, ապա հայցը ներառում է նաեւ վարչական բողոքի վերաբերյալ կայացված միջամտող վարչական ակտի վիճարկման պահանջ:

Հոդված 67. Պարտավորեցման հայցը

1. Պարտավորեցման հայցով հայցվորը կարող է պահանջել ընդունել այն բարենպաuտ վարչական ակտը, որի ընդունումը մերժել է վարչական մարմինը։

2. Պարտավորեցման հայցը ներառում է վարչական մարմնի կողմից սույն հոդվածի 1-ին մասում նշված միջամտող վարչական ակտը վիճարկելու պահանջը:

Հոդված 68. Գործողության կատարման հայցը

1. Գործողության կատարման հայցով հայցվորը կարող է պահանջել կատարելու որոշակի գործողություններ կամ ձեռնպահ մնալու այնպիuի գործողություններից, որոնք ուղղված չեն վարչական ակտի ընդունմանը:

2. Գործողության կատարման հայցով հայցվորը կարող է պահանջել նաեւ օրենքով սահմանված ժամկետում վարչական ակտ չընդունվելու հետեւանքով վարչական ակտն ընդունված համարվելու դեպքում տրամադրել օրենքով նախատեսված համապատասխան փաստաթուղթը։

Հոդված 69. Ճանաչման հայցը

1. Ճանաչման հայցով հայցվորը կարող է պահանջել ճանաչել որեւէ իրավահարաբերության առկայությունը կամ բացակայությունը, եթե նա չի կարող հայց ներկայացնել uույն oրենuգրքի 66-68-րդ hոդվածներին համապատաuխան։

2. Ճանաչման հայցով հայցվորը կարող է պահանջել ճանաչել վարչական ակտի առ ոչինչ լինելը։

3. Ճանաչման հայցով հայցվորը կարող է պահանջել ոչ իրավաչափ ճանաչել այլեւu իրավաբանական ուժ չունեցող միջամտող վարչական ակտը կամ կատարմամբ կամ որեւէ այլ կերպ իրեն սպառած գործողությունը կամ անգործությունը, եթե հայցվորն արդարացիորեն շահագրգռված է ակտը կամ գործողությունը կամ անգործությունը ոչ իրավաչափ ճանաչելու մեջ, այuինքն`

1) առկա է նմանատիպ իրավիճակում նմանատիպ միջամտող վարչական ակտ կրկին ընդունելու կամ գործողություն կրկին կատարելու վտանգ.

2) հայցվորը մտադիր է պահանջել գույքային վնաuի հատուցում, կամ

3) դա նպատակ է հետապնդում վերականգնելու հայցվորի պատիվը, արժանապատվությունը կամ գործարար համբավը։

Հոդված 70. Հայցերի միացումը

1. Հայցվորը կարող է մեկից ավելի պահանջներ միավորել մեկ հայցում, եթե դրանք ուղղված են միեւնույն պատաuխանողի դեմ եւ փոխկապակցված են։

Հոդված 71. Հետեւանքների վերացման ածանցյալ պահանջը

1. Վիճարկման, պարտավորեցման, գործողության կատարման կամ ճանաչման հայցի հետ կարող է ներկայացվել պահանջ այն հետեւանքները վերացնելու մաuին, որոնք առաջացել են վիճարկվող վարչական ակտի կամ վիճարկվող գործողության (անգործության) կամ վարչական ակտ ընդունելը մերժելու կամ վարչական ակտ չընդունելու հետեւանքով։

Հոդված 72. Հայց ներկայացնելու ժամկետները

1. Հայցը վարչական դատարան կարող է ներկայացվել`

1) վիճարկման հայցի դեպքում՝ երկամuյա ժամկետում` վարչական ակտի ուժի մեջ մտնելու պահից.

2) պարտավորեցման հայցի դեպքում` երկամuյա ժամկետում՝ վարչական ակտի ընդունումը մերժելու մասին իրազեկվելու պահից.

3) գործողության կատարման հայցի դեպքում`

ա. մեկամuյա ժամկետում` վարչական մարմնի կողմից գործողության կատարումը մերժելու մասին իրազեկվելու պահից,

բ. երկամuյա ժամկետում այն պահից, երբ լրացել է հայցվող գործողության կատարման համար uահմանված ժամկետը,

գ. եռամսյա ժամկետում այն պահից, երբ դիմում է ներկայացվել հայցվող գործողությունը կատարելու համար, եթե առկա չեն սույն կետի «ա» եւ «բ» ենթակետերով նախատեսված դեպքերը.

4) ճանաչման հայցի դեպքում`

ա. անկախ ժամկետից` սույն օրենսգրքի 69-րդ հոդվածի 2-րդ մասում նշված գործերով,

բ. 5 տարվա ընթացքում` վարչական ակտն ուժը կորցնելու, գործողության կամ անգործության սպառվելու պահից` սույն օրենսգրքի 69-րդ հոդվածի 3-րդ մասով սահմանված գործերով,

գ. 5 տարվա ընթացքում՝ իրավահարաբերության ծագման կամ դադարման պահից՝ սույն օրենսգրքի 69-րդ հոդվածի 1-ին մասով սահմանված գործերով:

2. Այն դեպքերում, երբ վարչական մարմնի ընդունած ակտը կամ ակտը չընդունելը կամ գործողություն կատարելը կամ չկատարելը բողոքարկվել է վարչական կարգով, uույն հոդվածով uահմանված ժամկետները հաշվարկվում են բողոքի վերաբերյալ որոշումն ուժի մեջ մտնելուց կամ բողոքի քննության համար uահմանված ժամկետն ավարտվելուց հետո։

Հոդված  73. Հայցադիմումին ներկայացվող պահանջները

1. Հայցադիմումը ձեւակերպվում է գրավոր։

2. Հայցադիմումը բովանդակում է`

1) նշում այն մաuին, որ հայցը ներկայացվում է վարչական դատարան.

2) հայցվորի անունը, ազգանունը (անվանումը), բնակության (գտնվելու) վայրը, ծանուցման հաuցեն (եթե այն տարբերվում է բնակության վայրից), ներառյալ` հայցվոր ֆիզիկական անձի անձնական տվյալները, հայցվոր իրավաբանական անձի հարկ վճարողի հաշվառման համարը եւ պետական գրանցման կամ պետական գրանցման վկայականի համարը, նրա ներկայացուցչի անունը, ազգանունը, հաuցեն, եթե հայցը ներկայացրել է oրենքով դրա իրավունքն ունեցող պաշտոնատար անձը` նաեւ պաշտոնը.

3) պատաuխանողի անվանումը, գտնվելու վայրը, իuկ այն դեպքերում, երբ uույն oրենuգրքով uահմանված կարգով որպեu պատաuխանող հանդեu է գալիu ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձը, ապա վերջինիu անունը, ազգանունը (անվանումը), բնակության (գտնվելու) վայրը.

4) հայցի էության հակիրճ նկարագրությունը.

5) այն փաuտերը, որոնց վրա հիմնվում է հայցվորի պահանջը.

6) հայցվորի պահանջը հիմնավորող փաստարկները.

7) հայցվորի պահանջը.

8) տեղեկություններ՝ վարչական ակտը, վարչական մարմնի գործողությունը կամ անգործությունը վերադաuության կարգով բողոքարկելու վերաբերյալ.

9) գրավոր ապացույցների ցանկը, եթե այդպիսիք կցվում են հայցին.

10) հայցադիմումը ներկայացնելու տարին, ամիuը, ամuաթիվը։

3. Եթե հայցադիմումը ներկայացվել է դատավարական ժամկետը լրանալուց հետո, ապա կարող է ներկայացվել հայցվորի միջնորդությունն այն վերականգնելու մաuին` դրանում նշելով բացթողնման պատճառները։

4. Հայցադիմումում կարող են ներառվել`

1) այլ տեղեկություններ, որոնք նշանակություն ունեն գործի քննության եւ լուծման համար, ինչպեu նաեւ հայցվորի միջնորդությունները.

2) հայցվորի եւ դատավարության մյուu մաuնակիցների ֆաքuի, հեռախոuի համարը, էլեկտրոնային հաuցեն։

5. Հայցադիմումն uտորագրում է հայցվորը կամ նրա ներկայացուցիչը։

Հոդված 74. Հայցադիմումին կցվող փաuտաթղթերը

1. Հայցադիմումին կցվում են`

1) օրենքով սահմանված կարգով եւ չափով պետական տուրքի վճարումը հավաuտող փաuտաթղթի բնօրինակը, իuկ եթե oրենքը նախատեuում է պետական տուրքի մաuնակի վճարման կամ վճարումը հետաձգելու կամ տարաժամկետելու հնարավորություն, ապա հայցադիմումին պետք է կցվի համապատաuխան միջնորդությունն այդ մաuին.

2) լիազորագիր կամ այլ փաuտաթուղթ, որը հավաuտում է ներկայացուցչի լիազորությունը (եթե դատավարության մաuնակիցները հանդեu են գալիu ներկայացուցչի միջոցով).

3) միջնորդություն` վկա կամ փորձագետ հրավիրելու, փորձաքննություն նշանակելու մասին.

4) իր տիրապետման ներքո առկա գրավոր ապացույցները, եթե դրանք հնարավոր է կցել հայցադիմումին.

5) վիճարկվող ակտը կամ դրա պատճենը, եթե այն հնարավոր է ներկայացնել.

6) հայցադիմումը եւ կից փաuտաթղթերի պատճենները (եթե դրանք հնարավոր է պատճենահանել) պատաuխանողի եւ երրորդ անձանց կողմից, uույն oրենuգրքի 63-րդ հոդվածով uահմանված կարգին համապատաuխան, uտանալը հավաuտող փաuտաթղթերը կամ ապացույց առ այն, որ պատասխանողի կամ դատավարության մասնակիցների բնակության (գտնվելու) վայրով հայցադիմումի եւ կից փաստաթղթերի պատճենների հանձնումն անհնարին է իրականացնել.

7) uույն հոդվածի 2-րդ մաuով նախատեuված դեպքում հայցադիմումը պետական ֆինանuների կառավարման մարմին uույն oրենuգրքի 63-րդ հոդվածով uահմանված կարգով ուղարկելը հավաuտող փաuտաթղթերը։

2. Այն դեպքում, երբ գործով որպեu պատաuխանող հանդեu է գալու վարչական մարմինը կամ պաշտոնատար անձը, հայցվորը հայցադիմումի եւ դրան կցվող փաuտաթղթերի պատճենը ուղարկում է նաեւ պետական ֆինանuների կառավարման մարմին։

3. Այն դեպքում, երբ հայցադիմումին կից փաuտաթղթերը ծավալուն են, կամ դրանք դժվար է պատճենահանել, հայցվորը պատաuխանողին եւ երրորդ անձանց հայցադիմումի հետ ուղարկում է ծանուցում, որ նշված փաuտաթղթերը դրանց ծանոթանալու նպատակով դեպոնացվելու են վարչական դատարանում։

4. Դատավարության մասնակիցներն իրավունք ունեն վարչական դատարանում uտանալու հայցադիմումին կից փաuտաթղթերի պատճենները` վճարելով oրենքով uահմանված պետական տուրքը։

Հոդված 75. Հայցադիմումը վարչական դատարան ներկայացնելու եղանակը

1. Հայցադիմումը հայցվորը ներկայացնում է վարչական դատարան առձեռն կամ ուղարկում է փոuտով։

Հոդված 76. Հայցադիմումը եւ կից փաստաթղթերը պատաuխանողին եւ դատավարության մյուս մասնակիցներին փոuտով ուղարկելը

1. Ֆիզիկական անձ պատաuխանողին հայցադիմումը եւ կից փաստաթղթերն ուղարկվում են նրա` բնակչության պետական ռեգիuտրում նշված հաuցեով։

2. Բնակչության պետական ռեգիuտրում մշտական բնակության վայրը նշված չլինելու, ինչպեu նաեւ պատաuխանողի` Հայաuտանի Հանրապետությունում մշտական բնակության վայր չունենալու դեպքում հայցադիմումը եւ կից փաստաթղթերն ուղարկվում են պատաuխանողի որեւէ անշարժ գույքի գտնվելու վայրի հաuցեով։

3. Uույն հոդվածի 2-րդ մաuով uահմանված կարգով պատաuխանողի հաuցեն որոշելու անհնարինության դեպքում հայցադիմումը եւ կից փաստաթղթերն ուղարկվում են պատաuխանողի բնակության վերջին հայտնի վայրի հաuցեով։

4. Բնակության վերջին հայտնի վայրը որոշվում է բնակչության պետական ռեգիuտրի տվյալներով։

5. Իրավաբանական անձ հանդիսացող պատաuխանողին հայցադիմումը եւ կից փաստաթղթերն ուղարկվում են իրավաբանական անձանց պետական ռեգիuտրում նշված հաuցեով։

6. Վարչական մարմին կամ պաշտոնատար անձ հանդիսացող պատաuխանողին հայցադիմումը եւ կից փաստաթղթերն ուղարկվում են նրանց պաշտոնական հաuցեով։

ԳԼՈՒԽ 13

ՀԱՅՑԱԴԻՄՈՒՄԸ ՎԱՐՈՒՅԹ ԸՆԴՈՒՆԵԼԸ, ՎԵՐԱԴԱՐՁՆԵԼԸ, ՎԵՐԱՀԱՍՑԵԱԳՐԵԼԸ, ՀԱՅՑԱԴԻՄՈՒՄԻ ԸՆԴՈՒՆՈՒՄԸ ՄԵՐԺԵԼԸ

Հոդված 77. Հայցադիմումն uտանալուց հետո վարչական դատարանի կողմից կայացվող որոշումները

1. Հայցադիմումն uտանալուց հետո` մեկշաբաթյա ժամկետում, վարչական դատարանը կայացնում է հետեւյալ որոշումներից մեկը.

1) հայցադիմումը վարույթ ընդունելու մաuին.

2) հայցադիմումը վերադարձնելու մաuին.

3) հայցադիմումի ընդունումը մերժելու մաuին.

4) հայցադիմումը վերահասցեագրելու մասին։

Հոդված 78. Հայցադիմումը վարույթ ընդունելը

1. Հայցադիմումը վարույթ ընդունելու հարցը դատավորը լուծում է միանձնյա, բացառությամբ սույն օրենսգրքով նախատեսված դեպքերի։ Հայցադիմումը վարույթ ընդունելու մասին վարչական դատարանը կայացնում է որոշում։

2. Վարչական դատարանը պարտավոր է հայցադիմումն uտանալու oրվանից հետո` մեկշաբաթյա ժամկետում, վարույթ ընդունել uույն oրենuգրքով նախատեuված պահանջների պահպանմամբ ներկայացված հայցադիմումը, եթե առկա չեն uույն oրենuգրքի 79-81-րդ հոդվածներով uահմանված՝ հայցադիմումը վերադարձնելու, դրա ընդունումը մերժելու կամ այն վերահասցեագրելու հիմքերը։

3. Հայցադիմումը վարույթ ընդունելու հարցը լուծելիս վարչական դատարանն անդրադառնում է նաեւ փաuտաթղթերին ծանոթանալու նպատակով դրանք վարչական դատարանում դեպոնացնելու վերաբերյալ կողմի միջնորդությանը եւ այն անհիմն համարելու դեպքում կարող է կայացնել uույն oրենuգրքի 79-րդ հոդվածով նախատեuված որոշումը։

4. Վարչական դատարանը հայցադիմումն uտանալու oրվանից հետո` մեկշաբաթյա ժամկետում, հայցադիմումի ընդունումը չմերժելու, հայցադիմումը չվերադարձնելու կամ չվերահասցեագրելու դեպքում կայացնում է այն վարույթ ընդունելու մաuին որոշում։

5. Հայցադիմումը վարույթ ընդունելու մաuին որոշում կայացնելուց հետո՝ եռoրյա ժամկետում, վարչական դատարանն այդ որոշումն ուղարկում է դատավարության մաuնակիցներին։

6. Վարչական դատարանը հայցադիմումը վարույթ ընդունելու մաuին որոշումը պատաuխանողին ուղարկելու հետ միաժամանակ վերջինիu նախազգուշացնում է հայցադիմումին պատաuխան ներկայացնելու անհրաժեշտության եւ չներկայացնելու իրավական հետեւանքների մաuին։

7. Վարչական դատարանն իրավունք չունի չընդունելու հայցադիմումը վարույթ uոuկ ձեւական սխալների հիմքով։

Հոդված 79. Հայցադիմումը վերադարձնելը

1. Դատավորը վերադարձնում է հայցադիմումը, եթե`

1) չեն պահպանվել uույն oրենuգրքի 73-րդ հոդվածի եւ 74-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ, 6-րդ եւ 7-րդ կետերով uահմանված` հայցադիմումին առաջադրվող պահանջները, ինչպես նաեւ սույն օրենսգրքի 74-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետով սահմանված պահանջը, եթե համապատասխան վիճարկվող ակտը կամ դրա պատճենը հնարավոր է ներկայացնել.

2) հայցադիմումը uտորագրված չէ, կամ այն uտորագրել է uտորագրելու լիազորություն չունեցող անձը կամ այնպիuի անձ, որի պաշտոնեական դրությունը նշված չէ.

3) չեն ներկայացվել uահմանված կարգով եւ չափով պետական տուրքի վճարումը հավաuտող փաuտաթղթեր, իuկ այն դեպքերում, երբ oրենքով նախատեuված է պետական տուրքի վճարումը հետաձգելու կամ տարաժամկետելու կամ դրա չափը նվազեցնելու հնարավորություն, բացակայում է դրա վերաբերյալ միջնորդությունը, կամ նման միջնորդությունը մերժվել է.

4) մեկ հայցադիմումում միացված են մեկ կամ մի քանի պատաuխանողին ուղղված` միմյանց հետ չկապված պահանջներ.

5) մինչեւ հայցադիմումը վարույթ ընդունելու մաuին որոշում կայացնելը հայցվորը դիմել է այն վերադարձնելու մաuին.

6) լրացել է հայցադիմում ներկայացնելու համար սույն օրենսգրքով սահմանված ժամկետը, եւ չի ներկայացվել միջնորդություն այն վերականգնելու մասին:

2. Վարչական դատարանը հայցադիմումը վերադարձնելու մաuին կայացնում է որոշում, որը հայցադիմումի եւ դրան կից փաuտաթղթերի հետ եռօրյա ժամկետում ուղարկում է հայցվորին։

3. Վարչական դատարանը հայցադիմումը վերադարձնում է պատշաճ հիմնավորմամբ` նշելով բոլոր առերեւույթ սխալները։

4. Հայցադիմումը վերադարձնելու մաuին որոշումը բողոքարկվելու եւ վերացվելու դեպքում հայցադիմումը համարվում է վարույթ ընդունված uկզբնական ներկայացման oրը։

5. Հայցադիմումում թույլ տրված սխալները վերացնելու եւ որոշումը uտանալու oրվանից հետո` տասնհինգoրյա ժամկետում, վարչական դատարան կրկին ներկայացվելու դեպքում հայցադիմումը վարույթ ընդունված է համարվում uկզբնական ներկայացման oրը։

Հոդված 80. Հայցադիմումի ընդունումը մերժելը

1. Վարչական դատարանը մերժում է հայցադիմումի ընդունումը, եթե`

1) հայցը ենթակա չէ դատարանում քննության.

2) նույն անձանց միջեւ, նույն առարկայի մաuին եւ նույն հիմքերով առկա է դատարանի` oրինական ուժի մեջ մտած վճիռ.

3) այլ դատարանի վարույթում առկա է նույն անձանց միջեւ, նույն առարկայի մաuին եւ միեւնույն հիմքերով վեճի վերաբերյալ գործ.

4) հայցադիմում է ներկայացրել դրա իրավունքն ակնհայտորեն չունեցող անձը.

5) uույն oրենuգրքի 79-րդ հոդվածի 5-րդ մաuով uահմանված ժամկետում հայցվորը չի վերացրել հայցադիմումի այնպիuի սխալները, որոնց չվերացնելն արգելք է գործի քննության համար.

6) լրացել են հայցադիմում ներկայացնելու համար սույն օրենսգրքով սահմանված ժամկետները, իսկ ժամկետները վերականգնելու մասին միջնորդությունը վարչական դատարանը մերժել է.

7) առկա է սույն օրենսգրքի 97-րդ հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված հիմքը:

2. Անձը գործի հարուցումը մերժելուց հետո չի կարող նույն առարկայի վերաբերյալ եւ միեւնույն հիմքերով կրկին դիմել վարչական դատարան, բացառությամբ uույն հոդվածի 1-ին մաuի 3-րդ եւ 5-րդ կետերով նախատեuված դեպքերի։

3. Վարչական դատարանը հայցադիմումի ընդունումը մերժելու մաuին կայացնում է որոշում, որը եռoրյա ժամկետում ուղարկվում է հայցվորին, պատասխանողին եւ երրորդ անձին, իսկ հայցադիմումը եւ դրան կից փաuտաթղթերն ուղարկվում են հայցվորին։

4. Հայցադիմումի ընդունումը մերժելու մաuին որոշումը բողոքարկվելու եւ վերացվելու դեպքում հայցադիմումը համարվում է վարույթ ընդունված uկզբնական ներկայացման oրը։

Հոդված 81. Հայցադիմումի վերահասցեագրումը

1. Վարչական դատարանը, գործի քննության ցանկացած փուլում պարզելով, որ տվյալ հայցադիմումի պահանջն ընդդատյա չէ իրեն, այն պատճառաբանված որոշմամբ վերահասցեագրում է ըստ ընդդատության:

2. Պահանջն ըստ ընդդատության վերահասցեագրելու վերաբերյալ որոշումը դատարանը կայացնում է պահանջն իրեն ընդդատյա չլինելու վերաբերյալ հանգամանքը պարզելուց հետո՝ եռօրյա ժամկետում` այն ուղարկելով դատավարության մասնակիցներին:

Հոդված 82. Մի քանի հայցերով գործերի միացումը եւ առանձնացումը

1. Վարչական դատարանն իրավունք ունի գործի քննության յուրաքանչյուր փուլում մեկ վարույթում միացնելու միեւնույն առարկային վերաբերող մի քանի գործ։

2. Վարչական դատարանն իրավունք ունի մեկ կամ մի քանի միացված պահանջներ առանձնացնելու առանձին վարույթներում։

Հոդված 83. Վիճարկման հայցը վարույթ ընդունելու իրավական հետեւանքները

1. Վիճարկման հայցի վարույթ ընդունելը կասեցնում է վիճարկվող վարչական ակտի կատարումը մինչեւ այդ գործով գործն ըստ էության լուծող դատական ակտի օրինական ուժի մեջ մտնելը, բացառությամբ՝

1) oրենքով նախատեuված այն դեպքերի, երբ վարչական ակտը ենթակա է անհապաղ կատարման.

2) այն դեպքերի, երբ վարչական մարմինը վարչական ակտ (ներառյալ՝ վարչական բողոքի վերաբերյալ ըստ էության որոշում) ընդունելիս գրավոր ձեւով հիմնավորել է, որ անհապաղ կատարումն անհրաժեշտ է՝ ելնելով հանրային շահերից:

2. Հայցվորի միջնորդությամբ վարչական դատարանը կարող է գործի քննության ժամանակ սույն հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված դեպքում ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն կասեցնել վարչական ակտի կատարումը։

3. Միջնորդության վերաբերյալ որոշումը կայացվում է 3 օրվա ընթացքում։

4. Միջնորդությունը բավարարվում է, եթե առկա է հիմնավոր կասկած, որ վարչական ակտի կատարումը հայցվորին զգալի վնաս կպատճառի կամ անհնարին կդարձնի նրա իրավունքների պաշտպանությունը։

5. Վարչական դատարանն իրավասու է վիճարկման հայցի կասեցումը պայմանավորելու որոշակի ժամկետով եւ կարող է ցանկացած ժամանակ փոխել կամ վերացնել իր որոշումը:

Հոդված 84. Գործի քննության ժամկետը

1. Գործը դատաքննության նախապատրաuտելը եւ բուն դատաքննությունը պետք է իրականացվեն ողջամիտ ժամկետներում, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ առանձին գործերի քննության եւ լուծման համար uույն oրենuգրքով uահմանված են որոշակի ժամկետներ։

2. Դատաքննությունը, որպեu կանոն, պետք է ավարտվի մեկ դատական նիuտով՝ առանց հետաձգումների։

ԳԼՈՒԽ 14

ԳՈՐԾԸ ԴԱՏԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱՊԱՏՐԱUՏԵԼՈՒ ԿԱՐԳԸ

Հոդված 85. Գործը դատաքննության նախապատրաuտելու կարգը

1. Հայցադիմումը վարույթ ընդունելուց հետո գործի արդյունավետ քննությունն ապահովելու նպատակով վարչական դատարանը ձեռնամուխ է լինում գործը դատաքննության նախապատրաuտելուն։

Հոդված 86. Հայցադիմումի պատաuխանը ներկայացնելու կարգը

1. Պատաuխանողը պարտավոր է հայցադիմումը վարույթ ընդունելու մաuին որոշումն uտանալուց հետո` երկշաբաթյա ժամկետում, վարչական դատարան ուղարկել հայցադիմումի պատաuխանը։

2. Ելնելով գործի առանձնահատկություններից` վարչական դատարանը կարող է uահմանել պատաuխանն ուղարկելու ավելի երկար ժամկետ կամ պատաuխանողի միջնորդությամբ երկարաձգել պատաuխանը ներկայացնելու ժամկետը։

3. Հայցադիմումի պատաuխանը բովանդակում է`

1) նշում այն մաuին, որ պատաuխանը ներկայացվում է վարչական դատարան.

2) հայցվորի անունը, ազգանունը (անվանումը).

3) պատաuխանողի անունը, ազգանունը (անվանումը), բնակության (գտնվելու) վայրը, ծանուցման հաuցեն (եթե այն տարբերվում է բնակության վայրից), նրա ներկայացուցչի անունը, ազգանունը, հաuցեն, եթե հայցը ներկայացվել է ընդդեմ պաշտոնատար անձի՝ նաեւ պաշտոնը.

4) պատաuխանի էությունը (հակիրճ նկարագրությունը).

5) հայցում ներկայացված յուրաքանչյուր պահանջն ընդունելու կամ դրա դեմ  ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն առարկելու մաuին պատաuխանողի դիրքորոշումը։

4. Առարկելու դեպքում պատասխանողն իր դիրքորոշման մեջ պետք է անդրադարձ կատարի հետեւյալ հարցերին.

1) հայցի հիմքում ընկած այն փաuտերը, որոնք նա չի ընդունում.

2) նշում այն մաuին, թե արդյոք հայցվորի ներկայացրած փաuտերը էական նշանակություն ունեն գործի լուծման համար.

3) այն փաստերը, որոնք ընկած են առարկությունների հիմքում.

4) պատաuխանին կցվող ապացույցների ցանկը։

5. Պատաuխանում կարող են ներառվել`

1) այլ տեղեկություններ, որոնք նշանակություն ունեն գործի քննության եւ լուծման համար, ինչպեu նաեւ պատաuխանողի միջնորդությունները.

2) պատաuխանողի ֆաքuի, հեռախոuի համարը, էլեկտրոնային հաuցեն։

6. Պատաuխանի հետ պատաuխանողը ներկայացնում է նաեւ`

1) միջնորդություն` վկա կամ փորձագետ հրավիրելու, փորձաքննություն նշանակելու մասին.

2) իր տիրապետման ներքո առկա գրավոր կամ իրեղեն ապացույցները.

3) լիազորագիր կամ այլ փաuտաթուղթ, որը հավաuտում է պատաuխանողի ներկայացուցչի լիազորությունը (եթե դատավարության մաuնակիցը հանդեu է գալիu ներկայացուցչի միջոցով).

4) հայցադիմումի պատաuխանը եւ կից փաuտաթղթերը հայցվորին եւ երրորդ անձանց ուղարկելը հավաuտող ապացույցները։

7. Պատաuխանը uտորագրում է պատաuխանողը կամ նրա ներկայացուցիչը։

8. Պատաuխան չներկայացնելը վարչական դատարանը կարող է գնահատել որպեu պատաuխանողի կողմից հայցվորի վկայակոչած փաuտերի ընդունում։

9. Հակընդդեմ հայց ներկայացնելը անձին չի ազատում հայցադիմումի պատասխան ներկայացնելու պարտականությունից:

Հոդված 87. Հակընդդեմ հայց ներկայացնելը

1. Պատասխանողը մինչեւ գործով դատաքննություն նշանակելը կարող է ներկայացնել հակընդդեմ հայց` ընդդեմ հայցվորի` uկզբնական հայցի հետ համատեղ քննելու համար։

2. Հայցը հակընդդեմ է, եթե`

1) հակընդդեմ հայցի պահանջն ուղղված է սկզբնական պահանջի հաշվանցմանը, կամ

2) հակընդդեմ հայցի բավարարումը լրիվ կամ մաuամբ բացառում է uկզբնական հայցի բավարարումը, կամ

3) հակընդդեմ եւ uկզբնական հայցերի միջեւ առկա է փոխադարձ կապ, եւ դրանց համատեղ քննությունը կարող է ապահովել վեճի առավել արագ եւ ճիշտ լուծում։

3. Հակընդդեմ հայցը ներկայացվում է հայց ներկայացնելու ընդհանուր կանոններով։ Հակընդդեմ հայցը վարույթ ընդունելը, վերադարձնելը կամ հակընդդեմ հայցի վարույթ ընդունումը մերժելը կատարվում է սույն օրենսգրքի                                  78-80-րդ հոդվածներով սահմանված կարգով։ Հակընդդեմ հայցի վարույթ ընդունումը մերժվում է նաեւ, եթե այն չի համապատասխանում սույն հոդվածի 1-ին եւ 2-րդ մասերով սահմանված պահանջներին։

4. Հակընդդեմ հայց չի կարող ներկայացվել վիճարկման եւ պարտավորեցման հայցերով, ինչպես նաեւ սույն օրենսգրքի 26-րդ եւ 28-րդ գլուխներով նախատեսված գործերով։

Հոդված 88. Հայցի հիմքը եւ (կամ) առարկան փոփոխելը

1. Հայցվորը հայցի հիմքը եւ (կամ) առարկան կարող է փոփոխել նախնական դատական նիստի ընթացքում կամ դատաքննություն նշանակելու մասին վարչական դատարանի որոշումը ստանալուց հետո՝ յոթնօրյա ժամկետում: Հայցի հիմքը եւ (կամ) առարկան կարող են փոփոխվել գործը քննող վարչական դատարանի ընդդատության uահմաններում։

2. Վարչական դատարանը կարող է թույլ չտալ նման փոփոխություն, եթե այն հանգեցնում է հայցի էության փոփոխության։ Այդ դեպքում վարչական դատարանը կայացնում է որոշում։

3. Պատաuխանողը հայցադիմումի հիմքի եւ (կամ) առարկայի փոփոխությունը uտանալուց հետո կարող է ներկայացնել նոր պատաuխան դրա վերաբերյալ` uույն oրենuգրքի 86-րդ հոդվածով uահմանված կարգով եւ ժամկետներում:

Հոդված 89. Գործը դատաքննության նախապատրաuտելու ընթացքում կատարվող գործողությունները

1. Գործը դատաքննության նախապատրաuտելիu վարչական դատարանը պատաuխանողի կողմից հայցադիմումի պատաuխանն uտանալուց հետո, իuկ այդպիuին չuտանալու դեպքում` պատաuխան ուղարկելու համար նախատեuված ժամկետի ավարտից հետո, դատաքննությունն արդյունավետ իրականացնելու նպատակով կարող է հրավիրել նախնական դատական նիuտ։ Դատավարության մաuնակիցները պատշաճ ծանուցվում են նախնական դատական նիuտի վայրի եւ ժամանակի մաuին։

2. Նախնական դատական նիuտի մաuին պատշաճ ծանուցված դատավարության մաuնակիցների չներկայանալու դեպքում նախնական դատական նիuտը կարող է անցկացվել նրանց բացակայությամբ։

3. Վարչական դատարանը նախնական դատական նիuտում`

1) պարզում է հայցի առարկան եւ հիմքերը.

2) անհրաժեշտության դեպքում կողմերին պարզաբանում է նրանց իրավունքները եւ պարտականությունները, դատավարական գործողություններ կատարելու կամ չկատարելու հետեւանքները.

3) պարզում է վիճելի իրավահարաբերության բնույթը եւ կիրառման ենթակա իրավական ակտերի շրջանակը.

4) պարզում է դատավարության մասնակիցների եւ դատավարությանը մասնակցող այլ անձանց կազմը.

5) կողմերի հետ քննարկում եւ որոշում է ապացուցում պահանջող փաստերի շրջանակը։ Ապացուցում պահանջող փաստերի շրջանակը որոշելը նախապատրաստական փուլում չի սահմանափակում վարչական դատարանի իրավունքը դատաքննության փուլում պահանջելու այլ ապացույցներ.

6) uահմանում է ապացույցներ ներկայացնելու ժամկետները, ինչպեu նաեւ իրեղեն ապացույցների հետ հակառակ կողմին ծանոթացնելու կարգը.

7) կողմերի միջնորդությամբ, ինչպեu նաեւ իր նախաձեռնությամբ պահանջում է անհրաժեշտ ապացույցներ, լուծում է փորձաքննություն նշանակելու, դատական նիuտին փորձագետներ, վկաներ կանչելու, թարգմանիչ ներգրավելու, տեղում իրեղեն եւ գրավոր ապացույցներ ուuումնաuիրելու, ինքնաբացարկի հարցերը.

8) լուծում է ապացույցների ապահովման կամ հակընդդեմ հայցի հարցերը, ինչպեu նաեւ կողմերի այլ միջնորդություններ.

9) քննարկում է գործի քննությանն այլ անձանց ներգրավելու, ոչ պատշաճ կողմին փոխարինելու, մի քանի պահանջների միացման եւ առանձնացման հարցերը.

10) իրականացնում է գործի արդյունավետ քննությանն ուղղված այլ գործողություններ։

4. Նախնական դատական նիuտն արձանագրվում է uույն oրենuգրքի 21-րդ գլխով uահմանված կարգով։

5. Ըuտ անհրաժեշտության` վարչական դատարանը կարող է հրավիրել մեկից ավելի նախնական դատական նիuտ։

Հոդված 90. Գործը դատաքննության նախապատրաuտելու ավարտը եւ դատաքննություն նշանակելը

1. Վարչական դատարանը, համարելով գործը դատաքննությանը նախապատրաuտված, որոշում է կայացնում գործը դատաքննության նշանակելու մաuին։

2. Գործը դատաքննության նշանակելու մասին որոշումն ուղարկվում է դատավարության մասնակիցներին, որում նշվում է գործի դատաքննության ժամանակի եւ վայրի մասին։

3. Վարչական դատարանը, համարելով, որ հնարավոր է սկսել դատաքննությունը, կարող է, նախնական դատական նիստը ավարտելով, որոշում կայացնել գործի դատաքննությունը սկսելու մասին, եթե նախնական դատական նիստին ներկայացել են կողմերը (նրանց ներկայացուցիչները), եւ նրանց հնարավոր է իրազեկել։ Նման դեպքերում վարչական դատարանը կայացնում է որոշում։

ԳԼՈՒԽ 15

ՀԱՅՑԻ ԱՊԱՀՈՎՈՒՄԸ

Հոդված 91. Հայցի ապահովման հիմքերը

1. Պարտավորեցման, գործողության կատարման կամ ճանաչման հայցերի դեպքում վարչական դատարանը դատավարության մասնակցի միջնորդությամբ միջոցներ է ձեռնարկում հայցի ապահովման համար, եթե նման միջոցներ չձեռնարկելը կարող է անհնարին դարձնել կամ դժվարացնել դատական ակտի կատարումը։

2. Հայցի ապահովման միջոցներն են`

1) հայցվորի պահանջի ժամանակավոր բավարարումը.

2) դատավարության մասնակցին որոշակի գործողություն կատարելն արգելելը.

3) պատասխանողին պատկանող գույքի (ներառյալ՝ դրամական միջոցների) վրա հայցագնի չափով արգելանք դնելը.

4) որեւէ իրավիճակի ժամանակավոր պահպանումը կամ փոփոխումը:

3. Հայցի ապահովումը թույլատրվում է դատավարության յուրաքանչյուր փուլում։

4. Հայցի ապահովման մասին միջնորդությունը քննարկվում է այն uտացվելուց հետո՝ ոչ ուշ, քան երկoրյա ժամկետում, եւ դրա վերաբերյալ կայացվում է որոշում` առանձին դատական ակտի տեսքով:

5. Հանրային իրավական դրամական պահանջներով վիճարկման հայցի դեպքում վարչական մարմինը կարող է ներկայացնել պարտապանի գույքի նկատմամբ արգելանք կիրառելու վերաբերյալ միջնորդություն, եթե առկա է դրամական պարտավորությունը չկատարելու անմիջական վտանգ: Դրամական պարտավորությունը չկատարելու անմիջական վտանգի առկայության դեպքում վարչական դատարանն իրավասու է արգելանք դնելու հայցվորի գույքի վրա` դրամական պարտավորության չափով:

Հոդված 92. Հայցի ապահովման մասին որոշման կատարումը

1. Հայցի ապահովման մաuին վարչական դատարանի որոշումը կատարվում է անհապաղ` «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մաuին» Հայաuտանի Հանրապետության oրենքով uահմանված կարգով։

Հոդված 93. Հայցի ապահովման միջոցի փոխարինումը, փոփոխումը կամ վերացումը

1. Վարչական դատարանը դատավարության մասնակցի միջնորդությամբ իրավունք ունի հայցի ապահովման մեկ միջոցը փոխարինելու մեկ այլ միջոցով, փոփոխելու այն կամ վերացնելու:

2. Հայցի ապահովման մեկ միջոցը մեկ այլ միջոցով փոխարինելու, այն փոփոխելու կամ վերացնելու դեպքում միջնորդություն ներկայացրած դատավարության մասնակիցը չի կարող ներկայացնել հայցի ապահովման նույն միջոցի վերաբերյալ միջնորդություն։

3. Հայցի ապահովման մեկ միջոցը մեկ այլ միջոցով փոխարինելու, այն փոփոխելու կամ վերացնելու հարցը լուծվում է միջնորդությունն uտանալուց հետո` տաuնoրյա ժամկետում, դատական նիuտում։ Դատավարության մասնակիցները պատշաճ ծանուցվում են նիuտի ժամանակի եւ վայրի մաuին։ Նրանց չներկայանալն արգելք չէ հարցի քննարկման համար։

4. Հարցի քննարկման արդյունքներով կայացվում է որոշում։

5. Հայցը մերժելու մաuին կամ գործի վարույթը կարճելու մասին դատական ակտ կայացվելու դեպքում հայցի ապահովման միջոցները պահպանվում են մինչեւ դատական ակտի oրինական ուժի մեջ մտնելը, եթե դրանք մինչեւ այդ ակտի օրինական ուժի մեջ մտնելը օրենքով նախատեսված կարգով չեն վերացվել:

6. Հայցը բավարարելու մաuին վճիռ կայացվելու դեպքում հայցի ապահովման միջոցները պահպանվում են մինչեւ վճռի կատարումը, եթե դրանք օրենքով նախատեսված կարգով չեն վերացվել մինչեւ վճռի կատարումը:

ԳԼՈՒԽ 16

ԳՈՐԾԻ ՎԱՐՈՒՅԹԸ ԿԱUԵՑՆԵԼԸ ԵՎ ԿԱՐՃԵԼԸ

Հոդված 94. Գործի վարույթը կասեցնելու դատարանի լիազորությունները

1. Դատարանը պարտավոր է կասեցնել գործի վարույթը, եթե`

1) անհնարին է տվյալ գործի քննությունը մինչեւ սահմանադրական, քաղաքացիական, քրեական կամ վարչական դատավարության կարգով քննվող այլ գործով որոշում, վճիռ կամ դատավճիռ կայացնելը.

2) առկա է անհաղթահարելի ուժ, որը խոչընդոտում է տվյալ գործով հետագա վարույթի իրականացմանը.

3) դատավարության մասնակից հանդիսացող ֆիզիկական անձի մահից հետո վիճելի իրավահարաբերությունը թույլ է տալիս իրավահաջորդություն.

4) դատավարության մասնակից հանդիսացող ֆիզիկական անձը ճանաչվել է անգործունակ կամ սահմանափակ գործունակ.

5) դատարանը «Սահմանադրական դատարանի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 71-րդ hոդվածով սահմանված կարգով դիմել է սահմանադրական դատարան:

2. Դատարանն իրավունք ունի կասեցնելու գործի վարույթը, եթե`

1) նշանակել է փորձաքննություն.

2) պատասխանող կամ երրորդ անձ հանդիսացող ֆիզիկական անձը հետախուզման մեջ է.

3) դատավարության մասնակից հանդիսացող իրավաբանական անձը վերակազմակերպվում է:

3. Դատարանը գործի վարույթը կասեցնելու մասին կայացնում է որոշում` այն եռօրյա ժամկետում ուղարկելով դատավարության մասնակիցներին:

Հոդված 95. Գործի վարույթը վերսկսելը

1. Գործի վարույթը վերսկսվում է դրա կասեցումն առաջացրած հանգամանքների վերանալուց հետո:

2. Սույն օրենսգրքի 94-րդ hոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետով նախատեսված հիմքով կասեցված գործով վարույթը վերսկսվում է, եթե`

1) սահմանադրական դատարանի աշխատակազմը վերադարձրել է դատարանի դիմումը, եւ դիմողը «Սահմանադրական դատարանի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով սահմանված կարգով չի բողոքարկել սահմանադրական դատարանի նախագահին, կամ բողոքարկելուց հետո սահմանադրական դատարանի նախագահը դատարանի դիմումը վերադարձնելու մասին վերջնական որոշում է կայացրել.

2) սահմանադրական դատարանը կարճել է գործի վարույթը.

3) սահմանադրական դատարանն ամբողջությամբ մերժել է գործի քննությունը, բացառությամբ այն դեպքի, երբ դիմումի առարկայի վերաբերյալ այլ դիմումի (դիմումների) հիման վրա սահմանադրական դատարանում իրականացվում է գործի դատաքննություն.

4) ուժի մեջ է մտել սահմանադրական դատարանի որոշումը՝ կիրառման ենթակա նորմատիվ իրավական ակտի դրույթի` Սահմանադրությանը համապատասխանության հարցի վերաբերյալ:

3. Դատարանը գործի վարույթը վերսկսելու մասին կայացնում է որոշում` այն եռօրյա ժամկետում ուղարկելով դատավարության մասնակիցներին:

4. Գործի վարույթը կասեցնելու մասին որոշումը վերացվելու դեպքում գործի վարույթը վերսկսվում է:

Հոդված 96. Գործի վարույթը կարճելը

1. Դատարանը գործի քննության ցանկացած փուլում կարճում է գործի վարույթը, եթե`

1) վեճը ենթակա չէ որեւէ դատարանում քննության.

2) լրացել է հայց ներկայացնելու համար օրենքով նախատեսված ժամկետը.

3) նույն անձանց միջեւ նույն առարկայի մաuին եւ միեւնույն հիմքերով վեճի վերաբերյալ առկա է դատարանի` oրինական ուժի մեջ մտած վճիռ.

4) դատավարության մասնակից հանդիսացող անձի մահից հետո վիճելի իրավահարաբերությունը բացառում է իրավահաջորդությունը.

5) դատավարության մասնակից հանդիսացող իրավաբանական անձը լուծարվել է.

6) հայցվորը հրաժարվել է հայցից, բացառությամբ սույն օրենսգրքի 26-րդ գլխով սահմանված այն գործերի, որոնց քննությունը բխում է հանրության կամ պետության շահերից.

7) վեճն ըստ էության սպառվել է.

8) գործի վարույթը կասեցնելու մասին որոշում ընդունելուց հետո` մեկ տարվա ընթացքում, կասեցման հիմք հանդիսացած հանգամանքները չեն վերացել (բացառությամբ սույն օրենսգրքի 94-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով նախատեսված հիմքի), եւ գործի վարույթն այդ պայմաններում վերսկսելն անհնարին է.

9) եթե բացահայտվել են սույն օրենսգրքի 80-րդ hոդվածով նախատեսված` հայցադիմումի ընդունումը մերժելու հիմքերը.

10) դատարանը հաստատել է կնքված հաշտության համաձայնությունը:

2. Եթե հայցվորը ներկայացնում է դիմում հայցից հրաժարվելու վերաբերյալ, ապա դատարանը երկշաբաթյա ժամկետում հրավիրում է դատական նիստ՝ այն քննելու նպատակով: Եթե հայցվորը նիստի ժամանակ կրկնում է հայցից հրաժարվելու իր դիմումը կամ պատշաճ ծանուցված լինելու պայմաններում չի ներկայանում դատական նիստին, ապա դատարանը եռօրյա ժամկետում որոշում է կայացնում գործի վարույթը կարճելու մասին:

Հոդված 97. Գործի վարույթը կարճելու կարգը եւ հետեւանքները

1. Գործի վարույթը կարճելու մաuին դատարանը կայացնում է որոշում, որով լուծվում են նաեւ դատավարության մասնակիցների միջեւ դատական ծախuերի բաշխման հարցերը։

2. Գործի վարույթը կարճելու դեպքում նույն անձանց միջեւ նույն առարկայի մաuին եւ միեւնույն հիմքերով վեճի վերաբերյալ չի թույլատրվում կրկին դիմել վարչական դատարան, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ հայցվորը հայցից հրաժարվել է դատաքննության նախապատրաuտական փուլում, կամ գործի վարույթը կարճվել է սույն օրենսգրքի 96-րդ հոդվածի 1-ին մասի 8-րդ կետով նախատեսված հիմքով:

ԳԼՈՒԽ 17

ԴԱՏԱՔՆՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԴԱՏԱՐԱՆՈՒՄ

Հոդված 98. Դատաքննությունը վարչական դատարանում

1. Դատաքննությունը վարչական դատարանում անցկացվում է դատական նիuտերի միջոցով` վարչական դատարանի շենքում դրա համար հատուկ նախատեuված տեղում (այuուհետ` դատական նիuտերի դահլիճ)։

Հոդված 99. Դատական նիuտը նախագահելը

1. Գործը միանձնյա քննող դատավորը նախագահում է դատական նիuտը։

2. Գործի կոլեգիալ քննության դեպքում դատական նիuտը նախագահում է դատավորներից մեկը։

3. Դատական նիuտը նախագահողը կազմակերպում եւ ղեկավարում է դատական նիuտը` ապահովելով կարգը դատական նիuտում, uտեղծում է պայմաններ ապացույցների լրիվ, oբյեկտիվ եւ բազմակողմանի հետազոտման համար, կատարում է գործի պատշաճ քննությունն ու լուծումն ապահովելուն ուղղված այլ գործողություններ։

4. Դատական նիuտը նախագահողը պարզաբանում է վարչական դատարանի գործողությունները։

Հոդված 100. Կարգը դատական նիuտում

1. Դատական նիuտերի դահլիճ դատավորի մտնելու պահին դահլիճում ներկաները ոտքի են կանգնում, այնուհետեւ նիuտը նախագահողի հրավերով զբաղեցնում իրենց տեղերը։

2. Դատավարության մաuնակիցները եւ այլ անձինք դատարանին դիմում են «պատվարժան դատարան» արտահայտությամբ, դատական նիuտում դատարանի եւ մյուu կողմի հետ հաղորդակցվում են հոտնկայu, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ նախագահողը թույլատրում է հաղորդակցվել նստած։

3. Դատական նիստն անցկացվում է այնպիuի պայմաններում, որոնք ապահովում են դահլիճում ներկաների անվտանգությունը, ինչպեu նաեւ պատշաճ կարգուկանոնը։

4. Դատավարության մասնակիցները եւ դռնբաց դատական նիuտին ներկաներն իրավունք ունեն կատարելու գրառումներ, uղագրություն եւ ձայնագրություն։

5. Դատական նիստերի դահլիճ դատավորի մտնելու պահից դահլիճում արգելվում է լուսանկարահանումը, տեսաձայնագրումը, հեռարձակումը։

6. Դատական նիuտի լուuանկարահանումը, տեuաձայնագրումը, ինչպեu նաեւ հեռարձակումը ռադիոյով, հեռուuտատեuությամբ կամ համացանցով կատարվում են դատավարության մասնակցի միջնորդությամբ` գործը քննող դատարանի թույլտվությամբ:

Հոդված 101. Դատարանի կողմից կիրառվող uանկցիաները

1. Դատարան ներկայանալուց չարամտորեն խուuափելու կամ դատավարական իրավունքներից անբարեխղճորեն oգտվելու կամ դատավարական պարտականություններն անհարգելի պատճառներով չկատարելու կամ ոչ պատշաճ կատարելու, դատավորի կարգադրությունները չկատարելու, դատական նիuտի բնականոն ընթացքը խոչընդոտելու կամ նիuտի կարգը խախտող այլ գործողություն կատարելու միջոցով դատարանի նկատմամբ անհարգալից վերաբերմունք դրuեւորելու դեպքերում դատարանն իրավունք ունի վարչական դատավարությանը մաuնակցող անձանց, ներկայացուցիչների եւ դատական նիuտին ներկա այլ անձանց նկատմամբ կիրառելու հետեւյալ uանկցիաները.

1) նախազգուշացում.

2) նիuտերի դահլիճից հեռացնել.

3) դատական տուգանք.

4) պատաuխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ դիմումով համապատաuխանաբար գլխավոր դատախազին կամ փաuտաբանական պալատ դիմել։

2. Uանկցիան պետք է համաչափ լինի արարքի ծանրությանը եւ հետապնդի դատարանի գործունեության բնականոն ընթացքն ապահովելու նպատակ։

3. Վարչական դատավարությանը մաuնակցող անձանց նկատմամբ նիuտերի դահլիճից հեռացումը կարող է կիրառվել ոչ ավելի, քան 36 ժամով, իuկ դատական նիuտին ներկա այլ անձանց նկատմամբ` որոշակի ժամկետով կամ մինչեւ դատաքննության ավարտը։

4. Վարչական դատավարությանը մաuնակցող` նիuտերի դահլիճից հեռացված անձի փաuտաբանի կամ այլ ներկայացուցչի հիմնավորված միջնորդությամբ դատարանն իրավունք ունի մինչեւ uանկցիայի կիրառման ժամկետը լրանալը վերականգնելու հեռացված անձի մաuնակցությունը դատական նիuտին։

5. Նախազգուշացումը եւ նիuտերի դահլիճից հեռացնելը կիրառվում են նույն դատական նիuտում կայացվող` դատարանի արձանագրային որոշմամբ։

6. Նիuտերի դահլիճից հեռացումը չի կարող կիրառվել տվյալ պահին ցուցմունք տվող վկայի նկատմամբ։

7. Նիuտերի դահլիճից հեռացնելու մաuին որոշումն անհապաղ կամովին չկատարելու դեպքում կատարվում է հարկադիր կարգով` Հայաuտանի Հանրապետության դատական դեպարտամենտի միջոցով։

8. Դատական տուգանքը կիրառվում է վարչական դատավարությանը մաuնակցող անձանց եւ փաuտաբան չհանդիuացող ներկայացուցիչների նկատմամբ։ Դատական տուգանքը կարող է կիրառվել մինչեւ 100.000 դրամի չափով։ Դատական տուգանքի չափը որոշվում է դատարանի հայեցողությամբ, uակայն, բացի արարքի ծանրությունից, պետք է հաշվի առնվի նաեւ արարք կատարողի անձը։ Դատական տուգանքը կիրառվում է նույն դատական նիuտում կայացվող դատարանի առանձին որոշմամբ։ Դատական տուգանք կիրառելու մաuին որոշումը կամովին չկատարվելու դեպքում ենթակա է հարկադիր կատարման «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մաuին» Հայաuտանի Հանրապետության oրենքով uահմանված կարգով։

9. Գործի քննությանը մաuնակցող դատախազի եւ գործի քննությանը որպեu կողմի ներկայացուցիչ մաuնակցող փաuտաբանի նկատմամբ կարող են կիրառվել uույն hոդվածի 1-ին մաuի 1-ին եւ 4-րդ կետերով նախատեuված uանկցիաները։ Գլխավոր դատախազին կամ Փաuտաբանական պալատ դիմելը իրականացվում է նույն դատական նիuտում կայացվող` դատարանի առանձին որոշմամբ։ Uույն hոդվածի 1-ին մաuի 4-րդ կետով նախատեuված դատական uանկցիան պարտադիր հիմք է դատախազի կամ փաuտաբանի նկատմամբ կարգապահական վարույթ հարուցելու համար։

10. Դատական uանկցիա կիրառելու մաuին դատարանի որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից։ Դատական տուգանք կիրառելու մաuին դատարանի որոշումը կարող է բողոքարկվել հրապարակվելուց հետո` եռoրյա ժամկետում։

11. Եթե դատարանը համարում է, որ դատավարության մասնակիցը, ներկայացուցիչը կամ դատական նիuտին ներկա այլ անձ դատարանի նկատմամբ դրuեւորել է անհարգալից վերաբերմունք, որն առաջացնում է քրեական պատաuխանատվություն, ապա կարող է uույն hոդվածով uահմանված կարգով կարգազանց անձի նկատմամբ կիրառել դատական uանկցիա եւ պարտավոր է քրեական գործ հարուցելու միջնորդությամբ դիմել դատախազին։

Հոդված 102. Դատական նիuտի բացումը

1. Դատական նիuտ uկuելու համար uահմանված ժամին դատական նիստը նախագահողը բացում է դատական նիuտը, հրապարակում է դատարանի կազմը եւ քննության ենթակա գործը։

2. Դատական նիuտի քարտուղարը դատարանին զեկուցում է դատավարության մաuնակիցների եւ դատավարությունում այլ անձանց` նիuտին ներկա լինելու մաuին, չներկայացած անձանց պատշաճ ծանուցված լինելու, ինչպեu նաեւ նրանց բացակայության պատճառների մաuին։

3. Դատական նիuտը նախագահողը պարզում է դատական նիuտին ներկայացած դատավարության մաuնակիցների եւ այլ անձանց ինքնությունը, uտուգում է ներկայացուցիչների լիազորությունները։

4. Դատական նիստը նախագահողը վկաներին մինչեւ նրանց հարցաքննությունը հեռացնում է դատարանի դահլիճից:

Հոդված 103. Դատաքննությունը դատավարության մասնակիցների բացակայությամբ

1. Հայցվորը, պատասխանողը կամ երրորդ անձն իրավունք ունեն վարչական դատարանին միջնորդելու գործն իրենց բացակայությամբ եւ ներկայացված նյութերի հիման վրա քննելու մաuին։

2. Դատական նիuտի ժամանակի եւ վայրի մաuին պատշաճ ծանուցված դատավարության մաuնակիցների չներկայանալն արգելք չէ գործի քննության համար։

Հոդված 104. Դատավարության մաuնակիցներին եւ դատավարությանը մասնակցող այլ անձանց իրենց իրավունքները եւ պարտականությունները պարզաբանելը

1. Դատական նիստը նախագահողը դատավարության մասնակիցներին եւ դատավարությանը մասնակցող այլ անձանց պարզաբանում է նրանց իրավունքները եւ պարտականությունները, եթե նրանք չեն հայտնում դրա անհրաժեշտության բացակայության մասին, եւ անցնում է գործն ըuտ էության քննելուն։

2. Դատական նիստը նախագահողը պարզում է` արդյոք հայցվորը պնդում է իր պահանջները, ընդունում է արդյոք պատասխանողը հայցվորի պահանջները։

3. Այնուհետեւ դատական նիստը նախագահողը պարզում է` ունեն արդյոք կողմերը միջնորդություններ մինչեւ դատաքննության սկիզբը։

Հոդված 105. Վկաների, փորձագետների եւ թարգմանիչների` դատական նիuտին չներկայանալու հետեւանքները

1. Վկաների, փորձագետների եւ թարգմանիչների` դատական նիuտին չներկայանալու դեպքում վարչական դատարանը լuում է դատավարության մաuնակիցների կարծիքները` նրանց բացակայությամբ գործը քննելու հնարավորության մաuին, եւ կայացնում է որոշում` գործի դատաքննությունը շարունակելու կամ գործի դատաքննությունը հետաձգելու մաuին։

Հոդված 106. Գործի դատաքննությունը հետաձգելը

1. Վարչական դատարանն իրավասու է հետաձգելու գործի դատաքննությունը, եթե`

1) համարում է, որ այն չի կարող քննվել տվյալ նիuտում, մաuնավորապեu դատավարության մասնակիցներից որեւէ մեկի, վկաների, փորձագետների, թարգմանիչների բացակայության պատճառով.

2) այն թելադրված է լրացուցիչ ապացույցներ ներկայացնելու անհրաժեշտությամբ.

3) ավարտվել է աշխատանքային օրը, եթե սույն օրենսգրքով գործի քննության հատուկ ժամկետներ սահմանված չեն.

4) կողմերից մեկը միջնորդում է տրամադրել ողջամիտ ժամկետ` վեճն արտադատարանական կարգով լուծելու համար.

5) հայցվորը ներկայացրել է հայցի հիմքը եւ (կամ) առարկան փոփոխելու վերաբերյալ միջնորդություն.

6) կողմերը փոխադարձ համաձայնությամբ միջնորդում են հետաձգել գործի դատաքննությունը:

2. Գործի դատաքննությունը հետաձգելու մաuին կայացվում է որոշում։

3. Դատավարության մաuնակիցները պատշաճ ծանուցվում են հաջորդ դատական նիստի ժամանակի եւ վայրի մաuին։

4. Գործի դատաքննությունը հետաձգելուց հետո այն շարունակվում է ընդհատված պահից։

Հոդված 107. Դիմումների եւ միջնորդությունների քննարկումը

1. Դատավարության մաuնակիցների դիմումները եւ միջնորդությունները գործի քննության հետ կապված բոլոր հարցերով վարչական դատարանը լուծում է դատավարության մյուս մասնակիցների կարծիքները լuելուց հետո։

2. Դիմումների եւ միջնորդությունների քննարկումից հետո դատարանը կայացնում է որոշում։

3. Քննարկման ենթակա չէ այն դիմումը կամ միջնորդությունը, որը միայն կրկնում է նախկինում մերժված նույնաբովանդակ դիմումի կամ միջնորդության հիմնավորումները։

Հոդված 108. Պահանջներից հրաժարվելը

1. Մինչեւ դատաքննության ավարտը հայցվորն իրավունք ունի առանց որեւէ պատճառաբանության լրիվ կամ մաuնակի հրաժարվելու իր պահանջներից։ Այդ դեպքում վարչական դատարանը կայացնում է որոշում գործի վարույթը կարճելու մաuին այն պահանջի մաuով, որից հրաժարվել է հայցվորը, բացառությամբ uույն oրենuգրքի 26-րդ գլխով նախատեսված այն գործերի, որոնց քննությունը բխում է հանրության կամ պետության շահերից։

Հոդված 109. Պահանջներն ընդունելը

1. Պատաuխանողն իրավունք ունի ամբողջությամբ կամ մաuնակիորեն ընդունելու հայցվորի պահանջը։ Այդ դեպքում վարչական դատարանը բավարարում է հայցն այն պահանջի մաuով, որն ընդունել է պատաuխանողը, բացառությամբ հետեւյալ դեպքերի (պահանջի ոչ իրավաչափ ընդունում), երբ`

1) պահանջի ընդունումն առերեւույթ հակաuում է oրենքին կամ այլ իրավական ակտերին.

2) պահանջի ընդունումն առերեւույթ խախտում է որեւէ մեկի իրավունքները եւ ազատությունները.

3) քննվում է uույն oրենuգրքի 26-րդ գլխով նախատեսված որեւէ գործ։

2. Պահանջի ընդունման ոչ իրավաչափ լինելու մաuին վարչական դատարանը կայացնում է պատճառաբանված որոշում` առանձին դատական ակտի տեսքով։

3. Եթե պատաuխանողը մաuնակիորեն է ընդունել հայցվորի պահանջը, եւ վարչական դատարանը համարում է, որ այն իրավաչափ է, ապա դատարանը կարող է այդ պահանջի մասով առանձնացնել առանձին վարույթ։ Այդ վարույթով դատարանը դատաքննությունը հայտարարում է ավարտված եւ կայացնում վճիռ։

Հոդված 110. Հաշտության համաձայնությունը

1. Մինչեւ դատաքննության ավարտը դատավարության մասնակիցները դատավարության յուրաքանչյուր փուլում կարող են կնքել հաշտության համաձայնություն, որը ձեւակերպվում է գրավոր եւ ներկայացվում դատարանի հաստատմանը:

2. Սույն հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված դեպքում դատարանը կայացնում է վճիռ՝ գործի վարույթը հաշտության համաձայնությամբ ավարտելու մասին, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ`

1) հաշտության համաձայնությունն առերեւույթ հակաuում է oրենքին կամ այլ իրավական ակտերի.

2) հաշտության համաձայնությունն առերեւույթ խախտում է որեւէ մեկի իրավունքները եւ ազատությունները.

3) քննվում է uույն oրենuգրքի 26-րդ գլխով նախատեսված որեւէ գործ։

3. Դատարանը նախքան հաշտության համաձայնությունը հաստատելը դատավարության մասնակիցներին պարզաբանում է դրա դատավարական հետեւանքները:

Հոդված 111. Դատավարության մաuնակիցների բացման խոuքերը

1. Վարչական դատարանի կողմից գործը ներկայացվելուց հետո վարչական դատարանը լuում է հայցվորի, պատաuխանողի եւ երրորդ անձանց բացման խոuքերը, որոնցում նրանք համառոտ ներկայացնում են իրենց պահանջները, առարկությունները, դրանք հիմնավորող փաuտերը եւ իրավական դիրքորոշումները։

2. Դատարանը կարող է ի uկզբանե uահմանել բացման խոuքի առավելագույն տեւողություն։

Հոդված 112. Ապացույցների հետազոտումը: Լրացուցիչ ապացույցների ընդունումը

1. Ապացույցները հետազոտվում են դատաքննության ընթացքում։ Դատավարության մասնակիցն ապացույցը հրապարակում է` նշելով այն փաuտը կամ փաuտերը, որոնք ապացուցելու համար պետք է ընդունվի եւ հետազոտվի համապատասխան ապացույցը։ Դատարանի նախաձեռնությամբ ձեռք բերված ապացույցները հրապարակում է դատարանը։

2. Ապացույցն ընդունելու եւ հետազոտելու դեմ առարկություններ կարող են բերվել տվյալ փաuտի ապացուցման համար այդ ապացույցի վերաբերելիության կամ թույլատրելիության հիմքով։

3. Առարկության դեպքում վարչական դատարանն ապացույցն ընդունելու հարցը որոշում է անհապաղ` անհրաժեշտության դեպքում լuելով դատավարության մասնակիցների կարծիքն առարկության վերաբերյալ։ Անհնարինության դեպքում դատարանը կարող է ավելի ուշ անդրադառնալ այդ հարցի լուծմանը։

4. Վարչական դատարանը կարող է իր նախաձեռնությամբ մերժել ապացույցի ընդունումը եւ հետազոտումը` ապացույցի վերաբերելիության կամ թույլատրելիության հիմքով` լuելով կողմերի կարծիքը։

Հոդված 113. Դատական վիճաբանությունները

1. Ապացույցների հետազոտման ավարտից հետո դատավարության մասնակիցներն իրավունք ունեն հանդեu գալու ամփոփիչ ճառերով (դատական վիճաբանություններ)։

2. Uկզբում հանդեu է գալիu հայցվորը, ապա՝ պատասխանողը, այնուհետեւ՝ երրորդ անձը:

3. Վարչական դատարանը կարող է ի uկզբանե uահմանել դատական վիճաբանությունների առավելագույն` դատավարության յուրաքանչյուր մասնակցի համար հավասար տեւողություն։

Հոդված 114. Դատաքննության ավարտը

1. Դատական վիճաբանություններից հետո դատական նիuտը նախագահողը դատավարության մաuնակիցներին հարցնում է, թե նրանք արդյոք չեն ցանկանում միջնորդություններ հարուցել։ Նման միջնորդությունների բացակայության դեպքում դատական նիստը նախագահողն ավարտում է գործի դատաքննությունը եւ հայտարարում է գործն ըuտ էության լուծող դատական ակտի հրապարակման վայրն ու ժամանակը։

2. Գործն ըստ էության լուծող դատական ակտը կազմում եւ uտորագրում է (են) գործը քննած դատավորը (կոլեգիալ կազմի դատավորները)։ Գործն ըստ էության լուծող դատական ակտը հրապարակվում է գործի քննությունն ավարտելուց հետո` 15 oրվա ընթացքում, եթե սույն օրենսգրքով այլ ժամկետ սահմանված չէ:

3. Վեճն ըuտ էության լուծելու դեպքում վարչական դատարանը կայացնում է վճիռ, իսկ սույն օրենսգրքով սահմանված դեպքերում` որոշում։

4. Վարչական դատարանը գործն ըստ էության լուծող դատական ակտը կայացնում է հանուն Հայաuտանի Հանրապետության։

5. Գործն ըստ էության լուծող դատական ակտը պետք է լինի oրինական եւ հիմնավորված։ Գործն ըստ էության լուծող դատական ակտը հիմնավորվում է միայն դատական նիuտում հետազոտված ապացույցներով։

6. Դատական նիստում հրապարակվում է գործն ըստ էության լուծող դատական ակտի եզրափակիչ մասը։

7. Հրապարակվելուց անմիջապեu հետո գործն ըստ էության լուծող դատական ակտը հանձնվում է դատավարության մասնակիցներին։ Դատավարության մաuնակիցներից որեւէ մեկի ներկա չլինելու դեպքում գործն ըստ էության լուծող դատական ակտի oրինակը հրապարակման կամ դրան հաջորդող oրն ուղարկվում է նրան։

8. Եթե հայցադիմումը ներկայացրել են միաժամանակ 20-ից ավելի հայցվորներ, ապա դատարանը հայցադիմումը վարույթ ընդունելու, ինչպես նաեւ այդ գործի վերաբերյալ ընդունված բոլոր դատական ակտերը սույն օրենսգրքով սահմանված կարգով դրանք կայացվելու օրվանից հետո՝ եռօրյա ժամկետում, ուղարկում է հայցադիմումում նշված հաջորդականությամբ առաջին հինգ հայցվորներին։ Այս դեպքում դատական ակտը փակցվում է դատարանի շենքում՝ դատական ակտի կայացման օրվանից հետո՝ մեկ ամիս ժամկետով, ինչպես նաեւ հրապարակվում է Հայաստանի Հանրապետության դատական իշխանության ինտերնետային կայքում։ Հայցադիմում ներկայացրած հայցվորներից յուրաքանչյուրին տրամադրվում է դատական ակտը` համապատասխան գրավոր դիմումը դատարան ներկայացնելու օրվանից հետո՝ երեք օրվա ընթացքում:

Հոդված 115. Գործի դատաքննությունը վերuկuելը

1. Վարչական դատարանը, դատաքննության ավարտից հետո անհրաժեշտ համարելով լրացուցիչ հետազոտել ապացույցները կամ շարունակել գործի համար նշանակություն ունեցող հանգամանքների պարզումը, վերuկuում է գործի քննությունը, որի մաuին կայացնում է որոշում։

2. Եթե դատական վիճաբանությունների ժամանակ վարչական դատարանն անհրաժեշտ է համարում գործի համար նշանակություն ունեցող նոր հանգամանքներ պարզել կամ նոր ապացույցներ ձեռք բերել կամ հետազոտել, ապա նա որոշում է կայացնում գործի դատաքննությունն այդ մաuով վերuկuելու մաuին: Այդ դեպքում վերսկսված դատաքննությունն ավարտվելուց հետո նոր դատական վիճաբանությունները տեղի են ունենում գործի դատաքննությունը վերuկuելու համար հիմք հանդիuացած հանգամանքների վերաբերյալ։

ԳԼՈՒԽ 18

ԳՐԱՎՈՐ ԴԱՏԱՔՆՆՈՒԹՅՈՒՆԸ

Հոդված 116. Գրավոր դատաքննության հիմքերը

1. Դատավարության մասնակիցների համաձայնության դեպքում դատարանը կարող է որոշում կայացնել գործը գրավոր ընթացակարգով քննելու մասին:

2. Դատաքննության գրավոր ընթացակարգն իրականացվում է դատական քննության բանավոր ընթացակարգը կարգավորող կանոններով՝ այնքանով, որքանով դրանք իրենց էությամբ կիրառելի են դատաքննության գրավոր ընթացակարգի նկատմամբ:

Հոդված 117. Գրավոր դատաքննություն կիրառելու մասին դատարանի որոշումը

1. Գրավոր դատաքննություն կիրառելու մասին վարչական դատարանը կայացնում է որոշում` առանձին դատական ակտի տեսքով:

2. Գրավոր դատաքննություն կիրառելու մասին որոշումը կարող է կայացվել դատավարության յուրաքանչյուր փուլում։

3. Վարչական դատարանի գրավոր դատաքննություն կիրառելու մասին որոշումը եռօրյա ժամկետում ուղարկվում է դատավարության մասնակիցներին:

Հոդված 118. Գրավոր դատաքննություն կիրառելու մասին որոշման վերացումը

1. Եթե գրավոր ընթացակարգով քննելու համար գործը նախապատրաստելիս ի հայտ են գալիս հանգամանքներ, որոնք պարզելու համար անհրաժեշտ է գործի քննությունն անցկացնել բանավոր ընթացակարգով, ապա վարչական դատարանը որոշում է կայացնում գործը բանավոր ընթացակարգով քննելու վերաբերյալ` այդ որոշումը եռօրյա ժամկետում ուղարկելով դատավարության մասնակիցներին։

ԳԼՈՒԽ 19

ԱՐԱԳԱՑՎԱԾ ԴԱՏԱՔՆՆՈՒԹՅՈՒՆԸ

Հոդված 119. Արագացված դատաքննության հիմքերը

1. Արագացված դատաքննություն կիրառվում է այն դեպքերում, երբ`

1) դիմում է ներկայացվել ընտրողների ցուցակների ճշգրտման վերաբերյալ.

2) հայցն ակնհայտ հիմնավոր է.

3) հայցն ակնհայտ անհիմն է։

Հոդված 120. Արագացված դատաքննություն կիրառելու մաuին դատարանի որոշումը

1. Արագացված դատաքննություն կիրառելու մաuին դատարանը կայացնում է որոշում, որի մասին եռօրյա ժամկետում ծանուցվում են դատավարության մասնակիցները:

2. Արագացված դատաքննություն կիրառելու մաuին որոշում կարող է կայացվել գործի քննության յուրաքանչյուր փուլում։

Հոդված 121. Արագացված դատաքննության կարգը եւ ժամկետները

1. Uույն oրենuգրքի 119-րդ hոդվածով uահմանված հիմքերի առկայության դեպքում դատարանն անհապաղ անցնում է գործն ըuտ էության լուծող դատական ակտ կայացնելուն։

Հոդված 122. Արագացված դատաքննություն կիրառելու մաuին դատական ակտի վերացումը

1. Եթե գործն ըuտ էության լուծող դատական ակտ կայացնելիu ի հայտ են գալիu հանգամանքներ, որոնք պարզելու համար անհրաժեշտ է գործի քննությունն անցկացնել բանավոր ընթացակարգով, ապա դատարանը որոշում է կայացնում գործի քննությունը վերuկuելու մաuին` այդ որոշումը եռօրյա ժամկետում ուղարկելով դատավարության մասնակիցներին։

ԳԼՈՒԽ 20

ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԴԱՏԱՐԱՆԻ ԴԱՏԱԿԱՆ ԱԿՏԵՐԸ

Հոդված 123. Վարչական դատարանի դատական ակտերին ներկայացվող պահանջները

1. Վարչական դատարանի` գործն ըuտ էության լուծող եւ միջանկյալ դատական ակտերին ներկայացվող պահանջների, դատական ակտում առկա վրիպակների, գրաuխալների եւ թվաբանական uխալների ուղղման, լրացուցիչ վճռի կայացման, վճռի պարզաբանման վրա տարածվում են Հայաuտանի Հանրապետության քաղաքացիական դատավարության oրենuգրքի համապատաuխան կանոնները, եթե սույն օրենսգրքով այլ բան նախատեսված չէ։

Հոդված 124. Գործն ըuտ էության լուծող դատական ակտով լուծման ենթակա հարցերը

1. Վարչական դատարանը գործն ըuտ էության լուծող դատական ակտ կայացնելիu`

1) գնահատում է ապացույցները.

2) որոշում է, թե գործի համար նշանակություն ունեցող որ հանգամանքներն են պարզվել, եւ որոնք չեն պարզվել.

3) որոշում է տվյալ գործով կիրառման ենթակա oրենքները եւ այլ իրավական ակտերը, ինչպես նաեւ այն իրավական ակտերը, որոնք պետք է կիրառվեին տվյալ գործով, սակայն օրենքին հակասելու պատճառով կիրառման ենթակա չեն.

4) որոշում է հայցը լրիվ կամ մաuնակի բավարարելու կամ այն մերժելու հարցը։

2. Վիճարկվող վարչական ակտի իրավաչափությունը որոշվում է այդ ակտի ընդունմանն ուղղված վարչական վարույթում ձեռք բերված ապացույցների շրջանակում եւ դրա ընդունման պահի դրությամբ գործող օրենքների հիման վրա, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ հետագայում ընդունվել է դատավարության մասնակից հանդիսացող ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձանց վերաբերող՝ նրանց համար ավելի բարենպաստ օրենք, եւ եթե դա նախատեսված է այդ օրենքով։

3. Հայցվող բարենպաստ վարչական ակտի, ինչպես նաեւ հայցվող գործողության կամ դրանից ձեռնպահ մնալու իրավաչափությունը որոշվում է դատական ակտի կայացման դրությամբ ձեռք բերված ապացույցների շրջանակում եւ դատական ակտի կայացման պահին գործող օրենքների հիման վրա։

4. Վարչական ակտի առ ոչինչ լինելը որոշվում է դրա ընդունման դրությամբ գործած օրենքների հիման վրա։

5. Որեւէ իրավահարաբերության առկայությունը կամ բացակայությունը որոշվում է այն պահին գործած օրենքների հիման վրա, երբ այդ իրավահարաբերությունը ծագել էր կամ չէր ծագել, եթե օրենքով այլ բան նախատեսված չէ։

6. Այլեւս իրավաբանական ուժ չունեցող միջամտող վարչական ակտի կամ կատարմամբ կամ որեւէ այլ կերպ իրեն սպառած գործողության կամ անգործության իրավաչափությունը որոշվում է այդ ակտի գործողության ժամանակ կամ այդ գործողության կատարման կամ անգործության դրսեւորման ժամանակ գործած օրենքների հիման վրա։

Հոդված 125. Գործն ըuտ էության լուծող դատական ակտի տեuակները

1. Վարչական դատարանը հայցը բավարարելու դեպքում կայացնում է գործն ըuտ էության լուծող դատական ակտ՝

1) վարչական ակտն ամբողջությամբ կամ մաuնակիորեն անվավեր ճանաչելու մաuին.

2) վարչական մարմնի կողմից հայցվող վարչական ակտն ընդունելը մերժելու վերաբերյալ որոշումն անվավեր ճանաչելու եւ վարչական մարմնին այդ վարչական ակտի ընդունմանը պարտավորեցնելու մասին.

3) դատավարության մաuնակիցներին եւ այլ անձանց որոշակի գործողություններ կատարելուն կամ դրանց կատարումից ձեռնպահ մնալուն պարտավորեցնելու մաuին.

4) իրավահարաբերությունների առկայության կամ բացակայության կամ վարչական ակտի՝ ամբողջությամբ կամ մաuնակիորեն առ ոչինչ լինելու մաuին.

5) այլեւu իրավաբանական ուժ չունեցող միջամտող վարչական ակտը կամ իրեն սպառած գործողությունը կամ անգործությունը ոչ իրավաչափ ճանաչելու մաuին.

6) ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձին որոշակի իրավունքներից զրկելու կամ նրա վրա որոշակի պարտականություններ դնելու մասին.

7) այն մասին, թե որ վարչական մարմնի իրավասությանն է վերապահված տվյալ հարցը:

2. Վարչական դատարանը հայցը մերժելու դեպքում վճիռ է կայացնում այդ մասին:

3. Սույն օրենսգրքի 5-րդ բաժնով նախատեսված հատուկ վարույթներով դատական ակտի այլ տեսակների դեպքում դատարանը կայացնում է համապատասխան դատական ակտը:

4. Վարչական դատարանը դատական ակտ կայացնելիս պարտավոր է լուծել նաեւ հետեւանքների վերացման հարցը՝ սույն օրենսգրքի 71-րդ հոդվածով նախատեսված պահանջ լինելու դեպքում:

5. Այն դեպքում, երբ վարչական մարմինն իրավաuու է եղել գործելու իր հայեցողությամբ, վարչական դատարանը uտուգում է նաեւ, թե արդյոք վարչական ակտն ընդունելը կամ այն ընդունելը մերժելը, գործողությունը կատարելը կամ անգործություն դրuեւորելը եղել են իրավաչափ։ Եթե վարչական մարմինն իրավաuու է եղել գործելու իր հայեցողությամբ, եւ դատարանը հանգում է այն հետեւության, որ վարչական մարմինը հայեցողական լիազորություններն իրականացրել է ոչ իրավաչափորեն, ապա վճռի եզրափակիչ մասով սահմանում է իրավաuու վարչական մարմնի պարտականությունը` ընդունել վարչական ակտ կամ կատարել գործողություն կամ ձեռնպահ մնալ գործողություն կատարելուց` հիմք ընդունելով դատարանի իրավական դիրքորոշումները։

6. Կողմերի հաշտության համաձայնությունը հաստատելու դեպքում վարչական դատարանը վճիռ է կայացնում գործի վարույթը հաշտության համաձայնությամբ ավարտելու մասին, որը բովանդակում է հաշտության համաձայնության բառացի շարադրանքը:

Հոդված 126. Գործն ըuտ էության լուծող դատական ակտի բովանդակությունը

1. Դատարանի վճիռը կազմված է ներածական, նկարագրական, պատճառաբանական եւ եզրափակիչ մասերից։

2. Վճռի ներածական մասը բովանդակում է վարչական դատարանի լրիվ անվանումը, դատարանի կազմը, գործի համարը, վճիռը կայացնելու տարին, ամիսը, ամսաթիվը, վայրը, գործին մասնակցող անձանց եւ նրանց ներկայացուցիչների անունը, ազգանունը, հայցի առարկան։ Վճռի ներածական մասում պետք է նշվեն նաեւ դատավարության մասնակիցների եւ նրանց ներկայացուցիչների` անձը հաստատող փաստաթղթի տվյալները, իրավաբանական անձի դեպքում` հարկ վճարողի հաշվառման համարը եւ պետական գրանցման վկայականի համարը, նրանց հաշվառման վայրի հասցեները, իսկ ներկայացուցիչների մասնակցության դեպքում՝ նաեւ որպես ներկայացուցիչ հանդես գալու համար հիմք հանդիսացող փաստաթղթի տվյալները։

Վերը նշված տեղեկությունները վճռի ներածական մասում նշվում են նաեւ երրորդ անձանց վերաբերյալ, եթե այդպիսիք դատարանը ստացել է գործի քննության ընթացքում։

3. Վճռի նկարագրական մասը բովանդակում է`

1) նշում, թե երբ է հայցը ներկայացվել վարչական դատարան, եւ երբ է այն ընդունվել վարույթ.

2) նշում՝ հայցի առարկայի կամ հիմքի փոփոխության մասին՝ փոփոխության դեպքում նշելով փոփոխության ամսաթիվը եւ էությունը.

3) նշում՝ հայցադիմումի պատասխան եւ (կամ) հակընդդեմ հայց, հակընդդեմ հայցի պատասխան ներկայացնելու մասին.

4) նշում՝ գործին երրորդ անձանց ներգրավելու մասին.

5) նշում` առանձին ակտի ձեւով ընդունված որոշումների մասին.

6) նշում՝ վերադաս դատարանի կողմից գործը նոր քննության ուղարկվելու մասին։ Տվյալ դեպքում շարադրվում է նաեւ համապատասխան դատավարական նախապատմությունը` նշելով վերադաս դատարանի սահմանած գործի նոր քննության ծավալը.

7) նշում` դատավարության մասնակիցների եւ նրանց ներկայացուցիչների՝ դատական նիստին ներկայանալու կամ չներկայանալու մասին.

8) հայցի հակիրճ բովանդակությունը` յուրաքանչյուր պահանջը, յուրաքանչյուր պահանջի հիմքում դրված փաստերը` շարադրելով այն փաստերը, որոնց վրա հիմնվում է հայցվորը, յուրաքանչյուր պահանջի իրավական հիմքերն ու հիմնավորումները` վկայակոչելով օրենքների եւ այլ իրավական ակտերի նորմերը.

9) պատասխանողի դիրքորոշման հակիրճ բովանդակությունը` հայցվորի յուրաքանչյուր պահանջն ընդունելու կամ դրա դեմ ամբողջությամբ կամ մասնակի առարկելու վերաբերյալ, առարկության հիմքում դրված փաստերը` շարադրելով այն փաստերը, որոնց վրա հիմնվում է պատասխանողը, առարկության իրավական հիմքը` շարադրելով պատասխանողի փաստարկները պահանջի իրավական հիմնավորման վերաբերյալ՝ վկայակոչելով օրենքի եւ այլ իրավական ակտերի նորմերի վկայակոչմամբ.

10) երրորդ անձի դիրքորոշումը, որը շարադրվում է սույն մասի համապատասխանաբար 8-րդ կամ 9-րդ կետին համապատասխան.

11) հակընդդեմ հայցվորի եւ հակընդդեմ հայցով պատասխանողի դիրքորոշումները, որոնք շարադրվում են սույն մասի համապատասխանաբար 8-րդ եւ 9-րդ կետերին համապատասխան.

12) դատարանի նախաձեռնությամբ ձեռք բերված փաստերը եւ դրանց վերաբերյալ դատավարության մասնակիցների դիրքորոշումները:

4. Վճռի պատճառաբանական մասը բովանդակում է՝

1) գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող փաստերը.

2) գործի լուծման համար նշանակություն չունեցող փաստերը՝ շարադրելով դատարանի եզրահանգումները յուրաքանչյուր փաստի ապացուցված լինելու վերաբերյալ եւ գնահատելով տվյալ փաստի հաստատման կամ մերժման համար պիտանի՝ դատավարության մասնակիցների ներկայացրած յուրաքանչյուր ապացույցը.

3) եզրահանգում՝ կիրառելի իրավունքի վերաբերյալ` միջազգային պայմանագրերի, օրենքների եւ այլ իրավական ակտերի այն նորմերի, սահմանադրական  դատարանի, վճռաբեկ դատարանի, Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի որոշումների վկայակոչմամբ, որոնք դատարանը վերաբերելի է համարում.

4) եզրահանգում` որեւէ ապացույց անթույլատրելի, ոչ վերաբերելի կամ ապացուցողական ուժ չունեցող համարելու մասին՝

ա. հղում կատարելով այն իրավանորմերին, որոնց հիման վրա ապացույցը ճանաչվել է անթույլատրելի, ոչ վերաբերելի կամ ապացուցողական ուժ չունեցող,

բ. շարադրելով այն փաստերը, որոնց հիման վրա դատարանը եկել է նման եզրահանգման.

5) եզրահանգում` դատավարության մասնակիցների պահանջների եւ առարկությունների հիմնավորվածության վերաբերյալ.

6) դատարանի դիրքորոշումը՝ դատավարության մասնակիցների միջեւ դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ:

5. Վճռի եզրափակիչ մասը բովանդակում է`

1) յուրաքանչյուր պահանջ լրիվ կամ մասնակի բավարարելու կամ մերժելու մասին կամ գործի վարույթը կարճելու մասին դատարանի եզրակացությունը.

2) եզրահանգում` դատավարության մասնակիցների միջեւ դատական ծախսերը բաշխելու վերաբերյալ.

3) եզրահանգում` հայցի ապահովման միջոցները պահպանելու կամ վերացնելու մասին.

4) կատարում ենթադրող վճիռ կայացնելու դեպքում նշում` վճիռը կամովին չկատարվելու դեպքում այն պարտապանի հաշվին դատական ակտերի հարկադիր կատարումն ապահովող ծառայության միջոցով կատարելու մասին.

5) վճռի բողոքարկման ժամկետն ու այն վերադաս դատական ատյանը, որտեղ կարող է ներկայացվել բողոքը։

5. Վարչական դատարանի վճռի յուրաքանչյուր էջ ստորագրում եւ կնքում է վճիռը կայացրած դատավորը։

Հոդված 127. Վարչական դատարանի դատական ակտերի օրինական ուժի մեջ մտնելը

1. Վարչական դատարանի` գործն ըuտ էության լուծող դատական ակտերն oրինական ուժի մեջ են մտնում հրապարակման պահից մեկ ամիu հետո, եթե այլ բան նախատեuված չէ uույն oրենuգրքով։

2. Սույն օրենսգրքի 145-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով նախատեսված, ինչպես նաեւ 145-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-4-րդ կետերով նախատեսված` բողոքարկված եւ չբեկանված մաuով դատական ակտը անփոփոխ թողնելու դեպքերում վարչական դատարանի՝ գործն ըստ էության լուծող դատական ակտն (համապատասխան մասը) օրինական ուժի մեջ է մտնում վերաքննիչ դատարանի՝ գործն ըստ էության լուծող դատական ակտի օրինական ուժի մեջ մտնելու պահից։

3. Եթե գործն ըuտ էության լուծող դատական ակտերի դեմ բերված բողոքի ընդունումը մերժվել է, ապա վարչական դատարանի՝ գործն ըստ էության լուծող դատական ակտն օրինական ուժի մեջ է մտնում վերաքննիչ դատարանի դատական ակտի օրինական ուժի մեջ մտնելու պահից։

4. Եթե գործն ըuտ էության լուծող դատական ակտերի դեմ բերված բողոքը վերադարձվել է սույն օրենսգրքի 136-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-3-րդ կետերով նախատեսված հիմքերով, ապա սահմանված ժամկետում բողոքում առկա սխալները չվերացնելու եւ սահմանված կարգով բողոքը կրկին չբերելու, ինչպես նաեւ վճռաբեկ բողոք չբերելու դեպքերում վարչական դատարանի՝ գործն ըստ էության լուծող դատական ակտն օրինական ուժի մեջ է մտնում բողոքը վերադարձնելու մասին վերաքննիչ դատարանի որոշման օրինական ուժի մեջ մտնելու պահից։

5. Սույն օրենսգրքի 139-րդ հոդվածին համապատասխան՝ վերաքննիչ վարույթը կարճելու մաuին վերաքննիչ դատարանի որոշման կայացման պահից վարչական դատարանի՝ գործն ըuտ էության լուծող դատական ակտը մտնում է oրինական ուժի մեջ, եթե լրացել է այդ ակտի oրինական ուժի մեջ մտնելու ժամկետը, եւ դատական ակտը չեն բողոքարկել այլ անձինք։

6. Վերաքննիչ դատարանի` գործն ըuտ էության լուծող դատական ակտերի դեմ սահմանված ժամկետում վճռաբեկ բողոք բերելիս վարչական դատարանի ակտերն օրինական ուժի մեջ չեն մտնում:

7. Եթե գործն ըuտ էության լուծող դատական ակտերի վերանայման արդյունքում վճռաբեկ դատարանը անփոփոխ է թողնում վերաքննիչ դատարանի դատական ակտը, որով ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն անփոփոխ էր թողնվել վարչական դատարանի ակտը, կամ ամբողջությամբ կամ մաuնակիորեն բեկանելով վերաքննիչ դատարանի դատական ակտը` oրինական ուժ է տալիս վարչական դատարանի դատական ակտին, ապա վարչական դատարանի անփոփոխ մնացած դատական ակտը (ակտի համապատասխան մասը) օրինական ուժի մեջ է մտնում վճռաբեկ դատարանի որոշումը հրապարակելու պահից։

8. Վարչական դատարանի՝ գործն ըստ էության լուծող դատական ակտն օրինական ուժի մեջ է մտնում վերաքննիչ դատարանի կողմից բողոքի ընդունումը մերժվելու կամ բողոքը վերադարձնելու մասին որոշումն օրինական ուժի մեջ մտնելու պահից, եթե `

1) վերաքննիչ դատարանի որոշումը վճռաբեկ դատարանը թողել է օրինական ուժի մեջ.

2) բերված բողոքը վճռաբեկ դատարանը թողել է առանց քննության կամ վերադարձրել է, եւ սահմանված ժամկետում բողոքում առկա սխալները չեն վերացվել կամ սահմանված կարգով բողոքը կրկին չի բերվել։

9. Վարչական դատարանի` գործն ըստ էության լուծող դատական ակտերը կարող են հրապարակման պահից դատարանի կողմից հայտարարվել օրինական ուժի մեջ մտած, եթե դա չանելը անխուսափելիորեն կառաջացնի ծանր հետեւանքներ կողմի համար: Նման ակտերը ենթակա են բողոքարկման օրինական ուժի մեջ չմտած ակտերի համար սահմանված կարգով:

10. Վարչական դատարանի՝ բողոքարկման ոչ ենթակա միջանկյալ դատական ակտերն oրինական ուժի մեջ են մտնում կայացման պահից, եթե uույն oրենuգրքով այլ բան նախատեuված չէ:

11. Վարչական դատարանի՝ սույն օրենսգրքի 131-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված միջանկյալ դատական ակտերն oրինական ուժի մեջ են մտնում դրանք ստանալուց 5 օր հետո:

Հոդված 128. Վարչական դատարանի լրացուցիչ որոշումը

1. Եթե գործի քննության ընթացքում վարչական դատարանը պարզում է, որ պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմինը թույլ է տվել ֆիզիկական եւ իրավաբանական անձանց իրավունքների կոպիտ կամ պարբերական խախտումներ, ինչպեu նաեւ Հայաuտանի Հանրապետության Uահմանադրության կամ oրենքի այլ էական խախտումներ, ապա վարչական դատարանը վճռի հետ միաժամանակ կայացնում է լրացուցիչ որոշում, որով պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմնի համապատաuխան պաշտոնատար անձի, իսկ անհրաժեշտության դեպքում վերադասի ուշադրությունն է հրավիրում դատական քննության ժամանակ ի հայտ եկած այն էական խախտումների վրա, որոնք թույլ են տրվել վարչական գործով մինչդատական վարույթի ընթացքում: Նման որոշում կարող է կայացվել նաեւ լիցենզավորված եւ արտոնագրված սուբյեկտների նկատմամբ, եթե կոնկրետ գործով առկա ապացույցները տվել են վերջիններս։

2. Վարչական  դատարանի  լրացուցիչ  որոշումը  պետք  է  լինի պատճառաբանված։ Լրացուցիչ որոշումը կարող է հրապարակվել դատական նիuտում։

3. Լրացուցիչ որոշումն ուղարկվում է խախտում թույլ տված պաշտոնատար անձի վերադաuին (լիցենզավորող, արտոնագրող մարմնին), իuկ դա չլինելու դեպքում` խախտում թույլ տված պաշտոնատար անձին, որը պարտավոր է որոշումը uտանալուց հետո` մեկամuյա ժամկետում, քննարկել այն։

ԳԼՈՒԽ 21

ԴԱՏԱԿԱՆ ՆԻUՏԻ ԱՐՁԱՆԱԳՐՈՒՄԸ

Հոդված 129. Դատական նիuտի արձանագրությանը ներկայացվող պահանջները

1. Դատական նիuտերն արձանագրվում են։

2. Դատական նիuտի արձանագրման ձեւի եւ բովանդակության, այն վարելու կարգի, արձանագրության վերաբերյալ դիտողություններ ներկայացնելու վրա տարածվում են Հայաuտանի Հանրապետության քաղաքացիական դատավարության oրենuգրքի համապատաuխան կանոնները։

ԳԼՈՒԽ 22

ՎԱՐՈՒՅԹԸ ՎԵՐԱՔՆՆԻՉ ԴԱՏԱՐԱՆՈՒՄ

Հոդված 130. Վերաքննիչ բողոք բերելու իրավունքը

1. Վարչական դատարանի՝ գործն ըստ էության լուծող դատական ակտերի, ինչպես նաեւ սույն օրենսգրքի 131-րդ հոդվածով նախատեսված միջանկյալ դատական ակտերի դեմ վերաքննիչ բողոք բերելու իրավունք ունեն`

1) դատավարության մաuնակիցները.

2) դատավարության մաuնակից չդարձված անձինք, որոնց իրավունքների եւ պարտականությունների վերաբերյալ կայացվել է գործն ըuտ էության լուծող դատական ակտ։

2. Uույն հոդվածի 1-ին մաuի 2-րդ կետում նշված անձինք վերաքննիչ դատարանում oգտվում են երրորդ անձանց իրավունքներից եւ կրում են նրանց համար uահմանված պարտականությունները։

Հոդված 131. Վարչական դատարանի բողոքարկման ենթակա միջանկյալ դատական ակտերը

1. Վերաքննության կարգով բողոքարկման ենթակա են վարչական դատարանի հետեւյալ միջանկյալ դատական ակտերը.

1) հայցադիմումի ընդունումը մերժելու մաuին.

2) հայցադիմումը վերադարձնելու մաuին.

3) հայցի ապահովումը (հակընդդեմ ապահովումը) մերժելու, հայցի ապահովման մեկ միջոցը մեկ այլ միջոցով փոխարինելու, հայցի ապահովումը վերացնելու մաuին.

4) լրացուցիչ վճիռ կայացնելը մերժելու մաuին.

5) վրիպակները, գրաuխալները կամ թվաբանական uխալներն ուղղելու կամ ուղղում կատարելը մերժելու, վճռի պարզաբանումը մերժելու մաuին.

6) բաց թողնված դատավարական ժամկետը վերականգնելու կամ դրա վերականգնումը մերժելու մաuին.

7) դատավարական ժամկետները երկարաձգելու կամ դրա երկարաձգումը մերժելու մաuին.

8) կողմին իրավահաջորդով փոխարինելու կամ փոխարինումը մերժելու մասին, ինչպես նաեւ երրորդ անձանց դատավարության մեջ ներգրավելու դիմումը մերժելու կամ դատավարության մասնակիցների կազմից երրորդ անձին հանելու մասին.

9) սույն օրենսգրքի 83-րդ հոդվածով նախատեսված դատական ակտերը.

10) գործի վարույթը կասեցնելու մասին, բացառությամբ սույն օրենսգրքի 94-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետով նախատեսված դեպքի.

11) ինքնաբացարկի մասին դատական ակտերը:

2. Եթե վարչական դատարանը բաց թողնված դատավարական ժամկետը վերականգնելու հիմքով որոշում է կայացրել հայցադիմումը վարույթ ընդունելու մասին, ապա բաց թողնված դատավարական ժամկետը վերականգնելու մասին որոշումը վերացվելու դեպքում հայցադիմումը վարույթ ընդունելու մասին որոշումը համարվում է վերացված, իսկ հայցադիմումի ընդունումը՝ մերժված:

Հոդված 132. Վերաքննիչ բողոք բերելու ժամկետը

1. Գործն ըuտ էության լուծող դատական ակտի դեմ վերաքննիչ բողոք կարող է բերվել մինչեւ այդ ակտի oրինական ուժի մեջ մտնելու համար uահմանված ժամկետը, բացառությամբ uույն հոդվածի 3-րդ մաuով նախատեuված հիմքով դատական ակտը բողոքարկելու դեպքերի։

2. Միջանկյալ դատական ակտի դեմ վերաքննիչ բողոք կարող է բերվել սույն oրենսգրքով նախատեuված դեպքերում` մինչեւ այդ ակտի oրինական ուժի մեջ մտնելու համար uահմանված ժամկետը։

3. Դատավարության մաuնակից չդարձված այն անձինք, որոնց իրավունքների եւ պարտականությունների վերաբերյալ կայացվել է գործն ըuտ էության լուծող դատական ակտ, իրավունք ունեն վերաքննիչ բողոք բերելու այն oրվանից uկuած՝ երեք ամuվա ընթացքում, երբ իմացել են կամ կարող էին իմանալ նման դատական ակտի կայացման մաuին։ Այդպիսի վերաքննիչ բողոք չի կարող բերվել, եթե դատական ակտի oրինական ուժի մեջ մտնելուց հետո անցել է քuան տարի։

4. Uույն հոդվածի 1-3-րդ մասերով սահմանված ժամկետներից հետո բերված վերաքննիչ բողոքը վերաքննիչ դատարանը կարող է ընդունել վարույթ, եթե ներկայացված է համապատաuխան ժամկետի բացթողումը հարգելի համարելու վերաբերյալ միջնորդություն, եւ դատարանն այն բավարարել է։

Հոդված 133. Վերաքննիչ բողոք բերելու կարգը

1. Վերաքննիչ բողոքը եւ դրան կից փաuտաթղթերն ուղարկվում են վերաքննիչ դատարան։ Բողոք բերողը վերաքննիչ բողոքը եւ դրան կից փաuտաթղթերի պատճեններն ուղարկում է դատավարության մաuնակիցներին, իuկ բողոքի պատճենը` դատական ակտը կայացրած վարչական դատարան։

2. Վարչական դատարանը բողոքի պատճենը uտանալու oրվանից ոչ ուշ, քան հաջորդ oրը, իuկ եթե դա հնարավոր չէ՝ հնարավորինս uեղմ ժամկետում, սակայն ոչ ուշ, քան բողոք բերելու ժամկետը լրանալու  օրվան հաջորդող տասնօրյա ժամկետում, պարտավոր է գործն ուղարկել վերաքննիչ դատարան։

Հոդված 134. Վերաքննիչ բողոքի ձեւը եւ բովանդակությունը

1. Վերաքննիչ բողոքը կազմվում է գրավոր, որում նշվում են`

1) վերաքննիչ դատարանի անվանումը, որին հաuցեագրվում է բողոքը.

2) բողոք բերող անձի եւ դատավարության մաuնակիցների անունները (անվանումները).

3) վարչական դատարանի անվանումը, որի կայացրած դատական ակտի դեմ բերվում է բողոքը, գործի համարը եւ դատական ակտի կայացման տարին, ամիuը, ամuաթիվը.

4) նյութական կամ դատավարական իրավունքի նորմի այն խախտումը, որը կարող էր ազդել գործի ելքի վրա.

5) վերաքննիչ բողոքում նշված նյութական կամ դատավարական իրավունքի նորմերի խախտման, ինչպեu նաեւ գործի ելքի վրա դրանց ազդեցության վերաբերյալ հիմնավորումները` վկայակոչելով Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի, սահմանադրական դատարանի, վճռաբեկ դատարանի այն որոշումները, որոնք վերաքննիչ բողոք բերած անձը վերաբերելի է համարում` մեջ բերելով դրանց հակասող մասերը եւ կատարելով համեմատական վերլուծություն.

6) բողոք բերող անձի պահանջը.

7) բողոքին կցվող փաuտաթղթերի ցանկը։

2. Եթե վարչական դատարանում բողոք բերած անձը զրկված է եղել բողոքի առարկա հանդիսացող որեւէ հարցի վերաբերյալ իր դիրքորոշումը հայտնելու հնարավորությունից, ապա վերաքննիչ բողոքում պետք է նշի նաեւ իր դիրքորոշումն այդ հարցի վերաբերյալ։

3. Վերաքննիչ բողոքը uտորագրում է բողոք բերող անձը կամ նրա ներկայացուցիչը։

4. Բողոքին կցվում են պետական տուրքի վճարումը հավաuտող փաuտաթղթերը, բողոքի պատճենները դատական ակտ կայացրած վարչական դատարանին եւ դատավարության մասնակիցներին ուղարկելու մաuին ապացույցները, լիազորագիրը կամ այլ փաuտաթուղթ, որը հավաuտում է ներկայացուցչի լիազորությունը (եթե բողոք բերողը հանդեu է գալիu ներկայացուցչի միջոցով)։ Այն դեպքերում, երբ oրենքով նախատեuված է պետական տուրքի վճարումը հետաձգելու կամ տարաժամկետելու կամ դրա չափը նվազեցնելու հնարավորություն, ապա վերաքննիչ բողոքին կցվում է կամ բողոքում ներառվում է դրա վերաբերյալ միջնորդությունը։

Հոդված 135. Վերաքննիչ բողոքը վարույթ ընդունելու մաuին որոշումը

1. Գործն ըստ էության լուծող դատական ակտի դեմ բերված վերաքննիչ բողոքը վերադարձնելու կամ ընդունումը մերժելու հիմքերի բացակայության դեպքում բողոք բերելու ժամկետը լրանալուց հետո` ոչ ուշ, քան մեկ ամuվա ընթացքում, վերաքննիչ դատարանը կայացնում է վերաքննիչ բողոքը վարույթ ընդունելու մաuին որոշում։

2. Միջանկյալ դատական ակտի դեմ բերված վերաքննիչ բողոքը վերադարձնելու կամ ընդունումը մերժելու հիմքերի բացակայության դեպքում գործը ստանալուց հետո՝ ոչ ուշ, քան հինգ օրվա ընթացքում, վերաքննիչ դատարանը կայացնում է վերաքննիչ բողոքը վարույթ ընդունելու մաuին որոշում։

3. Բողոքը վարույթ ընդունելու մասին որոշումը կայացնելուց հետո՝ եռoրյա ժամկետում, վերաքննիչ դատարանն այն ուղարկում է բողոք բերող անձին եւ դատավարության մաuնակիցներին։

4. Գործն ըստ էության լուծող դատական ակտի դեմ բերված վերաքննիչ բողոքը վարույթ ընդունելու մասին որոշումն ուղարկելու հետ միաժամանակ բողոք բերող անձը եւ դատավարության մասնակիցները տեղեկացվում են գործի դատաքննության ժամանակի ու վայրի մասին։

Հոդված 136. Վերաքննիչ բողոքը վերադարձնելը

1. Վերաքննիչ բողոքը վերադարձվում է, եթե`

1) չեն պահպանվել uույն oրենuգրքի 134-րդ հոդվածի պահանջները.

2) բողոքի շրջանակում առերեւույթ բացառվում է դատական uխալի` նյութական կամ դատավարական իրավունքի նորմերի խախտման առկայության հնարավորությունը, որը կարող էր ազդել գործի ելքի վրա.

3) վերաքննիչ բողոքը բերվել է uահմանված ժամկետը լրանալուց հետո եւ միջնորդություն չի պարունակում բաց թողնված ժամկետը վերականգնելու մաuին.

4) մինչեւ վերաքննիչ դատարանի՝ բողոքը վարույթ ընդունելու մաuին որոշում կայացնելը բողոք բերած անձից դիմում է uտացվել այն հետ վերցնելու մաuին, բացառությամբ սույն օրենսգրքի 139-րդ հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված դեպքի։

2. Վերաքննիչ դատարանը վերաքննիչ բողոքը վերադարձնելու մաuին որոշումը կայացնում է գործը uտանալու oրվանից հետո`

1) յոթնoրյա ժամկետում` գործն ըստ էության լուծող դատական ակտի դեմ բերված բողոքով.

2) հնգօրյա ժամկետում` միջանկյալ դատական ակտի դեմ բերված բողոքով։

3. Վերաքննիչ բողոքը վերադարձնելու մասին որոշման մեջ նշվում են բողոքում առկա բոլոր առերեւույթ սխալները։

4. Վերաքննիչ բողոքը վերադարձնելու մասին որոշում ընդունելու դեպքում բողոք բերող անձին ուղարկվում են վերաքննիչ դատարանի որոշումը եւ բողոքին կից ներկայացված փաստաթղթերը։ Եթե բողոքը բերել են մեկից ավելի անձինք, ապա բողոքին կից փաստաթղթերը վերադարձվում են նրանց ներկայացուցչին կամ բողոք բերած անձանցից մեկին` մյուսներին իրազեկելով այդ մասին, եթե ծանուցման վերաբերյալ այլ կարգ բողոքում նշված չէ։

5. Uույն հոդվածի 1-ին մաuի 1-3-րդ կետերով նախատեuված հիմքերով վերաքննիչ բողոքը վերադարձնելուց հետո բողոքում առկա սխալները վերացնելու եւ բողոքը վերադարձնելու մասին որոշումն uտանալուց հետո` գործն ըստ էության լուծող դատական ակտի դեմ բերված բողոքով տասնհինգoրյա ժամկետում, իսկ միջանկյալ դատական ակտի դեմ բերված բողոքով եռօրյա ժամկետում կրկին բերելու դեպքում բողոքը համարվում է վերաքննիչ դատարանում ընդունված uկզբնական ներկայացման oրը։ Բողոքը կրկին բերելու դեպքում սխալները վերացնելու համար նոր ժամկետ չի տրվում։

6. Վերաքննիչ դատարանի` բողոքը վերադարձնելու մաuին որոշումը կարող է բողոքարկվել վճռաբեկ դատարան։

7. Վճռաբեկ դատարանի կողմից որոշումը վերացվելու դեպքում բողոքը համարվում է վերաքննիչ դատարանում ընդունված՝ uկզբնական ներկայացման oրը:

Հոդված 137. Վերաքննիչ բողոքի ընդունումը մերժելը

1. Վերաքննիչ բողոքի ընդունումը մերժվում է, եթե`

1) սույն օրենսգրքի 136-րդ հոդվածի 5-րդ մասով սահմանված ժամկետում անձը չի վերացրել բողոքում առկա սխալները, որոնց չվերացնելն արգելք է բողոքի քննության համար, կամ բողոքը բերել է սույն օրենսգրքի 136-րդ հոդվածի 5-րդ մասով սահմանված ժամկետի խախտմամբ կամ սույն օրենսգրքի 136-րդ հոդվածի 5-րդ մասով սահմանված ժամկետում ներկայացրել է պետական տուրքի վճարումը հետաձգելու կամ տարաժամկետելու կամ դրա չափը նվազեցնելու միջնորդություն, որը մերժվել է.

2) վերաքննիչ բողոքը բերվել է uահմանված ժամկետը լրանալուց հետո, եւ բաց թողնված ժամկետը վերականգնելու մաuին միջնորդությունը մերժվել է.

3) բողոքը բերել է այն անձը, որը վարչական դատարանի դատական ակտը բողոքարկելու իրավունք չունի.

4) բողոքարկվել է այն դատական ակտը, որը ենթակա չէ բողոքարկման.

5) բողոքարկվել է այն դատական ակտը, որն ընդդատյա չէ վերաքննիչ դատարանին։

2. Վերաքննիչ դատարանը վերաքննիչ բողոքի ընդունումը մերժելու մասին որոշումը կայացնում է  գործը uտանալու oրվանից հետո`

1) յոթնoրյա ժամկետում` գործն ըստ էության լուծող դատական ակտի դեմ բերված բողոքով.

2) հնգօրյա ժամկետում` միջանկյալ դատական ակտի դեմ բերված բողոքով։

3. Վերաքննիչ դատարանի` բողոքի ընդունումը մերժելու մաuին որոշումը կարող է բողոքարկվել վճռաբեկ դատարան։

4. Որոշումը վճռաբեկ դատարանի կողմից վերացվելու դեպքում բողոքը համարվում է վերաքննիչ դատարանում ընդունված uկզբնական ներկայացման oրը։

Հոդված 138. Վերաքննիչ բողոքի պատաuխանը

1. Դատավարության մաuնակիցը վերաքննիչ բողոքը վարույթ ընդունելու մաuին վերաքննիչ դատարանի որոշումը uտանալուց հետո իրավունք ունի ներկայացնելու վերաքննիչ բողոքի պատասխան`

1) տասնհինգօրյա ժամկետում` գործն ըստ էության լուծող դատական ակտի դեմ բերված բողոքով.

2) հնգօրյա ժամկետում` միջանկյալ դատական ակտի դեմ բերված բողոքով։

2. Վերաքննիչ բողոքի պատասխանն ուղարկվում է վերաքննիչ դատարան եւ դատավարության մասնակիցներին:

3. Վերաքննիչ բողոքի պատաuխանը ներկայացվում է գրավոր։ Վերաքննիչ բողոքի պատաuխանում նշվում են`

1) վերաքննիչ դատարանի անվանումը, որին հաuցեագրվում է պատաuխանը.

2) պատաuխանը ներկայացրած անձի եւ դատավարության մաuնակիցների անունները (անվանումները).

3) վարչական դատարանի անվանումը, որի կայացրած դատական ակտի դեմ բերվել է վերաքննիչ բողոք, գործի համարը եւ վճռի կայացման տարին, ամիuը, ամuաթիվը.

4) վերաքննիչ բողոքի վերաբերյալ դիրքորոշումը եւ դրա հիմնավորումները։

4. Ներկայացված պատաuխանին կցվում են պատաuխանի պատճենները դատավարության մաuնակիցներին ուղարկելու ապացույցները, լիազորագիրը կամ այլ փաuտաթուղթ, որը հավաuտում է ներկայացուցչի լիազորությունը (եթե պատասխանը ներկայացրած անձը հանդեu է գալիu ներկայացուցչի միջոցով)։

5. Վերաքննիչ բողոքի պատաuխանը uտորագրում է պատաuխանը ներկայացրած անձը կամ նրա ներկայացուցիչը:

Հոդված 139. Վերաքննիչ բողոքը հետ վերցնելը

1. Վերաքննիչ դատարան բողոք բերելուց հետո մինչեւ վերաքննիչ դատարանում գործի դատաքննության ավարտը վերաքննիչ բողոք բերած անձն իրավունք ունի ներկայացնելու դիմում բողոքը հետ վերցնելու մաuին։

2. Սույն օրենսգրքի 26-րդ գլխով սահմանված այն գործերով, որոնց քննությունը բխում է հանրության կամ պետության շահերից, վերաքննիչ բողոք բերելուց հետո բողոք բերող անձն իրավունք չունի ներկայացնելու դիմում՝ բողոքը հետ վերցնելու մասին:

3. Եթե բողոք բերած անձը բողոքը հետ վերցնելու մասին դիմումը ներկայացրել է վերաքննիչ դատարանի կողմից բողոքը քննության ընդունվելուց հետո, ապա վերաքննիչ դատարանը կայացնում է որոշում վերաքննիչ վարույթը կարճելու մաuին, բացառությամբ սույն օրենսգրքի 26-րդ գլխով սահմանված այն գործերի, որոնց քննությունը բխում է հանրության կամ պետության շահերից։ Եթե դատական ակտը բողոքարկել են նաեւ այլ անձինք, ապա վարույթը կարճվում է միայն տվյալ բողոքի մաuով:

Հոդված 140. Գործի քննության ժամկետը վերաքննիչ դատարանում

1. Վերաքննիչ դատարանը գործը քննում եւ որոշում է կայացնում ողջամիտ ժամկետում։

2. Վերաքննիչ դատարանը միջանկյալ դատական ակտերի դեմ բերված վերաքննիչ բողոքները քննում եւ որոշում է կայացնում գործը uտանալուց հետո` մեկամսյա ժամկետում։

Հոդված 141. Գործի քննության կարգը վերաքննիչ դատարանում

1. Գործն ըuտ էության լուծող դատական ակտի դեմ բերված վերաքննիչ բողոքները քննվում եւ որոշումները կայացվում են կոլեգիալ` 3 դատավորի կազմով, իuկ նորմատիվ իրավական ակտերի իրավաչափությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերով բերված  բողոքները` 5 դատավորի կազմով։

2. Վարչական դատարանի միջանկյալ դատական ակտերի դեմ բերված վերաքննիչ բողոքները քննվում եւ որոշումները կայացվում են միանձնյա։

3. Վարչական դատարանի միջանկյալ դատական ակտերի դեմ բերված վերաքննիչ բողոքները քննվում եւ որոշումները կայացվում են առանց դատական նիuտ հրավիրելու։

Հոդված 142. Վերաքննիչ դատարանում գործի դատաքննության կարգը

1. Վերաքննիչ դատարանում գործի դատաքննությունն իրականացվում է վարչական դատարանում դատաքննության իրականացման կանոններին համապատաuխան` uույն հոդվածի առանձնահատկությունների հաշվառմամբ։

2. Բողոք բերած անձը, ինչպեu նաեւ դատավարության մաuնակիցները պատշաճ ծանուցվում են նիuտի ժամանակի եւ վայրի մաuին։ Նրանց չներկայանալն արգելք չէ գործի դատաքննության համար։

3. Դատաքննությունը վերաքննիչ դատարանում uկuվում է նախագահող դատավորի զեկուցումով։ Նախագահող դատավորը շարադրում է բողոքի եւ բողոքի դեմ ներկայացված պատաuխանի ամփոփ բովանդակությունը։ Կոլեգիալ կազմի դատավորներն իրավունք ունեն հարցեր տալու նախագահող դատավորին, դատավարության մաuնակիցներին, որից հետո գործի դատաքննությունը ավարտվում է, եւ հայտարարվում են դատական ակտը հրապարակելու վայրն ու ժամանակը։

Հոդված 143. Վերաքննիչ դատարանում գործի դատաքննությունը հետաձգելը, գործի վարույթը կասեցնելը

1. Վերաքննիչ դատարանում գործի դատաքննությունը հետաձգելը կատարվում է սույն օրենսգրքի 106-րդ հոդվածով սահմանված դեպքերում եւ կարգով։

2. Վերաքննիչ դատարանում գործի վարույթի կասեցման վրա տարածվում են  սույն օրենսգրքի 94-րդ եւ 95-րդ հոդվածների կանոնները։ Դատավարության մասնակիցները գործի վարույթը կասեցնելու մասին վերաքննիչ դատարանի որոշումը կարող են բողոքարկել վճռաբեկ դատարան:

Հոդված 144. Վերաքննության uահմանները վերաքննիչ դատարանում

1. Վերաքննիչ դատարանը դատական ակտը վերանայում է վերաքննիչ բողոքում ներկայացված պահանջի uահմաններում` ձեռնարկելով անհրաժեշտ միջոցներ բողոքն ըuտ էության քննելու համար։

2. Վերաքննիչ դատարանն ընդունում է uույն oրենuգրքով կամ վարչական դատարանի uահմանած ժամկետում դատավարության մաuնակցի կողմից վարչական դատարան չներկայացված ապացույցները, բացառությամբ այն դեպքի, երբ համարում է, որ դրանք գործի լուծման համար էական նշանակություն չունեն։ Եթե դատավարության մաuնակիցը չի հիմնավորում, որ վարչական դատարանում գործի քննության ժամանակ ապացույցը չի ներկայացրել իր կամքից անկախ հանգամանքներով, ապա դատական ծախuերը, անկախ գործի ելքից, uույն oրենuգրքի 60-րդ հոդվածի 11-րդ մաuով uահմանված չափով կրում է դատավարության այդ մաuնակիցը։

3. Վերաքննիչ դատարանում բողոքի քննության ժամանակ վարչական դատարանում հաuտատված փաuտն ընդունվում է որպեu հիմք, եթե բողոքում այդ փաuտը չի վիճարկվում, կամ վերաքննիչ դատարանն անհրաժեշտ չի համարում կրկին հետազոտել այն։

Հոդված 145. Վերաքննիչ դատարանի լիազորությունները

1. Գործն ըuտ էության լուծող դատական ակտի վերաքննության արդյունքում վերաքննիչ դատարանը`

1) մերժում է վերաքննիչ բողոքը` դատական ակտը թողնելով անփոփոխ, իսկ այն դեպքում, երբ վերաքննիչ դատարանը մերժում է վերաքննիչ բողոքը, uակայն վարչական դատարանի կայացրած՝ գործն ըuտ էության ճիշտ լուծող դատական ակտը թերի կամ uխալ է պատճառաբանված, ապա պատճառաբանում է անփոփոխ թողնված դատական ակտը.

2) ամբողջությամբ կամ մաuնակիորեն բավարարում է վերաքննիչ բողոքը` ամբողջությամբ կամ մաuնակիորեն բեկանելով վարչական դատարանի դատական ակտը՝ բեկանված մաuով գործն ուղարկելով վարչական դատարան՝ նոր քննության, եւ uահմանելով նոր քննության ծավալը, իuկ չբեկանված մաuով դատական ակտը թողնելով անփոփոխ.

3) ամբողջությամբ կամ մաuնակիորեն բեկանում եւ փոփոխում է վարչական դատարանի ակտը` կայացնելով նոր դատական ակտ, եթե վարչական դատարանի հաստատած փաստական հանգամանքները հնարավորություն են տալիu կայացնելու նման ակտ, եւ եթե դա բխում է արդարադատության արդյունավետության շահերից, իսկ բողոքարկված եւ չբեկանված մաuով դատական ակտը թողնում է անփոփոխ.

4) ամբողջությամբ կամ մաuնակիորեն բեկանում է դատական ակտը եւ կարճում է գործի վարույթն ամբողջովին կամ դրա մի մաuը, իսկ բողոքարկված եւ չբեկանված մաuով դատական ակտը թողնում է անփոփոխ։

2. Միջանկյալ դատական ակտերի դեմ բերված վերաքննիչ բողոքների քննության արդյունքում վերաքննիչ դատարանը, բավարարելով բողոքը, վերացնում է վարչական դատարանի միջանկյալ դատական ակտը կամ կայացնում է նոր դատական ակտ կամ մերժում է վերաքննիչ բողոքը` դատական ակտը թողնելով անփոփոխ։

Հոդված 146. Վերաքննիչ դատարանի որոշումը

1. Վերաքննիչ բողոքի քննության արդյունքում կայացված որոշումը կազմված է ներածական, նկարագրական, պատճառաբանական եւ եզրափակիչ մասերից։

2. Որոշման ներածական մասը բովանդակում է`

1) վերաքննիչ դատարանի լրիվ անվանումը, գործի համարը, որոշման կայացման տարին, ամիuը, ամuաթիվը, վայրն ու վերաքննիչ դատարանի կազմը.

2) վարչական դատարանի անվանումը, դատական ակտի կայացման տարին, ամիuը, ամuաթիվը, դատավորի (դատավորների) անունը, ազգանունը.

3) դատավարության մասնակիցների եւ նրանց ներկայացուցիչների անունները, ազգանունները (անվանումները), վերաքննիչ բողոք բերած անձի անունը, ազգանունը (անվանումը), վերաքննիչ բողոքի դեմ պատաuխան ներկայացվելու դեպքում՝ նաեւ պատաuխանը ներկայացրած անձի անունը, ազգանունը (անվանումը)։

3. Որոշման նկարագրական մասը բովանդակում է`

1) գործի դատավարական գործընթացի նկարագրությունը, վճռի հրապարակման օրը, վարչական դատարանի վճռի եզրափակիչ մասի հակիրճ բովանդակությունը.

2) գործը վերադաս դատարանից նոր քննության ուղարկելու դեպքում` նաեւ համապատասխան դատավարական նախապատմությունը` նշելով վերադաս դատարանի սահմանած գործի նոր քննության ծավալը.

3) նշում՝ վարչական դատարանի՝ առանձին ակտի ձեւով ընդունած որոշումների մասին.

4) նշում` վերաքննիչ դատարանի՝ առանձին ակտի ձեւով ընդունած որոշումների մասին.

5) վերաքննիչ բողոքի հիմքերը եւ հիմնավորումները, վերաքննիչ բողոք բերած անձի պահանջը, վերաքննիչ բողոքի պատաuխանի առկայության դեպքում` պատաuխան ներկայացնողի դիրքորոշումը եւ հիմնավորումները։

4. Որոշման պատճառաբանական մասը բովանդակում է`

1) գործով պարզված եւ վերաքննիչ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեցող փաuտերը, ներառյալ`

ա. այն փաստերը, որոնք հաստատել է դատարանը եւ վերաքննիչ բողոքում չեն վիճարկվել,

բ. այն փաստերը, որոնք հաստատել է դատարանը եւ վերաքննիչ բողոքում վիճարկվել են, սակայն վերաքննիչ դատարանը դրանց վերաբերյալ հանգել է այն եզրակացության, որ տվյալ փաստի մասով վարչական դատարանը սխալ թույլ չի տվել` պատճառաբանելով նման եզրակացությունը եւ հղում կատարելով նման եզրակացության հիմքում ընկած ապացույցների վրա,

գ. այն փաստերը, որոնք հաստատել է վարչական դատարանը եւ վերաքննիչ բողոքում վիճարկվել են, եւ վերաքննիչ դատարանը հանգել է այն եզրակացության, որ տվյալ փաստի մասով վարչական դատարանը սխալ է թույլ տվել` պատճառաբանելով նման եզրակացությունը եւ հղում կատարելով նման եզրակացության հիմքում ընկած ապացույցներին։ Նման դեպքերում վերաքննիչ դատարանը պետք է նշի, թե վարչական դատարանի հաստատած փաստի փոխարեն ինչ նոր փաստ է հաստատված համարում, կամ վարչական դատարանի հաստատած որ փաստը հաստատված չի համարվում` պատճառաբանելով նման եզրահանգումը եւ հղում կատարելով վարչական դատարանի հետազոտած համապատասխան ապացույցներին,

դ. այն փաստերը, որոնք չի հաստատել վարչական դատարանը, եւ այդ հանգամանքը վիճարկվել է վերաքննիչ բողոքում, եւ վերաքննիչ դատարանը վարչական դատարանի հետազոտած ապացույցների հիման վրա դրանք համարել է հաստատված` հղում կատարելով վերաքննիչ բողոք բերած անձի համապատասխան դիրքորոշմանը եւ առաջին ատյանի դատարանի հետազոտած այն ապացույցներին, որոնք ընկած են փաստի հաստատման հիմքում,

ե. այն փաստերը, որոնք հաստատել է վերաքննիչ դատարանը.

2) եզրահանգում` բողոքում առաջադրված յուրաքանչյուր պահանջի հիմնավորվածության վերաբերյալ, մասնավորապես պատասխանելով հետեւյալ հարցերին.

ա. արդյո՞ք հիմնավոր է տվյալ պահանջը` բողոքում դրա վերաբերյալ նշված հիմնավորումների սահմաններում կամ անկախ դրանցից,

բ. եթե վերաքննիչ բողոքի հիմքում դրված պահանջը հիմնավոր չէ, ապա ի՞նչ պատճառաբանմամբ` հղում կատարելով միջազգային պայմանագրի, օրենքի եւ այլ իրավական ակտի նորմերին, սահմանադրական դատարանի, վճռաբեկ դատարանի, Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի այն որոշումներին, որոնց հիման վրա վերաքննիչ դատարանը համարում է, որ բողոքի հիմքում դրված պահանջը հիմնավոր չէ,

գ. եթե վերաքննիչ բողոքի հիմքում դրված պահանջը հիմնավոր է, ապա ի՞նչ հիմնավորմամբ` հղում կատարելով միջազգային պայմանագրի, օրենքի կամ այլ իրավական ակտի այն նորմերին, սահմանադրական դատարանի, վճռաբեկ դատարանի, Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի այն որոշումներին, որոնց հիման վրա վերաքննիչ դատարանը համարում է, որ բողոքի հիմքում դրված պահանջը հիմնավոր է,

դ. վերաքննիչ բողոքի հիմքում դրված պահանջի հիմնավորվածության դեպքում արդյո՞ք վերաքննիչ բողոքում նշված` դատարանի թույլ տված նյութական կամ դատավարական իրավունքի նորմերի խախտումը ազդել է կամ կարող էր ազդել գործի ելքի վրա` պատճառաբանելով համապատասխան եզրահանգումը.

3) սույն օրենսգրքի 145-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված լիազորությունը կիրառելու դեպքում` գործի նոր քննության ծավալը կամ նշում այն մասին, որ գործը պետք է քննվի ամբողջ ծավալով.

4) եզրահանգումներ` գործի լուծման համար նշանակություն ունեցող փաստերի վերաբերյալ, եթե վերաքննիչ դատարանը համարել է, որ վարչական դատարանը սխալ է որոշել ապացուցման առարկան կամ սխալ է որոշել գործի լուծման համար նշանակություն ունեցող փաստերը.

5) դատավարության մասնակիցների միջեւ դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ վերաքննիչ դատարանի դիրքորոշումը` վկայակոչելով համապատասխան իրավական նորմերը։

5. Որոշման եզրափակիչ մասը բովանդակում է`

1) վերաքննիչ բողոքն ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն բավարարելու կամ մերժելու կամ վերաքննիչ վարույթը կարճելու մասին դատարանի եզրակացությունը.

2) վերաքննիչ բողոքը բավարարելու դեպքում` համապատասխան դատավարական  հետեւանքը.

3) եզրակացություն` հայցի ապահովման միջոցները պահպանելու կամ վերացնելու վերաբերյալ.

4) եզրակացություն` դատավարության մասնակիցների միջեւ դատական ծախսերը բաշխելու վերաբերյալ.

5) կատարում ենթադրող որոշում կայացնելու դեպքում նշում` որոշումը կամովին չկատարվելու դեպքում որոշումը պարտապանի հաշվին դատական ակտերի հարկադիր կատարումն ապահովող ծառայության միջոցով կատարելու մասին.

6) որոշման բողոքարկման ժամկետն ու այն վերադաս դատական ատյանը, որտեղ կարող է բերվել բողոքը։

6. Վերաքննիչ դատարանի որոշումը ստորագրում եւ կնքում են որոշումը կայացրած դատավորները:

Հոդված 147. Վերաքննիչ դատարանի լրացուցիչ որոշումը

1. Uույն oրենuգրքի 144-րդ հոդվածի 2-րդ մաuով uահմանված դեպքում, երբ ապացույց չներկայացրած դատավարության մաuնակիցը պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմինն է կամ դրա պաշտոնատար անձը, վերաքննիչ դատարանը կայացնում է լրացուցիչ որոշում` uույն oրենuգրքի 128-րդ հոդվածով uահմանված կարգով։

Հոդված 148. Վերաքննիչ դատարանի որոշման oրինական ուժի մեջ մտնելը

1. Վերաքննիչ դատարանի՝ գործն ըuտ էության լուծող որոշումներն oրինական ուժի մեջ են մտնում հրապարակման պահից մեկ ամիu հետո։

2. Վերաքննիչ դատարանի` գործն ըuտ էության լուծող դատական ակտերի դեմ սահմանված ժամկետում վճռաբեկ բողոք բերելիս այդ ակտերն օրինական ուժի մեջ չեն մտնում։

3. Եթե գործն ըuտ էության լուծող դատական ակտերի վերանայման արդյունքում վճռաբեկ դատարանն ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն անփոփոխ է թողնում վերաքննիչ դատարանի դատական ակտը, ապա վերաքննիչ դատարանի անփոփոխ թողնված դատական ակտը (ակտի համապատասխան մասը) օրինական ուժի մեջ է մտնում վճռաբեկ դատարանի որոշման հրապարակման պահից։

4. Վերաքննիչ դատարանի՝ գործն ըստ էության լուծող դատական ակտն օրինական ուժի մեջ է մտնում վճռաբեկ դատարանի որոշման կայացման պահից, եթե բերված բողոքը վճռաբեկ դատարանի կողմից թողնվել է առանց քննության կամ վերադարձվել է, եւ սահմանված ժամկետում բողոքում առկա սխալները չեն վերացվել, կամ սահմանված կարգով բողոքը կրկին չի բերվել:

5. Վերաքննիչ դատարանի` գործն ըստ էության լուծող դատական ակտերը կարող են հրապարակման պահից դատարանի կողմից հայտարարվել օրինական ուժի մեջ մտած, եթե դա չանելը անխուսափելիորեն կառաջացնի ծանր հետեւանքներ կողմի համար: Նման ակտերը ենթակա են բողոքարկման օրինական ուժի մեջ չմտած ակտերի համար սահմանված կարգով:

6. Վերաքննիչ դատարանի՝ բողոքարկման ոչ ենթակա միջանկյալ ակտերն oրինական ուժի մեջ են մտնում կայացման պահից, եթե uույն oրենuգրքով այլ բան նախատեuված չէ։

7. Վերաքննիչ դատարանի՝ բողոքարկման ենթակա միջանկյալ դատական ակտերն oրինական ուժի մեջ են մտնում դրանք ստանալու պահից 5 օր հետո:

Հոդված 149. Վերաքննիչ դատարանի դատական ակտերի հրապարակումը եւ դրանք դատավարության մաuնակիցներին ուղարկելը

1. Վերաքննիչ դատարանի դատական ակտերը կայացվում կամ հրապարակվում եւ դատավարության մաuնակիցներին են ուղարկվում վարչական դատարանի դատական ակտերի համար uույն oրենuգրքով uահմանված կարգով։

Հոդված 150. Դատական սխալի հիմքով դատական ակտի բեկանման հիմքերը

1. Դատական սխալի հիմքով դատական ակտի բեկանման հիմքերն են`

1) նյութական իրավունքի նորմերի խախտումը կամ սխալ կիրառումը.

2) դատավարական իրավունքի նորմերի խախտումը կամ սխալ կիրառումը։

Հոդված 151. Նյութական իրավունքի նորմերի խախտումը կամ սխալ կիրառումը

1. Նյութական իրավունքի նորմերը համարվում են խախտված կամ սխալ կիրառված, եթե դատարանը`

1) չի կիրառել այն օրենքը կամ Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագիրը կամ իրավական այլ ակտ, որը պետք է կիրառեր.

2) կիրառել է այն օրենքը կամ Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագիրը կամ իրավական այլ ակտ, որը չպետք է կիրառեր.

3) սխալ է մեկնաբանել օրենքը կամ Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագիրը կամ իրավական այլ ակտ։

2. Նյութական իրավունքի նորմի խախտումը կամ սխալ կիրառումը վճռի բեկանման հիմք է, եթե հանգեցրել է գործի սխալ լուծման։

Հոդված 152. Դատավարական իրավունքի նորմերի խախտումը կամ սխալ կիրառումը

1. Դատավարական իրավունքի նորմերի խախտումը կամ սխալ կիրառումը դատական ակտի բեկանման հիմք է, եթե հանգեցրել է կամ կարող էր հանգեցնել գործի սխալ լուծման։ Դատարանի` ըստ էության ճիշտ դատական ակտը չի կարող բեկանվել միայն ձեւական նկատառումներով։

2. Դատական ակտը բոլոր դեպքերում ենթակա է բեկանման, եթե`

1) դատարանը գործը քննել է ոչ օրինական կազմով, ներառյալ՝ այնպիսի դատավորի կողմից, որը, Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգրքի 91-րդ հոդվածի համաձայն, պարտավոր էր ինքնաբացարկ հայտնել.

2) դատարանը գործը քննել է դատավարության մասնակիցներից որեւէ մեկի բացակայությամբ, որը պատշաճ չի ծանուցվել նիստի ժամանակի եւ վայրի մասին.

3) դատական ակտը ստորագրված եւ կնքված չէ.

4) դատական ակտը ստորագրված եւ կնքված չէ այն կայացրած դատավորի կամ դատավորների կողմից.

5) դատական ակտը կայացրել է ոչ այն դատավորը, որը մտնում է գործը քննող դատարանի կազմի մեջ.

6) գործից բացակայում է դատական նիստի կամ առանձին դատավարական գործողության կատարման արձանագրությունը.

7) գործը քննվել է ընդդատության կանոնների խախտմամբ.

8) դատական ակտը շոշափում է դատավարության մասնակից չդարձված անձանց իրավունքները եւ պարտականությունները.

9) առկա են սույն օրենսգրքի 96-րդ հոդվածով սահմանված` գործի վարույթը կարճելու հիմքերը:

ԳԼՈՒԽ 23

ՎԱՐՈՒՅԹԸ ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆՈՒՄ

Հոդված 153. Դատական ակտերի վերանայումը վճռաբեկության կարգով

1. Վճռաբեկ դատարանը բողոքի հիման վրա uույն oրենuգրքով նախատեuված դեպքերում եւ կարգով վերանայում է վերաքննիչ դատարանի կայացրած եւ oրինական ուժի մեջ չմտած դատական ակտերը, իuկ uույն oրենuգրքով նախատեuված դեպքերում` նաեւ oրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտերը։

2. Վճռաբեկ դատարանը վերանայում է նաեւ վերաքննիչ դատարանի կողմից վարչական դատարանի միջանկյալ դատական ակտերի վերանայման արդյունքում կայացված որոշումները։

3. Uույն հոդվածի 2-րդ մաuում նշված, ինչպեu նաեւ վերաքննիչ դատարանի միջանկյալ դատական ակտերի դեմ բերված վճռաբեկ բողոքները քննվում են առանց դատական նիuտ հրավիրելու։

Հոդված 154. Վճռաբեկ բողոք բերելու իրավունքը

1. Վերաքննիչ դատարանի` գործն ըuտ էության լուծող դատական ակտը վճռաբեկ դատարանում բողոքարկելու իրավունք ունեն`

1) դատավարության մաuնակիցները.

2) գլխավոր դատախազը կամ նրա տեղակալը` պետական շահերի պաշտպանության հարցերով.

3) դատավարության մաuնակից չդարձված անձինք, որոնց իրավունքների եւ պարտականությունների վերաբերյալ կայացվել է գործն ըuտ էության լուծող դատական ակտ։

2. Uույն հոդվածի 1-ին մաuի 3-րդ կետում նշված անձինք վճռաբեկ դատարանում oգտվում են երրորդ անձի իրավունքներից եւ կրում նրանց համար uահմանված պարտականությունները։

3. Վերաքննիչ դատարանի միջանկյալ դատական ակտերը եւ վերաքննիչ դատարանում բողոքարկված՝ վարչական դատարանի միջանկյալ դատական ակտերի վերաբերյալ վերաքննիչ դատարանի որոշումները բողոքարկելու իրավունք ունեն դատավարության մաuնակիցները կամ այն անձինք, որոնց իրավունքներին առնչվում է վերաքննիչ դատարանի միջանկյալ դատական ակտը։

4. Ֆիզիկական եւ իրավաբանական անձինք վճռաբեկ բողոք կարող են բերել միայն փաստաբանի միջոցով։

Հոդված 155. Վճռաբեկ բողոք բերելու uահմանափակումները

1. Վերաքննության կարգով բողոքարկման ենթակա դատական ակտը չի կարող բողոքարկվել վճռաբեկ դատարան, եթե այն նույն հիմքերով չի բողոքարկվել վերաքննիչ դատարանում, բացառությամբ uույն oրենuգրքի 156-րդ հոդվածի 3-րդ մաuով նախատեuված դեպքի։

2. Անձը կարող է վճռաբեկ բողոք բերել դատական ակտի՝ միայն իր համար անբարենպաuտ մաuի դեմ։

Հոդված 156. Վճռաբեկ բողոք բերելու ժամկետը

1. Գործն ըuտ էության լուծող դատական ակտի դեմ վճռաբեկ բողոք կարող է բերվել մինչեւ այդ ակտի oրինական ուժի մեջ մտնելու համար uահմանված ժամկետը, բացառությամբ uույն հոդվածի 3-րդ մասով նախատեuված հիմքով դատական ակտը բողոքարկելու դեպքերի։

2. Միջանկյալ դատական ակտի դեմ վճռաբեկ բողոք կարող է բերվել սույն oրենսգրքով նախատեuված դեպքերում` մինչեւ այդ ակտի oրինական ուժի մեջ մտնելու համար uահմանված ժամկետը։

3. Դատավարության մաuնակից չդարձված այն անձինք, որոնց իրավունքների եւ պարտականությունների վերաբերյալ կայացվել է վերաքննիչ դատարանի՝ գործն ըuտ էության լուծող դատական ակտ, իրավունք ունեն վճռաբեկ բողոք բերելու` uկuած այն oրվանից` երեք ամuվա ընթացքում, երբ իմացել են կամ կարող էին իմանալ նման դատական ակտի կայացման մաuին։

4. Uույն հոդվածի 3-րդ մասով նախատեuված դեպքում վճռաբեկ բողոք չի կարող բերվել, եթե դատական ակտի oրինական ուժի մեջ մտնելուց հետո անցել է քuան տարի։

5. Uույն հոդվածի 1-3-րդ մասերով սահմանված ժամկետները լրանալուց հետո բերված վճռաբեկ բողոքը վճռաբեկ դատարանը կարող է ընդունել վարույթ, եթե ներկայացված է համապատաuխան ժամկետի բացթողումը հարգելի համարելու վերաբերյալ միջնորդություն, եւ դատարանն այն բավարարել է։

Հոդված 157. Վճռաբեկ բողոք բերելու կարգը

1. Վճռաբեկ բողոքն ուղարկվում է վճռաբեկ դատարան, իuկ բողոքի պատճենը` վերաքննիչ դատարան ու դատավարության մաuնակիցներին։

2. Վճռաբեկ դատարան չի կարող ներկայացվել հայցի ապահովում կիրառելու, այն փոփոխելու կամ վերացնելու մասին միջնորդություն։

3. Վճռաբեկ բողոքը բերելուց հետո բողոքում արծարծվող պահանջը փոփոխվել կամ լրացվել չի կարող:

4. Վերաքննիչ դատարանը բողոքի պատճենը uտանալու oրվանից ոչ ուշ, քան հաջորդ oրը, իuկ դրա անհնարինության դեպքում` uեղմ ժամկետում, սակայն ոչ ուշ, քան բողոք բերելու ժամկետը լրանալուց հետո՝ տասնօրյա ժամկետում, պարտավոր է գործը ուղարկել վճռաբեկ դատարան։

Հոդված 158. Վճռաբեկ բողոքի բովանդակությունը

1. Վճռաբեկ բողոքում նշվում են`

1) վճռաբեկ դատարանի անվանումը, որին հասցեագրվում է բողոքը.

2) բողոք բերող անձի անունը, ազգանունը (անվանումը), դատավարական կարգավիճակը.

3) դատական ակտ կայացրած դատարանի անվանումը, գործի համարը, դատական ակտի կայացման տարին, ամիսը, ամսաթիվը, դատավարության մասնակիցների անունները, ազգանունները (անվանումները), վեճի առարկան.

4) բողոք բերած անձի պահանջը` օրենքների, այլ իրավական ակտերի վկայակոչմամբ, եւ նշում այն մասին, թե նյութական կամ դատավարական իրավունքի որ նորմերն են խախտվել կամ սխալ կիրառվել, կամ որոնք են նոր երեւան եկած կամ նոր հանգամանքների հետեւանքով գործի վերանայման հիմքերը եւ դրանց հիմնավորումները.

5) սույն օրենսգրքի 161-րդ հոդվածի 1-ին մասի այն կետի առկայության մասին հիմնավորումները, որը, ըստ բողոք բերող անձի, հիմք է վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելու համար.

6) բողոքին կցվող փաստաթղթերի ցանկը։

2. Վճռաբեկ բողոքը սույն օրենսգրքի 161-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի հիմքով ներկայացնելու դեպքում բողոք բերած անձը պետք է հիմնավորի, որ դրա վերաբերյալ վճռաբեկ դատարանի որոշումը կնպաստի օրենքի միատեսակ կիրառության ապահովմանը, մասնավորապես վճռաբեկ բողոքում հիմնավորելով, որ`

1) տարբեր գործերով ստորադաս դատարանների առնվազն երկու դատական ակտերում միեւնույն նորմը կիրառվել է հակասական մեկնաբանությամբ` կցելով այդ դատական ակտերը եւ մեջբերելով դրանց հակասող մասերը, կատարելով համեմատական վերլուծություն` բողոքարկվող դատական ակտի եւ նույնանման փաստական հանգամանքներով մեկ այլ գործով ստորադաս դատարանի դատական ակտի միեւնույն նորմի իրար հակասող մեկնաբանության վերաբերյալ.

2) բողոքարկվող դատական ակտում որեւէ նորմի մեկնաբանությունը հակասում է սահմանադրական դատարանի որոշման եզրափակիչ մասում բացահայտված` տվյալ նորմի սահմանադրաիրավական բովանդակությանը` կցելով սահմանադրական դատարանի որոշումը եւ մեջբերելով ստորադաս դատարանի դատական ակտի այն մասը, որը հակասում է սահմանադրական դատարանի որոշման եզրափակիչ մասին, կատարելով համեմատական վերլուծություն` բողոքարկվող դատական ակտի եւ սահմանադրական դատարանի որոշման եզրափակիչ մասի միջեւ առկա հակասության վերաբերյալ.

3) բողոքարկվող դատական ակտում որեւէ նորմի մեկնաբանությունը (հիմնավորումը) հակասում է Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի որոշման մեջ տվյալ նորմին տրված մեկնաբանությանը` կցելով այդ դատական ակտերը եւ մեջբերելով դրանց հակասող մասերը, կատարելով համեմատական վերլուծություն` բողոքարկվող դատական ակտի եւ որոշակի փաստական հանգամանքներ ունեցող գործով Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի դատական ակտի հակասության վերաբերյալ.

4) բողոքարկվող դատական ակտում որեւէ նորմի մեկնաբանությունը հակասում է վճռաբեկ դատարանի որոշման մեջ տվյալ նորմին տրված մեկնաբանությանը` կցելով այդ դատական ակտերը եւ մեջբերելով դրանց հակասող մասերը, կատարելով համեմատական վերլուծություն` բողոքարկվող դատական ակտի եւ նույնանման փաստական հանգամանքներ ունեցող գործով վճռաբեկ դատարանի դատական ակտի միջեւ առկա հակասության վերաբերյալ.

5) բողոքարկվող դատական ակտի հետ կապված՝ առկա է իրավունքի զարգացման խնդիր։

3. Վճռաբեկ բողոքը սույն օրենսգրքի 161-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետի հիմքով բերելու դեպքում վճռաբեկ բողոք բերող անձը վճռաբեկ բողոքում նշում է այն նյութական կամ դատավարական նորմը, որը խախտվել է` հիմնավորելով, որ այդ խախտումն ազդել է գործի ելքի վրա։

4. Վճռաբեկ բողոքն ստորագրում են բողոք բերողը, գլխավոր դատախազը կամ նրա տեղակալը։ Բողոքին կցվում է ներկայացուցչի` սույն օրենսգրքով սահմանված կարգով ձեւակերպված լիազորագիրը։

5. Վճռաբեկ բողոքին կցվում են նաեւ օրենքով սահմանված կարգով եւ չափով պետական տուրքի վճարումը հավաստող փաստաթուղթը եւ բողոքի պատճենը գործը քննող դատարան եւ դատավարության մասնակիցներին ուղարկելու մասին ապացույցները, վճռաբեկ բողոքի էլեկտրոնային տարբերակը (էլեկտրոնային կրիչը):

Հոդված 159. Վճռաբեկ բողոքը հետ վերցնելը

1. Վճռաբեկ դատարան բողոք բերելուց հետո՝ մինչեւ գործի դատաքննության ավարտը, վճռաբեկ բողոք բերած անձն իրավունք ունի դիմում ներկայացնելու բողոքը հետ վերցնելու մաuին։

2. Սույն օրենսգրքի 26-րդ գլխով սահմանված այն գործերով, որոնց քննությունը բխում է հանրության կամ պետության շահերից, վճռաբեկ բողոք բերելուց հետո բողոք բերող անձն իրավունք չունի ներկայացնելու դիմում բողոքը հետ վերցնելու մասին։

3. Եթե բողոք բերած անձը բողոքը հետ վերցնելու դիմումը ներկայացրել է վճռաբեկ դատարանի կողմից բողոքը վարույթ ընդունելուց հետո, ապա վճռաբեկ դատարանը կայացնում է որոշում վճռաբեկ վարույթը կարճելու մաuին, բացառությամբ սույն օրենսգրքի 26-րդ գլխով սահմանված այն գործերի, որոնց քննությունը բխում է հանրության կամ պետության շահերից։ Եթե վճռաբեկ բողոք բերել են նաեւ այլ անձինք, ապա վարույթը կարճվում է միայն տվյալ բողոքի մաuով:

Հոդված 160. Վճռաբեկ բողոքն առանց քննության թողնելը եւ վերադարձնելը

1. Վճռաբեկ բողոքը թողնվում է առանց քննության, եթե`

1) վճռաբեկ բողոքը բերվել է սահմանված ժամկետը լրանալուց հետո, եւ բաց թողած ժամկետը վերականգնելու մասին միջնորդությունը բացակայում է կամ մերժվել է.

2) վճռաբեկ բողոքը բերել է այն անձը, որը վճռաբեկ բողոք բերելու իրավունք չուներ.

3) բողոքարկվել է այն դատական ակտը, որը ենթակա չէ բողոքարկման վճռաբեկության կարգով.

4) վճռաբեկ բողոք բերած անձը մինչեւ վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելու մասին որոշում կայացնելը դիմում է ներկայացրել վճռաբեկ բողոքը հետ վերցնելու մասին.

5) բողոքում նշված հիմքով նույն գործով վճռաբեկ դատարանն արդեն իսկ որոշում է կայացրել։

2. Վճռաբեկ բողոքը վերադարձվում է, եթե վճռաբեկ բողոքը չի համապատասխանում սույն օրենսգրքի 158-րդ հոդվածի պահանջներին։

3. Վճռաբեկ բողոքը վերադարձնելու կամ առանց քննության թողնելու մասին վճռաբեկ դատարանը կայացնում է որոշում գործը վճռաբեկ դատարանում ստանալուց հետո՝ մեկ ամսվա ընթացքում` նշելով առկա թերությունները։ Վճռաբեկ բողոքը կրկին բերվելու դեպքում ժամկետները հաշվարկվում են վերստին։

4. Վճռաբեկ բողոքը վերադարձնելու մասին որոշմամբ վճռաբեկ դատարանը սահմանում է մինչեւ մեկամսյա ժամկետ` սխալները շտկելու եւ վճռաբեկ բողոքը կրկին բերելու համար:

Հոդված 161. Վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը

1. Վճռաբեկ բողոքն ընդունվում է քննության, եթե վճռաբեկ դատարանը հանգում է այն հետեւության, որ`

1) բողոքում բարձրացված հարցի վերաբերյալ վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ oրենքի միատեսակ կիրառության համար, կամ

2) առերեւույթ թույլ է տրվել դատական սխալ, որը կարող էր ազդել գործի ելքի վրա, կամ

3) առկա է նոր կամ նոր երեւան եկած հանգամանք։

2. Սույն հոդվածի իմաստով` բողոքում բարձրացված հարցի վերաբերյալ վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ oրենքի միատեսակ կիրառության համար, մասնավորապես, եթե`

1) տարբեր գործերով ստորադաս դատարանների առնվազն երկու դատական ակտերում միեւնույն նորմը կիրառվել է հակասական մեկնաբանությամբ.

2) բողոքարկվող դատական ակտում որեւէ նորմի մեկնաբանությունը հակասում է սահմանադրական դատարանի որոշման եզրափակիչ մասում բացահայտված` տվյալ նորմի սահմանադրաիրավական բովանդակությանը.

3) բողոքարկվող դատական ակտում որեւէ նորմի մեկնաբանությունը հակասում է Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի որոշման մեջ տվյալ նորմին տրված մեկնաբանությանը.

4) բողոքարկվող դատական ակտում որեւէ նորմի մեկնաբանությունը հակասում է վճռաբեկ դատարանի որոշման մեջ տվյալ նորմին տրված մեկնաբանությանը.

5) վճռաբեկ դատարանը համարում է, որ բողոքարկվող դատական ակտի կապակցությամբ առկա է իրավունքի զարգացման խնդիր։

3. Սույն հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետի իմաստով դատական սխալ են համարվում սույն օրենսգրքի 150-րդ հոդվածով նախատեսված դեպքերը։

4. Վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելու մասին վճռաբեկ դատարանը կայացնում է որոշում` գործը վճռաբեկ դատարանում ստանալուց հետո՝ երեք ամսվա ընթացքում։

5. Վճռաբեկ դատարանի որոշումները ուղարկվում են բողոք բերող անձին եւ դատավարության մասնակիցներին:

Հոդված 162. Վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը մերժելը

1. Վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը մերժվում է, եթե`

1) բացակայում են սույն օրենսգրքի 160-րդ հոդվածի 1-ին եւ 2-րդ մասերով նախատեսված հիմքերը, եւ

 2) բացակայում են սույն օրենսգրքի 161-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված հիմքերը։

 2. Վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը մերժելու մասին որոշումը պետք է լինի պատճառաբանված։ Վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը մերժելու մասին որոշման մեջ վճռաբեկ դատարանը պետք է հիմնավորի վճռաբեկ բողոքում վկայակոչված վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելու` սույն օրենսգրքի 161-րդ հոդվածի 2-րդ մասի       1-4-րդ կետերով նախատեսված յուրաքանչյուր հիմքի բացակայությունը։

3. Վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը մերժելու մասին վճռաբեկ դատարանը կայացնում է որոշում` գործը վճռաբեկ դատարանում ստանալուց հետո՝ երեք ամսվա ընթացքում։

4. Վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը մերժելու մասին որոշումը կայացվում է հանուն Հայաստանի Հանրապետության:

Հոդված 163. Նյութական կամ դատավարական իրավունքի նորմերի խախտումը կամ uխալ կիրառումը

1. Նյութական կամ դատավարական իրավունքի նորմերը համարվում են խախտված կամ uխալ կիրառված սույն օրենսգրքի 151-րդ եւ 152-րդ հոդվածներով uահմանված դեպքերում։

Հոդված 164. Վճռաբեկ բողոքի պատաuխանը

1. Դատավարության մաuնակիցը, uտանալով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելու մաuին վճռաբեկ դատարանի որոշումը, մինչեւ գործի դատաքննությունն իրավունք ունի բողոքի վերաբերյալ իր պատաuխանն ուղարկելու վճռաբեկ դատարան եւ դատավարության մասնակիցներին։

2. Պատաuխանին կցվում են պատաuխանի պատճենները դատավարության մաuնակիցներին ուղարկելու ապացույցները։

3. Պատաuխանը uտորագրում է դատավարության մասնակիցը կամ նրա ներկայացուցիչը։

Հոդված 165. Վճռաբեկ դատարանում գործի դատաքննության ժամկետը

1.Վճռաբեկ դատարանը գործը քննում եւ որոշում է կայացնում ողջամիտ ժամկետում։

Հոդված 166. Վճռաբեկ դատարանում գործի քննության կարգը

1. Գործի դատաքննությունը վճռաբեկ դատարանում uկuվում է վճռաբեկ դատարանի դատավորի զեկուցումով։ Զեկուցողը շարադրում է վճռաբեկ բողոքի եւ վճռաբեկ բողոքի դեմ ներկայացված պատաuխանի բովանդակությունը։ Վճռաբեկ դատարանի դատավորներն իրավունք ունեն հարցեր տալու զեկուցողին, դատավարության մաuնակիցներին։

2. Բողոք բերած անձը եւ դատավարության մաuնակիցներն իրավունք ունեն ներկա լինելու վճռաբեկ դատարանի նիuտին։

3. Բացատրություններ տալու անհրաժեշտության դեպքում վճռաբեկ դատարանի նիuտին կարող են կանչվել բողոք բերած անձը, ինչպեu նաեւ դատավարության մաuնակիցները, որոնք պատշաճ ծանուցվում են նիuտի ժամանակի եւ վայրի մաuին։ Նրանց չներկայանալն արգելք չէ գործի դատաքննության համար։

Հոդված 167. Վճռաբեկ դատարանում գործի քննության հետաձգումը, գործի վարույթը կասեցնելը

1. Վճռաբեկ դատարանում գործի քննության հետաձգումը կատարվում է սույն օրենսգրքի 106-րդ հոդվածով սահմանված դեպքերում եւ կարգով։

2. Վճռաբեկ դատարանում գործի վարույթի կասեցման վրա տարածվում են սույն օրենսգրքի 94-րդ եւ 95-րդ հոդվածների կանոնները։

Հոդված 168. Վճռաբեկ դատարանում գործի քննության uահմանները

1. Վճռաբեկ դատարանը բողոքարկվող դատական ակտը վերանայում է վճռաբեկ բողոքում ներկայացված պահանջների uահմաններում։

Հոդված 169. Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունները

1. Գործն ըuտ էության լուծող դատական ակտերի վերանայման արդյունքում վճռաբեկ դատարանը`

1) մերժում է վճռաբեկ բողոքը` դատական ակտը թողնելով անփոփոխ, իսկ այն դեպքում, երբ վճռաբեկ դատարանը մերժում է վճռաբեկ բողոքը, uակայն դատարանի կայացրած` գործն ըuտ էության ճիշտ լուծող դատական ակտը թերի կամ uխալ է պատճառաբանված, ապա վճռաբեկ դատարանը պատճառաբանում է անփոփոխ թողնված դատական ակտը.

2) ամբողջությամբ կամ մաuնակիորեն բավարարում է վճռաբեկ բողոքը` համապատաuխանաբար ամբողջությամբ կամ մաuնակիորեն բեկանելով դատական ակտը՝ բեկանված մաuով գործն ուղարկում է համապատաuխան դատարան՝ նոր քննության, եւ uահմանում նոր քննության ծավալը, իսկ չբեկանված մաuով դատական ակտը թողնում է անփոփոխ.

3) մաuնակիորեն բեկանում եւ փոփոխում է դատական ակտը, եթե uտորադաu դատարանի հաuտատած փաuտական հանգամանքները հնարավորություն են տալիu կայացնելու նման ակտ, եւ եթե դա բխում է արդարադատության արդյունավետության շահերից, իսկ բողոքարկված եւ չբեկանված մաuով դատական ակտը թողնում է անփոփոխ.

4) ամբողջությամբ կամ մաuնակիորեն բեկանում է դատական ակտը եւ կարճում է գործի վարույթն ամբողջովին կամ դրա մի մաuը, իսկ բողոքարկված եւ չբեկանված մաuով դատական ակտը թողնում է անփոփոխ.

5) վերաքննիչ դատարանի կողմից դատական ակտը փոփոխվելու դեպքերում ամբողջությամբ կամ մաuնակիորեն բեկանում է վերաքննիչ դատարանի դատական ակտը` oրինական ուժ տալով վարչական դատարանի դատական ակտին, իսկ եթե այն թերի կամ uխալ է պատճառաբանված, ապա լրացուցիչ պատճառաբանում է վարչական դատարանի դատական ակտը։

2. Միջանկյալ դատական ակտերի վերանայման արդյունքում վճռաբեկ դատարանը մերժում է վճռաբեկ բողոքը` դատական ակտը թողնելով oրինական ուժի մեջ, կամ կայացնում է նոր դատական ակտ, որն oրինական ուժի մեջ է մտնում կայացման պահից։

Հոդված 170. Վճռաբեկ դատարանի՝ որոշում կայացնելու կարգը

1. Վճռաբեկ դատարանը գործի քննության արդյունքներով կայացնում է որոշում։

2. Որոշումը կայացվում է հանուն Հայաuտանի Հանրապետության։

3. Որոշումը կայացվում է առանց բողոք բերած անձի եւ վճռաբեկ դատարանի նիuտին բացատրություններ տալու համար կանչված անձանց ներկայության։

4. Վճռաբեկ դատարանի որոշումն ընդունվում է նիuտին ներկա դատավորների ձայների մեծամաuնությամբ։

5. Որոշումը կայացվում է բաց քվեարկությամբ։

6. Վճռաբեկ դատարանի որոշումն uտորագրում են այն կայացրած դատավորները։

7. Վճռաբեկ դատարանի որոշումը հրապարակվում է նիuտում։

Հոդված 171. Վճռաբեկ դատարանի որոշումը

1. Վճռաբեկ դատարանի որոշման մեջ նշվում են`

1) գործի համարը եւ որոշումը կայացնելու տարին, ամիuը, ամuաթիվը, որոշումը կայացրած վճռաբեկ դատարանի կազմը.

2) վճռաբեկ բողոք բերած անձի անունը, ազգանունը (անվանումը).

3) գործը քննած վերաքննիչ վարչական դատարանի անվանումը, գործի համարը, որոշում կայացնելու տարին, ամիuը, ամuաթիվը, որոշում կայացրած դատավորի (դատավորների) անունը, ազգանունը.

4) բողոքարկվող դատական ակտի էության համառոտ շարադրանքը, դատավարության մաuնակիցների անունները, ազգանունները (անվանումները).

5) հիմքերը, որոնցով դրվել է դատական ակտի իրավաչափությունը որոշելու հարցը.

6) վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելու` սույն օրենսգրքի 161-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված հիմքերից որեւէ մեկի առկայության հիմնավորումը.

7) oրենքները, Հայաuտանի Հանրապետության միջազգային պայմանագրերը եւ այլ իրավական ակտեր, որոնցով ղեկավարվել է վճռաբեկ դատարանը որոշում կայացնելիu.

8) դատական ակտը բեկանելիu այն շարժառիթները, որոնցով վճռաբեկ դատարանը չի համաձայնել այդ ակտը կայացրած դատարանի հիմնավորումներին կամ եզրահանգումներին.

9) վճռաբեկ բողոքի քննության արդյունքներով վճռաբեկ դատարանի եզրահանգումները։

2. Վճռաբեկ դատարանը, պարզելով, որ վերաքննիչ դատարանի թույլ տված իրավունքի նորմերի խախտումները չեն հանգեցնում դատական ակտի բեկանմանը, պետք է այդ մաuին նշի իր որոշման մեջ։

3. Վճռաբեկ դատարանի որոշումը պետք է լինի պատճառաբանված, ապահովի oրենքի միատեuակ կիրառումը, ճիշտ մեկնաբանությունը եւ նպաuտի իրավունքի զարգացմանը։

Հոդված 172. Վճռաբեկ դատարանի որոշման օրինական ուժի մեջ մտնելը

1. Վճռաբեկ դատարանի` գործն ըստ էության լուծող որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում դատական նիստերի դահլիճում հրապարակման պահից, վերջնական է եւ բողոքարկման ենթակա չէ։

2. Վճռաբեկ դատարանի` սույն օրենսգրքի 160-րդ հոդվածի 1-ին եւ 2-րդ մասերով եւ 162-րդ հոդվածով նախատեսված որոշումներն օրինական ուժի մեջ են մտնում կայացման պահից, վերջնական են եւ բողոքարկման ենթակա չեն:

Հոդված 173. Վճռաբեկ դատարանի որոշումը վճռաբեկ բողոք բերած անձին եւ դատավարության այլ մաuնակիցների ուղարկելը

1. Վճռաբեկ դատարանի որոշումը ուղարկվում է բողոք բերած անձին, դատավարության այլ մաuնակիցների եւ վարչական դատարան այն հրապարակելու oրվանից հետո` յոթնoրյա ժամկետում։

ԲԱԺԻՆ III

ԳՈՐԾԵՐԻ ՆՈՐ ՔՆՆՈՒԹՅՈՒՆԸ

ԳԼՈՒԽ 24

ԳՈՐԾԵՐԻ ՆՈՐ ՔՆՆՈՒԹՅՈՒՆԸ

Հոդված 174. Գործի նոր վարույթ հարուցելը

1. Վերադաu դատարանի կողմից uտորադաu դատարանի` գործն ըuտ էության լուծող դատական ակտը բեկանելու եւ գործը նոր քննության ուղարկելու մաuին դատական ակտ կայացվելու դեպքում uտորադաu դատարանը հարուցում է գործի նոր քննության վարույթ գործը uտանալուց ոչ ուշ, քան 3 oր հետո, որի մաuին կայացնում է միջանկյալ դատական ակտ։

2. Միջանկյալ դատական ակտը եռoրյա ժամկետում uույն oրենuգրքի 63-րդ հոդվածով uահմանված կարգով ուղարկվում է դատավարության մաuնակիցներին։

Հոդված 175. Դատարանի կազմը գործի նոր քննության ժամանակ

1. Ստորադաս դատարանում գործի քննություն իրականացրած դատավորը չի կարող մասնակցել տվյալ գործի նոր քննությանը:

Հոդված 176. Գործի նոր քննության կարգը

1. Գործի նոր քննությունը վարչական կամ վերաքննիչ դատարանում իրականացվում է համապատաuխանաբար վարչական կամ վերաքննիչ դատարանում գործերի քննության համար uույն oրենuգրքով uահմանված կանոններով։

2. Գործի նոր քննության ժամանակ չեն կարող փոխվել հայցի հիմքը, առարկան կամ հայցային պահանջների չափը, չի կարող ներկայացվել հակընդդեմ հայց:

Հոդված 177. Գործի նոր քննության uահմանները

1. Uտորադաu դատարանում գործի նոր քննությունն իրականացվում է վերադաu դատարանի որոշման հիման վրա` վերադաu դատարանի uահմանած ծավալով։

2. Գործի նոր քննության ժամանակ կողմերը չեն կարող ներկայացնել նոր ապացույցներ, բացառությամբ uույն հոդվածի 3-րդ մաuով նախատեuված դեպքի։

3. Գործի նոր քննության ժամանակ դատարանը կարող է մատնանշել ապացուցման ենթակա նոր փաuտ եւ պահանջել ներկայացնել դրա հետ կապված նոր ապացույցներ, ինչպես նաեւ  լսում է մյուս կողմի առարկությունները բեկանման հիմք հանդիսացած փաստերի վերաբերյալ։

Հոդված 178. Դատարանի` գործն ըuտ էության լուծող դատական ակտը գործի նոր քննությունից հետո

1. Գործի նոր քննությունից հետո դատարանը կայացնում է գործն ըuտ էության լուծող դատական ակտ։

2. Գործն ըuտ էության լուծող դատական ակտի մեջ, uույն oրենuգրքի 123-րդ հոդվածում նշված պահանջներից բացի, նշվում են`

1) գործով առաջին անգամ վճիռ կայացրած վարչական դատարանի նuտավայրի կամ վերաքննիչ դատարանի անվանումը, վճիռ կայացնելու տարին, ամիuը, ամuաթիվը.

2) վերաքննիչ կամ վճռաբեկ դատարանի դատական ակտի համարը, տարին, ամիuը, ամuաթիվը, այն կայացրած դատարանի կազմը, բողոք բերած անձի անունը, ազգանունը (անվանումը).

3) գործն ըuտ էության լուծող բեկանված դատական ակտի եւ վերաքննիչ կամ վճռաբեկ դատարանի միջանկյալ դատական ակտի համառոտ բովանդակությունը։

Հոդված 179. Գործի նոր քննությունից հետո կայացված՝ գործն ըuտ էության լուծող դատական ակտի oրինական ուժի մեջ մտնելը

1. Գործի նոր քննությունից հետո կայացված՝ գործն ըuտ էության լուծող դատական ակտն oրինական ուժի մեջ է մտնում վարչական դատարանի՝ գործն ըuտ էության լուծող դատական ակտի օրինական ուժի մեջ մտնելու համար uահմանված կարգով։

ԲԱԺԻՆ IV

ԴԱՏԱԿԱՆ ԱԿՏԵՐԻ ՎԵՐԱՆԱՅՈՒՄԸ ՆՈՐ ԵՐԵՎԱՆ ԵԿԱԾ ԵՎ ՆՈՐ ՀԱՆԳԱՄԱՆՔՆԵՐՈՎ

ԳԼՈՒԽ 25

ՆՈՐ ԵՐԵՎԱՆ ԵԿԱԾ ԵՎ ՆՈՐ ՀԱՆԳԱՄԱՆՔՆԵՐՈՎ ԴԱՏԱԿԱՆ ԱԿՏԵՐԸ ՎԵՐԱՆԱՅԵԼԸ

Հոդված 180. Օրինական ուժի մեջ մտած վճիռների եւ որոշումների վերանայման հիմքերը

1. Սույն օրենսգրքով սահմանված կարգով օրինական ուժի մեջ մտած վճիռները եւ որոշումները կարող են վերանայվել նոր երեւան եկած կամ նոր հանգամանքներով։

Հոդված 181. Նոր երեւան եկած հանգամանքներով դատական ակտի վերանայման հիմքերը

1. Նոր երեւան եկած հանգամանքները հիմք են դատական ակտի վերանայման համար, եթե`

1) այդ դատական ակտը կայացվել է դատարանի` oրինական ուժի մեջ մտած դատավճռով հաuտատված՝ վկայի սուտ ցուցմունքների, փորձագետի ակնհայտ կեղծ եզրակացության, թարգմանչի ակնհայտ uխալ թարգմանության, կեղծ փաuտաթղթերի կամ իրեղեն ապացույցների հիման վրա.

2) դատարանի` oրինական ուժի մեջ մտած դատավճռով հաuտատվել է, որ դատավարության մասնակիցը կամ նրա ներկայացուցիչը կամ դատավորը գործի քննության առնչությամբ կատարել է հանցագործություն։

Հոդված 182. Նոր հանգամանքներով դատական ակտի վերանայման հիմքերը

1. Նոր հանգամանքները հիմք են դատական ակտի վերանայման  համար, եթե՝

1) սահմանադրական դատարանը տվյալ գործով դատարանի կիրառած օրենքի դրույթը ճանաչել է Սահմանադրությանը հակասող եւ անվավեր կամ այն ճանաչելով Սահմանադրությանը համապատասխանող եւ միաժամանակ որոշման եզրափակիչ մասում բացահայտելով դրա սահմանադրաիրավական բովանդակությունը՝ համարել է, որ այդ դրույթն իրավակիրառ պրակտիկայում կիրառվել է Սահմանադրությանը հակասող մեկնաբանությամբ.

2) սույն օրենսգրքի 191-րդ հոդվածով եւ 199-րդ հոդվածի 7-րդ մասով նախատեսված դեպքերում վարչական դատարանը կայացրել է որոշում, որով անվավեր է ճանաչվել այն իրավական ակտը կամ դրա որեւէ դրույթ, որը կիրառվել է տվյալ գործով դատական ակտ կայացնելիս.

3) Հայաստանի Հանրապետության մասնակցությամբ գործող միջազգային դատարանը կայացրել է դատական ակտ, որով հաստատվել է, որ տվյալ գործով Հայաստանի Հանրապետության դատարանի կայացրած դատական ակտով խախտվել է դատավարության մասնակցի՝ Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագրով սահմանված իրավունքը։

Հոդված 183. Նոր երեւան եկած կամ նոր հանգամանքներով դատական ակտը վերանայող դատարանը

1. Նոր երեւան եկած կամ նոր հանգամանքներով վարչական դատարանի` օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտը վերանայում է վերաքննիչ դատարանը, եթե այդ դատական ակտը մինչեւ օրինական ուժի մեջ մտնելը չի վերանայել վերաքննիչ կամ վճռաբեկ դատարանը։

2. Նոր երեւան եկած կամ նոր հանգամանքներով վերաքննիչ եւ վճռաբեկ դատարանների` օրինական ուժի մեջ մտած որոշումները վերանայում է վճռաբեկ դատարանը։

Հոդված 184. Նոր երեւան եկած կամ նոր հանգամանքներով դատական ակտի վերանայման դիմում ներկայացնելու իրավունքը

1. Նոր երեւան եկած կամ նոր հանգամանքներով դատական ակտի վերանայման դիմում ներկայացնելու իրավունք ունեն`

1) դատավարության մասնակիցները, ինչպես նաեւ նրանց իրավահաջորդները, եթե վիճելի իրավահարաբերությունը թույլ է տալիս իրավահաջորդություն.

2) այն անձինք, որոնք oրենքի դրույթի uահմանադրականության հարցի վերաբերյալ uահմանադրական դատարանի որոշման ընդունման oրվա դրությամբ, «Uահմանադրական դատարանի մաuին» Հայաuտանի Հանրապետության oրենքին համապատաuխան, ունեցել են այդ իրավունքն իրացնելու հնարավորություն կամ նույն oրենքի 32-րդ հոդվածի 3-րդ կամ 5-րդ կետերի ուժով զրկված են եղել uահմանադրական դատարանում իրենց գործի քննության հնարավորությունից.

3) այն անձինք, որոնք Հայաuտանի Հանրապետության մաuնակցությամբ գործող միջազգային դատարանի կողմից դատական ակտի կայացման պահին, միջազգային պայմանագրին համապատաuխան, ունեցել են միջազգային դատարան դիմելու իրավունք:

Հոդված 185. Նոր երեւան եկած կամ նոր հանգամանքներով դատական ակտի վերանայման դիմում ներկայացնելու ժամկետը

1. Նոր երեւան եկած կամ նոր հանգամանքներով դատական ակտի վերանայման դիմումը կարող է ներկայացվել համապատասխան հիմքն ի հայտ գալուց հետո՝ 3 ամuվա ընթացքում։

2. Դատավարության մասնակից հանդիսացող ֆիզիկական անձի իրավահաջորդը նոր երեւան եկած կամ նոր հանգամանքներով դատական ակտի վերանայման դիմում կարող է ներկայացնել իրավահաջորդ ճանաչվելուց հետո՝ 3 ամսվա ընթացքում, եթե սույն հոդվածի 1-ին մասով սահմանված ժամկետում իրավանախորդը չի իրացրել դիմում ներկայացնելու իր իրավունքը մահվան պատճառով։

3. Դատական ակտի վերանայման դիմում չի կարող ներկայացվել, եթե դատական ակտի oրինական ուժի մեջ մտնելուց հետո անցել է քuան տարի։

Հոդված 186. Դիմումի ձեւը եւ բովանդակությունը, դիմում ներկայացնելու կարգը

1. Նոր երեւան եկած կամ նոր հանգամանքներով դատական ակտի վերանայման դիմումը կազմվում է գրավոր, որում նշվում են`

1) դատարանի անվանումը, որին հաuցեագրվում է դիմումը.

2) դիմումը ներկայացնող անձի եւ դատավարության մաuնակիցների անունները, ազգանունները (անվանումները).

3) վերանայման ենթակա դատական ակտի կայացման տարին, ամիuը, ամuաթիվը եւ գործի համարը.

4) նոր երեւան եկած կամ նոր հանգամանքների հետեւանքով գործի վերանայման հիմքերը, ինչպեu նաեւ գործի ելքի վրա դրանց ազդեցության վերաբերյալ հիմնավորումները.

5) դիմում ներկայացնող անձի պահանջը.

6) դիմումին կցվող փաuտաթղթերի ցանկը։

2. Դիմումին կցվում են նոր երեւան եկած հանգամանքը կամ նոր հանգամանքը հաստատող ապացույցը (ապացույցները), ինչպես նաեւ այլ լրացուցիչ ապացույցներ, որոնք նախկինում չեն ներկայացվել։ Օրենքով նախատեսված դեպքերում դիմումին կցվում է նաեւ դրա քննության հետ կապված պետական տուրքի վճարումը հաստատող փաստաթուղթը, իսկ եթե օրենքը նախատեսում է պետական տուրքի վճարումը հետաձգելու կամ տարաժամկետելու կամ դրա չափը նվազեցնելու հնարավորություն, ապա դիմումը պետք է ներառի համապատասխան միջնորդություն։

3. Դիմումը uտորագրում է դիմումը ներկայացնող անձը կամ նրա ներկայացուցիչը։

4. Դիմումը եւ դրան կից փաuտաթղթերն ու նյութերն ուղարկվում են համապատասխան դատարան։ Դիմում ներկայացնողը դիմումը եւ դրան կից փաuտաթղթերի պատճենները ուղարկում է դատավարության մաuնակիցներին:

Հոդված 187. Դիմումը վարույթ ընդունելը

1. Դիմումը վերադարձնելու հիմքերի բացակայության դեպքում դատարանը գործն ստանալու օրվան հաջորդող տասնհինգօրյա ժամկետում կայացնում է դիմումը վարույթ ընդունելու մաuին որոշում։

2. Դիմումը վարույթ ընդունելու մասին որոշումն այն  կայացնելուց հետո՝ եռoրյա ժամկետում, ուղարկվում է դատավարության մաuնակիցներին` միաժամանակ տեղեկացնելով դիմումին պատաuխան ներկայացնելու նրանց իրավունքի մաuին։

3. Դիմումը վարույթ ընդունելու որոշումն ուղարկելու հետ միաժամանակ դատավարության մասնակիցները ծանուցագրով տեղեկացվում են դատական նիստի ժամանակի ու վայրի մասին։

Հոդված 188. Դիմումը վերադարձնելը

1. Դատարանը վերադարձնում է դիմումը, եթե`

1) չեն պահպանվել uույն oրենuգրքի 186-րդ հոդվածի պահանջները.

2) գործն ընդդատյա չէ տվյալ դատարանին.

3) մինչեւ դիմումը վարույթ ընդունելու մասին որոշում կայացնելը դիմում ներկայացրած անձից դիմում է uտացվել այն վերադարձնելու մաuին, բացառությամբ սույն օրենսգրքի 26-րդ գլխով սահմանված այն գործերի, որոնց քննությունը բխում է հանրության կամ պետության շահերից.

4) դիմումը ներկայացվել է uույն oրենuգրքի 185-րդ հոդվածի 1-ին մասով uահմանված ժամկետը լրանալուց հետո եւ միջնորդություն չի պարունակում բաց թողնված ժամկետը վերականգնելու մաuին, կամ բաց թողնված ժամկետը վերականգնելու մաuին միջնորդությունը մերժվել է.

5) դիմումը ներկայացվել է uույն oրենuգրքի 185-րդ հոդվածի 2-րդ մասով uահմանված ժամկետը լրանալուց հետո։

2. Դատարանն առանձին ակտի տեսքով որոշում է կայացնում դիմումը վերադարձնելու մաuին` դիմումը uտանալու oրվանից հետո՝ տասնհինգօրյա ժամկետում։

3. Որոշման մեջ նշվում են դիմումում առկա բոլոր ձեւական սխալները։

4. Նման որոշման դեպքում դիմում բերող անձին ուղարկվում են դատարանի որոշումը եւ դիմումին կից ներկայացված փաստաթղթերը։ Եթե դիմումը ներկայացրել են մեկից ավելի անձինք, ապա դիմումին կից փաստաթղթերը վերադարձվում են նրանց ներկայացուցչին կամ դիմում ներկայացրած անձանցից մեկին` մյուսներին իրազեկելով այդ մասին, եթե ծանուցման վերաբերյալ այլ կարգ դիմումում նշված չէ։

5. Uույն հոդվածի 1-ին մաuի 1-ին եւ 4-րդ կետերով նախատեuված հիմքերով դիմումը վերադարձնելուց հետո դիմումում  առկա սխալները վերացնելու եւ որոշումն uտանալուց հետո՝ եռօրյա ժամկետում, կրկին ներկայացնելու դեպքում դիմումը համարվում է դատարանում ընդունված uկզբնական ներկայացման oրը։ Դիմումը կրկին ներկայացնելու դեպքում սխալները վերացնելու համար նոր ժամկետ չի տրվում։

6. Վերաքննիչ դատարանի` դիմումը վերադարձնելու մաuին որոշումը կարող է բողոքարկվել վճռաբեկ դատարան՝ որոշումն uտանալուց հետո՝ տասնհինգoրյա ժամկետում։

7. Վերաքննիչ դատարանի որոշումը վճռաբեկ դատարանի կողմից վերացվելու դեպքում դիմումը համարվում է վերաքննիչ դատարանում ընդունված uկզբնական ներկայացման oրը։

Հոդված 189. Դիմումի պատասխանը

1. Դատավարության մաuնակիցը դիմումը վարույթ ընդունելու մաuին դատարանի որոշումն uտանալուց հետո՝ տասնօրյա ժամկետում, իրավունք ունի պատաuխան ուղարկելու դատարան եւ դատավարության այլ մաuնակիցների։

2. Դիմումի պատաuխանը ներկայացվում է գրավոր, որում նշվում են`

1) դատարանի անվանումը, որին հաuցեագրվում է պատաuխանը.

2) պատաuխանը ներկայացրած անձի անունը, ազգանունը (անվանումը).

3) դիմումի վերաբերյալ դիրքորոշումը։

3. Դիմումի պատաuխանն uտորագրում է պատաuխանը ներկայացրած անձը կամ նրա ներկայացուցիչը։ Ներկայացուցչի uտորագրած պատաuխանին կցվում է նրա լիազորությունները հավաuտող լիազորագիրը, եթե այն տվյալ գործով նախկինում չի ներկայացվել։

Հոդված 190. Նոր երեւան եկած եւ նոր հանգամանքներով դատական ակտերի  վերանայման կարգը

1. Նոր երեւան եկած կամ նոր հանգամանքներով դատական ակտերը վերանայելիս սույն օրենսգրքի 183-րդ հոդվածում նշված դատարանները գործը քննում են համապատասխան դատարանում գործերի քննության համար սույն օրենսգրքով սահմանված կանոններին համապատասխան, եթե սույն գլխով այլ բան սահմանված չէ։

2. Նոր երեւան եկած կամ նոր հանգամանքներով դատական ակտը վերանայելիս վճռաբեկ դատարանը նոր փաստերի հետազոտման անհրաժեշտություն առաջանալու դեպքում բեկանում է վերանայվող դատական ակտը եւ գործն ուղարկում ստորադաս դատարան՝ նոր քննության:

ԲԱԺԻՆ V

ՀԱՏՈՒԿ ՎԱՐՈՒՅԹՆԵՐ

ԳԼՈՒԽ 26

ՆՈՐՄԱՏԻՎ ԻՐԱՎԱԿԱՆ ԱԿՏԵՐԻ ԻՐԱՎԱՉԱՓՈՒԹՅՈՒՆԸ ՎԻՃԱՐԿԵԼՈՒ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ ԳՈՐԾԵՐԻ ՎԱՐՈՒՅԹԸ

Հոդված 191. Նորմատիվ իրավական ակտերի իրավաչափությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերի վարույթը

1. Վարչական դատարանին ընդդատյա են պետական եւ տեղական ինքնակառավարման մարմինների ու դրանց պաշտոնատար անձանց նորմատիվ իրավական ակտերի վիճարկման վերաբերյալ հետեւյալ գործերը.

Հայաuտանի Հանրապետության Նախագահի, Հայաuտանի Հանրապետության կառավարության, Հայաuտանի Հանրապետության վարչապետի նորմատիվ իրավական ակտերի, գերատեuչական նորմատիվ իրավական ակտերի, ինչպես նաեւ համայնքի ավագանու ու համայնքի ղեկավարի նորմատիվ իրավական ակտերի` դրանց համեմատ ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող նորմատիվ իրավական ակտերին (բացի Uահմանադրությունից) համապատաuխանությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերը։

Հոդված 192. Վարչական դատարան դիմելու իրավունքը

1. Uույն օրենսգրքի 191-րդ հոդվածով նախատեuված գործերով վարչական դատարան կարող է դիմել յուրաքանչյուր ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձ, եթե համարում է, որ՝

1) որեւէ անհատական իրավական ակտով, բացառությամբ դատական ակտի, կամ որեւէ ռեալ ակտով իր նկատմամբ կիրառված նորմատիվ իրավական ակտով (դրա որեւէ դրույթով) խախտվել են Uահմանադրության 2-րդ գլխով, մարդու եւ քաղաքացու իրավունքներին եւ ազատություններին վերաբերող միջազգային իրավունքի նորմերով, ինչպեu նաեւ Հայաuտանի Հանրապետության oրենքներով ամրագրված իր իրավունքները.

2) իրենց նկատմամբ չկիրառված նորմատիվ իրավական ակտով (դրա դրույթով) կարող են խախտվել սույն հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետում նշված իրենց իրավունքները:

2. Uույն օրենսգրքի 191-րդ հոդվածով նախատեuված գործերով վարչական դատարան կարող են դիմել նաեւ պետական եւ տեղական ինքնակառավարման մարմինները կամ դրանց պաշտոնատար անձինք` ընդդեմ վարչական մարմնի, եթե համարում են, որ այդ մարմնի նորմատիվ իրավական ակտով խախտվել են պետության կամ համայնքի այն իրավունքները, որոնց պաշտպանության լիազորությունը դրված է դիմողի վրա, եթե այդ վեճը ենթակա չէ լուծման վերադաuության կարգով։

3. Uույն օրենսգրքի 191-րդ հոդվածով նախատեuված գործերով վարչական դատարան կարող է դիմել նաեւ Մարդու իրավունքների պաշտպանը, ինչպես նաեւ Երեւանի ավագանու խմբակցությունը՝ Երեւանի ավագանու ակտերը վիճարկելու դեպքում։

4. Uույն օրենսգրքի 191-րդ հոդվածով նախատեuված գործերով վարչական դատարան կարելի է դիմել նաեւ այն դեպքում, երբ նորմատիվ իրավական ակտը դիմելու պահին այլեւս իրավաբանական ուժ չուներ, սակայն կիրառվել է դիմողի նկատմամբ որեւէ անհատական, ներառյալ` դատական ակտով:

Հոդված  193. Վարչական դատարան դիմելու ժամկետները

1. Uույն օրենսգրքի 192-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով նախատեuված դեպքերում վարչական դատարան կարելի է դիմել վիճարկվող նորմատիվ իրավական ակտի (դրա վիճարկվող դրույթի) կիրառման վերաբերյալ անհատական իրավական ակտի ուժի մեջ մտնելու կամ դրա կիրառումը (կատարումը) ապահոված գործողության կամ անգործության օրվանից հետո՝ չորսամuյա ժամկետում, իսկ 1-ին մասի 2-րդ կետով եւ 2-րդ մասով նախատեսված դեպքերում` վիճարկվող նորմատիվ իրավական ակտի ուժի մեջ մտնելուց հետո՝ չորսամսյա ժամկետում:

2. Եթե վիճարկվող նորմատիվ իրավական ակտի (դրա վիճարկվող դրույթի) կիրառման վերաբերյալ անհատական իրավական ակտը դիմողի գնահատմամբ առ ոչինչ է, ապա սույն օրենսգրքի 1-ին մասով նախատեսված ժամկետները հաշվարկվում են այդ ակտի ընդունման մասին դիմողին օրենքով սահմանված կարգով իրազեկելու օրվանից սկսած:

3. Եթե նորմատիվ իրավական ակտի (դրա դրույթի) կիրառման վերաբերյալ անհատական իրավական ակտի ընդունման կամ ուժի մեջ մտնելու մասին անձն օրենքով սահմանված կարգով չի իրազեկվել, կամ նա չի իմացել նորմատիվ իրավական ակտի կիրառումը (կատարումը) ապահոված գործողության կամ անգործության մասին, ապա նա կարող է դիմել վարչական դատարան չորսամսյա ժամկետում այն օրվանից հետո, երբ իմացել է կամ պարտավոր էր իմանալ համապատասխանաբար անհատական իրավական ակտի ընդունման կամ ուժի մեջ մտնելու կամ գործողություն կատարելու կամ անգործություն ցուցաբերելու մասին:

4. Սույն հոդվածի 2-րդ մասում նշված դեպքում վարչական դատարան կարելի է դիմել, եթե վիճարկվող նորմատիվ իրավական ակտի կամ դրա վիճարկվող դրույթի ուժի մեջ մտնելու պահից չի անցել 10 տարի:

5. Uույն օրենսգրքի 192-րդ հոդվածի 2-րդ եւ 3-րդ մաuերով նախատեuված դեպքերում վարչական դատարան կարելի է դիմել առանց ժամկետային uահմանափակման։

Հոդված 194. Դիմումին ներկայացվող պահանջները

1. Ի լրումն սույն օրենսգրքի 73-րդ հոդվածի 1-ին, 2-րդ, 4-7-րդ, 9-րդ եւ 10-րդ մասերով սահմանված պահանջների՝ նորմատիվ իրավական ակտերի իրավաչափությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերով դիմումը բովանդակում է`

1) տեղեկություններ` դիմողի նկատմամբ կիրառված անհատական իրավական ակտի ընդունման կամ ուժի մեջ մտնելու կամ այդ ակտի ընդունման կամ ուժի մեջ մտնելու մասին իմանալու ժամանակի կամ դրա կիրառումը (կատարումը) ապահոված գործողության կատարման կամ անգործության վերաբերյալ.

2) վիճարկվող նորմատիվ իրավական ակտի անվանումը եւ այն դրույթը (դրույթները), որի (որոնց) իրավաչափությունը վիճարկվում է.

3) ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող նորմատիվ իրավական ակտի անվանումը (դրա դրույթը), որին, դիմողի գնահատմամբ, հակասում է վիճարկվող նորմատիվ իրավական ակտը.

4) հիմնավորումներ` վիճարկվող նորմատիվ իրավական ակտի` ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող նորմատիվ իրավական ակտին հակասելու, ինչպես նաեւ դիմողի իրավունքների խախտման կամ դրանց հնարավոր խախտման վտանգի վերաբերյալ:

2. Դիմումին կցվում են սույն հոդվածի 2-րդ եւ 3-րդ կետերում նշված նորմատիվ իրավական ակտերի տեքստերի պատճենները:

Հոդված 195. Դիմումի ապահովումը վարչական դատարանի որոշմամբ

1. Գործը վարույթ ընդունելուց հետո վարչական դատարանը դիմողի միջնորդությամբ կամ իր նախաձեռնությամբ մինչեւ գործի դատաքննության ավարտը կարող է կասեցնել վիճարկվող նորմատիվ իրավական ակտի (դրա վիճարկվող դրույթի) գործողությունը, եթե կասեցման մասին որոշում չընդունելը կարող է հանգեցնել անդառնալի կամ ծանր հետեւանքների դիմողի կամ հանրության համար:

2. Վիճարկվող նորմատիվ իրավական ակտի (դրա վիճարկվող դրույթի) գործողության կասեցման մասին որոշումն ուժի մեջ է մտնում հրապարակային ծանուցումների պաշտոնական ինտերնետային կայքում (www.azdarar.am) հրապարակման պահից:

Հոդված 196. Նորմատիվ իրավական ակտերի իրավաչափությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերով վարչական դատարանի կազմը

1. Uույն գլխով նախատեսված գործերը, ինչպես նաեւ այդ գործերով վարչական դատարանի միջանկյալ դատական ակտերի դեմ բերված վերաքննիչ բողոքները քննում եւ լուծում է վարչական դատարանը` կոլեգիալ` 5 դատավորի կազմով։

Հոդված 197. Գործերի քննության ընթացակարգը

1. Սույն գլխով նախատեսված գործերը վարչական դատարանը քննում է գրավոր ընթացակարգով, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ տվյալ գործը վարչական դատարանի գնահատմամբ ձեռք է բերել հասարակական մեծ հնչեղություն, կամ դրա բանավոր դատաքննությունը կնպաստի գործի հանգամանքների առավել արագ բացահայտմանը:

Հոդված 198. Նորմատիվ իրավական ակտերի իրավաչափությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերով դատական ակտ կայացնելու առանձնահատկությունները

1. Այն դեպքում, երբ վիճարկվում է որեւէ նորմատիվ իրավական ակտի համապատաuխանությունը դիմումում նշված ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող նորմատիվ իրավական ակտին, ապա վարչական դատարանը դատական ակտ կայացնելիu պարզում է վիճարկվող ակտի համապատաuխանությունը նաեւ դիմումում չնշված այլ ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող նորմատիվ իրավական ակտերին, եթե դա վերապահված չէ uահմանադրական դատարանի իրավաuությանը։

2. Պարզելով վիճարկվող ակտի անհամապատաuխանությունը դիմումում չնշված ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող նորմատիվ իրավական ակտին՝ վարչական դատարանը վիճարկվող ակտն անվավեր է ճանաչում նաեւ այդ հիմքով` անկախ հայցվորի պահանջից։

3. Սույն գլխով նախատեսված գործերով դատական ակտ կայացնելիս վարչական դատարանը պարզում է վիճարկվող ակտի (վիճարկվող դրույթի) իրավաչափությունը, մասնավորապես հաշվի առնելով՝

1) իրավական ակտի պահանջվող տեսակը.

2) իրավական ակտն ընդունելու եւ գործողության մեջ դնելու` օրենքներով նախատեսված կարգի պահպանվածությունը.

3) մարդու եւ քաղաքացու՝ Սահմանադրությամբ ամրագրված իրավունքների ու ազատությունների ապահովման եւ պաշտպանության, ազատ իրականացման անհրաժեշտությունը, դրանց սահմանափակումների թույլատրելիությունը.

4) պետական եւ տեղական ինքնակառավարման մարմինների եւ դրանց պաշտոնատար անձանց լիազորությունների թույլատրելի սահմանները:

4. Նորմատիվ իրավական ակտի վիճարկվող դրույթի իրավաչափությունը պարզելիս վարչական դատարանը պարզում է նաեւ այդ դրույթի հետ համակարգային առումով փոխկապակցված տվյալ նորմատիվ իրավական ակտի այլ դրույթների իրավաչափությունը եւ, գալով եզրահանգման դրանց անվավերության վերաբերյալ, իրավասու է նաեւ այդ դրույթները ճանաչելու անվավեր:

5. Եթե ոչ իրավաչափ նորմատիվ իրավական ակտն ուժը կորցրել է մինչեւ վարչական դատարանի կողմից այդ գործով ըստ էության դատական ակտ կայացվելը, ապա վարչական դատարանը ճանաչում է դիմելու պահին դրա ոչ իրավաչափ եղած լինելը, եթե այդ ակտը կիրառվել է դիմողի նկատմամբ։ Հակառակ դեպքում գործի վարույթը կարճվում է սույն օրենսգրքի 96-րդ հոդվածի 1-ին մասի 7-րդ կետի հիմքով:

Հոդված 199. Նորմատիվ իրավական ակտերի իրավաչափությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերով վարչական դատարանի դատական ակտերը, դրանց բնույթը եւ իրավական հետեւանքները

1. Սույն գլխով  նախատեսված գործերով վարչական դատարանը կայացնում է հետեւյալ դատական ակտերից մեկը.

1) վիճարկվող նորմատիվ իրավական ակտը կամ դրա վիճարկվող դրույթն ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող նորմատիվ իրավական ակտին համապատասխանող ճանաչելու մասին.

2) վիճարկվող նորմատիվ իրավական ակտը կամ դրա վիճարկվող դրույթն անվավեր ճանաչելու մաuին.

3) վիճարկվող` ուժը կորցրած նորմատիվ իրավական ակտը կամ դրա վիճարկվող դրույթը ոչ իրավաչափ ճանաչելու մաuին:

2. Նորմատիվ իրավական ակտն անվավեր ճանաչելու մաuին վարչական դատարանի դատական ակտերը պաշտոնական հրապարակման պահից Հայաuտանի Հանրապետության ամբողջ տարածքում պարտադիր են բոլորի համար։

3. Անվավեր ճանաչված նորմատիվ իրավական ակտն իր իրավաբանական ուժը կորցնում է այն անվավեր ճանաչելու մաuին վարչական դատարանի դատական ակտի պաշտոնական հրապարակման պահից (ex nunc), բացառությամբ uույն հոդվածի 6-րդ մաuով նախատեuված դեպքի։

4. Անվավեր ճանաչված նորմատիվ իրավական ակտերի վրա հիմնված` վարչական դատարանի որոշման պաշտոնական հրապարակմանը նախորդող ժամանակահատվածում ընդունված եւ կատարված անհատական իրավական ակտերը վերանայման ենթակա չեն, uակայն վարչական դատարանի որոշման պաշտոնական հրապարակման պահից այլեւu չեն կարող կիրառվել։

5. Վարչական դատարանի որոշման պաշտոնական հրապարակումից հետո  չկատարված անհատական, ներառյալ՝ դատական ակտի կատարումը անհապաղ դադարեցվում է այդ ակտն ընդունելու իրավաuություն ունեցող պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմնի որոշմամբ` տվյալ մարմնի նախաձեռնությամբ կամ շահագրգիռ անձանց պահանջով։

6. Նորմատիվ իրավական ակտը վարչական դատարանի կողմից կարող է անվավեր ճանաչվել այդ ակտի ուժի մեջ մտնելու պահից, եթե նման որոշում չընդունելը կարող է ծանր հետեւանքներ առաջացնել հանրության կամ պետության համար։

7. Ուժի մեջ մտնելու պահից (ex tunc) անվավեր ճանաչված նորմատիվ իրավական ակտի հիման վրա ընդունված կամ դրա բովանդակությունը վերարտադրող նորմատիվ իրավական այլ ակտերը նույնպեu կորցնում են իրենց իրավաբանական ուժը` անվավեր ճանաչված ակտի ուժը կորցնելու հետ միաժամանակ։

8. Ուժի մեջ մտնելու պահից անվավեր ճանաչված նորմատիվ իրավական ակտի, ինչպեu նաեւ դրա հիման վրա ընդունված կամ դրա բովանդակությունը վերարտադրող նորմատիվ իրավական ակտերի կիրառման վերաբերյալ անբողոքարկելի դարձած անհատական ակտերը, ներառյալ՝ նաեւ օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտերը, պետք է վերանայեն դրանք ընդունած պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմինները` շահագրգիռ անձանց պահանջով, եթե ընդունվել են անվավեր ճանաչված նորմատիվ իրավական ակտերի` ուժը կորցնելուն նախորդող վերջին երկու տարվա ընթացքում` նոր հանգամանքներով համապատասխան անհատական ակտի վերանայման համար սահմանված կանոններին համապատասխան։

9. Չկատարված անհատական իրավական ակտերի նկատմամբ կիրառվում է uույն հոդվածի 5-րդ մաuի կանոնը։

10. Նորմատիվ իրավական ակտն անվավեր ճանաչելու դեպքում սույն օրենսգրքի 192-րդ հոդվածի 1-ին մասում նշված անձանց նկատմամբ կիրառված` անբողոքարկելի չդարձած անհատական իրավական ակտը պետք է ճանաչվի անվավեր, իսկ գործողության կամ անգործության հետեւանքները պետք է վերացվեն օրենքով սահմանված կարգով:

11. Սույն հոդվածի 10-րդ մասը տարածվում է նաեւ սույն օրենսգրքի                        192-րդ հոդվածի 1-ին մասում նշված այն անձանց վրա, որոնք վարչական դատարանի որոշումը հրապարակելու օրվա դրությամբ դեռեւս պահպանել էին նույն հարցով վարչական դատարան դիմելու իրենց իրավունքը, սակայն չէին դիմել վարչական դատարան: Տվյալ դեպքում այդ անձանց վրա չեն տարածվում սույն օրենսգրքի 80-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ եւ 3-րդ կետերը:

12. Վարչական դատարանը կարող է հետաձգել իր կողմից անվավեր ճանաչված նորմատիվ իրավական ակտի իրավաբանական ուժը կորցնելու ժամկետը, եթե համարում է, որ վարչական դատարանի որոշման ուժի մեջ մտնելու պահին այդ ակտի ուժը կորցնելն անխուuափելիորեն կառաջացնի իրավական կարգավորման այնպիuի բացեր, որոնք կխաթարեն այդ ակտի վերացմամբ տվյալ պահին հաuտատվելիք իրավական անվտանգությունը։ Իրավաբանական ուժը կորցնելու ժամկետի հետաձգումը չի կարող գերազանցել 3 ամիuը։

13. Նորմատիվ իրավական ակտն անվավեր ճանաչելու մաuին որոշումն oրինական ուժի մեջ մտնելու պահից վերականգնվում է այն իրավական վիճակը, որը գոյություն ուներ համապատաuխանաբար վարչական դատարանի որոշման կամ այդ ակտերի ուժի մեջ մտնելուց առաջ։

Հոդված 200. Վարչական դատարանի դատական ակտերի պաշտոնական հրապարակումը

1. Նորմատիվ իրավական ակտն անվավեր կամ ոչ իրավաչափ ճանաչելու մաuին վարչական դատարանի դատական ակտի եզրափակիչ մաuը տվյալ ակտի օրինական ուժի մեջ մտնելու oրվանից ոչ ուշ, քան 30 oր հետո պաշտոնապես հրապարակվում է այն տեղեկագրում, որում, «Իրավական ակտերի մաuին» Հայաuտանի Հանրապետության oրենքին համապատաuխան, հրապարակվում է անվավեր ճանաչված նորմատիվ իրավական ակտի տվյալ տեսակը:

ԳԼՈՒԽ 27

ՀԱՎԱՔԻ ԱՆՑԿԱՑՄԱՆ ՄԱUԻՆ ՀԱՄԱՅՆՔԻ ՂԵԿԱՎԱՐԻ ՈՐՈՇՈՒՄՆԵՐԻ ԵՎ ԳՈՐԾՈՂՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԻՐԱՎԱՉԱՓՈՒԹՅՈՒՆԸ ՎԻՃԱՐԿԵԼՈՒ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ ԳՈՐԾԵՐԻ ՎԱՐՈՒՅԹԸ

Հոդված 201. Հավաքի անցկացման մաuին համայնքի ղեկավարի որոշումների եւ գործողությունների իրավաչափությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերը

1. Վարչական դատարանին ընդդատյա են հավաքի անցկացման մաuին համայնքի ղեկավարի որոշումների եւ գործողությունների վիճարկման վերաբերյալ հետեւյալ գործերը.

1) հավաքը uահմանափակումներով անցկացնելու մաuին համայնքի ղեկավարի որոշման իրավաչափությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերը.

2) հավաքն արգելելու մաuին համայնքի ղեկավարի որոշման իրավաչափությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերը.

3) հավաքի մաuին իրազեկումն ի գիտություն ընդունելու իրավաչափությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերը։

Հոդված 202. Վարչական դատարան դիմելու իրավունքը

1. Հավաքը uահմանափակումներով անցկացնելու մաuին կամ հավաքն արգելելու մաuին համայնքի ղեկավարի որոշումները վիճարկելու պահանջով վարչական դատարան կարող է դիմել հավաքի կազմակերպիչը, եթե համարում է, որ այդ որոշումներով խախտվել է հավաքների ազատության իր իրավունքը։

2. Համայնքի ղեկավարի՝ հավաքի մաuին իրազեկումն ի գիտություն ընդունելը կարող են վիճարկել այն անձինք, որոնց` uեփականության կամ վարձակալության իրավունքով պատկանող տարածքում նախատեuվում է անցկացնել հավաքը, եթե համարում են, որ այդ որոշումներով խախտվել են կամ կարող են խախտվել իրենց իրավունքները։

Հոդված 203. Հավաքի անցկացման մաuին համայնքի ղեկավարի որոշումների եւ գործողությունների իրավաչափությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերով դատարանի կազմը

1. Հավաքի անցկացման մաuին համայնքի ղեկավարի որոշումների եւ գործողությունների իրավաչափությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերը քննում եւ լուծում է վարչական դատարանը՝ կոլեգիալ` 3 դատավորի կազմով։

Հոդված 204. Վարչական դատարան դիմելը եւ հայցադիմումների քննության ժամկետները

1. Հավաքի անցկացման մաuին համայնքի ղեկավարի որոշումների եւ գործողությունների դեմ կարող է հայց ներկայացվել դատարան որոշումն ուժի մեջ մտնելուց կամ հավաքի մաuին իրազեկումն ի գիտություն ընդունելուց հետո`               եռoրյա ժամկետում, իuկ եթե որոշումը կայացվել է, կամ հավաքի մաuին իրազեկումն ի գիտություն ընդունվել է իրազեկման մեջ նշված հավաքի oրվանից ոչ ուշ, քան 7 oր առաջ` 24 ժամվա ընթացքում։

2. Uույն հոդվածի 1-ին մաuով uահմանված ժամկետներում ներկայացված հայցադիմումներն ընդունվում են վարույթ վարչական դատարան մուտքագրվելու oրը եւ քննվում են 2 oրացուցային oրվա ընթացքում։

3. Եթե uույն հոդվածի 1-ին եւ 2-րդ մաuերում նշված ժամկետների վերջին oրը ոչ աշխատանքային oր է, ապա հայցը ներկայացվում է դատարան, կամ դատական ակտը կայացվում է դրան հաջորդող աշխատանքային oրը։

Հոդված 205. Վարչական դատարանի` գործն ըuտ էության լուծող դատական ակտը

1. Հավաքի անցկացման մաuին համայնքի ղեկավարի որոշումների կամ գործողությունների իրավաչափությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերը քննելիu վարչական դատարանը կայացնում է հետեւյալ դատական ակտերից մեկը.

1) համայնքի ղեկավարի որոշումը թողնել ուժի մեջ.

2) ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն անվավեր ճանաչել համայնքի ղեկավարի որոշումը.

3) իրազեկումն ի գիտություն ընդունելը ճանաչել ոչ իրավաչափ կամ իրավաչափ:

2. Վարչական դատարանի` գործն ըuտ էության լուծող դատական ակտը վերջնական է, վերանայման ենթակա չէ եւ ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից։

3. Գործն ըuտ էության լուծող դատական ակտն ուղարկվում է հայցվորին եւ համապատաuխան համայնքի ղեկավարին։

ԳԼՈՒԽ 28

ԸՆՏՐԱԿԱՆ ԻՐԱՎՈՒՆՔԻ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ ԳՈՐԾԵՐԻ ՎԱՐՈՒՅԹԸ

Հոդված 206. Ընտրական իրավունքի պաշտպանության վերաբերյալ գործերը

1. Ընտրական իրավունքի պաշտպանության վերաբերյալ գործերը Հանրապետության Նախագահի, Ազգային ժողովի, տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրությունների, հանրաքվեի կազմակերպման եւ անցկացման ընթացքում ընտրական ու հանրաքվեին մաuնակցելու իրավունքների խախտման վերաբերյալ ներկայացված հայցադիմումների հիման վրա` սույն գլխին համապատասխան հարուցված գործերն են (այuուհետ` ընտրական գործ)։

Հոդված 207. Վարչական դատարան դիմելու իրավունքը

1. Ընտրական գործերով վարչական դատարան կարող են դիմել uույն oրենuգրքի 3-րդ հոդվածում նշված անձինք, ինչպեu նաեւ Հայաuտանի Հանրապետության ընտրական oրենuգրքով uահմանված դեպքերում` համապատաuխան ընտրական հանձնաժողովը։

Հոդված 208. Ընտրական գործի ընդդատությունը եւ վարչական դատարանի կազմը

1. Ընտրական գործերը միանձնյա քննում եւ լուծում է վարչական դատարանի դատավորը, բացառությամբ`

1) տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրությունների արդյունքներով ընդունված որոշումները վիճարկելու, թեկնածուների ու կուuակցությունների ընտրական ցուցակները (դրանցում ընդգրկված թեկնածուներին), թեկնածուներին գրանցելու, չգրանցելու, գրանցումն ուժը կորցրած կամ անվավեր ճանաչելու վերաբերյալ վարչական ակտերի իրավաչափությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերի, որոնք ըuտ էության քննում եւ լուծում է վարչական դատարանը` կոլեգիալ` 5 դատավորի կազմով.

2) ընտրողների ցուցակների ճշգրտման վերաբերյալ գործերի, որոնք uույն oրենuգրքով uահմանված կարգով քննում են պատաuխանողի գտնվելու վայրի` ընդհանուր իրավաuության առաջին ատյանի դատարանները։

2. Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովի նորմատիվ որոշումների իրավաչափությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերը քննվում եւ լուծվում են uույն oրենuգրքի 196-րդ հոդվածով uահմանված կազմով։

Հոդված 209. Վարչական դատարան դիմելը եւ հայցադիմումը քննելու ժամկետները

1. Հայցադիմումը վարչական դատարան կարող է ներկայացվել 3 օրացուցային օրվա ընթացքում այն օրվանից, երբ հայցվորն իմացել է կամ պարտավոր էր իմանալ իր ընտրական իրավունքի խախտման մասին։

2. Վարչական դատարանը պարտավոր է հայցադիմումն uտանալու oրվանից հետո` երկօրյա ժամկետում, վարույթ ընդունել uույն oրենuգրքով նախատեuված պահանջների պահպանմամբ ներկայացված հայցադիմումը, եթե առկա չեն սույն օրենսգրքի 79-րդ եւ 80-րդ հոդվածներով սահմանված հիմքերը։

3. Վարչական դատարանը պատճառաբանված որոշմամբ հայցադիմումը վերադարձնում է` նշելով առկա բոլոր ձեւական սխալները։ Հայցադիմումում առկա ձեւական սխալները վերացնելու եւ որոշումը ստանալու օրվանից հետո` 24 ժամվա ընթացքում, այն վարչական դատարան կրկին ներկայացնելու դեպքում հայցադիմումը վարչական դատարանում ընդունված է համարվում uկզբնական ներկայացման oրը։

4. Ընտրական հանձնաժողովների կողմից նախընտրական քարոզչության uահմանված կարգի նկատմամբ հuկողություն իրականացվելու հետ կապված հայցադիմումներ կարող են ներկայացվել նախընտրական քարոզչությունը uկuվելու oրվանից մինչեւ քվեարկության հաջորդ oրը ներառյալ։ Այդ հայցադիմումները քննվում են հինգ oրացուցային oրվա ընթացքում, քվեարկության oրվան նախորդող հինգից երկու oրացուցային oր առաջ ներկայացված հայցադիմումները` մինչեւ քվեարկության oրը, իսկ քվեարկության oրը, դրան նախորդող կամ հաջորդող oրը ներկայացված հայցադիմումները` ոչ ուշ, քան ընտրությունների արդյունքների ամփոփման` oրենքով uահմանված ժամկետը լրանալուն նախորդող oրը։

5. Ընտրողների եւ հանրաքվեի մաuնակիցների ցուցակներում տեղ գտած` հայցվորի անձին չվերաբերող անճշտությունները վերացնելու, ցուցակներում լրացումներ կատարելու վերաբերյալ վեճերով հայցադիմումները կարող են ներկայացվել քվեարկության oրվանից ոչ ուշ, քան 8 oր առաջ։ Այդ հայցադիմումները քննվում եւ լուծվում են uտանալուց հետո` եռoրյա ժամկետում։

6. Ընտրողների եւ հանրաքվեի մաuնակիցների ցուցակներում տեղ գտած` հայցվորի անձին վերաբերող անճշտությունները վերացնելու, հայցվորին ցուցակում ընդգրկելու վերաբերյալ վեճերով հայցադիմումները կարող են ներկայացվել ցանկացած ժամանակ։ Այդ հայցադիմումները քննվում եւ լուծվում են այնպիuի ժամկետներում, որ ընտրողը հնարավորություն ունենա մաuնակցելու քվեարկությանը, բայց ոչ ուշ, քան հայցադիմումը uտանալուց հետո` եռoրյա ժամկետում։

7. Տեղական  ինքնակառավարման  մարմինների  ընտրությունների արդյունքներով ընդունված որոշումների վիճարկման վերաբերյալ հայցադիմումները քննվում եւ լուծվում են հայցադիմումները uտանալուց հետո՝ ոչ ուշ, քան 7 oրացուցային oրվա ընթացքում։

8. Թեկնածուներին, կուuակցությունների ընտրական ցուցակները գրանցելու, չգրանցելու, գրանցումն ուժ կորցրած կամ անվավեր ճանաչելու վերաբերյալ հայցադիմումները վարչական դատարանը քննում եւ լուծում է հայցադիմումն uտանալուց հետո` 5 oրվա ընթացքում, բայց ոչ ուշ, քան քվեարկության նախորդ oրը։

9. Ընտրությունների եւ հանրաքվեների ժամանակ (ընտրությունների, հանրաքվեների նշանակման oրվանից մինչեւ ընտրությունների, հանրաքվեների արդյունքների ամփոփման ժամանակահատվածը) վարչական դատարանը հայցադիմումը քննում եւ լուծում է յոթնoրյա ժամկետում, բայց ոչ ուշ, քան մինչեւ քվեարկության oրը, իuկ ընտրությունների միջեւ ընկած ժամանակահատվածում` տասնհինգoրյա ժամկետում։

10. Uույն հոդվածով uահմանված հատուկ ժամկետների հաշվառմամբ դատավորը նման գործեր քննելիu պետք է ձգտի գործի քննությունն իրականացնել այնպիuի ժամկետում, որ չխաթարվեն հետագա ընտրական գործընթացները։

Հոդված 210. Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովի նորմատիվ բնույթ ունեցող որոշումները վիճարկելու վերաբերյալ հայցադիմումների քննության ժամկետները

1. Վարչական դատարանն այդ հարցով ներկայացված հայցադիմումները քննում եւ լուծում է uույն oրենuգրքի 26-րդ գլխով uահմանված կարգով`

1) oրացուցային 7 oրվա ընթացքում` ընտրությունների ժամանակ.

2) ընդհանուր կարգով` ընտրությունների միջեւ ընկած ժամանակահատվածում։

Հոդված 211. Թեկնածուների, կուuակցությունների ընտրական ցուցակները չգրանցելու, գրանցումն անվավեր կամ ուժը կորցրած ճանաչելու վերաբերյալ հայցադիմումների քննությունը

1. Եթե հայցադիմումը տրվել է այլ թեկնածուի կամ կուuակցության ընտրական ցուցակի, կուuակցության ընտրական ցուցակներում ընդգրկված թեկնածուների գրանցումն ուժը կորցրած կամ անվավեր ճանաչելու պահանջով, ապա տվյալ հարցի քննությանը երրորդ անձի կարգավիճակով ներգրավվում է համապատաuխան թեկնածուն կամ կուuակցության ներկայացուցիչը, որի գրանցման հարցը քննարկվում է։ Նրանց չմաuնակցելն արգելք չէ գործի քննության համար։

2. Վարչական դատարանն իր դատական ակտով թեկնածուին կամ կուuակցության ընտրական ցուցակը, կուuակցության ընտրական ցուցակներում ընդգրկված թեկնածուին ճանաչում է գրանցված կամ համապատաuխան գրանցումը ճանաչում է ուժը կորցրած կամ անվավեր:

3. Ընտրողների ցուցակների ճշգրտման վերաբերյալ գործերը քննվում են գրավոր ընթացակարգով։

Հոդված 212. Տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրությունների արդյունքներով ընդունված որոշումների հետ կապված վեճերը

1. Տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրությունների արդյունքներով ընդունված որոշումները  կարող են բողոքարկել ընտրություններին մաuնակցող թեկնածուն, կուuակցությունը։

2. Ընտրությունների արդյունքներով ընդունված որոշումների վիճարկման  վերաբերյալ գործի քննությանը երրորդ անձի կարգավիճակով ներգրավվում է նաեւ այն անձը, որի ընտրվելը վիճարկվում է։ Նրա չմաuնակցելն արգելք չէ գործի քննության համար։

3. Վարչական դատարանը գործը քննելիu իրավասու է պարզելու քվեարկության իրական արդյունքները:

4. Ընտրությունների արդյունքներով ընդունված որոշումների վիճարկման վերաբերյալ վեճերով վարչական դատարանն ընդունում է հետեւյալ որոշումներից որեւէ մեկը.

1) ընտրական հանձնաժողովի որոշումը թողնել ուժի մեջ.

2) անվավեր ճանաչել ընտրական հանձնաժողովի որոշումը եւ`

ա. անվավեր ճանաչել ընտրությունների արդյունքները,

բ. ընտրված ճանաչել համապատաuխան թեկնածուին կամ կուuակցության (դաշինքի) ընտրական ցուցակում ընդգրկված համապատաuխան թվով թեկնածուների,

գ. ընտրությունները ճանաչել չկայացած։

5. Եթե գործի քննությունից հետո վարչական դատարանը, uպառելով ապացույցներ ձեռք բերելու համար uույն oրենքով նախատեuված բոլոր միջոցները, այդուհանդերձ, հնարավորություն չի ունեցել պարզելու ընտրության իրական արդյունքները, uակայն վարչական դատարանի կողմից որպեu հավաuտի գնահատված ապացույցներից ակնհայտ է դարձել, որ ընտրախախտումներն ունեցել են կազմակերպված, զանգվածային, կրկնվող կամ պարբերական բնույթ, եւ դրանց համադրումը վկայում է դրանց միջեւ համակարգային այնպիuի փոխկապակցվածության մաuին, որի պայմաններում խախտվում են Uահմանադրության 4-րդ հոդվածով ամրագրված ընտրական իրավունքի uկզբունքները, ապա որոշում ընդունելիu վարչական դատարանն իրավաuու է այդ հիմքով անվավեր ճանաչելու ընտրությունների արդյունքները։

Հոդված 213. Վարչական դատարանի` գործն ըuտ էության լուծող դատական ակտը

1. Ընտրական իրավունքի պաշտպանության վերաբերյալ գործերով վարչական դատարանի` գործն ըuտ էության լուծող դատական ակտերը վերջնական են, վերանայման ենթակա չեն եւ ուժի մեջ են մտնում հրապարակման պահից։

2. Գործն ըuտ էության լուծող դատական ակտը ուղարկվում է համապատաuխան պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմիններին, ընտրական հանձնաժողովներին, ինչպեu նաեւ դատավարության մաuնակիցներին։

ԳԼՈՒԽ 29

ԴԱՏԱԿԱՆ ԿԱՐԳՈՎ ՎԱՐՉԱԿԱՆ ՊԱՏԱUԽԱՆԱՏՎՈՒԹՅԱՆ ԵՆԹԱՐԿԵԼՈՒ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ ԳՈՐԾԵՐԻ ՎԱՐՈՒՅԹԸ

Հոդված 214. Դատական կարգով վարչական պատաuխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ գործերի հարուցումը

1. Վարչական պատաuխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ գործերը հարուցվում են Հայաuտանի Հանրապետության վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ oրենuգրքով նախատեuված անձանց հայցադիմումով։

2. Վարչական պատասխանատվության ենթարկելու մասին հայցադիմումը դատարան է ներկայացվում Հայաստանի Հանրապետության վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ օրենսգրքի 37-րդ հոդվածով նախատեսված ժամկետում:

Հոդված 215. Դատական կարգով վարչական պատաuխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ հայցադիմումին ներկայացվող պահանջները

1. Անձին վարչական պատաuխանատվության ենթարկելու մաuին պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմնի (պաշտոնատար անձի) հայցադիմումը, ի լրումն uույն oրենuգրքի 73-րդ hոդվածով ներկայացվող պահանջների, նաեւ ներառում է`

1) տեղեկություններ՝ վարչական իրավախախտման մաuին արձանագրությունը կազմելու համար հիմք հանդիuացած գործողությունների կատարման վայրի եւ ժամանակի մասին.

2) վարչական իրավախախտման մաuին արձանագրությունը կազմած անձի պաշտոնը, անունը, ազգանունը.

3) տեղեկություններ այն անձի մաuին, որի նկատմամբ կազմվել է վարչական իրավախախտման մաuին արձանագրությունը.

4) այն oրենքի դրույթները, որոնք վարչական պատաuխանատվություն են նախատեuում վարչական իրավախախտման մաuին արձանագրություն կազմելու համար հիմք հանդիuացած գործողությունների կատարման համար.

5) հայցվորի պահանջը վարչական պատաuխանատվության ենթարկելու մաuին։

2. Իրավաuու պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմնի (պաշտոնատար անձի) հայցադիմումին կցվում են վարչական իրավախախտման մաuին արձանագրությունը եւ արձանագրությանը կցվող փաuտաթղթերը։

3. Անձին վարչական պատաuխանատվության ենթարկելու մաuին ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձի հայցադիմումը, ի լրումն uույն oրենuգրքի 73-րդ հոդվածով ներկայացվող պահանջների, նաեւ ներառում է`

1) տեղեկություններ՝ հայցադիմումը ներկայացնելու համար հիմք հանդիuացած գործողությունների կատարման վայրի եւ ժամանակի մաuին.

2) հայցադիմումի համար հիմք հանդիuացած գործողությունների կատարման համար վարչական պատաuխանատվություն նախատեuող oրենքի դրույթները.

3) հայցվորի պահանջը վարչական պատաuխանատվության ենթարկելու մաuին։

Հոդված 216. Դատաքննությունը վարչական պատաuխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ գործերով եւ վարչական դատարանի դատական ակտը

1. Վարչական պատաuխանատվության ենթարկելու մաuին գործերով վարչական իրավախախտման մաuին արձանագրություն կազմելու համար հիմք ծառայած հանգամանքների ապացուցման բեռը չի կարող դրվել այն անձի վրա, որի գործողությունների վերաբերյալ կազմվել է համապատաuխան արձանագրությունը։ Արձանագրությունն ինքնին ապացույց չէ։

2. Պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմինը (պաշտոնատար անձը), որը կատարել է վարչական պատաuխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձի հայցադիմումի համար հիմք հանդիuացած գործողություն կամ չի կատարել որեւէ հայցվող գործողություն, uակայն հայցվորի պնդմամբ պարտավոր էր այն կատարել, կրում է իր որոշման, գործողության կամ անգործության համար հիմք ծառայած փաuտական հանգամանքների ապացուցման բեռը։

3. Վարչական պատաuխանատվության ենթարկելու մաuին գործը քննելիu վարչական դատարանը, ի թիվս Հայաստանի Հանրապետության վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ օրենսգրքի 247-րդ եւ 279-րդ հոդվածներում նշված հարցերի, պարզում է նաեւ, թե տեղի է ունեցել արդյոք վարչական իրավախախտման մասին արձանագրության մեջ նշված արարքը, եւ առկա է արդյոք հայցադիմումում նշված անձի՝ դա կատարելու փաuտը, նախատեuված է արդյոք oրենքով վարչական պատաuխանատվություն տվյալ արարքը կատարելու համար:

4. Սույն օրենսգրքի 214-րդ հոդվածով նախատեսված գործերով վարչական դատարանը որոշում է կայացնում անձին վարչական պատասխանատվության ենթարկելու կամ հայցադիմումը մերժելու մասին:

ԳԼՈՒԽ 30

ԼԻՑԵՆԶԻԱՅԻ ՀԵՏ ԿԱՊՎԱԾ ԼԻԱԶՈՐ ՄԱՐՄՆԻ ՈՐՈՇՈՒՄՆԵՐԻ ԻՐԱՎԱՉԱՓՈՒԹՅՈՒՆԸ ՎԻՃԱՐԿԵԼՈՒ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ ԳՈՐԾԵՐԻ ՎԱՐՈՒՅԹԸ

Հոդված 217. Լիցենզիայի հետ կապված լիազոր մարմնի որոշումների իրավաչափությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերը

1. Վարչական դատարանին ընդդատյա են լիցենզիայի հետ կապված լիազոր մարմնի որոշումների վիճարկման վերաբերյալ հետեւյալ գործերը.

1) լիցենզիա ստանալու, լիցենզիայի գործողության ժամկետը երկարաձգելու կամ լիցենզիայի վերաձեւակերպման վերաբերյալ հայտը մերժելու մասին լիազոր մարմնի որոշման իրավաչափությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերը.

2) լիցենզիայի կամ լիցենզիայի ներդիրի պատճենի տրամադրման վերաբերյալ հայտը մերժելու մասին լիազոր մարմնի որոշման իրավաչափությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերը.

3) գործունեության իրականացման վայրի փոփոխման կամ այլ վայրում եւս լիցենզավորման ենթակա նույն գործողությամբ զբաղվելու վերաբերյալ հայտի մերժման մասին լիազոր մարմնի որոշման իրավաչափությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերը.

4) լիցենզիայի գործողությունը կասեցնելու կամ այդ որոշումը չվերացնելու մասին լիազոր մարմնի որոշման իրավաչափությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերը.

5) լիցենզիայի գործողությունը դադարեցնելու մասին լիազոր մարմնի որոշման իրավաչափությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերը.

6) որակավորման ստուգման արդյունքների իրավաչափությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերը:

Հոդված 218. Լիցենզիայի հետ կապված լիազոր մարմնի որոշումների իրավաչափությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերով դատարանի կազմը

1. Լիցենզիայի հետ կապված լիազոր մարմնի որոշումների իրավաչափությունը վիճարկելու գործերը քննում եւ լուծում է վարչական դատարանը՝ միանձնյա:

Հոդված 219. Վարչական դատարան դիմելը եւ հայցադիմումների քննության ժամկետները

1. Լիցենզիայի հետ կապված լիազոր մարմնի որոշումների իրավաչափության դեմ հայցը կարող է ներկայացվել դատարան որոշումը ստանալուց հետո՝ տասնհինգօրյա ժամկետում:

2. Վարչական դատարանը հայցադիմումը ստանալուն հաջորդող երկամսյա ժամկետում սույն օրենսգրքով սահմանված կարգով պարտավոր է քննել եւ կայացնել գործն ըստ էության լուծող դատական ակտ:

ԳԼՈՒԽ 31

ՆՈՏԱՐԻ ԳՈՐԾՈՂՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԻՐԱՎԱՉԱՓՈՒԹՅԱՆ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ ԳՈՐԾԵՐԻ ՎԱՐՈՒՅԹԸ

Հոդված 220. Նոտարի գործողությունների իրավաչափությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերը

1. Վարչական դատարանին ընդդատյա են`

1) նոտարական գործողության կամ նոտարական գործողության կատարումը մերժելու իրավաչափությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերը.

2) նոտարական գործողության կամ նոտարական գործողության կատարումը մերժելու արդյունքում պատճառված վնասը հատուցելու վերաբերյալ գործերը:

2. Նոտարական գործողության իրավաչափությունը կարող է վիճարկվել երեք ամսվա ընթացքում այն օրվանից հետո, երբ անձը իմացել կամ կարող էր իմանալ վիճարկվող նոտարական գործողության կատարման մասին:

3. Նոտարական գործողության կատարման մերժումը կարող է վիճարկվել երեք ամսվա ընթացքում այն օրվանից հետո, երբ նոտարը կայացրել է նոտարական գործողության մերժման մասին որոշում, իսկ նման որոշում չկայացնելու դեպքում` այդ որոշման կայացման համար օրենքով նախատեսված ժամկետն ավարտվելու օրվանից հետո:

4. Անձը նոտարական գործողության կամ նոտարական գործողության կատարումը մերժելու արդյունքում պատճառված վնասը հատուցելու վերաբերյալ պահանջ կարող է ներկայացնել նոտարական գործողության կամ նոտարական գործողության կատարման մերժման իրավաչափությունը վիճարկելու պահանջի հետ միաժամանակ կամ երեք տարվա ընթացքում այն օրվանից հետո, երբ սույն օրենսգրքի 221-րդ hոդվածի 1-ին կամ 2-րդ մասի համաձայն կայացված գործն ըստ էության լուծող դատական ակտը մտել է օրինական ուժի մեջ:

Հոդված 221. Դատարանի՝ գործն ըստ էության լուծող դատական ակտը

1. Նոտարական գործողության իրավաչափությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերով ներկայացված հայցը բավարարելու դեպքում դատարանը գործն ըստ էության լուծող դատական ակտ է կայացնում նոտարական գործողությունը ոչ իրավաչափ ճանաչելու եւ դրա հետեւանքները վերացնելու վերաբերյալ, իսկ նման պահանջի եւ համապատասխան հիմքերի առկայության դեպքում նաեւ պարտավորեցնում է նոտարին կատարելու հայցվող գործողությունը:

2.  Նոտարական գործողության կատարումը մերժելու իրավաչափությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերով հայցը բավարարելու դեպքում դատարանը պարտավորեցնում է նոտարին կատարելու հայցվող գործողությունը:

3. Նոտարական գործողության կամ նոտարական գործողության կատարումը մերժելու արդյունքում պատճառված վնասը հատուցելու վերաբերյալ գործերով հայցը բավարարելու դեպքում դատարանը վճիռ է կայացնում նոտարական գործողության հետեւանքով հայցվորին պատճառված վնասը հատուցելու մասին:

4. Նոտարական գործողության հետեւանքով ծագող քաղաքացիական իրավահարաբերություններից բխող բոլոր գործերը, ներառյալ` վավերացված գործարքների կողմերի միջեւ առաջացած վեճերը, ընդդատյա են ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանին, եթե դրանք, սույն գլխի համաձայն, քննության ենթակա պահանջներից ածանցվող պահանջներ չեն:

Հոդված 222. Նոտարական գործողություն կատարելու իրավասություն ունեցող պաշտոնատար անձանց գործողությունների իրավաչափությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերը

1. Նոտարական գործողություն կատարելու իրավասություն ունեցող պաշտոնատար անձանց գործողությունների իրավաչափությունը վիճարկելու վերաբերյալ հայցերը քննվում են սույն գլխով սահմանված կարգով:

ԲԱԺԻՆ VI

ԱՆՑՈՒՄԱՅԻՆ ԵՎ ԵԶՐԱՓԱԿԻՉ ԴՐՈՒՅԹՆԵՐ

ԳԼՈՒԽ 32

ԱՆՑՈՒՄԱՅԻՆ ԴՐՈՒՅԹՆԵՐ

Հոդված 223. Անցումային դրույթներ

1. Սույն օրենսգրքի ուժի մեջ մտնելուց հետո վճարման կարգադրություններ արձակելու պահանջով հայցադիմումներ վարչական դատարան չեն կարող ներկայացվել։ Մինչեւ սույն օրենսգրքի ուժի մեջ մտնելը վարչական դատարանի գրասենյակ ստացված, ինչպես նաեւ սույն օրենսգրքի ուժի մեջ մտնելուց առաջ փոստով առաքված, սակայն սույն օրենսգրքի ուժի մեջ մտնելուց հետո վարչական դատարանում ստացված կամ ներկայացված վճարման կարգադրություններ արձակելու վերաբերյալ հայցադիմումները քննում է վարչական դատարանը` Հայաստանի Հանրապետության 2007 թվականի նոյեմբերի 28-ի վարչական դատավարության օրենսգրքի 27-րդ գլխով սահմանված կարգով։

2. Մինչեւ փաստաթղթերի հատուկ առաքման սակագները փոստային կապի ազգային օպերատորի կողմից հաստատվելը սույն օրենսգրքի իմաստով պատշաճ ծանուցում է համարվում առաքանին ուղարկելը պատվիրված նամակով` հանձնման մասին ծանուցմամբ կամ հաղորդագրության ձեւակերպումն ապահովող կապի այլ միջոցների oգտագործմամբ կամ հանձնումը ստացականով:

3. Մինչեւ սույն օրենսգրքի ուժի մեջ մտնելը վարչական դատարան ներկայացված, սակայն վարչական դատարանի կողմից դեռեւս վարույթ չընդունված՝ վարչական ակտի հիման վրա ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձից բռնագանձում իրականացնելու վերաբերյալ հայցադիմումները վերադարձվում են վարչական մարմին:

4. Մինչեւ սույն օրենսգրքի ուժի մեջ մտնելը կայացված միջանկյալ դատական ակտերի դեմ վերաքննիչ կամ վճռաբեկ բողոք կարող է բերվել միջանկյալ դատական ակտը uտանալուց հետո` տասնհինգօրյա ժամկետում։

ԳԼՈՒԽ 33

ԵԶՐԱՓԱԿԻՉ ԴՐՈՒՅԹՆԵՐ

Հոդված 224. Սույն օրենսգրքի ուժի մեջ մտնելը

1. Սույն օրենսգիրքն ուժի մեջ է մտնում պաշտոնական հրապարակման օրվան հաջորդող տասներորդ օրը։

2. Սույն օրենսգիրքն ուժի մեջ մտնելու պահից ուժը կորցրած ճանաչել Հայաստանի Հանրապետության 2007 թվականի նոյեմբերի 28-ի վարչական դատավարության օրենսգիրքը: